Υπουργείο Πολιτισμού | Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

Σχόλιο του χρήστη 'ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΙΕΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ' | 1 Νοεμβρίου 2022, 19:06

Μόνιμος Σύνδεσμος

Το άρθρο 5 της οδηγίας 790/2019, καθιστά υποχρεωτική στα κράτη μέλη την εξαίρεση ή τον περιορισμό στα δικαιώματα δημιουργών και εκδοτών, προκειμένου να επιτραπεί η ψηφιακή χρήση έργων και άλλων αντικειμένων προστασίας, για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Δυστυχώς όμως προτείνεται διάταξη ( με το άρθρο 10 του νομοσχεδίου ) με περιεχόμενο προβληματικό και εξαιρετικά βλαπτικό για τους Έλληνες εκδότες και πνευματικούς δημιουργούς. Ο οργανισμός μας καθώς και αντιπροσωπευτικοί φορείς των Ελλήνων εκδοτών και συγγραφέων μετά την ψήφιση της οδηγίας 790/2019 είχαμε ζητήσει από την Υπουργό Πολιτισμού σχετικά με την ενσωμάτωση του άρθρου 5 : - Να υιοθετήσει την εξαίρεση οπωσδήποτε με αμοιβή (αποζημίωση) των δικαιούχων για τη χρήση αποσπασμάτων έργων, με αποκλειστικό σκοπό τη χρήση τους ως συμπληρωματικό στο σύγγραμμα εκπαιδευτικό υλικό. - Η εξαίρεση να αφορά σύντομα αποσπάσματα έργων. - Η εξαίρεση να μην ισχύει εφόσον διατίθενται στην αγορά συμβάσεις κατάλληλες άδεις ( συμβάσεις αδειοδότησης ) που καλύπτουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες . Δυστυχώς όμως δεν υιοθετήθηκαν οι περισσότερες των τότε απόψεων μας αφού με το νομοσχέδιο αυτό εισάγεται η εξαίρεση για την ψηφιακή χρήση έργων λόγου χάριν μόνο παραδείγματος κατά τη διδασκαλία ή τις εξετάσεις σε εκπαιδευτικό ίδρυμα, χωρίς αμοιβή και χωρίς προσδιορισμό – περιορισμό της έκτασης έργου που δύναται να αναπαραχθεί βάσει της εξαίρεσης. Επίσης προβλέπεται ότι από την εφαρμογή της εξαίρεσης για την ψηφιακή μορφή, εξαιρούνται, υπό την προϋπόθεση διαθεσιμότητας στην αγορά κατάλληλων αδειών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, οι παρτιτούρες και δυστυχώς μόνο τα έργα που προορίζονται αποκλειστικά για την αγορά της εκπαίδευσης. Οι παραπάνω προτάσεις είναι εξαιρετικά επικίνδυνες και θα οδηγήσουν με νομοτελειακή ακρίβεια σε αλόγιστη διασπορά των έργων του λόγου στο διαδίκτυο. 1.Η αναγκαιότητα καθιέρωσης εξαίρεσης με αμοιβή για τους δικαιούχους Η υιοθέτηση της εξαίρεσης, χωρίς αμοιβή των δικαιούχων, σημαίνει ότι τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αποκτούν το δικαίωμα ψηφιοποίησης και χρήσης περιεχομένου, χωρίς την άδεια των δικαιούχων αλλά και χωρίς καν αυτοί να αμείβονται. Διαπιστώνουμε καταρχάς ότι με τη πρόταση αυτή δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη οι πρόνοιες του ευρωπαίου νομοθέτη για την προστασία και αποζημίωση των δικαιούχων, δημιουργών και εκδοτών έργων του λόγο αφού η Οδηγία ρητά προβλέπει τη δυνατότητα αποζημίωσης των δικαιούχων. Η αιτιολογική σκέψη 24 της Οδηγίας συγκεκριμένα αναφέρει: «Τα κράτη μέλη θα πρέπει να παραμένουν ελεύθερα να προβλέπουν ότι οι δικαιούχοι λαμβάνουν δίκαιη αποζημίωση για τις ψηφιακές χρήσεις των έργων τους ή άλλων αντικειμένων προστασίας δυνάμει της εξαίρεσης ή του περιορισμού που προβλέπεται στην παρούσα Οδηγία για τη χρήση χάριν