Η αξιοποίηση των ευκαιριών της ψηφιακής επανάστασης θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας και την ευημερία της κοινωνίας. Δεν αρκεί πλέον να ακολουθούμε τις εξελίξεις, αλλά ήρθε η στιγμή να διαμορφώσουμε το δικό μας αναπτυξιακό πρότυπο στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, δίνοντας έμφαση στις ανθρώπινες δεξιότητες και στην επιχειρηματικότητα με την υποστήριξη των ψηφιακών υποδομών και ενός ψηφιακού κράτους.
Η Ελλάδα έχει αντιληφθεί την αναγκαιότητα της μετάβασής της προς την ψηφιακή οικονομία και κοινωνία. Η χώρα μας πρέπει να «κλείσει» τις πολλές εκκρεμότητες που ακόμα έχει με την 3η Βιομηχανική Επανάσταση και να βελτιώσει τη θέση της σε όλους τους δείκτες ψηφιακής ωριμότητας. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της χώρας δεν αποτελεί μελλοντική συνθήκη – είναι η άμεση ανάγκη και προτεραιότητα μας.
Για να πετύχουμε αυτό το στόχο, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης λειτουργεί συντονισμένα και συνεργάζεται με τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, τους ερευνητικούς και τεχνολογικούς φορείς της χώρας, την ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ελλάδας, τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης, την καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη και της επιχείρησης, αλλά και τη δημιουργία νέων, επιπρόσθετων πηγών οικονομικής ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης έχει εκπονήσει και υλοποιεί μια εθνική στρατηγική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του συνόλου της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας με συγκεκριμένους στόχους και δομημένο πλάνο δράσης, στο οποίο αποτυπώνονται οι κατευθυντήριες αρχές αλλά και οι απαραίτητες βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις που θα υλοποιήσουν με επιτυχία το ελληνικό όραμα για την Ψηφιακή Ελλάδα.
Η νέα εθνική στρατηγική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό συνοψίζεται σε επτά στόχους (βλ. Εικόνα 1).
Πηγή: Ιδία επεξεργασία
Στα επόμενα χρόνια, αξιοποιώντας τις δυνατότητες και το δυναμικό των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών ως εργαλείο σύγχρονης διακυβέρνησης και μοχλό ανάπτυξης, χτίζουμε την «Ψηφιακή Ελλάδα». Μέσα από συντονισμένες ενέργειες οικοδομούμε τις απαραίτητες υποδομές και υλοποιούμε τολμηρές παρεμβάσεις ψηφιακού μετασχηματισμού, ώστε να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά στις σύγχρονες προκλήσεις της ψηφιακής εποχής.
Σημαντική διάσταση της νέας στρατηγικής αποτελεί ο μετασχηματισμός του κρατικού μηχανισμού, με στόχο την ενίσχυση της προσφοράς εύχρηστων ψηφιακών υπηρεσιών προσανατολισμένων στις ανάγκες των πολιτών και των επιχειρήσεων. Για να επιτευχθεί αυτό, η Δημόσια Διοίκηση τοποθετεί τον πολίτη-χρήστη στο επίκεντρο της επανασχεδίασης και υλοποίησης των νέων ψηφιακών υπηρεσιών, εφαρμόζοντας συνεργατικά και ευέλικτα μοντέλα για το σχεδιασμό και την υλοποίηση των νέων ψηφιακών λύσεων. Παράλληλα, η σύγχρονη Δημόσια Διοίκηση υιοθετεί μία ευνοϊκή κουλτούρα σε σχέση με την εφαρμογή νέων ψηφιακών εργαλείων και ενισχύει την ψηφιακή κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού της. Άλλωστε, όπως απέδειξε και η πρόσφατη εμπειρία από τη διαχείριση των συνεπειών της πανδημίας του COVID-19, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα καθώς και οι κατάλληλες ψηφιακές δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την αδιάλειπτη λειτουργία κράτους και οικονομίας, ακόμα και σε ακραίες συνθήκες κρίσεων.
Ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση κάποιων ενδεικτικών παρεμβάσεων που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού για την επίτευξη των επτά επιμέρους στόχων που έχουν τεθεί:
Να μπορεί κάθε πολίτης να εργαστεί με ταχύτητα, αξιοπιστία και ασφάλεια στο διαδίκτυο
- Εξασφάλιση ευνοϊκού ρυθμιστικού και νομοθετικού πλαισίου, αναβάθμιση σταθερών δικτυακών υποδομών και διάθεση φάσματος ραδιοσυχνοτήτων για την ανάπτυξη υποδομών 5ης γενιάς (5G).
- Ολοκλήρωση της επιθεώρησης, αποτίμησης και βελτίωσης διαδικασιών διαχείρισης και ασφάλειας πληροφοριακών συστημάτων και ψηφιακών υπηρεσιών και υποδομών με βάση τη νέα εθνική στρατηγική για την κυβερνοασφάλεια.
- Επανασχεδιασμός ψηφιακών υπηρεσιών και ιστότοπων βάσει της αρχής του καθολικού σχεδιασμού, προκειμένου αυτά να καταστούν προσβάσιμα από όλες τις πληθυσμιακές ομάδες.
- Αναβάθμιση εφαρμογών και συστημάτων λαμβάνοντας υπόψη την προστασία και την ιδιωτικότητα ήδη από το σχεδιασμό (security and privacy-by-design).
Να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες των πολιτών άμεσα και αποτελεσματικά μέσα από ένα ψηφιακό κράτος
- Ανάπτυξη κεντρικών ψηφιακών λύσεων και παροχή νέων απλουστευμένων ψηφιακών υπηρεσιών που υλοποιούν την εξ αποστάσεως εξυπηρέτηση του πολίτη.
- Ενιαία Εθνική Πύλη Παροχής Ψηφιακών Υπηρεσιών (gov.gr) – Υλοποίηση κεντρικού σημείου εισόδου και αναφοράς για πληροφορίες και ψηφιακές υπηρεσίες της Δημόσιας Διοίκησης. Ένταξη των πιο συχνών ή σημαντικών συναλλαγών του πολίτη με το κράτος.
- Κέντρο Ταυτοποίησης – Υλοποίηση μοναδικού σημείου ταυτοποίησης (Single Sign-On), σε όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες που παρέχονται από τους φορείς του Δημοσίου.
- Κέντρο Ειδοποιήσεων – Υλοποίηση κεντρικού συστήματος ειδοποιήσεων για ενημέρωση των πολιτών σχετικά με θέματα που τους αφορούν, π.χ. ενημερώσεις για την πορεία αιτημάτων τους, προσωποποιημένες ενημερώσεις προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής, υπενθυμίσεις για υποχρεώσεις τους προς το κράτος, κ.ά.
- Κεντρικό σύστημα συμμετοχής των πολιτών στην αξιολόγηση των προσφερόμενων υπηρεσιών του Δημοσίου και στο σχεδιασμό νέων υπηρεσιών.
- Διασύνδεση και διαλειτουργικότητα μεταξύ των Βασικών Μητρώων μέσω του Κέντρου Διαλειτουργικότητας.
- Υιοθέτηση πολιτικών προστασίας προσωπικών δεδομένων που ακολουθούν την αρχή της εξ ορισμού και από την σχεδίαση συμμόρφωσης προς τις ισχύουσες προστατευτικές διατάξεις για τα προσωπικά δεδομένα.
Να προάγουμε την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων για όλους τους πολίτες
- Ένταξη των καινοτόμων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας Μέσης Εκπαίδευσης με στόχο την ενίσχυση της δημιουργικότητας, της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και της συνεργατικότητας των μαθητών.
- Θεσμοθέτηση εβδομαδιαίων ωρών Πληροφορικής σε όλες τις τάξεις της Μέσης Εκπαίδευσης, με συγκεκριμένο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και μέθοδο διδασκαλίας ανά τάξη.
- Μαθήματα ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλα τα προγράμματα σπουδών στην Ανώτατη Εκπαίδευση.
- Δημιουργία Ψηφιακής Ακαδημίας Πολιτών, που θα προτείνει, θα συντονίζει και θα υλοποιεί σύγχρονα και ασύγχρονα διαδικτυακά μαθησιακά προγράμματα ψηφιακών δεξιοτήτων για κάθε πολίτη της χώρας μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας εκπαίδευσης.
- Προγράμματα κατάρτισης όλων των ηλικιακών, κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων μέσω δια ζώσης εκπαίδευσης. Τα σχετικά προγράμματα θα συντονίζονται από φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
- Υλοποίηση συστήματος ενιαίου ομοιογενούς μηχανισμού πιστοποίησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ψηφιακών δεξιοτήτων και διασύνδεση αυτών με την αγορά εργασίας
- Υλοποίηση διαδικτυακών οδηγών χρήσης των ψηφιακών υπηρεσιών που προσφέρονται μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης gov.gr.
Να βοηθήσουμε κάθε ελληνική επιχείρηση να γίνει ψηφιακή επιχείρηση
- Κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού του ιδιωτικού τομέα για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων.
- Σύστημα μέτρησης και τεκμηρίωσης του σχεδιασμού των κρατικών ενισχύσεων για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων.
- Κεντρικό σύστημα ψηφιακών τιμολογίων.
- Υποστήριξη λύσεων ηλεκτρονικού εμπορίου.
- Ενίσχυση συστημάτων και ψηφιακών υπηρεσιών σε σχέση με τον εξαγωγικό προσανατολισμό των επιχειρήσεων.
- Εξασφάλιση διασύνδεσης των επιχειρήσεων με το Κεντρικό και Ενιαίο Σύστημα Δημοσιονομικής Πολιτικής.
Να στηρίξουμε και να ενισχύσουμε την ψηφιακή καινοτομία
- Εξασφάλιση του κατάλληλου περιβάλλοντος ανάπτυξης, ενίσχυσης και αποδοτικής λειτουργίας των νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups), που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ΤΠΕ.
