Αρχική Αναδιάρθρωση Πολιτικής Προστασίας - Εθνικός Μηχανισμός Εναέριας Διάσωσης και ΑεροδιακομιδώνΆρθρο 19 Μεταφορά Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής ΠροστασίαςΣχόλιο του χρήστη Καθ. Μανώλης Πλειώνης, Διευθυντής και Πρόεδρος ΔΣ του Ε.Α.Α. | 21 Νοεμβρίου 2023, 13:47
  • Σχόλιο του χρήστη 'Καθ. Μανώλης Πλειώνης, Διευθυντής και Πρόεδρος ΔΣ του Ε.Α.Α.' | 21 Νοεμβρίου 2023, 13:47
    Το βλέπω Θετικά/Αρνητικά:  

    Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (Ε.Α.Α.) είναι το πρώτο Ερευνητικό Κέντρο (Ε.Κ.) της χώρας, ορόσημο του εκσυγχρονισμού του νεότερου Ελληνικού Κράτους, που λειτουργεί αδιάλειπτα ως ένας πυλώνας του Ερευνητικού Οικοσυστήματος της χώρας εδώ και 181 συναπτά έτη. Η ερευνητική αριστεία που έχει αναπτύξει το Ε.Α.Α. διαπιστώνεται ανάμεσα σε άλλα, και από την πρόσφατη αξιολόγηση του Παν/μιου Stanford των ΗΠΑ σύμφωνα με την οποία πέντε ερευνητές του Ε.Α.Α. συγκαταλέγονται στο 2% των πιο επιδραστικών επιστημόνων παγκοσμίως. Η διεθνής αναγνώριση του Ε.Α.Α αναδεικνύεται από το γεγονός ότι πρωτοστατεί από Ευρωπαϊκής πλευράς σε διεθνή πειράματα (όπως πχ. εκ μέρους της ESA στη διαστημική αποστολή Psyche της NASA, στο πρόγραμμα οπτικών τηλεπικοινωνιών Scylight της ΕSA, κα). Η επιστημονική αριστεία αναδεικνύεται, ανάμεσα σε άλλα, από το ότι (α) αναπτύσσει, σχεδιάζει και υλοποιεί μεγάλες ερευνητικές υποδομές Ευρωπαϊκής εμβέλειας (όπως πχ. PANGEA, NOA-AEGIS), (β) από το ότι συντονίζει Εμβληματικές Εθνικές πρωτοβουλίες (όπως πχ. το Εθνικό Δίκτυο για την Κλιματική αλλαγή -CLIMPACT, η επιτυχία του οποίου αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι ενώ ξεκίνησε πριν 4 χρόνια με 11 επιστημονικά ιδρύματα έχει φτάσει τα 28, συνενώνοντας τις δυνάμεις όλης σχεδόν της ελληνικής αλλά και Κυπριακής επιστημονικής κοινότητας), (γ) από το ότι υλοποιεί Ευρωπαϊκά προγράμματα αριστείας ERC, (δ) από το ότι δράσεις του έχουν βραβευθεί σε διεθνείς διαγωνισμούς (πχ., το 1ο βραβείο «EIC Horizon Prize on Early Warning for Epidemics» από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας). Όλα αυτά τα στοιχεία αναδεικνύουν το Ε.Α.Α., και κατ’ επέκταση την Ελλάδα, σε σημείο αναφοράς στις επιστήμες που θεραπεύει σε Ευρωπαϊκό και Διεθνές επίπεδο. Με αίσθηση της ιστορικής ευθύνης που έχω ως Διευθυντής και Πρόεδρος του ΔΣ του Ε.Α.Α., ενός Ερευνητικού Κέντρου που βρίσκεται σε «εκθετική» πορεία ανάπτυξης, παραθέτω τους βασικούς και ουσιώδεις λόγους για τους οποίους η εν λόγω νομοθετική πρωτοβουλία για πλήρη υπαγωγή του Ε.Α.Α. στο Υ.Κ.Κ.Π.Π., ανεξάρτητα από τις όποιες προθέσεις, θα είναι εξαιρετικά επιζήμια – αν όχι καταστροφική - τόσο για το Ε.Α.Α. όσο και για τον επιδιωκόμενο σκοπό της επιστημονικής ενίσχυσης του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας. 1. Η Κύρια Αποστολή του Ε.