παραδείγματος κατά τη διδασκαλία». Περαιτέρω επισημαίνουμε ότι στην περίπτωση που οι δικαιούχοι έκδοσης των συγγραμμάτων των εκπαιδευτικών βιβλίων και των λοιπών έργων που αναπαράγονται για διδασκαλία δεν αμείβονται, αναμφίβολα θα αποδυναμωθεί δραματικά το κίνητρο για τη πνευματική δημιουργία καθώς και θα εκλείψει η δυνατότητα απόσβεσης των επενδύσεων που απαιτεί η έκδοση βιβλίων, με άμεση αρνητική επίπτωση στον αριθμό και στην ποιότητα των παραγόμενων εκπαιδευτικών και επιστημονικών βιβλίων. Στην ουσία θα καταργηθεί το κίνητρο δημιουργίας και έκδοσης επιστημονικών βιβλίων. Η υιοθέτηση εξαίρεσης χωρίς αμοιβή έρχεται σε πλήρη αντίθεση με παγιωμένες διεθνείς και ευρωπαϊκές πρακτικές, όπου η αδειοδότηση ή η αποζημίωση λόγω εξαίρεσης για τη χρήση αποσπασμάτων έργων στην εκπαίδευση, αποτελεί διακριτή πηγή εισοδήματος για εκδότες και δημιουργούς. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε όλες τις χώρες που έχει ενσωματωθεί ήδη το άρθρο 5 της Οδηγίας, έχει προβλεφθεί η εξαίρεση με αμοιβή εκτός από την περίπτωση της Ουγγαρίας, όπου δυστυχώς προβλέφθηκε η εξαίρεση χωρίς αμοιβή αλλά και χωρίς τον θεσμό της υπερίσχυση των αδειών. Επίσης αναφέρουμε ότι όταν στον Καναδά το 2012 τροποποιήθηκε η νομοθεσία και προβλέφθηκε εξαίρεση χωρίς αμοιβή, οι επιπτώσεις ήταν πολύ αρνητικές, αφού οι συγγραφείς απώλεσαν το 28% του εισοδήματός τους, ενώ μειώθηκε η διάθεση εκπαιδευτικών και επιστημονικών βιβλίων κατά 33%. Κάποιες εκδοτικές επιχειρήσεις έκλεισαν. Άλλες μείωσαν την παραγωγή τους ή επένδυσαν σε άλλους τίτλους πέραν της εκπαίδευσης. Κάποιοι εκδοτικοί οίκοι των ΗΠΑ έκλεισαν τα παραρτήματά τους στον Καναδά. Σήμερα η κυβέρνηση του Καναδά, διαπιστώνοντας τις αρνητικές συνέπειες, προσανατολίζεται σε αναθεώρηση του νόμου αυτού. Συνεπώς προτείνουμε να ενταχθεί στο άρθρο 21 του ν. 2121/1993 παράγραφος για την αμοιβή των δικαιούχων στο πλαίσιο της εξαίρεσης και η οποία αμοιβή θα εισπράττεται από τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης. 2. Η αναγκαιότητα καθιέρωσης αναπαραγωγής πολύ σύντομων αποσπασμάτων έργων του λόγου. Το νομοσχέδιο στο πρώτο εδάφιο της προτεινόμενης παραγράφου 2 του άρθρου 21 του ν. 2121/1993, προβλέπει την ψηφιακή αναπαραγωγή έργων από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα χωρίς προσδιορισμό – περιορισμό της έκτασης τους που δύναται να αναπαραχθεί βάσει της εξαίρεσης. Η εν λόγω έλλειψη προσδιορισμού της έκτασης της ψηφιακής αναπαραγωγής των έργων προφανώς επιτρέπει και δεν αποκλείει την αναπαραγωγή όχι μόνο μεγάλων τμημάτων των έργων αλλά , ακόμα και την αναπαραγωγή ολοκλήρου του έργου . Αυτό συμπεραίνεται άλλωστε σε συνδυασμό με τον ρητό περιορισμό (σύντομα αποσπάσματα) που αναφέρεται στην παράγραφο 1 αυτού του άρθρου σχετικά με την έντυπη (και όχι ψηφιακή) αναπαραγωγή. Επισημαίνουμε όμως ότι ο στόχος της οδηγίας όπως αποτυπώνεται τόσο στο άρθρο 5 όσο και στις αιτιολογικές σκέψεις από τον ευρωπαίο νομοθέτη, είναι η διευκόλυνση της πρόσβασης των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε εκπαιδευτικό υλικό για το έργο της διδασκαλίας, με τρόπο όμως που δεν θα θίγει τους δικαιούχους, και δεν θα πλήττει