- Ανάπτυξη, συντονισμός και υποστήριξη Ψηφιακών Κέντρων Καινοτομίας (Digital Innovation Hubs), για τη δημιουργία νέων οικοσυστημάτων καινοτομίας και την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας.
- Εξασφάλιση της ανοικτής διάθεσης και μέγιστης αξιοποίησης δημόσιων δεδομένων για την ανάπτυξη νέων προϊόντων, επιχειρηματικών μοντέλων και αγορών.
Να απελευθερώσουμε και να αξιοποιήσουμε την παραγωγική αξία των δεδομένων του δημοσίου
- Ενιαίο μοντέλο διακυβέρνησης των δεδομένων σε εθνικό επίπεδο.
- Καθορισμός των προδιαγραφών και διαδικασιών για την ελεύθερη και ανοικτή διάθεση των δεδομένων κάθε φορέα του Δημοσίου, με συγκροτημένο και τεχνικά άρτιο τρόπο και με σεβασμό στην προστασία των προσωπικών δεδομένων.
- Κεντρική πλατφόρμα διάθεσης και αξιοποίησης δεδομένων δημόσιου σκοπού και δεδομένων υψηλής αξίας μέσω συγκρότησης Θεματικών Αποθετηρίων Δεδομένων σε επιλεγμένους κάθετους θεματικούς άξονες.
- Λειτουργία κέντρων διαχείρισης και ανοικτής διάθεσης δεδομένων για επιλεγμένους φορείς του Δημόσιου Τομέα.
- Προγράμματα κινήτρων για την επαναχρησιμοποίηση των ανοικτών δεδομένων του Δημοσίου με σκοπό την ανάπτυξη εφαρμογών προστιθέμενης αξίας.
- Αξιοποίηση κρίσιμων συνόλων δεδομένων και ανάπτυξη εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, μηχανικής μάθησης, ανάλυσης μεγάλων δεδομένων και επιχειρηματικής ευφυΐας για την πάταξη λ.χ. της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής, για τον έλεγχο των δημόσιων συμβάσεων, την παρακολούθηση του συστήματος εισροών και εκροών στο εμπόριο καυσίμων και κατ’ επέκταση του μηχανισμού είσπραξης δημοσίων εσόδων κ.ά.
Να εντάξουμε τις σύγχρονες τεχνολογίες σε όλους τους τομείς της οικονομίας
- Υλοποίηση εμβληματικών τομεακών έργων ανά άξονα πολιτικής με στόχο την υποστήριξη της μετάβασης υφιστάμενων συστημάτων σε νέες υποδομές και σύγχρονες αρχιτεκτονικές υλοποίησης, υποστηρίζοντας παράλληλα και νέες επιχειρησιακές διαδικασίες με οικονομικότερη συντήρηση και μεγαλύτερη ασφάλεια.
- Υιοθέτηση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων στους επιμέρους τομείς της οικονομίας, όπως εφαρμογές τηλεϊατρικής στην Υγεία, τηλεκπαίδευσης στην Παιδεία, τηλεσυνεδριάσεων στη Δικαιοσύνη αλλά και για την εξ αποστάσεως εργασία στο Δημόσιο, αξιοποίηση δικτύου αισθητήρων για συλλογή δεδομένων στο Περιβάλλον κ.ά.
Πέραν αυτών, εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις που θα τονώσουν την αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών από τον επιχειρηματικό κόσμο και το σύνολο της κοινωνίας. Η Δημόσια Διοίκηση υλοποιεί ψηφιακά έργα που ενδυναμώνουν τη διαφάνεια, τη συμμετοχικότητα, την προσβασιμότητα, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των πολιτών και των επιχειρήσεων, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ύπαρξη μιας πανελλαδικής, σύγχρονης υποδομής επικοινωνιών και συνδεσιμότητας. Η κυβερνητική δράση ευνοεί την παραγωγή καινοτομίας, υποστηρίζει τις νεοφυείς επιχειρήσεις και ενισχύει το εύρος και τη διαθεσιμότητα ανοιχτών και ποιοτικών δεδομένων για την υλοποίηση καινοτόμων υπηρεσιών και την ενίσχυση της ψηφιακής οικονομίας. Με στόχο τη μέγιστη αξιοποίηση των νέων ψηφιακών υπηρεσιών, η νέα πολιτική του ψηφιακού μετασχηματισμού εστιάζει επίσης στην παροχή κινήτρων σε επιχειρήσεις και πληθυσμιακές ομάδες για την ταχύτερη υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων στην ελληνική κοινωνία.
Στα επόμενα χρόνια, μέσα από τον αποτελεσματικό στρατηγικό σχεδιασμό και την πειθαρχημένη υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού, η Ελλάδα ενισχύει τη διεθνή ψηφιακή ταυτότητα και ανταγωνιστικότητά της. Τα αποτελέσματα αυτών των προσπαθειών αξιολογούνται από τις επιδόσεις της χώρας μας σε δείκτες που αποτυπώνουν την ψηφιακή ωριμότητα ενός κράτους, όπως για παράδειγμα ο Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (Digital Economy and Society Index, DESI) και ο Δείκτης Ψηφιακής Ανταγωνιστικότητας του Διεθνούς Κέντρου Ανταγωνιστικότητας (Institute for Management Development, IMD).
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της χώρας είναι μια μεγάλη πρόκληση και ένα γιγάντιο, πολύπλοκο και δύσκολο έργο. Για την υλοποίηση αυτού του έργου απαιτούνται μια στρατηγική, ένα όραμα, μια φιλοσοφία, μία μέθοδος, καθώς και η υλοποίηση σημαντικών παρεμβάσεων. Όλα τα παραπάνω είναι σημαντικό να αποτυπωθούν σε ένα ρεαλιστικό και εφικτό οδικό χάρτη, ο οποίος θα αποτελεί ένα απαραίτητο εργαλείο για ολόκληρη την εξέλιξη του ελληνικού κράτους στη δεκαετία που διανύουμε.
Η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού (ΒΨΜ) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες των τελευταίων δεκαετιών για τη μετάβαση στην «Ψηφιακή Ελλάδα», ορίζοντας ένα συνεκτικό στρατηγικό, οργανωτικό και τεχνικό πλαίσιο της ψηφιακής μας μετάβασης, καθώς και ένα σύνολο οριζόντιων και κάθετων παρεμβάσεων που θα υλοποιήσουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Η ΒΨΜ αποτελεί αποτέλεσμα συστηματικής εργασίας του Υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία (π.χ., Μεταφορών, Περιβάλλοντος), θεμελιώνεται θεσμικά από το Ν. 4727/2020 (Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση), ενώ έχει τεθεί από τις 3/12 σε δημόσια διαβούλευση.
Η ΒΨΜ περιλαμβάνει μια αρχική καταγραφή 455 έργων, εκ των οποίων τα 105 ήδη σε εξέλιξη, που θα υποστηρίξουν την υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού της χώρας. Όπως ρητά προβλέπεται, αυτή η αρχική καταγραφή δεν είναι ‘εξαντλητική ή περιοριστική’, αλλά αντίθετα είναι δυναμική, μέσω μιας συνεργατικής διαδικασίας κατά την οποία το Υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης υποδέχεται και εγκρίνει προτάσεις έργων από τα αρμόδια Υπουργεία.
Η ΒΨΜ, σε πλήρη συμμόρφωση και αναγνώριση των αντίστοιχων πολιτικών και στρατηγικών της ΕΕ (π.χ. ΕΧΕ, Ανοικτή Επιστήμη, Οικονομία των Δεδομένων), αναγνωρίζει και περιλαμβάνει διακριτές ενότητες για την υποστήριξη της Έρευνας και της Καινοτομίας (βλ. Ψηφιακή Καινοτομία, Ανοικτή Επιστήμη, Αξιοποίηση προηγμένων Τεχνολογιών) στο ύψιστο επίπεδο ως ‘Συνθετικά Στοιχεία Ψηφιακού Μετασχηματισμού’ και ‘Στρατηγικούς Άξονες Παρέμβασης’.
Οι παραπάνω πρόνοιες κρίνονται ως εξαιρετικά σημαντικές και ενσωματώνουν αυτούσιες προτάσεις της ερευνητικής κοινότητας της χώρας όπως αποτυπώνονται στο ‘Εθνικό Σχέδιο για την Ανοικτή Επιστήμη’, στου οποίου τη διαμόρφωση είχαν καθοριστικό ρόλο τα περισσότερα ερευνητικά κέντρα της Γεν. Γραμματείας Έρευνας & Τεχνολογίας του Υπ. Ανάπτυξης και Επενδύσεων, μαζί με το Σύνδεσμο Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ) των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων του Υπ. Παιδείας & Θρησκευμάτων, το ΕΔΥΤΕ του Υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης, και άλλους φορείς. Παρά ταύτα, χρήζουν βελτίωσης καθώς αντιμετωπίζουν την Έρευνα και την Καινοτομία αποσπασματικά, τόσο σε επίπεδο έργων/δράσεων, όσο και σε επίπεδο εμπλεκόμενων φορέων. Ενδεικτικά, για το σύνολο των έργων/δράσεων που αφορούν στην Έρευνα και την Καινοτομία, ως Εμπλεκόμενος Φορέας ορίζεται το Υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης, ακόμη και για θέματα οριζόντιας πολιτικής με εφαρμογή στους Ερευνητικούς φορείς της χώρας (π.χ. Υιοθέτηση της Ανοικτής Επιστήμης, Ανοικτή Πρόσβαση σε ερευνητικές υποδομές).
Η ανάδειξη και θεραπεία αντίστοιχων ελλείψεων αποτελούν ακριβώς το στόχο της τρέχουσας διαβούλευσης της ΒΨΜ, ειδικά για θέματα που αφορούν στην Έρευνα και την Καινοτομία, τα θεμέλια και τους πολλαπλασιαστές αξίας για το βιώσιμο μετασχηματισμό της οικονομίας μας. Επιπλέον, οι τρέχουσες ελλείψεις είναι σαφώς κατανοητές, καθώς αποτυπώνουν το επίπεδο της περιορισμένης τρέχουσας συμμετοχής των φορέων έρευνας και καινοτομίας στην προετοιμασία της ΒΨΜ.