Α.Α. δεν σχετίζεται με το Υ.Κ.Κ.Π.Π.: Το Ε.Α.Α. είναι Ερευνητικός Φορέας του Δημοσίου Τομέα με κύρια αποστολή, όπως εκπορεύεται από τον Οργανισμό του (πδ. 82/2022), την εκπόνηση βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας ‒αποτελεί δε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) και διέπεται από τον νόμο της έρευνας Ν.4310/2014 και από τον Ν.4957/2022 όσον αφορά στην υλοποίηση χρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων. Φυσικό επακόλουθο είναι η αναγκαιότητα ως Ερευνητικό Κέντρο να υπάγεται (όπως αυτό ισχύει και για όλα τα εθνικά ερευνητικά ιδρύματα) στην καθ' ύλην αλλά και μοναδικά αρμόδια Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (Γ.Γ.Ε.Κ.) του Υπουργείου Ανάπτυξης που κατέχει την απαραίτητη τεχνογνωσία σε θέματα διαχείρισης της έρευνας και καινοτομίας αλλά και λειτουργίας του ιδιαίτερου περιβάλλοντος των Ερευνητικών Κέντρων και του προσωπικού τους, που είναι τελείως διαφορετική από κάθε άλλη διαχείριση δημοσιοϋπαλληλικού προσωπικού και συμβασιούχων στο δημόσιο τομέα. 2. Οι συντριπτικά περισσότερες (~85%) επιστημονικές δραστηριότητες και θεματικές που θεραπεύει το Ε.Α.Α. δεν αφορούν στο Υ.Κ.Κ.Π.Π.: Παρόλο που το Ε.Α.Α. έχει ερευνητικές δράσεις σχετικές με ανθρωπογενείς ή φυσικές καταστροφές, ορισμένες εκ των οποίων καταλήγουν στην ανάπτυξη καινοτόμων επιστημονικών εργαλείων ή και υπηρεσιών που αφορούν στο Υ.Κ.Κ.Π.Π., οι συντριπτικά περισσότερες ερευνητικές/επιστημονικές κατευθύνσεις του Ε.Α.Α., όπως για παράδειγμα Κοσμολογία, Αστροφυσική, Αστρονομία, Πλανητική Φυσική, Ηλιακή Φυσική, Μαγνητόσφαιρα, Ιονόσφαιρα, Τηλεπισκόπηση, Ατμοσφαιρική Φυσική και Χημεία, Γεωφυσική, Ενέργεια, κα, δεν αφορούν στο Υ.Κ.Κ.Π.Π.. Οι δραστηριότητες του Ε.Α.Α. που είναι συναφείς με τα αντικείμενα του Υ.Κ.Κ.Π.Π. δεν υπερβαίνουν το 15-20% των συνολικών δραστηριοτήτων του, ενώ το μόνιμο ερευνητικό και επιστημονικό προσωπικό που ασχολείται και με αυτές τις δραστηριότητες δεν υπερβαίνει το ~10-15% του συνολικού επιστημονικού προσωπικού του Φορέα. Παραδείγματος χάριν, οι μετεωρολόγοι Ερευνητές του Ε.Α.Α. είναι 3 σε σύνολο 65 Ερευνητών. 3. Η απαραίτητη συνεργασία και συμπόρευση του Υ.Κ.Κ.Π.Π. και του Ε.Α.Α. δεν απαιτεί υπαγωγή: Είναι γνωστό ότι η συνεργασία μεταξύ Ερευνητικών Κέντρων και Δημόσιων ή ιδιωτικών Φορέων, Υπουργείων, της Περιφερειακής ή Τοπικής αυτοδιοίκησης, ΔΕΚΟ κλπ, υλοποιείται πάγια και διαχρονικά, εδώ και δεκαετίες, μέσω Μνημονίων Συνεργασίας ή/και αναλυτικών Προγραμματικών Συμβάσεων (πχ., το Ε.Α.Α. ήδη συνεργάζεται μέσω προγραμματικών συμφωνιών για θέματα που άπτονται της Πολιτικής Προστασίας με το Υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με την Περιφέρεια Αττικής, κα.). 