Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'Αίολος' | 7 Δεκεμβρίου 2020, 13:32

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Διαδικασία Διαβούλευσης - Το Υπ. ΨΔ δεν έχει δημοσιεύσει την έκθεση διαβούλευσης του Ν. 4727/2020 στο διαδικτυακό τόπο opengov.gr (είναι ωστόσο διαθέσιμη στον ιστότοπο της Βουλής των Ελλήνων). Δεδομένου πως πλήθος σχολίων κατά τη διαβούλευση του Ν. 4727/2020 είχαν απαντηθεί με αόριστες αναφορές στη ΒΨΜ για τη θεραπεία τους, είναι δύσκολη η αντιπαραβολή και έλεγχος της συμμόρφωσης των δημοσίων απαντήσεων του Υπ. ΨΔ. Ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η διαβούλευση της ΒΨΜ (π.χ. το pdf κείμενο δεν είναι ορθά αναζητήσιμο) αποτελεί άλλη μία κακή πρακτική. - Η ίδια η μεθοδολογία σύνταξης ενός τόσο σημαντικού και εκτενούς κειμένου (346 σελίδων) είναι ασυνεπής με την πρακτική της ανοικτής διαβούλευσης. Ειδικότερα, με σκοπό η διαβούλευση να είναι ουσιαστική και διαδραστική, θα έπρεπε να οργανωθεί σε διακριτές φάσεις με αλλεπάλληλους κύκλους σχολιασμού και κριτικής, ξεκινώντας από τις βασικές αρχές/στόχους (π.χ. Κεφάλαια 1-5), τα βασικά στοιχεία του ψηφιακού μετασχηματισμού (π.χ. Κεφάλαιο 6) και συνεχίζοντας με τις επί μέρους δράσεις. Με τον τρόπο αυτό, τυχόν σχόλια που αφορούν σε βασικές υποθέσεις και στόχους της ΒΨΜ θα μπορούσαν να είχαν διατυπωθεί και (ενδεχομένως) επηρεάσει τη μετέπειτα αποτύπωσή τους σε ειδικές δράσεις. Γενικά σχόλια - Τα Κεφάλαια 6-9 της ΒΨΜ αποτελούν κυρίως συνάθροιση έργων των οποίων η υλοποίηση έχει ήδη προγραμματιστεί (π.χ., Τεχνικά Δελτία, Τεύχη Προκήρυξης). Κατά συνέπεια, όσα σχόλια αφορούν στις εν λόγω δράσεις εξ' αντικειμένου δεν πρόκειται αν ληφθούν υπόψη. Επιπλέον, η πρακτική για την ένταξή τους στη ΒΨΜ ενδέχεται να αποτελεί ex post αιτιολόγησή τους, κατά παρέκκλιση των διαδικασιών που προβλέπονται ανά χρηματοδοτικό εργαλείο. Κυριότερα, τα προτεινόμενα έργα και δράσεις δεν συμμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό με τις ίδιες τις διαδικασίες που η ΒΨΜ ορίζει (βλ. Κεφάλαια 1-5) σχετικά με τις βασικές αρχές που τα διέπουν, αλλά και ειδικότερα, σχετικά με τη διαδικασία υποβολής προτάσεων, κριτηρίων αξιολόγησης, καθώς και έγκρισης τους: -- Είναι άγνωστο αν έχουν εφαρμοστεί οι περιγραφόμενες στο Κεφ. 5 διαδικασίες για την επιλογή των έργων. Αν ναι, τα εγκριτικά στάδια και συνοδευτικά κείμενα θα πρέπει να διατεθούν δημόσια και να εξασφαλίζεται ο δημόσιος έλεγχος σε κάθε τρέχον και μελλοντικό στάδιο εφαρμογής της ΒΨΜ. Αν όχι, αποτελεί απόδειξη της κατ' επίφαση χρήσης της ΒΨΜ ως εργαλείου για την ex post αιτιολόγηση και επισημοποίηση ειλημμένων αποφάσεων. Σε κάθε περίπτωση, ένα στρατηγικό κείμενο όπως η ΒΨΜ δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει, αλλά ούτε και να προκαταλαμβάνει, την υλοποίηση των βασικών της αρχών και κατευθύνσεών της (strategy/goals vs. tactics/implementation). -- Ο ρόλος του Υπ. ΨΔ, Υπουργείων και διαδικασιών όπως προβλέπονται στη ΒΨΜ (Κεφ. 5) έχουν ορθά προδιαγραφεί ώστε να αφορούν