Η προσθήκη του Υπ. Ανάπτυξης και Επενδύσεων με επισπεύδουσα τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (όπως και του Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων) ως ‘Εμπλεκόμενου Φορέα’ σε πλήθος υφιστάμενων έργων/δράσεων της ΒΨΜ, αλλά και η επέκταση των σχετικών ‘Στρατηγικών Αξόνων Παρέμβασης’ και προβλεπόμενων έργων, κρίνεται ως επιτακτική για τους ακόλουθους λόγους:
• Η ενσωμάτωση του πλήρους εύρους των προβλέψεων της Εθνικής Πολιτικής για την Ανοικτή Επιστήμη, την Οικονομία των Δεδομένων, καθώς και την Έρευνα και Καινοτομία, είναι αναγκαίες ώστε να εξασφαλίσουμε ένα συνεκτικό πλαίσιο δράσεων που να ενισχύουν, να ενδυναμώνουν και να υποστηρίζουν ουσιαστικά την ανάπτυξη, μεταφορά και εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων μέσω της Καινοτομίας προς όφελος της εθνικής οικονομίας.
• Η ενσωμάτωση έργων/δράσεων για την ανάπτυξη και λειτουργία υποδομών για την υποστήριξη της Έρευνας και της Καινοτομίας αποτελούν υποχρέωση σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο της ΒΨΜ, καθώς σύμφωνα με τα Αρ. 86-88 του Ν. 4727/2020, οι ερευνητικοί και τεχνολογικοί φορείς ρητά εξαιρούνται από τις πρόνοιες για τη χρήση και αξιοποίηση σχετικών υποδομών.
• Η έκτακτη διαθέσιμη χρηματοδότηση προς τη χώρα, σημαντικό τμήμα της οποίας η ΒΨΜ κατευθύνει μέσω της άμεσης δρομολόγησης έργων/δράσεων, μπορεί να καλύψει τρέχουσες σημαντικές ελλείψεις της Έρευνας και Καινοτομίας σε υποδομές, αλλά κυριότερα, να μετασχηματίσει πλήρως τον εθνικό χώρο έρευνας, προσφέροντας υποδομές που μας φέρνουν στο ίδιο επίπεδο με το μέσο όρο της Ε.Ε., παράγουν άμεσα εμπορεύσιμα προϊόντα καινοτομίας και αντιστρέφουν το brain-drain.
• Οι προτάσεις για την ενίσχυση της Έρευνας και Τεχνολογίας μέσω σαφών ορισμένων έργων/δράσεων είναι εξαιρετικά ώριμες, μπορούν να συνεισφέρουν στην άμεση και επιτυχημένη απορρόφηση των διαθέσιμων πόρων, καθώς να προσφέρουν γρήγορες νίκες για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας.
Συνοπτικά, προτείνονται:
Α. Προσθήκη του Υπ. Ανάπτυξης και Επενδύσεων (αλλά και του Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων) ως συναρμόδιου ή αποκλειστικά αρμόδιου κατά περίπτωση φορέα, για το σύνολο των έργων/δράσεων που αφορούν σε θέματα Έρευνας και Καινοτομίας (ενδεικτικά, το σύνολο των έργων του κεφ. 6.8 ‘Ανοικτή Επιστήμη’, 7.5 ‘Ψηφιακή Καινοτομία’, έργα 1-4 του κεφ. 7.6 ‘Αξιοποίηση προηγμένων τεχνολογιών’).
Β. Προσθήκη νέων δράσεων/έργων με κύρια εμπλεκόμενο το Υπ. Ανάπτυξης και Επενδύσεων και με αντικείμενο την ενίσχυση των ψηφιακών υποδομών για την υποστήριξη της έρευνας και καινοτομίας.
Γ. Επέκταση του κειμένου της ΒΨΜ ώστε να καλύπτεται συνεκτικά και αποτελεσματικά ο πλήρης κύκλος ζωής του ψηφιακού μετασχηματισμού της Έρευνας σύμφωνα με τα όσα ορίζονται στο ‘Εθνικό Σχέδιο για την Ανοικτή Επιστήμη.
Γενικά, έχω να παρατηρήσω τα εξής:
1) Η ψηφιακή υστέρηση της χώρας παρατηρήθηκε για τρεις βασικούς, κατά την γνώμη μου, λόγους:
• Η χώρα στερείται σημαντικών παραγωγικών μονάδων που αποτελούν τους βασικότερους πυλώνες υιοθέτησης και χρήσης τεχνολογιών πληροφορικής. Ακόμα και τα τελευταία, προ της κρίσης, έτη, ο κλάδος της πληροφορικής αναπτύχθηκε περισσότερο στους εμπορικούς/καταναλωτικούς τομείς, παρά στους παραγωγικούς/επιστημονικούς.
• Το ελληνικό κράτος πάσχει από την διαχρονική ασθένεια της διαπλοκής και της διαφθοράς. Μέχρι πρόσφατα, υπήρχαν (και εξακολουθούν να υπάρχουν σε συγκεκριμένους τομείς) συντεχνίες και συμφέροντα που μανιωδώς απέκρουαν την οποιαδήποτε προσπάθεια εκσυγχρονισμού και τεχνολογικής εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας και κατά συνέπεια, του ελληνικού δημοσίου τομέα.
• Ακόμα και όταν η τεχνολογία καταφέρνει να νικήσει την συμφεροντολογική και συντεχνιακή νοοτροπία, τα έργα του δημοσίου που προκηρύσσονται καταλήγουν, συνήθως, σε λίγους, πολλές φορές μη υγιείς φορείς του ιδιωτικού τομέα, χωρίς συγκεκριμένη προστιθέμενη αξία. Την ίδια στιγμή, μικρότερες εταιρείες, εκφραστές των πλέον σύγχρονων τάσεων της τεχνολογίας, αγωνιούν για την επιβίωσή τους, δίνοντας, πολλές φορές την τεχνογνωσία και την υπεραξία τους στους «μεγάλους» λειτουργώντας, κατ’ ανάγκη, ως «υπεργολάβοι» τους με ελάχιστο κέρδος.
2) Το περιβάλλον της τεχνολογίας πληροφορικής (όπως και άλλων τομέων της τεχνολογίας) στην Ελλάδα δυστυχώς εξαρτάται:
• από την έλλειψη σύγχρονων ακαδημαϊκών προγραμμάτων στον τομέα, αλλά και την απροθυμία αναγνώρισης ισοτιμιών σε πτυχιούχους του εξωτερικού,
• από το υψηλό κόστος εργασίας που αποτελεί τροχοπέδη στην απασχόληση επιστημόνων υψηλού επιπέδου και
• από την έλλειψη (όπως αναφέρθηκε και παραπάνω) σημαντικών μονάδων που χρησιμοποιούν τις τεχνολογίες αυτές.
Παράλληλα, η κρίση δημιούργησε μεγάλο κενό επιστημονικού προσωπικού λόγω της φυγής εξειδικευμένων στο εξωτερικό.
3) Το νομικό πλαίσιο διενέργειας διαγωνισμών είναι ελλιπές, αρτηριοσκληρωτικό και πεπαλαιωμένο, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σημαντικές καθυστερήσεις στις διαδικασίες υλοποίησης σημαντικών έργων.
Επίσης, το «αυτόματο» πληροφοριακό σύστημα ΕΣΗΔΗΣ (άλλο ένα παράδειγμα υλοποίησης έργου από «μεγάλη», χωρίς εξιδεικευμένη γνώση, εταιρεία), είναι απαράδεκτο, έχει ταλαιπωρήσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα επί σειρά ετών και ευτυχώς, προβλέπεται να αντικατασταθεί.
Τα έργα που πραγματεύεται η ΒΨΜ αποτελούν μια ιδανική ευκαιρία εξέλιξης του παραπάνω περιβάλλοντος. Θα πρέπει να εργαστούμε όλοι για την, κατά γράμμα, τήρησή της, ώστε να αναβαθμιστούν οι υπηρεσίες προς τους πολίτες, να εκσυγχρονιστεί η δημόσια διοίκηση και να προσελκυστούν ειδικοί επιστήμονες για την υλοποίηση, την λειτουργία και την συντήρησή των συστημάτων που θα αναπτυχθούν στο πλαίσιό της.
1.
Ένα γενικό σχόλιο που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι η ΒΨΜ είναι πολύ ικανοποιητική και δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες. Οι στρατηγικοί στόχοι είναι βάσιμοι, λογικοί και σε μεγάλο βαθμό εφικτοί. Καλύπτεται όλο το εύρος των ψηφιακών δυνατοτήτων και το κείμενο πηγαίνει σε αρκετό βάθος. Υπάρχει πλούτος έργων. Φυσικά, μπορούν να γίνουν πολλά ακόμα. Θεωρούμε ότι δεν είναι πολλές οι ελλείψεις, αν και θα χρειαζόμασταν πολύ περισσότερο χρόνο για να τα μελετήσουμε όλα αυτά πιο προσεκτικά. Σε κάθε περίπτωση αξίζουν συγχαρητήρια στην ομάδα που την έχει συντάξει. Προφανώς η πρόκληση πάντοτε είναι η εφαρμογή της στρατηγικής.
