Ο ψηφιακός μετασχηματισμός επιδρά στην άσκηση όλων των τομέων δημόσιας πολιτικής (Υγεία, Παιδεία, Δικαιοσύνη, Οικονομία, Περιβάλλον, Ενέργεια κ.ά.) συμβάλλοντας στον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μέσω στοχευμένων δράσεων σε συγκεκριμένους άξονες παρέμβασης. Για την ταχύτερη και αποδοτικότερη υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού εφαρμόζονται κοινές αρχές και υλοποιούνται οριζόντιες παρεμβάσεις, που συνεισφέρουν οριζόντια σε όλους τους τομείς δημόσιων πολιτικών. Ακολούθως, οι άξονες εφαρμογής εξειδικεύονται με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε τομέα πολιτικής. Στην Εικόνα 3 απεικονίζονται ενδεικτικά κάποιοι τομείς της δημόσιας πολιτικής, όπως η Κοινωνική Ασφάλιση, η Δικαιοσύνη, η Υγεία, η Παιδεία και η Οικονομία.
Εικόνα 3: Δημόσιες πολιτικές και άξονες εφαρμογής ψηφιακού μετασχηματισμού
Πηγή: Ιδία επεξεργασία
Για την υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού αναγνωρίζονται κοινές λειτουργικότητες και υποδομές που απαιτούνται για μεγάλο πλήθος ουσιαστικών παρεμβάσεων στους τομείς άσκησης πολιτικής. Στο πλαίσιο ενός εύστοχου σχεδιασμού επιβάλλεται οι κοινές αυτές λειτουργικότητες και υποδομές να ομαδοποιούνται σε συστήματα παροχής ψηφιακών υπηρεσιών, τα οποία με ενιαίο τρόπο θα παρέχουν οριζόντια υπηρεσίες στο σύνολο των έργων και των συστημάτων που αναπτύσσονται και θα λειτουργούν στους επί μέρους τομείς πολιτικής.
Τα συστήματα κοινών υπηρεσιών που υλοποιούν την αλληλεπίδραση του πολίτη με τις παρεχόμενες ψηφιακές υπηρεσίες περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: (α) Ενιαία Ψηφιακή Πύλη gov.gr, (β) Κέντρο Ταυτοποίησης, (γ) Κέντρο Ειδοποιήσεων, (δ) διασύνδεση και διαλειτουργικότητα μεταξύ των Βασικών Μητρώων, η οποία είναι αναγκαία για την επίτευξη της αρχής «μόνον άπαξ» και θα επιτυγχάνεται μέσω των υπηρεσιών του Κέντρου Διαλειτουργικότητας. Παράλληλα, το Κέντρο Διαλειτουργικότητας θα διευκολύνει και θα επισπεύδει την επίτευξη της διαλειτουργικότητας για το σύνολο της Δημόσιας Διοίκησης και των μητρώων της χώρας.
Την ίδια στιγμή, η παραγωγή μεγάλου όγκου δεδομένων και η ανάλυσή τους είναι συνυφασμένη με τη νέα ψηφιακή οικονομία. Η διαχείριση αυτών των δεδομένων και η πρόσβαση σε αυτά έχει κομβικό ρόλο στον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ελλάδας. Τα γεωχωρικά δεδομένα, τα δεδομένα που αφορούν σε παρατηρήσεις του περιβάλλοντος, τα μετεωρολογικά δεδομένα, τα δεδομένα που αφορούν σε εταιρείες, τα δεδομένα μεταφορών και πολιτιστικής κληρονομιάς αναγνωρίζονται ως σύνολα δεδομένων μεγάλης αξίας για την ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών. Για το λόγο αυτό αναγνωρίζεται η ανάγκη συγκρότησης Θεματικών Αποθετηρίων Δεδομένων, σε επί μέρους τομείς άσκησης πολιτικής.
Συμπληρωματικά σε αυτές τις παρεμβάσεις, για κάθε τομέα άσκησης πολιτικής αναγνωρίζονται Τομεακά Έργα της Δημόσιας Διοίκησης με σκοπό την ψηφιακή εξυπηρέτηση του πολίτη και των επιχειρήσεων. Τα έργα αυτά, θα αξιοποιούν τις νέες κοινές υπηρεσίες της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης, του Κέντρου Ταυτοποίησης και του Κέντρου Ειδοποιήσεων. Στο Κεφάλαιο 9, «Ψηφιακός Μετασχηματισμός Τομέων Οικονομίας», εξειδικεύονται οι επί μέρους στρατηγικές του ψηφιακού μετασχηματισμού για κάθε τομέα πολιτικής και αποτυπώνονται κάποια από τα κύρια έργα που θα τις υλοποιήσουν.