αποκλειστικά στο στενό εύρος της ΔΔ και υπηρεσιών/υποδομών που προσφέρονται προς πολίτες και επιχειρήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος του Υπ. ΨΔ ως 'καλοκάγαθου δικτάτορα' (benevolent dictator) είναι επιθυμητός. Ωστόσο, όπως είχε πολλαπλώς αναφερθεί κατά τη δημόσια διαβούλευση και συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων του Ν. 4727/2020, η διασταλτική ερμηνεία αυτών των προβλέψεων είναι απαράδεκτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εισαγωγή στη ΒΨΜ έργων με ερευνητικό χαρακτήρα, που παραβιάζουν την ανεξαρτησία, βιωσιμότητα, αξιοκρατία και ισοτιμία ευκαιριών που αποτελούν θεμέλιο της Έρευνας (π.χ. Ανοικτή Επιστήμη, EuroQCI, HPC). Το Υπ. ΨΔ δεν θα πρέπει να έχει τον οποιοδήποτε ρόλο σε θέματα πολιτικής και χρηματοδότησης της Έρευνας. Ευρύτερα, το Υπ. ΨΔ δεν θα πρέπει να ερμηνεύει διασταλτικά το ρόλο που του ανατίθεται εντός του κείμενου θεσμικού πλαισίου, κατά παγκόσμια πρωτοτυπία. Κάθε αντίθετη ενέργεια δυστυχώς υπονομεύει στην πράξη τον κατά τα άλλα ορθό πολιτικό σχεδιασμό της Κυβέρνησης. -- Το πλήθος των δράσεων και έργων που προτείνονται δεν ανταποκρίνονται στις δημόσιες αναφορές του Υπ. ΨΔ περί της κατάργησης των 'φαραωνικών' έργων ΤΠΕ που αποτελούσαν – και δυστυχώς αποτελούν – την κύρια αιτία για το χαμηλό επίπεδο ψηφιοποίησης της ΔΔ. Με την επίφαση των 'συμφωνιών-πλαισίου' και αντίθετα με τις αναφορές περί 'agile' διαδικασιών, ουσιαστικά προδιαγράφονται έργα 'μελετο-κατασκευές' με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υλοποίηση και παραγωγική τους λειτουργία. - Το εύρος των δράσεων της ΒΨΜ είναι άτολμο, ασυνεπές και ετερογενές σε ό,τι αφορά (α) το εύρος της ΔΔ και των υπηρεσιών προς τους πολίτες που αφορά και (β) τη συμμόρφωση των περιγραφόμενων δράσεων με τις αρχές του Ν. 4727/2020 αλλά και της ίδιας της ΒΨΜ. Παραδειγματικά: -- Αν και προβλέπεται η αναβάθμιση της διαδικασίας έκδοσης αδειών οδήγησης, η βελτίωση της καθημερινότητας του πολίτη κατά τη χρήση των αδειών αγνοείται (π.χ. η υποχρέωση επίδειξης σε έλεγχο έντυπων αδειών οδήγησης/κυκλοφορίας, ειδοποίησης και πληρωμής ασφαλίστρων – βλ. ΚΟΚ). Ομοίως και στην ίδια θεματική περιοχή, η εξασφάλιση της διαφάνειας στη διάθεση πινακίδων κυκλοφορίας (π.χ. κατάργηση των τοπικών αναγνωριστικών που στρεβλώνουν τους οδικούς ελέγχους, παράνομη έκδοση πινακίδων με προτιμητέους κωδικούς) και η παράλληλη εισαγωγή νέων έξυπνων μεθόδων για την εξασφάλιση πόρων για τη ΔΔ (π.χ. vanity plates), αγνοούνται. -- Πρακτικά το πλήθος των έργων που αφορούν σε ψηφιοποίηση δεδομένων που έχουν παραχθεί από τη ΔΔ (π.χ., ιστορικό αρχείο ΓΥΣ) καθώς και σε προμήθεια/λειτουργία νέων πηγών δεδομένων (π.