Κάποιες παρατηρήσεις: Γνώμη μας είναι ότι λείπει απ’ το όραμα ένας κρίσιμος στρατηγικός στόχος, ο οποίος να σχετίζεται με τη δημοκρατία. Φαίνεται πως χρειάζεται μια πιο ενεργητική στρατηγική αναφορικά με το πολιτικό μέλλον όχι μόνο της χώρας μας αλλά και παντού στον κόσμο. Η ψηφιακή τεχνολογία, επειδή δεν είναι ουδέτερη, μπορεί να αποτελέσει εργαλείο εκδημοκρατισμού αλλά και ολίσθησης σε ψηφιακές τυραννίες. Θα προσθέταμε λοιπόν έναν Όγδοο στρατηγικό στόχο, υπό τον χαρακτηρισμό: “Ενδυνάμωση της δημοκρατίας και του υγιούς διαλόγου”. Ο στρατηγικός στόχος αυτός μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους δράσεις που θα σχετίζονται με την εμβάθυνση της δημοκρατίας, της ανοικτότητας, της συμμετοχής, της διαφάνειας, και της ενίσχυσης του υγιούς διαλόγου και της εμπιστοσύνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΒΨΜ δεν ασχολείται καθόλου με το περιεχόμενο των δημόσιων επικοινωνιών, όπου εντοπίζεται και μια απ’ τις μεγαλύτερες απειλές για τη δημοκρατία σήμερα, που είναι η εκτεταμένη διασπορά ψευδών στο διαδίκτυο. Θα εντάσσαμε λοιπόν σχετικά έργα στον ψηφιακό γραμματισμό, την καλλιέργεια κριτικής σκέψης, τη διάδοση και την εκλαΐκευση της επιστήμης, την σφαιρική αντιμετώπιση του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων στα μέσα, τη διαχείριση των ασυμμετριών γνώσης, την καλλιέργεια εμπιστοσύνης στις νέες τεχνολογίες, αλλά και τη διασφάλιση της ανθρώπινης αυτονομίας.
Κάτω απ’ αυτό το στόχο της Ενδυνάμωσης της δημοκρατίας και του διαλόγου θα βάζαμε έργα εκπαίδευσης, ανοικτής διακυβέρνησης, και διαδραστικών μέσων ενημέρωσης.
Γενικό σχόλιο / προσθήκη:
Ευθυγράμμιση της στρατηγικής με στρατηγικές όπως το «Brain Regain» και να καταστεί η Ελλάδα «ο τόπος διαμονής και εργασίας», ιδίως υπό τις τρέχουσες συνθήκες τηλεργασίας
https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/innovation-procurement
Για την Ε.Σ.Α.μεΑ. η «Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού» (ΒΨΜ) πρέπει αφενός να ενσωματώνει οριζόντια τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας -όπως αυτή κατοχυρώνεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες που η χώρας μας κύρωσε με τον ν.4074/2012- προκειμένου να μην δημιουργεί νέα εμπόδια σε βάρος των πολιτών με αναπηρία και να αίρει τα υφιστάμενα, αφετέρου να περιλαμβάνει παρεμβάσεις για τον περιορισμό του ψηφιακού χάσματος στα άτομα με αναπηρία. Σύμφωνα μάλιστα με το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ. το 47,7 % των ατόμων με σοβαρή αναπηρία και το 46,9% των ατόμων με μέτρια αναπηρία δεν έχουν σύνδεση στο διαδίκτυο (Πηγή δεδομένων: Ελληνική Στατιστική Αρχή, Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών, 2019/Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας). Ως εκ τούτου, η Ε.Σ.Α.μεΑ. εκφράζει την ιδιαίτερη ικανοποίησή της για το γεγονός ότι στη ΒΨΜ:
Ι) έχουν περιληφθεί οι παρακάτω πρόνοιες οριζόντιου χαρακτήρα, όπως είναι:
α) η Ενότητα «8.4 Ενίσχυση της Προσβασιμότητας», η οποία αναφέρεται στη δυνατότητα αξιοποίησης και χρήσης των τεχνολογιών πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ), σε οποιαδήποτε μορφή τους, από το σύνολο του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία τόσο ως εξυπηρετούμενων/συναλλασσόμενων όσο και ως εργαζόμενων. Ωστόσο αυτό δεν συνιστά ηθική προτεραιότητα (και ως εκ τούτου πρέπει να διαγραφεί το σημείο αυτό, το οποίο παραπέμπει στο ιατρικό-προνοιακό μοντέλο και όχι στη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας), αλλά συνταγματική επιταγή, θεσμική και κανονιστική απαίτηση και υποχρέωση της χώρας που επιβάλλεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, όπως άλλωστε επισημαίνεται και στην εν λόγω Ενότητα. Επιπρόσθετα, ο όρος «πνευματική» αναπηρία πρέπει να αντικατασταθεί από τον ορθό όρο «νοητική αναπηρία».
β) στο Κεφάλαιο 4 «Κατευθυντήριες Αρχές», η αρχή «Κατάργηση των αποκλεισμών και καθολική προσβασιμότητα […]»,
γ) στην Ενότητα 5.2.1 «Επικαιροποίηση της ΒΨΜ και Ένταξη Νέων Έργων», το κριτήριο 2 που αφορά στον «Καθολικό σχεδιασμό για τη διασφάλιση της προσβασιμότητας των ηλεκτρονικών υπηρεσιών, ιστότοπων και εφαρμογών από οποιεσδήποτε συσκευές φορητές ή άλλες σε άτομα με αναπηρία, βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας»,
δ) στην Ενότητα 8.1 «Οριζόντια ψηφιακά έργα μετασχηματισμού της δημόσιας διοίκησης», το «Μητρώο Δημόσιων Ιστότοπων και Εφαρμογών» (ΜΗ.Δ.ΙΣ.ΕΦ.), στο οποίο θα εντάσσονται, ύστερα από γνώμη της Ε.Σ.Α.μεΑ., η οποία αποτελεί τον καθ’ ύλη αρμόδιο φορέα για τον καθορισμό των όρων και των προϋποθέσεων, οι ιστότοποι και οι εφαρμογές για φορητές συσκευές οργανισμών του δημόσιου τομέα που συμμορφώνονται προς τις απαιτήσεις προσβασιμότητας, όπως το Κεφάλαιο Η του ν.4727/2020 ορίζει. Πέραν όμως αυτού, πρέπει να περιληφθεί και δείκτης αναφορικά με τον αριθμό ιστότοπων και εφαρμογών του ιδιωτικού τομέα που καθίσταται προσβάσιμοι/προσβάσιμες στα άτομα με αναπηρία ύστερα από τη λήψη σχετικής εθνικής ή ευρωπαϊκής χρηματοδότησης καθώς και δείκτης αναφορικά με τον αριθμό των πολιτών με αναπηρία που χρησιμοποιούν τους ιστότοπους και εφαρμογές του δημόσιου τομέα.
ΙΙ) έχουν περιληφθεί στοχευμένες δράσεις προς όφελος των πολιτών με αναπηρία.
Λαμβάνοντας υπόψη:
• την παρ. 6 του άρθρου 21 του Συντάγματος της χώρας, στην οποία αναφέρεται ότι «τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας»,
• τον ν.4727/2020, και δη: α) τις παρ. 1 και 4 του άρθρου 3 «Γενικές Αρχές Ψηφιακής Διακυβέρνησης», σύμφωνα με τις οποίες: «1. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικών ψηφιακής διακυβέρνησης διέπεται από τις ακόλουθες αρχές: α) την αρχή της νομιμότητας και ιδίως την τήρηση των διατάξεων για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, β) την αρχή της διαφάνειας, γ) την αρχή της ισότητας και ιδίως της προσβασιμότητας […]», «4. Οι φορείς του δημόσιου τομέα σχεδιάζουν τις υπηρεσίες ψηφιακής διακυβέρνησης κατά τρόπο, ώστε αυτές να είναι φιλικές προς τον χρήστη, να διασφαλίζουν και να ενισχύουν την ισότητα ως προς την πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες ψηφιακής διακυβέρνησης και να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες πρόσβασης ορισμένων ομάδων ή ατόμων και ιδίως των ατόμων με αναπηρία. Η εφαρμογή υπηρεσιών ψηφιακής διακυβέρνησης και η διαμόρφωση και προμήθεια των αντίστοιχων πληροφοριακών συστημάτων και υπηρεσιών γίνεται με γνώμονα τη διασφάλιση της ψηφιακής προσβασιμότητας σε άτομα με αναπηρίες και τη δυνατότητα αξιοποίησης των σχετικών υπηρεσιών από αυτά» και β) το «Κεφαλαίο Η – Ψηφιακή Προσβασιμότητα (ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (ΕΕ) 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2016, για την προσβασιμότητα των ιστότοπων και εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του Δημοσίου Τομέα)»,
• το άρθρου 7 του Κανονισμού (ΕΕ) 1303/2013 (Κανονιστικό Πλαίσιο Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) για την προγραμματική περίοδο 2014 – 2020), στο οποίο αναφέρεται ότι: «[…] Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν κάθε διάκριση εξαιτίας του φύλου, της φυλής ή της εθνοτικής καταγωγής, της θρησκείας ή των πεποιθήσεων, αναπηρίας, της ηλικίας ή του γενετήσιου προσανατολισμού κατά την εκπόνηση και υλοποίηση των προγραμμάτων. Ειδικότερα, η προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρίες λαμβάνεται υπόψη σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της εφαρμογής των προγραμμάτων [..]» καθώς και τον υπό διαπραγμάτευση Κανονισμό των ΕΔΕΤ για την προγραμματική περίοδο 2021-2027 στο οποίο η προσβασιμότητα στα άτομα με αναπηρία περιλαμβάνεται στα κριτήρια επιλογής πράξεων προς χρηματοδότηση,
• τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες που η χώρα μας κύρωσε με τον ν.4074/2012, και δη το άρθρο 9 «Προσβασιμότητα» στο οποίο αναφέρεται το εξής: «Προκειμένου να επιτρέψουν στα άτομα με αναπηρίες να ζουν ανεξάρτητα και να συμμετέχουν πλήρως σε όλες τις πτυχές της ζωής, τα Συμβαλλόμενα Κράτη λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίζουν στα άτομα με αναπηρίες την πρόσβαση, σε ίση βάση με τους άλλους, στο φυσικό περιβάλλον, τα μέσα μεταφοράς, την πληροφορία και τις επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένων και των τεχνολογιών και συστημάτων πληροφορίας και επικοινωνιών και σε άλλες εγκαταστάσεις και υπηρεσίες που είναι ανοικτές ή παρέχονται στο κοινό, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές…» καθώς και από το άρθρο 21 «Ελευθερία έκφρασης και γνώμης και πρόσβαση στην πληροφόρηση» στο οποίο αναφέρεται ότι: «Τα Κράτη Μέρη λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι τα άτομα με αναπηρία μπορούν να ασκούν το δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης και γνώμης, συμπεριλαμβανομένης και της ελευθερίας να αναζητούν, να λαμβάνουν και να μεταδίδουν πληροφορίες και ιδέες σε ίση βάση με τους άλλους και μέσω όλων των ειδών επικοινωνίας της επιλογής τους, όπως ορίζονται στο άρθρο 2 της παρούσας Σύμβασης, συμπεριλαμβανομένου και του να: (α) παρέχουν στα άτομα με αναπηρία πληροφόρηση, που προορίζεται για το ευρύτερο κοινό, σε προσβάσιμες μορφές και τεχνολογίες κατάλληλες για διαφορετικά είδη αναπηρίας εν ευθέτω χρόνο και χωρίς πρόσθετό κόστος. (β) αποδέχονται και να διευκολύνουν τη χρήση των νοηματικών γλωσσών, Braille, βοηθητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας, και όλων των άλλων προσβάσιμων μέσων, μεθόδων και μορφών επικοινωνίας της επιλογής των ατόμων με αναπηρία σε επίσημες συνδιαλλαγές, και (ε) αναγνωρίσουν και προωθήσουν τη χρήση των νοηματικών γλωσσών..»,
• τις παρ. 14β) και των Τελικών Παρατηρήσεων και Συστάσεων της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες αναφορικά με το άρθρα 9 και 24 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στις 29.10.2019, στις οποίες αναφέρονται τα εξής:
«14.β) (η Ελλάδα) Να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να εγγυηθεί την προσβασιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος, των αγαθών και υπηρεσιών, […] και στα δημόσια μέσα ενημέρωσης και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και να παρέχει κατάρτιση σε παρόχους υπηρεσιών […] για τα προβλήματα προσβασιμότητας που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία.
