1. Το πρώτο εδάφιο της παρ. 3 του άρθρου 60 του ν. 4636/2019, τροποποιείται ως εξής: «3. Αρμόδια Αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων ανήλικων και των χωρισμένων ανήλικων ορίζεται η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, η οποία, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης ή άλλες αρχές, κατά λόγο αρμοδιότητάς τους:».
2. Στο τέλος της περ. δ’ της παρ. 3 του άρθρου 60 του ν. 4636/2019 προστίθεται εδάφιο καθώς και οι υποπερ. δα’, δβ’, δγ’, δδ’ και δε’ ως εξής: «Ειδικότερα μεριμνά για: δα. Τη διαχείριση των αιτημάτων στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων, την προτεραιοποίησή τους με κριτήρια ευαλωτότητας ή αναπηρίας και τον συντονισμό των ενεργειών μετάβασης, τοποθέτησης και φιλοξενίας τους σε κατάλληλα διαμορφωμένα κέντρα φιλοξενίας που λειτουργούν συνεργαζόμενοι κρατικοί και μη φορείς.
δβ. Τη διαχείριση θέσεων προσωρινής φιλοξενίας, όπως ασφαλείς ζώνες, που λειτουργούν συνεργαζόμενοι κρατικοί και μη φορείς για την κάλυψη των άμεσων αναγκών στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων.
δγ. Τον έλεγχο της εφαρμογής των προδιαγραφών λειτουργίας των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
δδ. Την παρακολούθηση και τακτική αξιολόγηση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται από τα κέντρα φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων.
δε. Τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, μέσω της συστηματικής διερεύνησης των δυσχερειών που παρουσιάζονται και της παροχής διαρκούς εκπαίδευσης και υποστήριξης του προσωπικού τους.»
3. Στο δεύτερο εδάφιο της περ. ζ’ της παρ. 3 του άρθρου 60 του ν. 4636/19 αντικαθίστανται οι λέξεις «του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων» από τις λέξεις «του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου».
4. Μετά την περίπτωση ζ’ της παραγράφου 3 του άρθρου 60 του ν. 4636/2019 (Α΄ 169) προστίθενται οι εξής περιπτώσεις: «η. Συντονίζει τις ενέργειες που απαιτούνται για τη μετεγκατάσταση ασυνόδευτων ανηλίκων προς άλλα κράτη στο πλαίσιο διακρατικών συμφωνιών. θ. Οργανώνει και τηρεί το Μητρώο Ασυνόδευτων Ανηλίκων του άρθρου 24 του ν. 4554/2018 (Α’ 130) και το Μητρώο Κέντρων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του άρθρου 26 του ν. 4554/2018.»
Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αιτούντες διεθνούς προστασίας θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως παιδιά και όχι ως αιτούντες άσυλο. Η δημιουργία ειδικής Γραμματείας στο ΥΠ.Μ.Α αυτή την χρονική περίοδο θα κάνει πιο δυσχερή το διαχωρισμό αρμοδιοτήτων με το ΥΠ.Ε.Κ.Υ , το ΕΚΚΑ και την διεύθυνση προστασίας ανηλίκων του αρμόδιου Υπουργείου
Η θέσπιση νέας αρμόδιας Αρχής για την προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων, της ΕΙΔΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ του ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ & ΑΣΥΛΟΥ, αποτελεί κατ’αρχήν μία θετική εξέλιξη. Όμως, δεν περιγράφεται καν το πλαίσιο οργάνωσης και αρμοδιοτήτων της ενώ δεν προσδιορίζεται και η φύση της συνεργασίας της με το ΕΚΚΑ, το οποίο φαίνεται να παραμερίζεται, παρά το γεγονός της ύπαρξης ιδιαίτερα πολύτιμης εμπειρίας στο πεδίο των ασυνόδευτων ανηλίκων. Κατά συνέπεια, κρίνεται αναγκαία περαιτέρω σχετική νομοθετική ρύθμιση.
