Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων

Η Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων έχει αποτελέσει και θα συνεχίσει να αποτελεί για τα επόμενα χρόνια ένα κείμενο ορόσημο για τον σχεδιασμό των δράσεων της πολιτείας και της κοινωνίας των πολιτών, προκειμένου να διασφαλίσουμε όλοι μαζί από κοινού ένα ισχυρό πλαίσιο προστασίας για τα ασυνόδευτα παιδιά.

Η Εθνική Στρατηγική συνιστά μια συνεκτική αποτύπωση των ενεργειών που πρέπει να λάβουμε έχοντας στο επίκεντρο το ασυνόδευτο παιδί, και αναγνωρίζοντας την σπουδαιότητα του ρόλου των επαγγελματιών που το πλαισιώνουν, της κοινωνίας που το υποδέχεται και φυσικά της πολιτείας, ως άρρηκτα συνδεδεμένα μέρη ενός ολοκληρωμένου συστήματος παιδικής προστασίας. Ορμώμενοι πλέον από ένα σημείο όπου τα παιδιά βρίσκονται σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας και έχουν τις βασικές ανάγκες τους καλυμμένες, μπορούμε να σχεδιάσουμε την ενίσχυση και αναμόρφωση του συστήματος φιλοξενίας, τις βέλτιστες λύσεις για την προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών και την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία.

Τα βήματα μας είναι σαφή: Εδραιώνουμε διαδικασίες φιλικές προς το παιδί και κατάλληλες για την αναγνώριση των αναγκών τους, ενώ παράλληλα μεριμνούμε για την πραγμάτωση των δικαιωμάτων των παιδιών στην στέγαση, την σωματική και ψυχική υγεία, την εκπαίδευση, στη συμμετοχή, την εκπροσώπηση και στο να λαμβάνεται το βέλτιστο συμφέρον τους πρωτίστως υπόψη. Δίνουμε έμφαση στην προστασία των παιδιών από κάθε μορφή βίας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης, προωθώντας την ένταξή τους, ενισχύοντας την ανθεκτικότητά τους και διασφαλίζοντας ότι οι επαγγελματίες που περιβάλλουν τα παιδιά έχουν τα απαραίτητα προσόντα, εφόδια και τις γνώσεις. Βελτιστοποιούμε τη συλλογή δεδομένων για να είμαστε σε θέση να χαράξουμε πολιτικές και να ενισχύσουμε υπηρεσίες βασιζόμενοι σε στοιχεία.

Για την εκπλήρωση των σκοπών και στόχων και την υλοποίηση των δράσεων που περιλαμβάνονται στην Εθνική Στρατηγική απαιτείται αναμφίβολα η δέσμευση και η αποφασιστικότητα όλων μας. Πιστεύω βαθύτατα ότι με κάθε συντονισμένη πράξη μας, κερδίζουμε έδαφος στη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των παιδιών και της συνολικής ευημερίας τους.

Θα ήθελα να εκφράσω την βαθιά εκτίμησή μου προς το Έργο της προκατόχου μου, κας Ειρήνης Αγαπηδάκη που δημιούργησε νέες συνθήκες και νέα δεδομένα στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων. Θα συνεχίσω επάξια και με όλες μου τις δυνάμεις αυτό το απαιτητικό και κρίσιμο έργο, προσβλέποντας στη θεμελίωση στην ελληνική κοινωνία της παιδικής προστασίας με γνώμονα, πάντα, το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών και δη των ασυνόδευτων.