35. β) Να διασφαλίσει την προσβασιμότητα των σχολικών και πανεπιστημιακών περιβαλλόντων, σύμφωνα με τη Σύμβαση, προωθώντας τον Καθολικό Σχεδιασμό, τη λήψη ειδικών μέτρων και την εξατομικευμένη στήριξη, όπως προσβάσιμα και προσαρμοσμένα υλικά, συμπεριληπτικά προγράμματα σπουδών, συμπεριληπτικές τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας για μαθητές και φοιτητές με αναπηρία, καθώς και την ψηφιακή εκπαίδευση»,
η Ε.Σ.Α.μεΑ. προτείνει ανά Κεφάλαιο και τα ακόλουθα:
1. «Κεφάλαιο 1 – Όραμα»:
α) Στον στόχο «Να μπορεί κάθε πολίτης να εργαστεί με ταχύτητα, αξιοπιστία και ασφάλεια στο διαδίκτυο», η παρέμβαση 3 να τροποποιηθεί/συμπληρωθεί ως ακολούθως:
«3. Επανασχεδιασμός ψηφιακών υπηρεσιών και ιστότοπων βάσει των αρχών του καθολικού σχεδιασμού, προκειμένου να καταστούν προσβάσιμες/προσβάσιμοι σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, συμπεριλαμβανομένης της πληθυσμιακής ομάδας των ατόμων με αναπηρία».
β) Στον στόχο «Να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες των πολιτών άμεσα και αποτελεσματικά μέσα από ένα ψηφιακό κράτος», να προστεθεί νέα παρέμβαση 8 ως ακολούθως:
«8. Υιοθέτηση πολιτικών εξάλειψης των διακρίσεων που ακολουθούν την αρχή των ίσων ευκαιριών εξ ορισμού και από τη σχεδίαση συμμόρφωσης προς τις ισχύουσες διατάξεις για την προσβασιμότητα».
γ) Στον στόχο «Να προάγουμε την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων για όλους τους πολίτες»:
i) οι παρεμβάσεις 1, 2, 4, 5 και 8 να διαμορφωθούν ως ακολούθως:
«1. Ένταξη των καινοτόμων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας Γενικής και Ειδικής Εκπαίδευσης με στόχο την ενίσχυση της δημιουργικότητας, της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και της συνεργατικότητας των μαθητών.
2.Θεσμοθέτηση εβδομαδιαίων ωρών Πληροφορικής σε όλες τις τάξεις της Γενικής και Ειδικής Εκπαίδευσης, με συγκεκριμένο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και μέθοδο διδασκαλίας ανά τάξη. […]
4. Δημιουργία Ψηφιακής Ακαδημίας Πολιτών, που θα προτείνει, θα συντονίζει και θα υλοποιεί σύγχρονα και ασύγχρονα, πλήρως προσβάσιμα σε όλους, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, διαδικτυακά μαθησιακά προγράμματα ψηφιακών δεξιοτήτων για κάθε πολίτη της χώρας μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας εκπαίδευσης.
5. Προγράμματα κατάρτισης όλων των ηλικιακών, κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων μέσω προσβάσιμης σε όλους δια ζώσης εκπαίδευσης. Τα σχετικά προγράμματα θα συντονίζονται από φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. […]
8. Υλοποίηση διαδικτυακών οδηγών χρήσης των ψηφιακών υπηρεσιών που προσφέρονται μέσω της Ενιαίας Ψηφιακής Πύλης gov.gr., που θα διατίθενται και σε εναλλακτικές μορφές, προσβάσιμες σε όλους».
ii) να προστεθεί νέα παρέμβαση 6 ως ακολούθως και να τροποποιηθεί ανάλογα η αρίθμηση των υπολοίπων:
«6. Στοχευμένα προγράμματα κατάρτισης για ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία, για την αντιμετώπιση του ψηφιακού αναλφαβητισμού. Τα σχετικά προγράμματα θα συντονίζονται από φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα».
δ) Στον στόχο «Να βοηθήσουμε κάθε ελληνική επιχείρηση να γίνει ψηφιακή επιχείρηση», η δράση 1 να συμπληρωθεί ως ακολούθως:
«1. Κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού του ιδιωτικού τομέα για την ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης σε τεχνικές ανάπτυξης προσβάσιμων ψηφιακών εγγράφων, μέσων και υπηρεσιών».
ε) Στον στόχο «Να εντάξουμε τις σύγχρονες τεχνολογίες σε όλους τους τομείς της οικονομίας», η δράση 2 να συμπληρωθεί ως ακολούθως:
«2. Υιοθέτηση σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων στους επιμέρους τομείς της οικονομίας, όπως εφαρμογές τηλεϊατρικής στην Υγεία, τηλεκπαίδευσης στην Παιδεία, τηλε-διερμηνείας στη νοηματική για την εξυπηρέτηση κωφών και βαρήκοων πολιτών από το Δημόσιο, τηλεσυνεδριάσεων στη Δικαιοσύνη αλλά και για την εξ αποστάσεως εργασία στο Δημόσιο, αξιοποίηση δικτύου αισθητήρων για συλλογή δεδομένων στο Περιβάλλον κ.ά.»
στ) Η παρακάτω παράγραφος να συμπληρωθεί ως ακολούθως:
«Πέραν αυτών, εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις που θα τονώσουν την αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών από τον επιχειρηματικό κόσμο και το σύνολο της κοινωνίας. Η Δημόσια Διοίκηση υλοποιεί ψηφιακά έργα που ενδυναμώνουν τη διαφάνεια, τη συμμετοχικότητα, την προσβασιμότητα στους πολίτες με αναπηρία, την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των πολιτών και των επιχειρήσεων, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ύπαρξη μιας πανελλαδικής, σύγχρονης υποδομής επικοινωνιών και συνδεσιμότητας […]»
Ο Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών προτείνει τη χρήση του Ελεύθερου Λογισμικού/Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα το οποίο υποστηρίζεται και ενθαρρύνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (https://ec.europa.eu/info/departments/informatics/open-source-software-strategy_el) για όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη υιοθετήσει ανοιχτό λογισμικό για πολλές υπηρεσίες και τομείς της. Η τεχνογνωσία που αναπτύσσεται στο πλαίσιο υιοθέτησης και χρήσης Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα στον δημόσιο τομέα μένει στη χώρα, αποτρέποντας έτσι τη διαρροή ειδικών (brain drain) στο εξωτερικό. Πολλές χώρες ή πόλεις, εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν προβεί στην υιοθέτηση ανοιχτού λογισμικού για τις λειτουργίες του Δημόσιου Τομέα τους ή για υπηρεσίες του. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν η Ολλανδία (https://fsfe.org/news/2020/news-20200424-01.html?fbclid=IwAR3KrSjMxnJ34Udjx3OfXD9RJGjUAbev7TPH_Aj19ACV68dmvs6rer6d45I), η Ν.Κορέα (https://www.fosslinux.com/29117/south-korea-switching-their-3-3-million-pcs-to-linux.htm?fbclid=IwAR0W_KQdsJO31MpcZwhChGEPVZ49UHlk_aZVmPmmHfly_xTBxAr5AohtUEk), η Γερμανία (https://www.zdnet.com/article/linux-not-windows-why-munich-is-shifting-back-from-microsoft-to-open-source-again/), η Γαλλία (https://joinup.ec.europa.eu/collection/open-source-observatory-osor/news/frances-open-source-policy), η Βραζιλία (https://www.zdnet.com/article/brazilian-federal-government-leads-in-open-source-adoption/) κ.ά.
Για το σκοπό αυτό προτείνουμε στο στόχο «Να στηρίξουμε και να ενισχύσουμε την ψηφιακή καινοτομία» να προστεθεί το εξής:
«Ενίσχυση του εγχώριου οικοσυστήματος ανάπτυξης και υποστήριξης εφαρμογών με την κατά προτεραιότητα υιοθέτηση και ανάπτυξη λογισμικού ανοιχτού κώδικα στα έργα πληροφορικής του δημοσίου τομέα».