Διαπιστώνεται σύγχυση αρμοδιοτήτων μεταξύ του ΕΚΚΑ και της Ειδικής Γραμματείας του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Θα πρέπει να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι αρμοδιότητες και οι υπηρεσιακές συνέργειες.
Η σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων στο Υπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης είναι θετική. Ωστόσο, το ζήτημα της προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών δεν πρέπει να αποσπαστεί από το γενικότερο πλαίσιο παιδικής προστασίας στην Ελλάδα. Η μεταφορά της αρμοδιότητας για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, ενώ η εκπροσώπηση και η επιτροπεία θα παραμένει σε άλλο Υπουργείο, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα και σύγχυση όσον αφορά την ευθύνη και τον συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων. Είναι απαραίτητη η αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων
Η σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων στο Υπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης, θα μπορούσε να είναι ένα θετικό βήμα υπό την προϋπόθεση της πρόβλεψης όλων των απαραίτητων μέτρων που θα ληφθούν για τον συντονισμό της νέας Γραμματείας με το ΕΚΚΑ. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ότι η προστασία των ασυνόδευτων παιδιών είναι μείζον ζήτημα παιδικής προστασίας και δεν είναι σαφές το πώς αντιμετωπίζεται ως τέτοιο με την υπαγωγή του στο Υπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης. Η περιγραφή των διαδικασιών ιδίως σε ό,τι αφορά στην επικοινωνία και τον συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων αρχών και φορέων για το ζήτημα του ορισμού του επιτρόπου δεν συμπεριλαμβάνεται στην προτεινόμενη αλλαγή αποδυναμώνοντάς την. Σε συνδυασμό μάλιστα με την προτεινόμενη κατάργηση του τεκμηρίου της ανηλικότητας, η παιδική προστασία φαίνεται να αποδυναμώνεται.
Είναι θετική η σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων στο Υπουργείο Ασύλου και Μετανάστευσης με τις αρμοδιότητες που ορίζονται. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι απαιτείται άριστος συντονισμός με το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και το ΕΚΚΑ αναφορικά με τον ορισμό επιτρόπου. Ακόμη, επισημαίνεται ότι ο ορισμός επιτρόπου είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση όλων των δικαιωμάτων των ανηλίκων και δεν συγχωρούνται αστοχίες γιατί οι συνέπειές τους είναι ανεπανόρθωτες.
Αρχικά κρίνεται απαραίτητο να διασαφηνιστεί ο συντονισμός και η συνεργασία των συναρμόδιων Υπουργείων και Φορέων.
Περαιτέρω, πριν την υποπερίπτωση δα΄ προτείνεται να προστεθεί υποπερίπτωση δα΄ με περιεχόμενο : μεριμνά για την προστασία και διασφάλιση και κάλυψη των βασικών αναγκών των ασυνόδευτων και χωρισμένων παιδιών που διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες και σε καθεστώς αστεγίας.
Ειδικότερα για την υποπερίπτωση δβ΄ αναφορικά με τις safe zones, προτείνεται η συνολική κατάργησή τους καθώς στην πράξη μόνο ασφαλείς ως προς τα παιδιά δεν είναι, διαφορετικά η θεσμοθέτηση των ελαχίστων στάνταρ όπως έχουν ήδη από το 2016 προβλεφθεί από τον ΔΟΜ (https://greece.iom.int/sites/default/files/Annex%20A_1.PDF ) και ειδικότερα η μέγιστη διάρκεια παραμονής των 3 μηνών (παράγραφος 11 στην κατηγορία Procedures and Placements).