4. Αχαρτογράφητα τα αποτελέσματα της πρωτοφανούς θεσμικής αλλαγής για υπαγωγή ενός Ερευνητικού Κέντρου σε ένα αναρμόδιο για την Επιστημονική Έρευνα Υπουργείο: Η παντελής έλλειψη από το Υ.Κ.Κ.Π.Π. της αναγκαίας τεχνογνωσίας αλλά και της αρμοδιότητας στην υποστήριξη της ερευνητικής διαδικασίας, στη θεσμική λειτουργία Ερευνητικών Κέντρων, που μόνο η Γ.Γ.Ε.Κ. κατέχει, σε συνδυασμό και με την γνωστή και βεβαιωμένη μέσω εμπειρίας αδυναμία προσαρμογής της Ελληνικής δημόσιας διοίκησης σε σημαντικές και απότομες αλλαγές, θα προκαλέσει πολύ μεγάλη θεσμική αναστάτωση και δυσλειτουργίες στο Ε.Α.Α. Η θεσμική και λειτουργική αναστάτωση αλλά και η αδυναμία να υποστηριχτεί η επιστημονική και ερευνητική δραστηριότητα του Ε.Α.Α. από το εποπτεύον νέο Υπουργείο, λόγω παντελούς έλλειψης σχετικής εμπειρίας, θα θέσει σε κίνδυνο, μεταξύ άλλων, τις ήδη ειλημμένες δεσμεύσεις του Ε.Α.Α. προς δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και διεθνείς οργανισμούς όπως η NASA, η ESA, κα. 5. Πρωτοφανής η απόσπαση ενός Ερευνητικού Κέντρου από τη Γ.Γ.Ε.Κ.: Δεν έχει ποτέ αποσπαστεί από τον Ερευνητικό Ιστό της χώρας και την εποπτεία της Γ.Γ.Ε.Κ. ένα Ε.Κ. (του άρθρου 13Α/ Ν.4310/2014) πόσο δε μάλλον το ιστορικά 1ο Ε.Κ. της νεότερης Ελλάδας. Όποια μεταβολή έχει συντελεστεί στο Εποπτεύον Υπουργείο έχει γίνει συνολικά για όλα τα Ερευνητικά Κέντρα μαζί με την Γ.Γ.Ε.Κ. (πχ., έχει γίνει επανειλημμένως αλλαγή εποπτεύοντος Υπουργείου από το Υπ. Παιδείας στο Υπ.Ανάπτυξης και το αντίστροφο αλλά με ταυτόχρονη μεταφορά ολόκληρου του Εθνικού Ερευνητικού ιστού της χώρας και της Γ.Γ.Ε.Κ. και όχι μεμονωμένων Ερευνητικών Κέντρων). Απόσπαση από την Γ.Γ.Ε.Κ. και μεταγωγή σε άλλο Υπουργείο έχει γίνει μόνο για το ΕΔΥΤΕ, που όμως είναι Τεχνολογικός Φορέας και όχι Ε.Κ., και ως εκ τούτου έχει εντελώς διαφορετική αποστολή και λειτουργία. Μάλιστα η υπαγωγή του έγινε στο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης με το οποίο έχει απόλυτη συνάφεια. 6. Κινδυνεύουν εμβληματικά ερευνητικά και αναπτυξιακά έργα του Ε.Α.Α. που υλοποιούνται μέσω της Γ.Γ.Ε.Κ. με χρηματοδότηση από το Τ.Α.Α., την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το ΕΣΠΑ: Βρίσκεται εν εξελίξει η υλοποίηση ερευνητικών-αναπτυξιακών προγραμμάτων και κτιριακών εγκαταστάσεων χρηματοδότησης άνω των 70.000.000 ευρώ (από Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας -Τ.Α.Α., την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων -Ε.Τ.Ε. και το ΕΣΠΑ) που υλοποιούνται μέσω της Γ.Γ.Ε.Κ. με πολύ αυστηρά χρονικά ορόσημα, και που η υπαγωγή του Ε.Α.Α. σε άλλο υπουργείο θα σημάνει την αδυναμία ολοκλήρωσης με σημαντική ζημία για το Ελληνικό Δημόσιο, τόσο με την κατάρρευση της χρηματοδότησης του Τ.Α.Α. της Γ.Γ.Ε.