Έχοντας κατά νου, άλλα θεσμικά κείμενα θυμάμαι ότι αυτά έχουν μία «iεραρχία» ως εξής:
Vision (Όραμα) – Strategy (Στρατηγική) – Policy (Πολιτική) – Concept (Γενική Ιδέα) – (Doctrine (Δόγμα) – Impelemtation Plan (Σχέδιο Εφαρμογής) – Roadmap (Οδικός Χάρτης ήτοι χρονοδιάγραμμα επί στόχων).
Κάθε ένα από αυτά είναι διακριτό κείμενο (ενδεικτικά αναφέρω ότι η Πολιτική περιέχει τις ΑΡΧΕΣ), χωρίς να σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρχει κάποιο από τα παραπάνω κείμενα μόνο του.
Το προσχέδιο της ΒΨΜ στο Κεφ 1 περιέχει το Όραμα ΚΑΙ τη Στρατηγική. Γι’ αυτό προτείνω το κεφ 1 να μετονομαστεί σε «Όραμα – Στρατηγική». Επίσης το Κεφ 7 με τους Στρατηγικούς Άξονες θα μπορούσε να είναι μετά το κεφ 3 (πιο ψηλά).
Το Κεφ 4, φαίνεται να περιέχει Πολιτική. Ερανίζεται στοιχεία από την Tallin Declaration η οποία είναι ξεκάθαρα Policy. Η ονομασία του ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΑΡΧΕΣ είναι επαρκής.
Τα κεφάλαια 8 και κεφ 9 είναι ένα πολλά υποσχόμενο «Σχέδιο Εφαρμογής» το οποίο εμπεριέχει τους εκάστοτε στόχους και έχει καλώς.
Συμφωνώ με τον κ .ΣΙΩΖΟΠΟΥΛΟ ότι ο όρος ΒΙΒΛΟΣ παραπέμπει σε κάτι αλάθητο κλπ. Η πρότασή του όμως για Κώδικας Ψηφιακού Μετασχηματισμού η ΚΨΜ παραπέμπει στο ΚΨΜ (Κέντρο Ψυχαγωγίας Μονάδας) στο Στρατό και έτσι αυτό το ακρωνύμιο μπορεί να τύχει χλευασμού.
Ίσως χρειάζεται ένας άλλος τίτλος πιο αφηρημένος, που να περιέχει οπωσδήποτε τον όρο ψηφιακό μετασχηματισμό. Κάποιες ιδέες: Σχεδιασμός Ψηφιακού Μετασχηματισμού, Ψηφιακός Μετασχηματισμός της Ελλάδας.
1.ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ
Οπως γίνεται σε κάθε προηγμένη χώρα που σέβεται το δημόσιο χρήμα, για κάθε έργο πρέπει να προυπάρχει μελέτη σκοπιμότητας (Feasibility Study) η ανάλυση Κόστους Οφέλους (Cost Benefit analysis). Επι δεκαετίες έχουμε γίνει μάρτυρες τρομακτικής κατασπατάλησης δημόσιων πόρων σε ανούσια έργα χωρίς αποτέλεσμα η όφελος για τους πολίτες, όπως και χωρίς λογοδοσία της Δημόσιας Διοίκησης που τα ενέκρινε.
Η σημερινή συγκυρία μιας χρεωκοπημένης χώρας επιβάλλει την επιβολή μηχανισμών που θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και την παραγωγικότητα των δράσεων της ΒΨΜ.
Δεν αρκεί να απορροφήσετε μόνο χρήματα απο το ταμείο ανάκαμψης που είναι το εύκολο μέρος της υπόθεσης.
Το δύσκολο είναι η σωστή αξιοποίηση και η διαχρονική ωφέλεια εκφρασμένη με ποσοτικούς όρους.
ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΝΕΙ ΚΑΙ Ο ΑΙΟΛΟΣ ΟΠΩΣ ΚΑΙ 200,000 ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΤΟΥ IΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ICT.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕTE ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΣΕ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ
Να θυμίσουμε την πορεία της προηγούμενης διοίκησης του Υπ.Ψ.Δ. με τα υπερκοστολογημένα άσχετα έργα όπως VAR, Barcode in Press, η τα Parking IOT οπου ανάγκαζε τους Δήμους σε συμβάσεις με προμηθευτές τεχνολογίας πολλαπλασίου κόστους, απ΄οτι οι Δήμοι μπορούσαν να συλλέξουν απο τη χρήση της τεχνολογίας.
2.Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ
Είμαστε μέλος της Ευρωπαικής Ενωσης που διαθέτει αφενός συγκεκριμμένη στρατηγική και πολιτική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, αφετέρου εξαιρετικής πληρότητας και στρατηγικής σημασίας κείμενα, πίνακες γραφικά, που περιγράφουν τις απαραίτητες δράσεις και στρατηγικές για τον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Google for “Joint Research Center Digital Transformation in Transport, Construction, Energy, Government and Public Administration».
Αν εξαιρέσουμε τον τομέα της Δημόσιας Διοίκησης ( Που όντως εχει ιδιαιτερότητες και χρήζει αυτοσχεδιασμού) δεν καταλαβαίνουμε γιατί πρέπει να αυτοσχεδιάζουμε με Ελληνικές Βίβλους στους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας και να ανακαλύπτουμε τον τροχό, ενω κάποιοι καλύτεροι απο εμάς το έχουν ηδη υλοποιήσει.Η εξειδίκευση για την Ελληνική πραγματικότητα θα χρειαζότανε πολύ λιγώτερη απασχόληση ενω το αποτέλεσμα θα ήτανε σαφώς ανώτερου επιπέδου.
ΑΠΛΑ ΑΝΤΙΓΡΑΨΕΤΕ
3.400 ΕΡΓΑ
Θεωρούμε οτι υπάρχει ενα «τσουβάλιασμα» εργων και δράσεων με καμία σχέση μεταξύ τους απο άποψη μεγέθους, αναγκαιότητας , σοβαρότητας, οφέλους η προτεραιότητας . Δεν μπορεί ενα έργο όπως τα «Ηλεκτρονικά διόδια» ( 400 εκ €, 2-3 χρόνια υλοποίηση), η «το Κτηματολόγιο και την ψηφιοποίηση Υποθηκοφυλακείων» , να τα βάζετε στην ιδια ζυγαριά όπως το εργο «ψηφιακό πιστοποιητικό πολυτέκνου» η το «ψηφιακό μητρώο διακριθέντων αθλητών».
Αν θέλετε η ΒΨΜ να μην είναι εξαγγελτικό, πολιτικό κείμενο θα πρέπει να γίνει μια σωστή κατάταξη, προτεραιοποίηση και συνετή χρήση του όρου έργο ( για υπο υπο εργα η τις υπο υπο δράσεις).
4.ΒΙΒΛΟΣ Η ΚΩΔΙΚΑΣ
Ο όρος ΒΙΒΛΟΣ παραπέμπει σε κάτι πλήρες, αλάθητο, αδιαμφισβήτητο και υψηλής διαχρονικής αξίας.
Θεωρούμε κατα τι αλλαζονικό τον όρο και προτείνουμε σε αντικατάσταση τον όρο Κώδικας Ψηφιακού Μετασχηματισμού η ΚΨΜ.
Σχετικά με την Ενιαία Εθνική Πύλη Παροχής Ψηφιακών Υπηρεσιών (gov.gr), έμφαση θα πρέπει να δοθεί και στις συναλλαγές των Ελλήνων κατοίκων εξωτερικού, μιας και η συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα θα επωφεληθεί ιδιαίτερα από τη δυνατότητα ψηφιακών συναλλαγών. Επίσης, μια απλή και γρήγορη βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης θα ήταν η αναγραφή των απαραίτητων εγγραφων και όποιας άλλης διαδικασίας για την ολοκλήρωση καποιας συναλλαγής με το δημόσιο στις ιστοσελίδες όλων των υπηρεσιών.
Διαδικασία Διαβούλευσης
– Το Υπ. ΨΔ δεν έχει δημοσιεύσει την έκθεση διαβούλευσης του Ν. 4727/2020 στο διαδικτυακό τόπο opengov.gr (είναι ωστόσο διαθέσιμη στον ιστότοπο της Βουλής των Ελλήνων). Δεδομένου πως πλήθος σχολίων κατά τη διαβούλευση του Ν. 4727/2020 είχαν απαντηθεί με αόριστες αναφορές στη ΒΨΜ για τη θεραπεία τους, είναι δύσκολη η αντιπαραβολή και έλεγχος της συμμόρφωσης των δημοσίων απαντήσεων του Υπ. ΨΔ. Ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η διαβούλευση της ΒΨΜ (π.χ. το pdf κείμενο δεν είναι ορθά αναζητήσιμο) αποτελεί άλλη μία κακή πρακτική.
– Η ίδια η μεθοδολογία σύνταξης ενός τόσο σημαντικού και εκτενούς κειμένου (346 σελίδων) είναι ασυνεπής με την πρακτική της ανοικτής διαβούλευσης. Ειδικότερα, με σκοπό η διαβούλευση να είναι ουσιαστική και διαδραστική, θα έπρεπε να οργανωθεί σε διακριτές φάσεις με αλλεπάλληλους κύκλους σχολιασμού και κριτικής, ξεκινώντας από τις βασικές αρχές/στόχους (π.χ. Κεφάλαια 1-5), τα βασικά στοιχεία του ψηφιακού μετασχηματισμού (π.χ. Κεφάλαιο 6) και συνεχίζοντας με τις επί μέρους δράσεις. Με τον τρόπο αυτό, τυχόν σχόλια που αφορούν σε βασικές υποθέσεις και στόχους της ΒΨΜ θα μπορούσαν να είχαν διατυπωθεί και (ενδεχομένως) επηρεάσει τη μετέπειτα αποτύπωσή τους σε ειδικές δράσεις.