Ηρακλής Μοσκώφ

Ειδικός Γραμματέας

Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων

Αθήνα, Ιανουάριος 2022

Τον Φεβρουάριο του 2020 συστάθηκε με πρωτοβουλία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, προκειμένου να αποτελέσει την αρμόδια αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας. Τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας της, καταφέραμε σημαντικές βελτιώσεις στον τομέα αυτό. Μεταξύ άλλων, θέσαμε τέλος στην «προστατευτική φύλαξη», προστατεύσαμε αποτελεσματικά τα ασυνόδευτα που διαβιούσαν σε επισφαλείς συνθήκες, αυξήσαμε τις θέσεις μακροχρόνιας φιλοξενίας, υλοποιήσαμε πρόγραμμα μετεγκατάστασης, τερματίσαμε τις προσωρινές δομές φιλοξενίας, αναπτύξαμε τον Εθνικό Μηχανισμό για ασυνόδευτους ανηλίκους που διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες και υλοποιήσαμε το πρόγραμμα Μεντόρων. Παράλληλα, αναπτύσσαμε όλο αυτό το διάστημα την Εθνική Στρατηγική για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων. Το κείμενο αυτό περιλαμβάνει ένα πλέγμα βασικών πυλώνων, στόχων και δράσεων με διασφαλισμένη χρηματοδότηση, η οποία παρέχεται στο πλαίσιο της νέας προγραμματικής περιόδου 2021-2027, από διαφορετικές χρηματοδοτικές πηγές.

Η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε για την ανάπτυξη της εθνικής στρατηγικής, περιλαμβάνει τις επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές (evidence-based practice) που εφαρμόζονται διεθνώς και έχει φανεί ότι έχουν αυξημένη αποτελεσματικότητα, τις στρατηγικές προτεραιότητες που έχουν τεθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, τους στόχους για τη βιώσιμη ανάπτυξη που έχουν τεθεί από τα Ηνωμένη Έθνη και φυσικά, τα δικαιώματα των ασυνόδευτων ανηλίκων. Για την υλοποίηση της απαιτούνται ετήσια σχέδια δράσης, τα οποία θα ενσωματώνουν τα συστατικά στοιχεία της εθνικής στρατηγικής ανά πυλώνα, τους δείκτες υλοποίησης και παρακολούθησης, αλλά και τους δείκτες αντικτύπου και αποτελεσματικότητας, ώστε να προκύπτει στο τέλος κάθε έτους, το αντίστοιχο ποσοστό υλοποίησης και τα αποτελέσματα του, ανά σκοπό, στόχο και πεδίο δράσης. Έτσι, η χώρα μας είναι σε θέση να εμφανίζει αυξημένη λογοδοσία τόσο στο εσωτερικό όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Η επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση στη χάραξη πολιτικής, βρίσκεται στον πυρήνα δράσης της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και όπως είναι φυσικό, υιοθετήθηκε και για την ανάπτυξη της εθνικής στρατηγικής. Ωστόσο, δεν πρόκειται για μια «απόλυτα» τεχνοκρατική βάση, απογυμνωμένη από το πολιτικό της πλαίσιο, τουναντίον, πρόκειται για ένα βαθιά πολιτικό κείμενο, το οποίο φιλοδοξούμε να αποτελέσει πεδίο ταύτισης ανάμεσα σε ανθρώπους που μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικούς πολιτικούς χώρους, έχουν όμως κοινές αξίες. Αυτό άλλωστε είναι κάτι που βιώσαμε όλοι όσοι συνεργαστήκαμε αυτά τα δυο χρόνια στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, πως οι άνθρωποι που παλεύουν για το κοινό καλό και ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτικούς χώρους, συγκροτούν μια κρίσιμη μάζα που μπορεί να επιφέρει την αλλαγή, βελτιώνοντας τη ζωή πολλών ασυνόδευτων ανηλίκων.

Αν υπάρχει λοιπόν μια παρακαταθήκη είναι ακριβώς αυτή: η υποχώρηση των παραδοσιακών πολιτικών ταυτοτήτων που περιορίζουν τους ανθρώπους στα δεξιά ή τα αριστερά και η ανάπτυξη μιας συλλογικής ταυτότητας που έχει στον πυρήνα της, τις δημοκρατικές αξίες και αρχές, τα συστατικά στοιχεία της Δημοκρατίας. Όλα όσα δηλαδή μας κάνουν πολίτες του 21ου αιώνα, οι οποίοι δεν αναζητούν πια την αριστερή ή δεξιά ερμηνεία στο γιατί δε μπορεί να λυθεί ένα πρόβλημα, αλλά κάνουν πράξη, τη λύση. Θεωρώ τον εαυτό μου εξαιρετικά τυχερό που μου δόθηκε στη ζωή η ευκαιρία να ζήσω αυτήν την εμπειρία, να είμαι μέλος αυτής της ομάδας. Για πολλά χρόνια, άκουγα όλους τους λόγους που δε μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο, αλλά πάντα πίστευα ότι είναι δύσκολο, αλλά γίνεται.