Κ. (και με επιπτώσεις σε όλο το ερευνητικό οικοσύστημα) όσο και με κίνδυνο τα έργα να απενταχθούν από το ΕΣΠΑ και να κληθεί το Ελληνικό Δημόσιο να επιβαρυνθεί για την αποπεράτωσή τους επιστρέφοντας όλη την χρηματοδότηση στην Ε.Ε. Συγκεκριμένα, έχει ενταχθεί προς χρηματοδότηση από το Τ.Α.Α. με συγχρηματοδότηση από την Ε.Τ.Ε., το Υποέργο 7 Κωδικού ΤΑΑ16624, με τίτλο «Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών». Εφόσον το Ε.Α.Α. μεταφερθεί στην εποπτεία άλλου Υπουργείου, είναι άγνωστο πώς θα υλοποιηθεί το έργο, δεδομένου ότι στο Ταμείο Ανάκαμψης παρουσιάζεται ως έργο της Γ.Γ.Ε.Κ. που είναι υπόλογη για την υλοποίησή του με πολύ στενά χρονικά ορόσημα και ιδιαίτερες δυσκολίες ως προς το φυσικό αντικείμενό του. Οποιαδήποτε καθυστέρηση ή αστοχία του έργου θα έχει επιπτώσεις και στα υπόλοιπα έργα του ίδιου Κωδικού Τ.Α.Α., που είναι διασυνδεδεμένα υπό ένα ενιαίο έργο της Γ.Γ.Ε.Κ., και πιθανά σε άλλα έργα του Τ.Α.Α. Επιπλέον, η Γ.Γ.Ε.Κ. έχει ορισθεί ως ο αρμόδιος φορέας για την υλοποίηση της δανειακής σύμβασης με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και έχει αναλάβει την ευθύνη της υλοποίησης του έργου έναντι αυτής, συντονίζοντας παράλληλα και το μέρος που αναλογεί στο Τ.Α.Α. όπως αναφέρθηκε ανωτέρω. Οι δύο αυτές υποχρεώσεις συνιστούν μια σύνθετη διαδικασία και απαιτούν την άμεση συνεργασία της Γ.Γ.Ε.Κ. με τη ΓΔΟΥ του Υπουργείου Ανάπτυξης δεδομένου ότι η χρηματοδότηση του έργου βαρύνει το ΠΔΕ του Υπουργείου Ανάπτυξης. Επίσης, έχει δημοπρατηθεί από την Τεχνική Υπηρεσία της Γ.Γ.Ε.Κ. και ετοιμάζεται η υπογραφή της σύμβασης για την κατασκευή του υπολοίπου του κτιρίου του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Ε.Α.Α. το οποίο χρηματοδοτείται από το ΕΠ Αττική. Επιπλέον, επίκειται η δημοπράτηση του κτιρίου του Ινστιτούτου Ι.Α.Α.Δ.Ε.Τ. Σύμφωνα με το π.δ. 47/1988, αρμοδιότητα για την επίβλεψη του έργου έχει η Τεχνική Υπηρεσία της Γ.Γ.Ε.Κ. (δεδομένου ότι το Ε.Α.Α. δεν έχει δική του Τεχνική Υπηρεσία). Αν μετακινηθεί το ΕΑΑ από την εποπτεία της Γ.Γ.Ε.Κ., η Τεχνική Υπηρεσία της Γ.Γ.Ε.Κ. δεν θα έχει αρμοδιότητα επ' αυτού. Κατά συνέπεια τα έργα που αφορούν τόσο το κτίριο του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, όσο και το κτίριο του Ι.Α.Α.Δ.Ε.Τ., για να υλοποιηθούν θα πρέπει να επιλυθεί όχι μόνο το θέμα της αλλαγής των υπογεγραμμένων συμβάσεων (με πιθανή έκπτωση της διαδικασίας δημοπράτησης – με ανυπολόγιστη ζημία για το Ε.Α.Α.) αλλά και της επιβλέπουσας Τεχνικής Υπηρεσίας με κίνδυνο τα έργα να απενταχθούν από το ΕΣΠΑ και να κληθεί το Δημόσιο να επιβαρυνθεί για την αποπεράτωσή τους επιστρέφοντας όλη την χρηματοδότηση στην Ε.Ε. 7. Η υλοποίηση της κύριας αποστολής του Ε.Α.