Γενικά σχόλια
– Τα Κεφάλαια 6-9 της ΒΨΜ αποτελούν κυρίως συνάθροιση έργων των οποίων η υλοποίηση έχει ήδη προγραμματιστεί (π.χ., Τεχνικά Δελτία, Τεύχη Προκήρυξης). Κατά συνέπεια, όσα σχόλια αφορούν στις εν λόγω δράσεις εξ’ αντικειμένου δεν πρόκειται αν ληφθούν υπόψη. Επιπλέον, η πρακτική για την ένταξή τους στη ΒΨΜ ενδέχεται να αποτελεί ex post αιτιολόγησή τους, κατά παρέκκλιση των διαδικασιών που προβλέπονται ανά χρηματοδοτικό εργαλείο. Κυριότερα, τα προτεινόμενα έργα και δράσεις δεν συμμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό με τις ίδιες τις διαδικασίες που η ΒΨΜ ορίζει (βλ. Κεφάλαια 1-5) σχετικά με τις βασικές αρχές που τα διέπουν, αλλά και ειδικότερα, σχετικά με τη διαδικασία υποβολής προτάσεων, κριτηρίων αξιολόγησης, καθώς και έγκρισης τους:
— Είναι άγνωστο αν έχουν εφαρμοστεί οι περιγραφόμενες στο Κεφ. 5 διαδικασίες για την επιλογή των έργων. Αν ναι, τα εγκριτικά στάδια και συνοδευτικά κείμενα θα πρέπει να διατεθούν δημόσια και να εξασφαλίζεται ο δημόσιος έλεγχος σε κάθε τρέχον και μελλοντικό στάδιο εφαρμογής της ΒΨΜ. Αν όχι, αποτελεί απόδειξη της κατ’ επίφαση χρήσης της ΒΨΜ ως εργαλείου για την ex post αιτιολόγηση και επισημοποίηση ειλημμένων αποφάσεων. Σε κάθε περίπτωση, ένα στρατηγικό κείμενο όπως η ΒΨΜ δεν θα πρέπει να περιλαμβάνει, αλλά ούτε και να προκαταλαμβάνει, την υλοποίηση των βασικών της αρχών και κατευθύνσεών της (strategy/goals vs. tactics/implementation).
— Ο ρόλος του Υπ. ΨΔ, Υπουργείων και διαδικασιών όπως προβλέπονται στη ΒΨΜ (Κεφ. 5) έχουν ορθά προδιαγραφεί ώστε να αφορούν αποκλειστικά στο στενό εύρος της ΔΔ και υπηρεσιών/υποδομών που προσφέρονται προς πολίτες και επιχειρήσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος του Υπ. ΨΔ ως ‘καλοκάγαθου δικτάτορα’ (benevolent dictator) είναι επιθυμητός. Ωστόσο, όπως είχε πολλαπλώς αναφερθεί κατά τη δημόσια διαβούλευση και συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων του Ν. 4727/2020, η διασταλτική ερμηνεία αυτών των προβλέψεων είναι απαράδεκτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εισαγωγή στη ΒΨΜ έργων με ερευνητικό χαρακτήρα, που παραβιάζουν την ανεξαρτησία, βιωσιμότητα, αξιοκρατία και ισοτιμία ευκαιριών που αποτελούν θεμέλιο της Έρευνας (π.χ. Ανοικτή Επιστήμη, EuroQCI, HPC). Το Υπ. ΨΔ δεν θα πρέπει να έχει τον οποιοδήποτε ρόλο σε θέματα πολιτικής και χρηματοδότησης της Έρευνας. Ευρύτερα, το Υπ. ΨΔ δεν θα πρέπει να ερμηνεύει διασταλτικά το ρόλο που του ανατίθεται εντός του κείμενου θεσμικού πλαισίου, κατά παγκόσμια πρωτοτυπία. Κάθε αντίθετη ενέργεια δυστυχώς υπονομεύει στην πράξη τον κατά τα άλλα ορθό πολιτικό σχεδιασμό της Κυβέρνησης.
— Το πλήθος των δράσεων και έργων που προτείνονται δεν ανταποκρίνονται στις δημόσιες αναφορές του Υπ. ΨΔ περί της κατάργησης των ‘φαραωνικών’ έργων ΤΠΕ που αποτελούσαν – και δυστυχώς αποτελούν – την κύρια αιτία για το χαμηλό επίπεδο ψηφιοποίησης της ΔΔ. Με την επίφαση των ‘συμφωνιών-πλαισίου’ και αντίθετα με τις αναφορές περί ‘agile’ διαδικασιών, ουσιαστικά προδιαγράφονται έργα ‘μελετο-κατασκευές’ με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υλοποίηση και παραγωγική τους λειτουργία.
– Το εύρος των δράσεων της ΒΨΜ είναι άτολμο, ασυνεπές και ετερογενές σε ό,τι αφορά (α) το εύρος της ΔΔ και των υπηρεσιών προς τους πολίτες που αφορά και (β) τη συμμόρφωση των περιγραφόμενων δράσεων με τις αρχές του Ν. 4727/2020 αλλά και της ίδιας της ΒΨΜ. Παραδειγματικά:
— Αν και προβλέπεται η αναβάθμιση της διαδικασίας έκδοσης αδειών οδήγησης, η βελτίωση της καθημερινότητας του πολίτη κατά τη χρήση των αδειών αγνοείται (π.χ. η υποχρέωση επίδειξης σε έλεγχο έντυπων αδειών οδήγησης/κυκλοφορίας, ειδοποίησης και πληρωμής ασφαλίστρων – βλ. ΚΟΚ). Ομοίως και στην ίδια θεματική περιοχή, η εξασφάλιση της διαφάνειας στη διάθεση πινακίδων κυκλοφορίας (π.χ. κατάργηση των τοπικών αναγνωριστικών που στρεβλώνουν τους οδικούς ελέγχους, παράνομη έκδοση πινακίδων με προτιμητέους κωδικούς) και η παράλληλη εισαγωγή νέων έξυπνων μεθόδων για την εξασφάλιση πόρων για τη ΔΔ (π.χ. vanity plates), αγνοούνται.
— Πρακτικά το πλήθος των έργων που αφορούν σε ψηφιοποίηση δεδομένων που έχουν παραχθεί από τη ΔΔ (π.χ., ιστορικό αρχείο ΓΥΣ) καθώς και σε προμήθεια/λειτουργία νέων πηγών δεδομένων (π.χ. δίκτυα αισθητήρων) δεν ορίζουν σαφώς (α) το είδος και πλήθος των δεδομένων που θα προσφέρονται στην πρωτογενή τους μορφή ως ανοικτά δεδομένα, (β) τις υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας που θα είναι διαθέσιμες επί πληρωμή. Δυστυχώς, είναι σαφής η προτίμηση στη διάθεση υπηρεσιών ‘προστιθέμενης αξίας’ που αποτελούν σύμφωνα με το Ν. 4727/2020 και την Οδηγία PSI προαιρετικές επιλογές και οδηγούν σε έργα σημαντικά μεγαλύτερου κόστους και αμφίβολης βιωσιμότητας.
— Η ορθή απόφαση για την εξασφάλιση οικονομιών κλίμακας από την αξιοποίηση υποδομών νέφους (cloud computing) όπως αποτυπώνεται στο Ν. 4727/2020 και τη ΒΨΜ αναιρείται στην πράξη από έργα που περιλαμβάνονται στην ίδια τη ΒΨΜ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ενίσχυση των υπολογιστικών υποδομών της Κτηματολόγιο Α.Ε. με την προμήθεια νέου εξοπλισμού για την ‘αναβάθμιση’ του υφιστάμενου.
– Σημαντικό εύρος των προτεινόμενων δράσεων αντιβαίνουν στους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας, επιλέγουν χωρίς αιτιολόγηση ‘νικητές-ηττημένους’, δεν εξασφαλίζουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, ενώ και δεν μειώνουν την άσκοπη παρεμβατικότητα της ΔΔ στην καθημερινότητα του πολίτη. Τα παραπάνω είναι ασυνεπή τόσο με τις δημόσιες αναφορές του Υπ. ΨΔ, όσο και της Κυβέρνησης. Ενδεικτικά:
— Η ΔΔ προσφέρει υπηρεσίες που ανταγωνίζονται τον ιδιωτικό τομέα. Σημαντικό πλήθος δράσεων προγραμματίζουν την παροχή υπηρεσιών ‘προστιθέμενης αξίας’ που δεν αφορούν στον πολίτη και την καθημερινότητά του. Αντιθέτως, υπονομεύουν το βασικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της Οικονομίας των Δεδομένων: (α) το κράτος προσφέρει ανοικτά τα δεδομένα που παράγει/προμηθεύεται προς το σκοπό της δημόσιας αποστολής του, (β) η κοινωνία των πολιτών αξιοποιεί αυτή την πληροφορία για τον έλεγχο και λογοδοσία της ΔΔ, (γ) ο ιδιωτικός τομέας αξιοποιεί αυτή την πηγή για την εξαγωγή προστιθέμενης αξίας και οικονομικού οφέλους.
— Η ΔΔ δεν λογοδοτεί. Οι προβλέψεις του κειμένου για την Ανοικτή και Συμμετοχική Διακυβέρνηση (βλ. Κεφ. 5.2) έχουν ‘ακαδημαϊκό’ χαρακτήρα, χωρίς καμία ουσιαστική δράση και δεσμεύσεις για την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
— Η ΔΔ κάνει business as usual. Η ΒΨΔ προκρίνει την ανάπτυξη έργων που στηρίζονται στην ελεγχόμενη διαλειτουργικότητα μητρώων της ευρύτερης ΔΔ, υιοθετώντας ένα μοντέλο σύνθεσης βασικών υπηρεσιών (service composability/reusability) ώστε (α) να αποφεύγεται η άσκοπη πρόσβαση σε δεδομένα πολιτών και επιχειρήσεων από κάθε φορέα της ΔΔ που προσφέρει μια υπηρεσία, (β) να δημιουργηθεί ένα βασικό σύνολο πρότυπων υπηρεσιών (service registry) που αποκρίνονται απλά με θετικό/αρνητικό τρόπο σχετικά με το καθεστώς ενός πολίτη ή επιχείρησης. Τα παραπάνω είναι σύμφωνα με το European Interoperability Framework και ενώ ορθώς προδιαγράφονται στο κεφ. 6.5 (Κέντρο Διαλειτουργικότητας) ως βασικές αρχές για το σχεδιασμό νέων ηλεκτρονικών υπηρεσιών, η πλειοψηφία των έργων που προδιαγράφονται στη ΒΨΜ δεν τις εφαρμόζουν.