Καταλήγοντας, θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στην Αγγέλικα Γυφτοπούλου για την πολύμηνη, κοπιαστική δουλειά προκειμένου να λάβει το κείμενο αυτό σάρκα και οστά, όπως οφείλω και βαθύτατες ευχαριστίες στην Αναστασία Λεβαντή και τη Μανουέλα Βλαχάκη-Cepeda, για την πολύτιμη συμβολή τους στο έργο της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Εύχομαι λοιπόν ολόψυχα, να αποτελέσει αυτό το κείμενο την αφορμή για την ανάπτυξη ευρύτερων κοινωνικών συμμαχιών στον τομέα της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, δίνοντας ένα διαφορετικό πολιτικό παράδειγμα, ώστε σε λίγα χρόνια από σήμερα, όλα όσα καταφέραμε στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και όσα αναπτύξαμε στην εθνική στρατηγική, να μοιάζουν παρωχημένα.

Ειρήνη Αγαπηδάκη

Αθήνα, Δεκέμβριος 2021.

Δήλωση Αποστολής

Η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων συστάθηκε τον Φεβρουάριο του 2020 με το π.δ. 18/2020 (Α’ 34). Λειτουργεί σύμφωνα με τα άρθρα 35 και 42 του ν. 4622/2019 (Α’ 133) περί επιτελικού κράτους και εποπτεύεται από την Υφυπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου, αρμόδια για ζητήματα κοινωνικής ένταξης και προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Αποστολή της Ειδικής Γραμματείας είναι η ανάπτυξη, η εφαρμογή και η εποπτεία της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων στην Ελλάδα. Είναι η αρμόδια εθνική αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και ως εκ τούτου σχεδιάζει και εφαρμόζει πολιτικές και δράσεις για τη διασφάλιση της προστασίας και της ευημερίας των υπηκόων τρίτων χωρών και των ανιθαγενών, οι οποίοι είναι ανήλικοι ασυνόδευτοι ή χωρισμένοι από την οικογένειά τους στην ελληνική επικράτεια. Συνάμα, η Ειδική Γραμματεία συντονίζει και εποπτεύει κάθε δράση που αφορά ασυνόδευτους ανηλίκους σε συνεργασία με άλλες αρχές, υπηρεσίες ή οργανισμούς, κατά λόγο αρμοδιότητάς τους. Οι αρμοδιότητές της καθορίζονται στα άρθρα 32 και 60 του ν. 4636/2019 (Α’ 169), εξειδικεύονται στο π.δ. 106/2020 (Α’ 255) και αφορούν στη διαχείριση αιτημάτων στέγασης και μετεγκατάστασης για ασυνόδευτους ανηλίκους, στην παρακολούθηση και αξιολόγηση των δομών φιλοξενίας και των εποπτευόμενων διαμερισμάτων για ανηλίκους, στην προώθηση της κοινωνικής ένταξης των ασυνόδευτων ανηλίκων και στην εν γένει θεσμική προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Έχοντας ως αφετηρία το Σχέδιο Δράσης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους (2010-2014)[1] όπως αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για την προστασία των παιδιών στη μετανάστευση[2], την Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα του παιδιού[3] καθώς και το τρέχον πλαίσιο προστασίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους στην Ελλάδα, η παρούσα Εθνική Στρατηγική στοχεύει στη βελτίωση της κατάστασης του συνόλου των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα, παρέχοντας συγκεκριμένες λύσεις για τις ανάγκες τους, προστατεύοντας πλήρως τα δικαιώματά τους και διασφαλίζοντας το βέλτιστο συμφέρον τους. Η Εθνική Στρατηγική αποτελεί ένα συντονισμένο σχέδιο της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου φροντίδας και προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα.