χ. δίκτυα αισθητήρων) δεν ορίζουν σαφώς (α) το είδος και πλήθος των δεδομένων που θα προσφέρονται στην πρωτογενή τους μορφή ως ανοικτά δεδομένα, (β) τις υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας που θα είναι διαθέσιμες επί πληρωμή. Δυστυχώς, είναι σαφής η προτίμηση στη διάθεση υπηρεσιών 'προστιθέμενης αξίας' που αποτελούν σύμφωνα με το Ν. 4727/2020 και την Οδηγία PSI προαιρετικές επιλογές και οδηγούν σε έργα σημαντικά μεγαλύτερου κόστους και αμφίβολης βιωσιμότητας. -- Η ορθή απόφαση για την εξασφάλιση οικονομιών κλίμακας από την αξιοποίηση υποδομών νέφους (cloud computing) όπως αποτυπώνεται στο Ν. 4727/2020 και τη ΒΨΜ αναιρείται στην πράξη από έργα που περιλαμβάνονται στην ίδια τη ΒΨΜ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ενίσχυση των υπολογιστικών υποδομών της Κτηματολόγιο Α.Ε. με την προμήθεια νέου εξοπλισμού για την 'αναβάθμιση' του υφιστάμενου. - Σημαντικό εύρος των προτεινόμενων δράσεων αντιβαίνουν στους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας, επιλέγουν χωρίς αιτιολόγηση 'νικητές-ηττημένους', δεν εξασφαλίζουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, ενώ και δεν μειώνουν την άσκοπη παρεμβατικότητα της ΔΔ στην καθημερινότητα του πολίτη. Τα παραπάνω είναι ασυνεπή τόσο με τις δημόσιες αναφορές του Υπ. ΨΔ, όσο και της Κυβέρνησης. Ενδεικτικά: -- Η ΔΔ προσφέρει υπηρεσίες που ανταγωνίζονται τον ιδιωτικό τομέα. Σημαντικό πλήθος δράσεων προγραμματίζουν την παροχή υπηρεσιών 'προστιθέμενης αξίας' που δεν αφορούν στον πολίτη και την καθημερινότητά του. Αντιθέτως, υπονομεύουν το βασικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της Οικονομίας των Δεδομένων: (α) το κράτος προσφέρει ανοικτά τα δεδομένα που παράγει/προμηθεύεται προς το σκοπό της δημόσιας αποστολής του, (β) η κοινωνία των πολιτών αξιοποιεί αυτή την πληροφορία για τον έλεγχο και λογοδοσία της ΔΔ, (γ) ο ιδιωτικός τομέας αξιοποιεί αυτή την πηγή για την εξαγωγή προστιθέμενης αξίας και οικονομικού οφέλους. -- Η ΔΔ δεν λογοδοτεί. Οι προβλέψεις του κειμένου για την Ανοικτή και Συμμετοχική Διακυβέρνηση (βλ. Κεφ. 5.2) έχουν 'ακαδημαϊκό' χαρακτήρα, χωρίς καμία ουσιαστική δράση και δεσμεύσεις για την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. -- Η ΔΔ κάνει business as usual. Η ΒΨΔ προκρίνει την ανάπτυξη έργων που στηρίζονται στην ελεγχόμενη διαλειτουργικότητα μητρώων της ευρύτερης ΔΔ, υιοθετώντας ένα μοντέλο σύνθεσης βασικών υπηρεσιών (service composability/reusability) ώστε (α) να αποφεύγεται η άσκοπη πρόσβαση σε δεδομένα πολιτών και επιχειρήσεων από κάθε φορέα της ΔΔ που προσφέρει μια υπηρεσία, (β) να δημιουργηθεί ένα βασικό σύνολο πρότυπων υπηρεσιών (service registry) που αποκρίνονται απλά με θετικό/αρνητικό τρόπο σχετικά με το καθεστώς ενός πολίτη ή επιχείρησης. Τα παραπάνω είναι σύμφωνα με το European Interoperability Framework και ενώ ορθώς προδιαγράφονται στο κεφ. 6.5 (Κέντρο Διαλειτουργικότητας) ως βασικές αρχές για το σχεδιασμό νέων ηλεκτρονικών υπηρεσιών, η πλειοψηφία των έργων που προδιαγράφονται στη ΒΨΜ δεν τις εφαρμόζουν. Επιπλέον, προτείνεται να εφαρμοστεί από το σύνολο των έργων που υλοποιούν τη ΒΨΜ μια μεθοδολογία σταδιακής, κλιμακώσιμης, ανταγωνιστικής και ευέλικτης σχεδίασης και ανάπτυξης που να επιτρέπει σε έργα να αποτύχουν νωρίς και χωρίς ουσιαστική ζημία προς τη ΔΔ, αντί του εγκλεισμού σε