Επιπλέον, προτείνεται να εφαρμοστεί από το σύνολο των έργων που υλοποιούν τη ΒΨΜ μια μεθοδολογία σταδιακής, κλιμακώσιμης, ανταγωνιστικής και ευέλικτης σχεδίασης και ανάπτυξης που να επιτρέπει σε έργα να αποτύχουν νωρίς και χωρίς ουσιαστική ζημία προς τη ΔΔ, αντί του εγκλεισμού σε κακοσχεδιασμένα και μακροπρόθεσμα θηριώδη έργα ΤΠΕ που θα πρέπει να χρηματοδοτούνται μέχρι κάποια στιγμή να λειτουργήσουν. Δυστυχώς οι σχετικές αναφορές στη ΒΨΜ (Κεφ. 5) είναι προσχηματικές, καθώς στην πράξη δεν υιοθετούνται από τα έργα που έχουν χαρακτηριστεί ως ‘μεσοπρόθεσμα’ και των οποίων οι λεπτομέρειες του σχεδιασμού τους είναι γνωστές από άλλες δημόσιες πηγές.
— Η ΔΔ δεν καινοτομεί. Δυστυχώς η ‘καινοτομία’ στη ΒΨΔ νοείται ως εφαρμογή ‘νέων’ τεχνικών λύσεων ως αυτοσκοπό, αντί της έμφασης στην καινοτομία των υπηρεσιών που η ΔΔ προσφέρει και της υποστήριξής τους (όπου χρειάζεται) με τα αντίστοιχα τεχνικά ή/και οργανωτικά εργαλεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η άκριτη παράθεση πλήθους δράσεων για ‘τεχνητή νοημοσύνη’, ‘μηχανική μάθηση’ και ‘δίκτυα αισθητήρων’. Η υπόθεση εργασίας που υιοθετείται αξιωματικά, είναι πως η εφαρμογή νέων τεχνολογιών αποτελεί ΄καινοτομία΄ και άρα αυτοσκοπός. Δυστυχώς η διεθνής βιβλιογραφία και τα παραδείγματα από ψηφιακά προηγμένα κράτη συνηγορούν στο αντίθετο: οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν απλά ένα ακόμη εργαλείο για την καλύτερη λειτουργία του κράτους. Θα ήταν εξαιρετικά προτιμότερο η ΒΨΜ να περιοριζόταν αποκλειστικά στο αποτέλεσμα των ψηφιακών υπηρεσιών και υποδομών στις οποίες στοχεύει, χωρίς να ονοματίζει ή να προκρίνει συγκεκριμένες τεχνικές λύσεις.
– Ως σύνολο επιμέρους δράσεων και έργων, η ΒΨΜ δυστυχώς συνεισφέρει στην αύξηση του τεχνικού, οργανωτικού και οικονομικού χρέους (technical, operation, financial debt) των πληροφοριακών συστημάτων της ΔΔ, εισάγοντας νέες διαδικασίες, συστήματα, τεχνολογίες και υποχρεώσεις αμφίβολης βιωσιμότητας. Αν και η ΒΨΜ είναι συνεπής με το αναμενόμενο πλαίσιο της έκτακτης χρηματοδοτικής ενίσχυσης της χώρας συνεισφέροντας στην απορρόφηση σημαντικού τμήματος της, αγνοεί ωστόσο την ‘επόμενη μέρα’ και την ουσιαστική βιωσιμότητα των σχεδιαζόμενων δράσεων. Για το σκοπό αυτό προτείνεται για κάθε μία δράση/παρέμβαση να υπάρχει σαφής εκτίμηση και παράθεση (α) του αρχικού κόστους ανάπτυξης και λειτουργίας για διάστημα 10 ετών, (β) τυχόν εσόδων που δημιουργεί για το φορέα, (γ) των πόρων που τυχόν εξοικονομούνται. Σε συνέχεια των ανωτέρω στοιχείων, για κάθε δράση/παρέμβαση θα πρέπει να παρατίθενται εκτιμήσεις για την ωφέλεια προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις με σαφή ποσοτικά και όχι ποιοτικά στοιχεία. Τέλος, η παρακολούθηση της συμμόρφωσης με τις εκτιμήσεις κόστους και ωφέλειας θα πρέπει να είναι διαρκής, δημόσια, καθώς και με συγκεκριμένες αυτόματες επιπτώσεις προς τους φορείς.
Ειδικά Σχόλια
– Σε όσα σημεία του κειμένου γίνεται αναφορά σε ‘παραγωγή δεδομένων΄ προτείνεται η τροποποίησή τους σε ‘προμήθεια, παραγωγή, επικαιροποίηση και διάθεση’ ώστε (α) να περιλαμβάνεται στις πρόνοιες του κειμένου ένα βασικό σημείο εισόδου δεδομένων στην κατοχή της ΔΔ (δηλαδή η προμήθεια δεδομένων ή προμήθεια υπηρεσιών για την παραγωγή δεδομένων) που συχνά χρησιμοποιείται ως αιτιολογία για την προμήθεια δεδομένων που δεν επιτρέπουν την περαιτέρω χρήση τους ούτε από πολίτες, αλλά ούτε και από άλλους φορείς της ΔΔ, καθώς και (β) να γίνεται αναφορά στον πλήρη κύκλο ζωής ενός συνόλου δεδομένων.
– Οι αναφορές στην ΕΥΓΕΠ και την εφαρμογή του Ν. 3882/2010 σε πλήθος δράσεων/έργων είναι σημαντικές για την επαναχρησιμοποίηση δημόσιας πληροφορίας, την εξοικονόμηση πόρων, καθώς και τη βελτίωση της πληροφορίας που διαθέτει η ΔΔ. Ωστόσο, από το σύνολο του κειμένου απουσιάζουν ρητές προβλέψεις σχετικά με (α) την υλοποίηση της ίδιας της ΕΥΓΕΠ, καθώς και (β) τον οργανισμό που θα αναλάβει την υλοποίηση και παραγωγική της λειτουργία. Η σαφής αναφορά και παροχή διευκρινήσεων και για τα δύο θέματα κρίνεται σκόπιμη λόγω: (α) των πολλαπλών αλλαγών επί του αρχικού Ν. 3882/2010 και τη μεταφορά αρμοδιοτήτων μεταξύ πολλαπλών οργανισμών της ΔΔ, (β) τη σημασία της ΕΥΓΕΠ ως του κεντρικού σημείου για την αναζήτηση και διάθεση γεωχωρικών δεδομένων.
– Η ενότητα 6.6 ‘Ανοικτά Δεδομένα’ κρίνεται σκόπιμο να επαναδιατυπωθεί στο σύνολό της με διάκριση της στρατηγικής και έργων που αφορούν σε ‘Ανοικτά Δεδομένα’ και σε ‘Διαλειτουργικότητα δεδομένων και μητρώων της ΔΔ’. Ως έχει, προκαλείται σύγχυση που βλάπτει τόσο την προώθηση της ανοικτότητας, όσο και τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της ΔΔ. Επιπλέον, η διατύπωση του εύρους, στόχων και δράσεων της ανοικτότητας δεν είναι ικανοποιητική. Παραδειγματικά: (α) απουσιάζουν αναφορές στη βασική στοχοθεσία των Ανοικτών Δεδομένων: διαφάνεια, λογοδοσία, συμμετοχικότητα, (β) απουσιάζουν αναφορές στο ‘produce & purchase-once’ για τα δεδομένα της ΔΔ, με ρητές απαγορεύσεις για την επαναπρομήθεια και επαναπαραγωγή δεδομένων που είναι ήδη διαθέσιμα, (γ) συμπλέκεται η διάθεση Ανοικτών Δεδομένων προς τους Πολίτες με το διαμοιρασμό δεδομένων μεταξύ της ΔΔ. Επιπλέον:
— Από το σύνολο των δράσεων μόλις μία (Εθνική Πύλη Ανοικτών Δεδομένων) όντως αφορούν σε Ανοικτά Δεδομένα, με τις υπόλοιπες να περιορίζονται κυρίως σε θέματα διαλειτουργικότητας δεδομένων για τη ΔΔ.
— Από το σύνολο των δράσεων που προβλέπονται σε άλλες ενότητες του κειμένου, καθώς και τη σύγκριση των δημόσια διαθέσιμων κειμένων για την υλοποίησή τους, παρατηρούνται ήδη αποκλίσεις από την υποχρεωτική διάθεση ανοικτών δεδομένων (π.χ. ΓΥΣ) και τις πρόνοιες του Ν. 4727/2020. Για το σκοπό αυτό το κείμενο πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς αναφορές στα δεδομένα ανά δράση που θα προσφερθούν ανοικτά.
— Ομοίως, σε πλήθος από τις σχεδιαζόμενες δράσεις προβλέπεται η διάθεση υπηρεσιών από ανοικτά δεδομένα (που είναι προαιρετική από τη ΔΔ, π.χ., οπτικοποίηση, ανάλυση) αντί της διάθεσης των πρωτογενών δεδομένων (π.χ. Κτηματολόγιο). Πρόκειται για στρέβλωση που έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν ως (α) άλλοθι για τη μη διάθεση των πρωτογενών δεδομένων, (β) τη σπατάλη πόρων σε υπηρεσίες μικρής σημασίας.
— Προτείνεται η αλλαγή του όρου ‘Δεδομένα Δημοσίου Σκοπού’ στο ορθότερο ‘Δεδομένα Υψηλής Αξίας’.
Λείπει ένα ευρετήριο όρων και μια ερμηνεία για το παρόν κείμενο. Όροι όπως «συμμετοχικότητα» ή «διαλειτουργικός» (κεφ. 4) εξηγούνται μόνο σε όσους γνωρίζουν τους αντίστοιχους αγγλικούς όρους.