H Εθνική Στρατηγική υιοθετεί μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα των ασυνόδευτων ανηλίκων, προάγοντας τον κοινωνικό και παιδοκεντρικό χαρακτήρα της πολιτείας για τους ανηλίκους που στερούνται γονικής μέριμνας, και επιδιώκει να ενισχύσει την ανταπόκριση και αποτελεσματικότητα του συστήματος προστασίας των παιδιών. Η υλοποίησή της πραγματοποιείται μέσα από το έργο και την υποστήριξη όλων των εμπλεκόμενων φορέων, όπως είναι οι αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες, οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών, οι διεθνείς οργανισμοί και τα θεσμικά όργανα και οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ειδική Γραμματεία παρακολουθεί στενά την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής και την επικαιροποιεί σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Στρατηγικοί Πυλώνες δράσης

Για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας, με σεβασμό των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντός τους, έχουν προκριθεί τέσσερις στρατηγικοί πυλώνες δράσης.

Συγκεκριμένα, η Εθνική Στρατηγική για την προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων περιλαμβάνει τους ακόλουθους πυλώνες:

Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών.
Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο
Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης
Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας.

Δομή: Κάθε στρατηγικός πυλώνας δράσης αποτελείται από συγκεκριμένους σκοπούς και κάθε σκοπός επιτυγχάνεται με την εκπλήρωση συγκεκριμένων, εφικτών, σχετικών και χρονικά καθορισμένων στόχων. Για την επίτευξη κάθε στόχου έχουν σχεδιαστεί συγκεκριμένες δράσεις, οι οποίες θα αποτελούν την κατευθυντήρια γραμμή για τα έργα, δραστηριότητες, ενέργειες και προγράμματα όλων των εμπλεκομένων φορέων και αρχών, και αποσκοπούν στην προστασία και τη φροντίδα ασυνόδευτων ανηλίκων και την προώθηση των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος τους. Κάθε στόχος αντιστοιχίζεται με συγκεκριμένους δείκτες υλοποίησης, καθώς και συνδέεται με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

Αρχές

Η Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων διέπεται από τις αρχές της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως κυρώθηκε με τον ν. 2101/1992 (Α’ 192), του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων διεθνών και ευρωπαϊκών νομικών εργαλείων και του Συντάγματος. Βασίζεται στον σεβασμό της εγγενούς αξιοπρέπειας των ανηλίκων, οι οποίοι, εν τοις πράγμασι, έχουν αντιμετωπίσει σοβαρές δυσκολίες στην προσπάθειά τους να φτάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος, μόνοι χωρίς τους βασικούς φροντιστές τους, και να αναζητήσουν καταφύγιο και μέλλον.

Όλες οι δράσεις, τα έργα και τα καθήκοντα των εμπλεκόμενων αρχών και φορέων που δεσμεύονται να προωθήσουν και να εφαρμόσουν την Εθνική Στρατηγική για την Προστασία Ασυνόδευτων Ανηλίκων διέπονται από βασικές αρχές. Ειδικότερα, οι βασικές αρχές συνιστούν ταυτόχρονα την κατευθυντήρια γραμμή, τον διαδικαστικό κανόνα και το ερμηνευτικό εργαλείο για κάθε στόχο, δράση και έργο των τεσσάρων στρατηγικών πυλώνων. Σύμφωνα με την Εθνική Στρατηγική, όλες οι εμπλεκόμενες αρχές και οι φορείς δεσμεύονται να ευθυγραμμίσουν τις ακολουθούμενες πρακτικές με τις προβλεπόμενες πολιτικές και να διασφαλίσουν ότι αυτές είναι συμβατές με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τα Προαιρετικά Πρωτόκολλά της και τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξίζει να επισημανθεί ότι με την παρούσα οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αναγνωρίζονται ως φορείς δικαιωμάτων, ενώ τα ενδιαφερόμενα μέρη υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ακώλυτη άσκηση των δικαιωμάτων των ανηλίκων.