κακοσχεδιασμένα και μακροπρόθεσμα θηριώδη έργα ΤΠΕ που θα πρέπει να χρηματοδοτούνται μέχρι κάποια στιγμή να λειτουργήσουν. Δυστυχώς οι σχετικές αναφορές στη ΒΨΜ (Κεφ. 5) είναι προσχηματικές, καθώς στην πράξη δεν υιοθετούνται από τα έργα που έχουν χαρακτηριστεί ως 'μεσοπρόθεσμα' και των οποίων οι λεπτομέρειες του σχεδιασμού τους είναι γνωστές από άλλες δημόσιες πηγές. -- Η ΔΔ δεν καινοτομεί. Δυστυχώς η 'καινοτομία' στη ΒΨΔ νοείται ως εφαρμογή 'νέων' τεχνικών λύσεων ως αυτοσκοπό, αντί της έμφασης στην καινοτομία των υπηρεσιών που η ΔΔ προσφέρει και της υποστήριξής τους (όπου χρειάζεται) με τα αντίστοιχα τεχνικά ή/και οργανωτικά εργαλεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η άκριτη παράθεση πλήθους δράσεων για 'τεχνητή νοημοσύνη', 'μηχανική μάθηση' και 'δίκτυα αισθητήρων'. Η υπόθεση εργασίας που υιοθετείται αξιωματικά, είναι πως η εφαρμογή νέων τεχνολογιών αποτελεί ΄καινοτομία΄ και άρα αυτοσκοπός. Δυστυχώς η διεθνής βιβλιογραφία και τα παραδείγματα από ψηφιακά προηγμένα κράτη συνηγορούν στο αντίθετο: οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν απλά ένα ακόμη εργαλείο για την καλύτερη λειτουργία του κράτους. Θα ήταν εξαιρετικά προτιμότερο η ΒΨΜ να περιοριζόταν αποκλειστικά στο αποτέλεσμα των ψηφιακών υπηρεσιών και υποδομών στις οποίες στοχεύει, χωρίς να ονοματίζει ή να προκρίνει συγκεκριμένες τεχνικές λύσεις. - Ως σύνολο επιμέρους δράσεων και έργων, η ΒΨΜ δυστυχώς συνεισφέρει στην αύξηση του τεχνικού, οργανωτικού και οικονομικού χρέους (technical, operation, financial debt) των πληροφοριακών συστημάτων της ΔΔ, εισάγοντας νέες διαδικασίες, συστήματα, τεχνολογίες και υποχρεώσεις αμφίβολης βιωσιμότητας. Αν και η ΒΨΜ είναι συνεπής με το αναμενόμενο πλαίσιο της έκτακτης χρηματοδοτικής ενίσχυσης της χώρας συνεισφέροντας στην απορρόφηση σημαντικού τμήματος της, αγνοεί ωστόσο την 'επόμενη μέρα' και την ουσιαστική βιωσιμότητα των σχεδιαζόμενων δράσεων. Για το σκοπό αυτό προτείνεται για κάθε μία δράση/παρέμβαση να υπάρχει σαφής εκτίμηση και παράθεση (α) του αρχικού κόστους ανάπτυξης και λειτουργίας για διάστημα 10 ετών, (β) τυχόν εσόδων που δημιουργεί για το φορέα, (γ) των πόρων που τυχόν εξοικονομούνται. Σε συνέχεια των ανωτέρω στοιχείων, για κάθε δράση/παρέμβαση θα πρέπει να παρατίθενται εκτιμήσεις για την ωφέλεια προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις με σαφή ποσοτικά και όχι ποιοτικά στοιχεία. Τέλος, η παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τις εκτιμήσεις κόστους και ωφέλειας θα πρέπει να είναι διαρκής, δημόσια, καθώς και με συγκεκριμένες αυτόματες επιπτώσεις προς τους φορείς. Ειδικά Σχόλια - Σε όσα σημεία του κειμένου γίνεται αναφορά σε 'παραγωγή δεδομένων΄ προτείνεται η τροποποίησή τους σε 'προμήθεια, παραγωγή, επικαιροποίηση και διάθεση' ώστε (α) να περιλαμβάνεται στις πρόνοιες του κειμένου ένα βασικό σημείο εισόδου δεδομένων στην κατοχή της ΔΔ (δηλαδή η προμήθεια δεδομένων ή προμήθεια υπηρεσιών για την παραγωγή δεδομένων) που συχνά χρησιμοποιείται ως αιτιολογία