Σημαντικό ρόλο για τον ψηφιακό μετασχηματισμό έχει επίσης, η ολοκλήρωση του έργου ΣΥΖΕΥΞΙΣ 2. Σκοπός του έργου είναι η βελτίωση της λειτουργίας των δημόσιων υπηρεσιών, με την αναβάθμιση της μεταξύ τους επικοινωνίας μέσω της παροχής προηγμένων τηλεματικών υπηρεσιών με χαμηλό κόστος και η ενοποιημένη εξυπηρέτηση των πολιτών, με αυτοματοποιημένα και φιλικά προς το χρήστη συστήματα πληροφόρησης και διεκπεραίωσης συναλλαγών με το Δημόσιο. Με την ολοκλήρωση του έργου, περισσότερα από 34.000 κτίρια που στεγάζουν φορείς του Δημοσίου θα διαθέτουν αναβαθμισμένες τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες (φωνής, δεδομένων και εικόνας), με δραστική αύξηση των ταχυτήτων internet και πολύ σημαντική μείωση του τηλεπικοινωνιακού κόστους. Επίσης, για πρώτη φορά το Ελληνικό Δημόσιο θα γνωρίζει με απόλυτη ακρίβεια πόσα χρήματα δαπανά για τις ανάγκες επικοινωνίας των φορέων του, ενώ η εξοικονόμηση πόρων για τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες αναμένεται ότι θα ξεπεράσει το 40%[1].
H απρόσκοπτη παροχή υπηρεσιών από το Δημόσιο αλλά και η βελτίωση της ποιότητάς τους, εξαρτάται ως ένα βαθμό και από την υφιστάμενη υποδομή σε υλικό εξοπλισμό πληροφορικής (υλισμικό). Η κάλυψη των αναγκών και η ανανέωση του υφιστάμενου υλισμικού θα συμβάλλει στη μείωση του κόστους συντήρησης του εξοπλισμού και τη μείωση του χρόνου και διαδικασιών διαχείρισης και επίλυσης προβλημάτων. Παράλληλα, η υιοθέτηση τεχνολογιών κεντρικής διαχείρισης και υβριδικού νέφους θα επιφέρει οικονομίες κλίμακας, καθώς θα μπορεί να γίνεται κεντρική διαχείριση του εξοπλισμού και κεντρική επίλυση των όποιων προβλημάτων.
Τέλος, αναγνωρίζοντας τις κοινές ανάγκες για συστήματα και εφαρμογές σε φορείς στο σύνολο της Δημόσιας Διοίκησης, προωθείται η υλοποίηση κρίσιμων Οριζόντιων Παρεμβάσεων και Εφαρμογών για την παροχή βασικών λειτουργιών της Δημόσιας Διοίκησης, όπως για παράδειγμα μισθοδοσία, διαχείριση προσωπικού, ηλεκτρονική διαχείριση εγγράφων, τα οποία περιγράφονται στο Κεφάλαιο 8. Στο ίδιο κεφάλαιο παρουσιάζεται επίσης, η στρατηγική στόχευση για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των οργανισμών της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Εικόνα 4: Βασικά συνθετικά στοιχεία του ψηφιακού μετασχηματισμού
Πηγή: Ιδία επεξεργασία
[1] http://www.syzefxis.gov.gr/node/3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ 42
6.1. Ενιαία Ψηφιακή Πύλη (GOV.GR) 44
6.2. Κέντρο ταυτοποίησης 45
Ο έλεγχος ταυτότητας και η επαλήθευση θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνουν τη χρήση της τεχνολογίας Ψηφιακής Υπογραφής και θα πρέπει να υποστηρίζουν τη σταδιακή μετάβαση από την υγρή (wet) υπογραφή σε ψηφιακή υπογραφή σε διάφορες πτυχές του κοινού και του επιχειρηματικού φάσματος. Λαμβάνοντας υπόψη το συνεχώς αυξανόμενο φορτίο εισερχόμενων εφαρμογών / αιτημάτων από πολίτες, ένα προηγμένο σύστημα ροής εργασίας και διαχείρισης εγγράφων που υποστηρίζεται από ψηφιακές υπογραφές θα υποστηρίξει την επεξεργασία με πιο αποτελεσματικό και γρήγορο (swift) τρόπο, λαμβάνοντας επίσης υπόψη πρόσθετα οφέλη ασφαλείας, αναμφισβήτητα περισσότερο από χειρόγραφα ή «υγρό μελάνι» υπογραφές.