Ειδικότερα, η αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων, βάσει της οποίας παρέχονται προστασία και εγγυήσεις σε όλους τους ανηλίκους ανεξαρτήτως εθνικότητας, εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας, φύλου, ικανότητας, κοινωνικού, νομικού ή άλλου καθεστώτος, η αρχή του βέλτιστου συμφέροντος, κατά την οποία πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα κάθε αρχής και φορέα για όλες τις ενέργειες και αποφάσεις που επηρεάζουν τους ανηλίκους, το δικαίωμα στη ζωή, την επιβίωση και την υγιή σωματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και το δικαίωμα να εκφράζουν οι ανήλικοι τη γνώμη τους για θέματα που τους αφορούν και αυτή να λαμβάνεται δεόντως υπόψη ανάλογα με την ηλικία, την ωριμότητα και τις διαρκώς εξελισσόμενες ικανότητές τους, απαρτίζουν ένα σύνολο προτύπων που πρέπει να πληρούνται σε κάθε ενέργεια και απόφαση που επηρεάζει τις ζωές των ανηλίκων. Επιπλέον, το δικαίωμα στην οικογενειακή ενότητα πρέπει να γίνεται σεβαστό σε όλα τα στάδια, ενόσω το κράτος ενεργεί in loco parentis σε σχέση με τους ασυνόδευτους ανηλίκους που στερούνται γονικής μέριμνας.

Στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής, όλες οι δράσεις στοχεύουν να διασφαλίσουν πρώτα και κύρια ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αντιμετωπίζονται ως ανήλικοι, ότι όλοι οι ανήλικοι είναι «ορατοί» (καταγραφή ενώπιον των αρμόδιων αρχών, έγγραφα ταυτοποίησης, εντός του συστήματος παιδικής προστασίας) και ότι κανένα παιδί δεν θα μείνει «πίσω»[4] (ίση πρόσβαση στα δικαιώματα, μέτρα θετικής δράσης για τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης). Στο ίδιο πνεύμα, κάθε δράση και μέτρο που λαμβάνονται αποσκοπούν στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, στη συνολική ευημερία τους, στη διασφάλιση των δικαιωμάτων και του συμφέροντός τους. Υπό αυτό το πρίσμα και σε αυτό το πνεύμα, αναγνωρίζεται ως βασική αρχή ότι κανένας ανήλικος δεν μπορεί να κρατηθεί διοικητικά, εκτός εάν αυτό προβλέπεται από τον νόμο, για το ελάχιστο χρονικό διάστημα, με σεβασμό στην ανηλικότητα, στην αρχή της αναλογικότητας, τα δικαιώματα του παιδιού και το βέλτιστο συμφέρον του και τηρώντας όλες τις θεσμικές εγγυήσεις.

Οι βασικές αρχές υλοποίησης, οι οποίες θα πρέπει να τηρούνται από κάθε μέρος που ενεργεί βάσει της Εθνικής Στρατηγικής, είναι ο αποτελεσματικός συντονισμός και η διαχείριση δράσεων και έργων για την εξυπηρέτηση και επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου, η βιωσιμότητα των δράσεων, η συνέχεια της φροντίδας και της προστασίας των παιδιών, η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης[5] και βασισμένης στα δικαιώματα προσέγγισης στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων[6] και η διαφάνεια και λογοδοσία σε κάθε στάδιο, επίπεδο και ενέργεια.

Χρηματοδοτικά προγράμματα

Στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, οι δράσεις και τα έργα χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ESF+), το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας (ISF), το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την οικονομική ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), δωρεές από κυβερνήσεις ξένων κρατών, ημεδαπά ή αλλοδαπά νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, διεθνείς οργανισμούς, ιδιωτικές δωρεές και εθνικούς πόρους.

Έννοιες και Ορισμοί

Για τους σκοπούς της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων, ορισμένοι όροι ερμηνεύονται ως εξής:

Ανήλικος είναι ο υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής κάτω των δεκαοκτώ (18) ετών (άρθρο 2 περ. δ’ της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26^ης Ιουνίου 2013, L 180/96).