καίρια την ελεύθερη αγορά. Στο πλαίσιο αυτό η χρήση των έργων χωρίς κανέναν περιορισμό στην έκταση βρίσκεται σε αντίθεση με τις αιτιολογικές σκέψεις 21 και 22 της Οδηγίας. Σύμφωνα με τις ως άνω αιτιολογικές σκέψεις της Οδηγίας, η ψηφιακή χρήση των έργων χάριν παραδείγματος κατά τη διδασκαλία, δεν μπορεί παρά να αφορά μικρά τμήματα του έργου που θα πρέπει να περιορίζονται στο απολύτως αναγκαίο για τον σκοπό των συγκριμένων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Στην αιτιολογική σκέψη 21 της Οδηγίας συγκεκριμένα αναφέρεται ότι «στις περισσότερες περιπτώσεις, η έννοια της χρήσης χάριν παραδείγματος κατά τη διδασκαλία θα συνεπαγόταν, ως εκ τούτου, χρήση μόνο τμημάτων ή αποσπασμάτων έργων, η οποία δεν πρέπει να υποκαθιστά την αγορά υλικών που προορίζονται κατά κύριο λόγο για τις αγορές της εκπαίδευσης». Επίσης στην αιτιολογική σκέψη 22 αναφέρεται ότι: «Η χρήση έργων ή άλλων αντικειμένων προστασίας δυνάμει της εξαίρεσης ή του περιορισμού για τον αποκλειστικό σκοπό της χρήσης χάριν παραδείγματος κατά τη διδασκαλία, όπως προβλέπεται στην παρούσα Οδηγία, θα πρέπει να λαμβάνει χώρα μόνο στο πλαίσιο δραστηριοτήτων διδασκαλίας και μάθησης που διεξάγονται υπό την ευθύνη των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια εξετάσεων, ή διδακτικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα εκτός των εγκαταστάσεων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, για παράδειγμα σε μουσείο, βιβλιοθήκη ή άλλο ίδρυμα πολιτιστικής κληρονομιάς και θα πρέπει να περιορίζεται στο απολύτως αναγκαίο για τον σκοπό των εν λόγω δραστηριοτήτων». Άρα σύμφωνα με τις ανωτέρω σκέψεις μόνον σύντομα αποσπάσματα ενός έργου θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της εξαίρεσης, διότι διαφορετικά πλήττονται τα συμφέροντα των δικαιούχων και παραβιάζεται επίσης ο κανόνας των τριών σταδίων που προβλέπεται στη διεθνή σύμβαση της Βέρνης και στην Οδηγία 2001/29 και ειδικότερα η αρχή ότι δεν θα πρέπει να πλήττονται μέσω της εξαίρεσης αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του δημιουργού. Επίσης η προτεινόμενη διάταξη της ψηφιακής αναπαραγωγής των έργων χωρίς περιορισμό στην έκταση τους, καθιστά προβληματική και την εφαρμογή του θεσμού της υπεροχής των καταλλήλων αδειών έναντι της εξαίρεσης που προβλέπεται στην προτεινόμενη παράγραφο 3 του άρθρου του 2121/1993 (η εξαίρεση δεν ισχύει εφόσον διατίθενται στην αγορά κατάλληλες άδειες). Αυτό διότι η άδεια που θα προτείνεται από τους δικαιούχους και που συνήθως , αν όχι αποκλειστικά θα αφορά μικρό μέρος ενός βιβλίου, μπορεί να μην θεωρηθεί κατάλληλη, όταν η εξαίρεση επιτρέπει σύμφωνα με τα παραπάνω τη χρήση μεγάλων τμημάτων ή και ολόκληρου βιβλίου. Αναμφίβολα λοιπόν η χρήση των έργων χωρίς κανέναν περιορισμό στην έκταση, όπως δυστυχώς προτείνεται με το νομοσχέδιο, θίγει τους δικαιούχους, και πλήττει καίρια την ελεύθερη αγορά καθόσον εγκυμονεί μεγάλο κίνδυνο να πραγματοποιείται αλόγιστη χρήση μεγάλων τμημάτων βιβλίων στο πλαίσιο της εξαίρεσης καθώς και να μην λειτουργήσει ο θεσμός των αδειών. Δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι η ψηφιακή αναπαραγωγή είναι απείρως πιο