Τέλος, κρίνεται σκόπιμο να εξηγηθεί και αναλυθεί η διαδικασία του δεύτερου εδαφίου της περίπτωσης α΄ της παραγράφου 3 του άρθρου 60 : «Προς τούτο, προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες, για τον διορισμό εκπροσώπου μέσω του καθ’ ύλην και κατά τόπον αρμόδιου Εισαγγελέα και ενημερώνει αμέσως τον ασυνόδευτο ανήλικο για τον ορισμό του εκπροσώπου του», για την απόδοση της πραγματικής φροντίδας σε συγγενή ή σε έτερο κατάλληλο πρόσωπο καθώς και τον ορισμό επιτρόπου στα χωρισμένα παιδιά. Θα ενημερώνει η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου σε συνεργασία με το ΕΚΚΑ την αρμόδια Εισαγγελία για τον ορισμό επιτρόπου ή την ανάθεση πραγματικής φροντίδας, διαφορετικά θα αναλαμβάνει άμεσα την απόφαση η αρμόδια Εισαγγελία βάσει των άρθρων 14-16 του Ν. 4554/2018;
Το ζήτημα της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να αντιμετωπίζεται απο την πολιτεία ως ζήτημα παιδικής προστασίας και όχι στα πλαίσια της άσκησης μεταναστευτικής πολιτικής. Για το λόγο αυτό, δεν κρίνεται σκοπιμη η μεταφορά της αρμοδιότητας από τη Δ/νση Προστασίας Παιδιού και Οικογένειας του ΥπΕΚΥ. Αντ’αυτής, θα μπορούσε να συσταθεί Ειδική Γραμματεία Ασυνόδευτων Ανηλίκων μέσα στο ίδιο το ΥπΕΚΥ. Άλλωστε και η σχετική Οδηγία για την Υποδοχή, θεσπίζει διατάξεις και εγγυήσεις για ασυνόδευτους ανηλίκους, ανεξάρτητα αν είναι αιτούντες ή δικαιούχοι διεθνούς προστασίας.
Σε περίπτωση που προκριθεί τελικά η διατήρηση της Ειδικής Γραμματείας υπό το ΥπΜΑ και η ανάθεση αρμοδιοτήτων σε αυτήν, απαιτείται αναδιατύπωση του άρθρου σε συνδυασμό και με το άρθρο 32 του Ν. 4636/19, γιατί προκαλείται σύγχυση ως προς τις αρμοδιότητες και τον τρόπο άσκησης αυτών καθώς και ως προς τον συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων, π.χ. δεν είναι σαφές τι γίνεται με τις αρμοδιότητες για την εκπροσώπηση και την επιτροπεία. Παρομοίως, οι αρμοδιότητες που προστίθενται με το παρόν άρθρο συμπίπτουν με τις αρμοδιότητες που ασκεί η Διεύθυνση Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Ε.Κ.Κ.Α βάσει του αρ.27 του Ν.4554/2018.
Τέλος, απαιτείται η περιγραφή της οργανωτικής διάρθρωσης της Ειδικής Γραμματείας.