Πολίτης τρίτης χώρας είναι το φυσικό πρόσωπο που δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια ούτε την ιθαγένεια άλλου κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. 1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και το οποίο δεν απολαμβάνει το δικαίωμα στην ελεύθερη κυκλοφορία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως ορίζεται στο άρθρο 2 παρ. 5 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 (Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν, L 77/1).

Ανιθαγενής είναι το φυσικό πρόσωπο που σύμφωνα με τους εθνικούς νόμους δεν απολαύει της ιδιότητας του πολίτη σε καμία χώρα, καθώς δεν υπάρχει νομικός δεσμός μεταξύ του προσώπου και ενός κράτους.

Ασυνόδευτος ανήλικος είναι το άτομο ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ ετών, το οποίο φθάνει στην ελληνική επικράτεια χωρίς να συνοδεύεται από τον ενήλικο που είναι υπεύθυνος γι’ αυτόν σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ή πρακτική, και για όσο χρόνο η φροντίδα του δεν έχει ουσιαστικά ανατεθεί σε τέτοιο πρόσωπο. Στην ανωτέρω έννοια περιλαμβάνεται και ο ανήλικος που εγκαταλείπεται ασυνόδευτος μετά την είσοδό του στην ελληνική επικράτεια (άρθρο 2 περ. ι του ν. 4636/2019, Α΄169).

«Χωρισμένος από την οικογένεια του ανήλικος» ή «χωρισμένος ανήλικος» είναι το πρόσωπο κάτω των 18 ετών που στερείται γονικής μέριμνας, αλλά συνοδεύεται από ενήλικο συγγενή που στην πράξη τον φροντίζει (άρθρο 41 περ. θ του ν. 4636/2019). Στις περισσότερες περιπτώσεις στη συνέχεια του εγγράφου, ο όρος «ασυνόδευτος» χρησιμοποιείται για να περιλαμβάνει τόσο ασυνόδευτους ανηλίκους όσο και ανηλίκους που έχουν χωριστεί από την οικογένειά τους. Όποτε απαιτείται διαφοροποίηση, χρησιμοποιείται ο όρος «χωρισμένος».

Ο όρος «διεθνής προστασία» περιλαμβάνει τόσο το καθεστώς του πρόσφυγα όσο και το καθεστώς επικουρικής προστασίας με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων και το πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης, όπως κυρώθηκαν με το ν.δ. 3989/1959 (Α’ 201) και τον α.ν. 389/1968 (Α’ 125) αντιστοίχως, καθώς και την Οδηγία 2011/95/ΕΕ σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των ανιθαγενών ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας, όπως ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με τον ν. 4636/2019. Ο όρος «άσυλο» χρησιμοποιείται ως αντίστοιχος της διεθνούς προστασίας.

Ανθρωπιστική προστασία είναι το καθεστώς υπό άδεια διαμονής που χορηγείται για ανθρωπιστικούς λόγους σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 19Α του ν. 4251/2014 (Α’ 80) «Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης».

Καθεστώς υπό ανοχή παραμονής σημαίνει το δικαίωμα παραμονής που αποδεικνύεται με ένα ειδικό έγγραφο ταυτοποίησης το οποίο θα μπορεί να χορηγείται σε ασυνόδευτους ανηλίκους που δεν δικαιούνται νομικό καθεστώς σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, αλλά η επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής τους δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους έως ότου ενηλικιωθούν.

Υποδοχή είναι ολόκληρος ο μηχανισμός που κινητοποιείται για να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τα δικαιώματα των ασυνόδευτων ανηλίκων, από τη στιγμή που εισέρχονται στην Ελλάδα και μέχρι να φύγουν από τη χώρα ή να ενηλικιωθούν.

Η κοινωνική ένταξη είναι η διαδικασία κατά την οποία οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που διαμένουν στην Ελλάδα γίνονται μέρος της κοινότητας υποδοχής τους δημιουργώντας εντός της κοινότητας τις συνθήκες εκείνες που προάγουν την αρμονική συνύπαρξη και την κοινωνική συνοχή.