για την προμήθεια δεδομένων που δεν επιτρέπουν την περαιτέρω χρήση τους ούτε από πολίτες, αλλά ούτε και από άλλους φορείς της ΔΔ, καθώς και (β) να γίνεται αναφορά στον πλήρη κύκλο ζωής ενός συνόλου δεδομένων. - Οι αναφορές στην ΕΥΓΕΠ και την εφαρμογή του Ν. 3882/2010 σε πλήθος δράσεων/έργων είναι σημαντικές για την επαναχρησιμοποίηση δημόσιας πληροφορίας, την εξοικονόμηση πόρων, καθώς και τη βελτίωση της πληροφορίας που διαθέτει η ΔΔ. Ωστόσο, από το σύνολο του κειμένου απουσιάζουν ρητές προβλέψεις σχετικά με (α) την υλοποίηση της ίδιας της ΕΥΓΕΠ, καθώς και (β) τον οργανισμό που θα αναλάβει την υλοποίηση και παραγωγική της λειτουργία. Η σαφής αναφορά και παροχή διευκρινήσεων και για τα δύο θέματα κρίνεται σκόπιμη λόγω: (α) των πολλαπλών αλλαγών επί του αρχικού Ν. 3882/2010 και τη μεταφορά αρμοδιοτήτων μεταξύ πολλαπλών οργανισμών της ΔΔ, (β) τη σημασία της ΕΥΓΕΠ ως του κεντρικού σημείου για την αναζήτηση και διάθεση γεωχωρικών δεδομένων. - Η ενότητα 6.6 'Ανοικτά Δεδομένα' κρίνεται σκόπιμο να επαναδιατυπωθεί στο σύνολό της με διάκριση της στρατηγικής και έργων που αφορούν σε 'Ανοικτά Δεδομένα' και σε 'Διαλειτουργικότητα δεδομένων και μητρώων της ΔΔ'. Ως έχει, προκαλείται σύγχυση που βλάπτει τόσο την προώθηση της ανοικτότητας, όσο και τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της ΔΔ. Επιπλέον, η διατύπωση του εύρους, στόχων και δράσεων της ανοικτότητας δεν είναι ικανοποιητική. Παραδειγματικά: (α) απουσιάζουν αναφορές στη βασική στοχοθεσία των Ανοικτών Δεδομένων: διαφάνεια, λογοδοσία, συμμετοχικότητα, (β) απουσιάζουν αναφορές στο 'produce & purchase-once' για τα δεδομένα της ΔΔ, με ρητές απαγορεύσεις για την επαναπρομήθεια και επαναπαραγωγή δεδομένων που είναι ήδη διαθέσιμα, (γ) συμπλέκεται η διάθεση Ανοικτών Δεδομένων προς τους Πολίτες με το διαμοιρασμό δεδομένων μεταξύ της ΔΔ. Επιπλέον: -- Από το σύνολο των δράσεων μόλις μία (Εθνική Πύλη Ανοικτών Δεδομένων) όντως αφορούν σε Ανοικτά Δεδομένα, με τις υπόλοιπες να περιορίζονται κυρίως σε θέματα διαλειτουργικότητας δεδομένων για τη ΔΔ. -- Από το σύνολο των δράσεων που προβλέπονται σε άλλες ενότητες του κειμένου, καθώς και τη σύγκριση των δημόσια διαθέσιμων κειμένων για την υλοποίησή τους, παρατηρούνται ήδη αποκλίσεις από την υποχρεωτική διάθεση ανοικτών δεδομένων (π.χ. ΓΥΣ) και τις πρόνοιες του Ν. 4727/2020. Για το σκοπό αυτό το κείμενο πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς αναφορές στα δεδομένα ανά δράση που θα προσφερθούν ανοικτά. -- Ομοίως, σε πλήθος από τις σχεδιαζόμενες δράσεις προβλέπεται η διάθεση υπηρεσιών από ανοικτά δεδομένα (που είναι προαιρετική από τη ΔΔ, π.χ., οπτικοποίηση, ανάλυση) αντί της διάθεσης των πρωτογενών δεδομένων (π.χ. Κτηματολόγιο). Πρόκειται για στρέβλωση που έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως (α) άλλοθι για τη μη διάθεση των πρωτογενών δεδομένων, (β) τη σπατάλη πόρων σε υπηρεσίες μικρής σημασίας. -- Προτείνεται η αλλαγή του όρου 'Δεδομένα Δημοσίου Σκοπού' στο ορθότερο 'Δεδομένα Υψηλής Αξίας'.