Στην παρ. 1 του άρθρου 4 να προστεθεί στο τέλος (βλ. αγκύλες) «…ορίζεται η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, η οποία, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης ή άλλες αρχές, κατά λόγο αρμοδιότητάς τους, {συμπεριλαμβανομένης της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.), όταν πρόκειται για θέματα που αφορούν στους ανήλικους με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις}». Στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου στην υποπερ. δα΄ πρέπει να εξασφαλιστεί με ειδική διάταξη η προσβασιμότητα των κέντρων φιλοξενίας που λειτουργούν οι κρατικοί και μη κρατικοί φορείς, προκειμένου να εναρμονίζεται με το αρ. 9 και αρ. 11 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, αλλά και με τις Τελικές Παρατηρήσεις (Concluding Observations)1 της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, στην αρχική έκθεση της Ελλάδας κατά την 504η συνεδρίασή της, οι οποίες δημοσιοποιήθηκαν στις 24.09.2019, σύμφωνα με τις οποίες, αναφορικά με το αρ. 9, συνιστά στο Συμβαλλόμενο Κράτος: (α) Να θεσπίσει τα απαραίτητα νομικά και άλλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της υιοθέτησης κανονισμών και ενός ολοκληρωμένου εθνικού σχεδίου δράσης και μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την προσβασιμότητα, με επαρκείς πιστώσεις προϋπολογισμού, συγκεκριμένες προθεσμίες, και έναν αποτελεσματικό μηχανισμό παρακολούθησης, σε στενή διαβούλευση και με την ενεργό εμπλοκή των ατόμων με αναπηρία, μέσω των αντιπροσωπευτικών τους οργανώσεων, και (β) Να λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να εγγυηθεί την προσβασιμότητα του δομημένου περιβάλλοντος, (…). Επιπροσθέτως σύμφωνα με τις Τελικές Παρατηρήσεις (Concluding Observations)1 του αρ. 11 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, το Συμβαλλόμενο Κράτος οφείλει: (α) Να διασφαλίσει την πρόσβαση (…) των παιδιών με αναπηρία, που είναι πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και άτομα σε καταστάσεις που προσομοιάζουν με αυτή του πρόσφυγα, (…) στην ασφαλή στέγαση, σε υποδομές υγιεινής και ιατρικής φροντίδας, μέσω, μεταξύ άλλων, της παροχής εξατομικευμένης στήριξης. Να εγγυηθεί άμεσα ότι οι συνθήκες στις εγκαταστάσεις υποδοχής σέβονται την αξιοπρέπεια (…) των παιδιών, που είναι πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο ή άτομα σε καταστάσεις που προσομοιάζουν με αυτή του πρόσφυγα, (…)
1. https://www.esamea.gr/publications/others/4657-telikes-paratiriseis-kai-systaseis-tis-epitropis-ton-ie-gia-ta-dikaiomata-ton-atomon-me-anapiries-gia-tin-ellada
Απαιτείται η αποσαφήνιση του τρόπου άσκησης των ίδιων αρμοδιοτήτων τόσο από το Ε.Κ.Κ.Α όσο και από την Ειδική Γραμματεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, καθώς οι αρμοδιότητες που προστίθενται με το παρόν άρθρο συμπίπτουν με τις αρμοδιότητες που ασκεί η Διεύθυνση Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Ε.Κ.Κ.Α βάσει του αρ.27 του Ν.4554/2018.
Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ο τρόπος συνεργασίας και άσκησης των αρμοδιοτήτων του Ε.Κ.Κ.Α και της Ειδικής Γραμματέως του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, σχετικά με τα ζητήματα προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, προκειμένου οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών να γνωρίζουν πού πρέπει να απευθύνονται για τρέχοντα ζητήματα που σχετίζονται με τη στέγαση, την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών αλλά και την επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων.
Η μεταφορά της αρμοδιότητας για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ενώ η επιτροπεία αυτών θα παραμένει σε άλλη αρχή (ΕΚΚΑ) θα δημιουργεί γραφειοκρατικά προβλήματα που θα δυσκολεύουν την προστασία αντί να την επιλύουν, καθώς κατ’ αυτό τον τρόπο αντιμετωπίζεται αποσπασματικά η προστασία των ασυνόδευτων και διαχωρισμένων παιδιών και προκαλούνται εμφανείς ασάφειες σε σχέση με την ευθύνη της κάθε υπηρεσίας.