Α. απαιτεί το ελεύθερο ακαδημαϊκό περιβάλλον, όπως αυτό διασφαλίζεται εδώ και δεκαετίες στην ελληνική έννομη τάξη αλλά και όπως προκρίνει και απαιτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί Περιοχή Προτεραιότητας την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ERA - European Research Area) με προστασία της ελευθερίας της επιστημονικής έρευνας, σύμφωνα και με τη διακήρυξη της Βόννης (European Research Area Policy Agenda – 2022/2024, έκδοση Ευρωπαϊκής Επιτροπής, https://research-and-innovation.ec.europa.eu/system/files/2021-11/ec_rtd_era-policy-agenda-2021.pdf). Επιπλέον, φετινή μελέτη του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου αναφέρει εμφατικά ότι η βασική Ευρωπαϊκή αξία της ακαδημαϊκής ελευθερίας είναι απαραίτητη για την αποστολή της ανώτατης παιδείας και της έρευνας (State of play of academic freedom in EU Member States, EPRS 2023, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2023/740231/EPRS_STU(2023)740231_EN.pdf). 8. Βασική αρχή χρηστής δημόσιας διοίκησης είναι να μην επιβάλλονται δραστικές θεσμικές αλλαγές σε θεσμούς/φορείς/νομικά πρόσωπα που βρίσκονται σε αδιαμφισβήτητη πορεία ανάπτυξης: Είναι τεκμηριωμένο ότι πρέπει να αποφεύγονται αμφίβολης αποτελεσματικότητας δραστικές αλλαγές, με άγνωστο τελικό πρόσημο, σε ένα θεσμό ή ένα νομικό πρόσωπο όταν ήδη λειτουργεί αναπτυξιακά και αποδοτικά, γιατί είναι σχεδόν βέβαιο (και έχει αποδειχτεί πολλάκις στην πράξη) ότι το αποτέλεσμα θα είναι αρνητικό. Όταν δε πρόκειται για ιστορικό θεσμό, αναγνωρισμένο πανελλαδικά και διεθνώς, όπως το Ε.Α.Α. η ευθύνη για μια τέτοια εξέλιξη είναι πολύ μεγάλη και ιστορικών διαστάσεων. 9. Η υπαγωγή Εθνικού Ερευνητικού Κέντρου σε Υπουργείο που δεν έχει σχέση με την Έρευνα αποτελεί μοναδική “πρωτοτυπία” σε Ευρωπαϊκό επίπεδο: Όλα τα Αστεροσκοπεία και Εθνικά Ερευνητικά Κέντρα της Ευρώπης, εποπτεύονται από τα καθ’ ύλην αρμόδια Υπουργεία (Ανώτατης Εκπαίδευσης, Έρευνας, Τεχνολογίας ή και Επιχειρηματικότητας – ανάλογο με το Υπ. Ανάπτυξης), είτε άμεσα (όπου τα Αστεροσκοπεία/Ερευνητικά Κέντρα είναι ανεξάρτητοι οργανισμοί), είτε έμμεσα (όπου τα Αστεροσκοπεία/Ε.Κ. ανήκουν σε Παν/μιακες ή κεντρικές ερευνητικές δομές). 10. Η Ελληνική Επιστημονική Κοινότητα, όπως εκφράζεται από αρμόδια όργανα, διαφωνεί με την αλλαγή του εποπτεύοντος Υπουργείου: Με την υπαγωγή του Ε.Α.Α. στο Υ.Κ.Κ.Π.Π διαφωνούν με έγγραφες δηλώσεις τους ή με επιστολές προς την Πολιτική ηγεσία ή και με άρθρα τους στον ημερήσιο τύπο, • το Διοικητικό Συμβούλιο του Ε.Α.Α., • το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (Ε.Σ.Ε.ΤΕ.Κ.), • η Σύνοδος Προέδρων Ερευνητικών Κέντρων και Τεχνολογικών Φορέων, • Ακαδημαϊκοί, • η Ένωση Ελλήνων Ερευνητών, • η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στα Ερευνητικά Κέντρα, • ο σύλλογος Ερευνητών και εργαζομένων του Ε.Α.Α. και άλλων Ερευνητικών Κέντρων.