6.3. Κέντρο ειδοποιήσεων 45
6.4. Μητρώα & βασικά μητρώα 45
6.5. Κέντρο Διαλειτουργικότητας 46
Η διαλειτουργικότητα των συστημάτων του δημόσιου τομέα που ανήκουν σε διάφορους ενδιαφερόμενους είναι ένας θεμελιώδης πυλώνας της προσφοράς πολύτιμων ηλεκτρονικών υπηρεσιών στον πολίτη. Είναι ωστόσο σημαντικό να ληφθεί υπ’ όψη πως για να είναι οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες αποτελεσματικές και φιλικές προς τους πολίτες, πρέπει να πραγματοποιηθεί πρώτα μια συγκεκριμένη επιχειρηματική διαδικασία ανακατασκευής. Πολλές από τις τρέχουσες διαδικασίες έχουν σχεδιαστεί ως βασισμένες σε αθόρυβο οργανωτικό μοντέλο και προσέγγιση σε χαρτί. Ο ψηφιακός κόσμος προσφέρει πολύ περισσότερες ευκαιρίες για αυτοματοποίηση και οι διαδικασίες πρέπει να επανασχεδιαστούν για να αξιοποιήσουν την ψηφιακή ευκαιρία για να γίνουν πιο αποτελεσματικές. Παράδειγμα: Γιατί ένας πολίτης πρέπει να υποβάλει στο Διαδίκτυο μια δήλωση (συμπληρωματική δήλωση) ότι δεν έχει τρέχουσα ευθύνη για τους φόρους; Αυτή θα πρέπει να είναι μια αυτοματοποιημένη διαδικασία που θα υποστηρίζεται χάρη στην διαλειτουργικότητα δημόσιων συστημάτων.
Προτάσεις για την Παρακολούθηση της Υλοποίησης της Ψηφιακής Στρατηγικής
Για την παρακολούθηση και υλοποίηση της ΒΨΜ επιπρόσθετα προτείνουμε:
(1) Προτείνουμε η διαδικασία παρακολούθησης της υλοποίησης της ΒΨΣ να στηρίζεται κυρίως στη διεξαγωγή μετρήσεων αξιολόγησης της εξέλιξης της υλοποίησης της Ψηφιακής Στρατηγικής στη χώρα μας.
(2) Προτείνουμε στο πλαίσιο του μηχανισμού παρακολούθησης της υλοποίησης της ΒΨΣ να προσδιοριστεί ένα εθνικό/περιφερειακό πλαίσιο αξιολόγησης της επάρκειας, της εξέλιξης και της ωριμότητας των φορέων του δημοσίου σε ό,τι αφορά τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό (Hellenic Digital Maturity Framework).
Προτάσεις για την Αξιοποίηση και Ενίσχυση της Ανάπτυξης/Χρήσης Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα για την Υλοποίηση της Ψηφιακής Στρατηγικής
Η Βίβλος του Ψηφιακού Μετασχηματισμού (ΒΨΜ) κάνει εκτενή αναφορά, στην ανάγκη για εκσυγχρονισμό της κρατικής ψηφιακής υποδομής τόσο σε επίπεδο τεχνολογιών όσο και στις διαδικασίες ανάπτυξης και προμήθειας έργων πληροφορικής. Αναφέρεται στην ανάγκη η Ελλάδα να επενδύσει σε σωστό σχεδιασμό αποθετηρίων Ανοικτών Δεδομένων αλλά και στην Ανοικτή επιστήμη και δίνει έμφαση στην εισαγωγή διαδικασιών ευέλικτης ανάπτυξης (agile methodologies) στην διοίκηση έργων πληροφορικής.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο η ΒΨΜ αναφέρεται στην αναγκαιότητα να υπάρξει διασύνδεση των μητρώων δεδομένων των διαφόρων υπηρεσιών της Ελληνικής Κυβέρνησης (μητρώο διαλειτουργικότητας), κατεύθυνση στην οποία έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται κινήσεις και δείχνει να έχει την πλήρη προσοχή του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Ένα τρίτο σημαντικό σημείο της ΒΨΜ περιγράφει την ανάγκη για ένα ανθρωπο-κεντρικό σύστημα στην ψηφιακή διακυβέρνηση με έμφαση στους τελικούς χρήστες των υπηρεσιών αλλά επίσης προωθεί έντονα το μοντέλο της Ανοικτής Διακυβέρνησης για το οποίο ήδη η χώρα μας δεσμεύεται από παλαιότερα με τη συμμετοχή μας στο δίκτυο Open Government Partnership.