επικίνδυνη από την έντυπη αναπαραγωγή αφού δεν υπάρχει κόστος, ούτε απώλεια ποιότητας ενώ η διαδικασία αναπαραγωγής γίνεται πάρα πολύ εύκολα μέσω υπολογιστή, κινητού κλπ. Επισημαίνεται ότι στη Μ. Βρετανία το 5% ενός έργου μπορεί να αναπαράγεται νόμιμα χωρίς την άδεια των δικαιούχων. Επίσης με την πρόσφατη τροποποίηση του Κυπριακού νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας προβλέφθηκε με το άρθρο 26 η χρήση των αποσπασμάτων των έργων να μην ξεπερνά το 5% επί του συνόλου των έργων. Ως εκ τούτου προτείνουμε περιορισμό στην έκταση της αναπαραγωγής που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της εξαίρεσης, έντυπης και ψηφιακής, που συνίσταται στην αναπαραγωγή έως το 5% του συνόλου του έργου. 3. Η αναγκαιότητα συμπερίληψης στις συμβάσεις αδειοδότησης όλων των έργων που αναπαράγονται από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στο πλαίσιο της εκπαίδευσης. Η προτεινόμενη διάταξη που εντάσσει - στην περίπτωση υπερίσχυσης των αδειών - μόνο τα βιβλία που προορίζονται αποκλειστικά για την αγορά της εκπαίδευσης, δυστυχώς αποκλείει την πλειοψηφία των βιβλίων από τις συμβάσεις αδειοδότησης και έτσι για την πλειοψηφία των βιβλίων θα ισχύει δυστυχώς η εξαίρεση χωρίς άδεια, χωρίς αμοιβή και χωρίς προσδιορισμό του τμήματος που μπορεί να αναπαραχθεί. Στην Ελλάδα είναι ελάχιστα τα βιβλία που προορίζονται αποκλειστικά για την αγορά της εκπαίδευσης (textbooks, Lehrbucher) αφού τα συγγράμματα στην πλειονότητά τους απευθύνονται και σε άλλες αγορές όπως αυτές των επιστημόνων, των επαγγελματιών (π.χ. δικηγόρων, γιατρών, οικονομολόγων κλπ) αλλά και στο ευρύτερο κοινό. Υπάρχουν επίσης πολλά επιστημονικά και άλλα βιβλία που δεν είναι διδακτικά συγγράμματα και διανέμονται στους φοιτητές μέσω του συστήματος Εύδοξος, ενώ πολλά άλλα προτείνονται ως συμπληρωματική βιβλιογραφία των μαθημάτων. Επίσης, πολλά βιβλία που είναι διδακτικά συγγράμματα σε κάποια σχολή, είναι συμπληρωματικά σε κάποια άλλη. Αν παραμείνει λοιπόν ως έχει η προτεινόμενη διάταξη δεν θα έχει εφαρμογή παρά για ελάχιστα βιβλία. Άρα αποτελεί επιτακτική ανάγκη οι συμβάσεις αδειοδότησης να περιλαμβάνουν όλες τις κατηγορίες βιβλίων που αναπαράγονται στο πλαίσιο της εξαίρεσης και όχι μόνον να περιλαμβάνουν τα βιβλία που προορίζονται αποκλειστικά για την αγορά της εκπαίδευσης, διότι διαφορετικά για την πλειοψηφία των βιβλίων θα ισχύει δυστυχώς η εξαίρεση χωρίς άδεια, χωρίς αμοιβή και χωρίς προσδιορισμό του τμήματος που μπορεί να αναπαραχθεί, γεγονός που καθιστά τεράστιο τον κίνδυνο κατάχρησης της εξαίρεσης σε βάρος των εκδοτικών επιχειρήσεων και των συγγραφέων. Επισημαίνεται ότι ο ΟΣΔΕΛ έχει ήδη συμβάσεις με εκπαιδευτικούς οργανισμούς, όπως ενδεικτικά το ΕΑΠ, το ΕΚΠΑ, Εθνική Σχολή Δημόσια Διοίκησης, το Deree και Alba,τα φροντιστήρια Μπόνια, Πανεπιστήμιο Κύπρου, ΑΠΚΥ, ΤΕΠΑΚ, Frederick κ.α. Σε περίπτωση που παραμείνει ο περιορισμός και οι άδειες υπερισχύουν μόνον στην περίπτωση έργων που δεν προορίζονται αποκλειστικά για την εκπαίδευση, αυτομάτως θα καταργηθούν οι συμβάσεις του ΟΣΔΕΛ αφού οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί θα επικαλούνται την εφαρμογή της εξαίρεσης!