Γενικότερα για τα ασυνόδευτα παιδιά,
* Ο νόμος θα πρέπει να απαγορεύει ρητά την κανονικοποίηση λύσεων έκτακτης ανάγκης (όπως οι «ασφαλείς ζώνες» και τα ξενοδοχεία για ασυνόδευτα και χωρισμένα παιδιά), οι οποίες στοχεύουν στην παροχή προσωρινής στέγασης. Θα πρέπει να σταματήσει σταδιακά η στέγαση σε εγγενώς προσωρινές και -συνεπώς- μη βιώσιμες εγκαταστάσεις, όπως τα ξενοδοχεία. Μέρη όπως οι «ασφαλείς ζώνες» θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και για περιορισμένο χρονικό διάστημα το οποίο θα πρέπει να ορίζεται με σαφήνεια. Οι παραπάνω λύσεις έκτακτης ανάγκης έχουν «κανονικοποιηθεί» και μετατραπεί σε μακροπρόθεσμη λύση για εκατοντάδες παιδιά. Επιπλέον, θα πρέπει να απαγορευτεί εξ ολοκλήρου η λύση της υπαγωγής των ασυνόδευτων παιδιών σε «προστατευτική φύλαξη», συνήθως, σε αστυνομικά κελιά, εν αναμονή της τοποθέτησής τους σε ξενώνες, η οποία, πολλές φορές, μπορεί να καθυστερήσει για εβδομάδες.
* Θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για παροχή προστασίας και υποστήριξης των ασυνόδευτων παιδιών που ζουν στο δρόμο. Τα άστεγα ασυνόδευτα παιδιά θα πρέπει να βρίσκονται σε απόλυτη προτεραιότητα στο Μηχανισμό Παραπομπών προσφέροντάς τους ασφαλές καταφύγιο. Αναγκαία για την επίσπευση αυτών των μέτρων είναι η βελτίωση της επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων αρχών και άλλων ενδιαφερόμενων μερών, όπου είναι απαραίτητο, συμπεριλαμβανομένης της Κοινωνίας των Πολιτών.
* Ο νόμος και οι σχετικές κανονιστικές ρυθμίσεις θα πρέπει να εξασφαλίζουν την επαρκή και κατάλληλη στέγαση για ασυνόδευτα και χωρισμένα παιδιά ακόμη και μέσα από ρήτρες που θα ρυθμίζουν την κατανομή της χρηματοδότησης, προκειμένου να αποφεύγονται οι παρατεταμένες καθυστερήσεις στη χρηματοδοτική ροή προς τις δομές φιλοξενίας που έχουν ως αποτέλεσμα την υψηλή κινητικότητα του προσωπικού και τη μείωση των θέσεων σε ξενώνες.
* Συνολικά ο νόμος θα πρέπει να προτεραιοποιήσει μια βιώσιμη, μακροπρόθεσμη στρατηγική στη βάση των βέλτιστων συμφερόντων του παιδιού και στην παροχή σταθερών λύσεων, ενισχύοντας παράλληλα την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
* Ο νόμος θα πρέπει να εξασφαλίζει ουσιαστική πρόσβαση στη νομική βοήθεια για όλα τα παιδιά και να αυξήσει τη δυναμικότητα της Εθνικής Μονάδας Δουβλίνου της Ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου για την ταχύτερη διεκπεραίωση των οικογενειακών επανενώσεων.
* Θα πρέπει να επισπευστεί η εφαρμογή της νομοθεσίας για την αναδοχή και την επιτροπεία το συντομότερο δυνατό.
Δεν είναι καθόλου σαφής ο τρόπος συνεργασίας με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης και ειδικότερα με τη Διεύθυνση Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και τα σχετικά Τμήματα καθώς οργανικά και διοικητικά δεν έχουν σχέση με το ΥΜΕΠΟ. Επίσης, πως είναι δυνατόν να μεταφέρεται γενικά η αρμοδιότητα για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στο ΥΜΕΠΟ ενώ η ευθύνη για την επιτροπεία παραμένει στο ΥΠΕΚΥ.
Ενώ στο άρθρο 54 του μέρους Δ για τη σύσταση της νομικής υπηρεσίας υπάρχει ανάλυση των τμημάτων της, των αρμοδιοτήτων και της κατανομής προσωπικού, στο συγκεκριμένο άρθρο δεν αναφέρεται καμία ανάλυση της δομής και των τμημάτων της νέας ειδικής γραμματείας προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων , ούτε η κατανομή προσωπικού. Χρειάζεται ανάλυση για το πως ακριβώς θα λειτουργεί.