Παρόλο, όμως, που σε πολλά σημεία της ΒΨΜ γίνεται αναφορά στην έννοια της ανοικτότητας, δεν φαίνεται να υπάρχει ξεκάθαρη αναφορά στην στρατηγική χρήση Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα για τον σχεδιασμό των πληροφοριακών συστημάτων που απαιτούνται για να υλοποιηθούν οι στόχοι της ψηφιακής στρατηγικής. Πιο συγκεκριμένα, η ΒΨΜ αναφέρεται στο Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (Open Source) με το ακόλουθο απόσπασμα (σελ. 55 της ΒΨΜ): «Ανάπτυξη και διαχείριση λογισμικού έρευνας. Διάθεση του λογ ισμικού που παράγεται με δημόσια χρηματοδότηση με ανοικτή άδεια εξ ορισμού (open source by default) από το 2021».
Αν και η πρόταση για τη διάθεση του λογισμικού που χρηματοδοτείται από το δημόσιο ως open source by default, είναι στη σωστή κατεύθυνση, κρίνουμε ότι δεν θα πρέπει να αφορά μόνον την «ανάπτυξη και διαχείριση λογισμικού έρευνας» αλλά το λογισμικό που παράγεται στο σύνολο του ελληνικού δημοσίου. Επιπρόσθετα, το ανοικτό λογισμικό, από τη φύση του, συνάδει απόλυτα με την ανάπτυξη λογισμικού με χρήση ευέλικτων μεθοδολογιών αλλά και με την παραγωγή ανοικτών δεδομένων ή την ανοικτή διακυβέρνηση, έννοιες που δείχνουν να είναι κομβικές στη συγκεκριμένη ΒΨΜ.
Να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο ότι τόσο η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα Δεδομένα [Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα, Φεβρουάριος 2020], η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα 2020-2023 [Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα 2020-2023, Οκτώβριος 2020] αλλά και η πρόσφατη Διακήρυξη του Βερολίνου για την Ψηφιακή Κοινωνία και την Διακυβέρνηση βασισμένη σε αξία [Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Berlin Declaration on Digital Society and Value-Based Digital Government, Δεκέμβριος 2020], αποτυπώνουν ξεκάθαρα την στροφή της Ε.Ε. στην ανοικτότητα και οπωσδήποτε στο Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα ως άξονα ανάπτυξης, καινοτομίας και αποτελεσματικού σχεδιασμού ψηφιακών λύσεων.
Με βάση τα παραπάνω, στη Βίβλο του Ψηφιακού Μετασχηματισμού (ΒΨΜ) προτείνουμε τα εξής:
(1) Ενσωμάτωση του Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΛΛΑΚ) στις διαδικασίες σχεδιασμού και ανάπτυξης λύσεων για την ψηφιακή διακυβέρνηση της χώρας. Μέσω του ΕΛΛΑΚ δίνεται η δυνατότητα ταχείας ανάπτυξης με επαναχρησιμοποίηση προηγούμενων λύσεων και ταυτόχρονα η κοινότητα του ΕΛΛΑΚ συντηρεί (σε ένα βαθμό) το λογισμικό χωρίς κόστος για το ελληνικό δημόσιο.
(2) Δημιουργία κινήτρων για την δημιουργία εταιριών πληροφορικής που θα ειδικεύονται στην παραμετροποίηση, συντήρηση και υποστήριξη του ΕΛΛΑΚ. Είναι ένα πρόβλημα που έχει μελετηθεί σε βάθος και από την Ε.Ε. (βλ. [Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα 2020-2023, Οκτώβριος 2020]) όμως δεν μπορεί να υπάρξει προσφορά στο συγκεκριμένο αντικείμενο εάν πρώτα δεν δημιουργηθεί η απαραίτητη ζήτηση από την εγχώρια αγορά. Το ελληνικό δημόσιο κερδίζει από αυτήν την διαδικασία καθώς μπορεί να διατηρεί συμβόλαια συντήρησης αλλά γλιτώνει το αρχικό κόστος υλοποίησης της λύσης. Αντίστοιχα έργα πληροφορικής που έχουν υλοποιηθεί εξ’ αρχής στο παρελθόν έχουν κοστίσει μεγάλα ποσά στο Ελληνικό Δημόσιο.
(3) Στην ΒΨΜ γίνονται διάφορες αναφορές για προτυποποίηση και πιστοποίηση (certification). Αντίστοιχα προτείνουμε να δημιουργηθεί μια προτυποποίηση προδιαγραφών για τα έργα πληροφορικής του δημοσίου που να βασίζεται στις αρχές της ευέλικτης ανάπτυξης, του ΕΛΛΑΚ και των ανοικτών υποδομών. Έτσι οι διάφοροι ανάδοχοι θα υποχρεούνται να σχεδιάζουν και να υλοποιούν συστήματα τα οποία θα ακολουθούν κοινές αρχιτεκτονικές και σχεδιαστικές αρχές επιτυγχάνοντας και την επιθυμητή διαλειτουργικότητα (interoperability) των κρατικών συστημάτων λογισμικού.
(4) Για να συμβούν όλα τα παραπάνω είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα μητρώο εμπειρογνωμόνων σε ανοικτές τεχνολογίες. Η χώρα έχει πλήθος καταρτισμένων επαγγελματιών και ερευνητών / ακαδημαϊκών. Για παράδειγμα, αξίζει να αναφερθεί ότι αντιπροσωπεία από το Τμ. Πληροφορικής του Α.Π.Θ. συμμετείχε στην προκαταρκτική μελέτη από την οποία προέκυψε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα 2020-2023.
(5) Ουσιαστική συνεργασία της ακαδημαϊκής κοινότητας με την αγορά. Το ΕΛΛΑΚ έχει διεισδύσει σε μεγάλο βαθμό στην τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας. Θα πρέπει να γίνει μια σοβαρή προσπάθεια να δοθούν κίνητρα στην συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων ώστε να μπορέσουν να εφαρμοστούν οι λύσεις που σχεδιάζονται στον ελληνικό ερευνητικό κόσμο, στον κόσμο του επιχειρείν ενδυναμώνοντας την καινοτομία της χώρας και τροφοδοτώντας έτσι (ίσως) ένα νέο κύμα νεοφυών επιχειρήσεων (startups).
(6) Προτείνουμε να δοθεί προτεραιότητα στην υλοποίηση δράσεων – προγραμμάτων για τη διάδοση ανοικτών δεδομένων έργων που αφορούν περιβάλλον, κλίμα, ύδατα κλπ.
Η διαλειτουργικότητα των συστημάτων του δημόσιου τομέα που ανήκουν σε διάφορους ενδιαφερόμενους είναι ένας θεμελιώδης πυλώνας της προσφοράς πολύτιμων ηλεκτρονικών υπηρεσιών στον πολίτη. Μια βασική πτυχή ωστόσο είναι ότι για να είναι οι ηλεκτρονικές υπηρεσίες αποτελεσματικές και φιλικές προς τους πολίτες, πρέπει να πραγματοποιηθεί πρώτα μια συγκεκριμένη επιχειρηματική διαδικασία ανακατασκευής. Πολλές από τις τρέχουσες διαδικασίες έχουν σχεδιαστεί βασισμένες σε οργανωτικό μοντέλο και προσέγγιση σε χαρτί. Ο ψηφιακός κόσμος προσφέρει πολύ περισσότερες ευκαιρίες για αυτοματοποίηση και οι διαδικασίες πρέπει να επανασχεδιαστούν για να αξιοποιήσουν την ψηφιακή ευκαιρία για να γίνουν πιο αποτελεσματικές. Παράδειγμα: Γιατί ένας πολίτης πρέπει να υποβάλει στο Διαδίκτυο μια δήλωση (συμπληρωματική δήλωση) ότι δεν έχει τρέχουσα ευθύνη για τους φόρους; Αυτή θα πρέπει να είναι μια αυτοματοποιημένη διαδικασία που υποστηρίζεται από διαλειτουργικότητα δημόσιων συστημάτων.