Οι δομές επείγουσας φιλοξενίας είναι ξενώνες ή άλλοι (κατάλληλοι) χώροι ομαδικής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων στην ηπειρωτική Ελλάδα που χρησιμεύουν ως χώροι άμεσης στέγασης για ασυνόδευτους ανηλίκους που βρέθηκαν άστεγοι ή σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης, μόλις καταχωριστούν από την Αστυνομία ή την Υπηρεσία Ασύλου. Στις ανωτέρω δομές θα παρέχεται ολοκληρωμένη προστασία (στέγαση, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, εκπροσώπηση) και θα τεθεί σε εφαρμογή ένα πλαίσιο αξιολόγησης των αναγκών, των δυνατοτήτων, των επιθυμιών και του βέλτιστου συμφέροντος τους, για τον στρατηγικό σχεδιασμό των επόμενων βημάτων τους και συνεπώς τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης και γενικότερα της πορείας των ανηλίκων.

Δομή φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων είναι κάθε χώρος που χρησιμοποιείται για την ομαδική φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων, είναι κατάλληλα διαμορφωμένος, και λειτουργεί υπό τη διαχείριση δημόσιων ή ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών φορέων ή διεθνών οργανισμών, συμπεριλαμβανομένων των εποπτευόμενων διαμερισμάτων.

Κέντρο φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων είναι η δομή που χρησιμοποιείται για την ομαδική φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων και λειτουργεί σε δημόσια ή ιδιωτικά κτίρια κατάλληλα διαμορφωμένα, υπό τη διαχείριση δημόσιων ή ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών φορέων ή διεθνών οργανισμών.

Επίτροπος είναι το πρόσωπο που ορίζεται από την αρμόδια δημόσια αρχή προκειμένου να συνδράμει έναν ανήλικο πολίτη τρίτης χώρας ή ανιθαγενή που στερείται γονικής μέριμνας στις υποθέσεις του, είναι ανεξάρτητος από τις αρχές που είναι υπεύθυνες για τον καθορισμό του νομικού καθεστώτος διαμονής, διασφαλίζει το βέλτιστο συμφέρον και τη γενική ευημερία του ανηλίκου και συμπληρώνει την δικαιοπρακτική ικανότητα του ανηλίκου, όπου είναι απαραίτητο. Συνήθως ο επίτροπος, για τους σκοπούς της παρούσας, είναι ένας επαγγελματίας (κοινωνικών, νομικών, ανθρωπιστικών, πολιτικών επιστημών), φυσικό πρόσωπο που ασκεί την πράξη επιτροπείας («εντεταλμένος επιτροπείας»). Ωστόσο, «επίτροπος» με βάση και την επικείμενη νέα νομοθεσία είναι ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή διεθνούς οργανισμού στην Ελλάδα, ο οποίος στη συνέχεια εξουσιοδοτεί φυσικό πρόσωπο – επαγγελματία να εκτελέσει τα καθήκοντα του επιτρόπου («εντεταλμένος επιτροπείας»).

Ως εκπρόσωπος νοείται το πρόσωπο ή ο οργανισμός που ορίζεται από τον κατά τόπο αρμόδιο Εισαγγελέα Ανηλίκων ή Πρωτοδικών προκειμένου να συνδράμει και να εκπροσωπεί έναν ασυνόδευτο ανήλικο στις διαδικασίες που προβλέπονται στις Οδηγίες για τις διαδικασίες ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής, όπως αυτές έχουν ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία (ν. 4636/2019) με σκοπό τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού και τη συμπλήρωση της δικαιοπρακτικής ικανότητας του ανηλίκου όπου αυτό είναι απαραίτητο. Όταν ένας οργανισμός διορίζεται ως εκπρόσωπος, ένα εξουσιοδοτημένο πρόσωπο είναι υπεύθυνο για την εκτέλεση των καθηκόντων εκπροσώπησης ενός ασυνόδευτου ανηλίκου.

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Πρωταρχικό μέλημα της πολιτείας είναι κάθε πρόσωπο που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια και ταυτοποιείται από τις αρχές ως ασυνόδευτος ανήλικος, να απολαύει επαρκούς προστασίας και μεταχείρισης κατάλληλης για την ηλικία, τις ανάγκες και το βέλτιστο συμφέρον του. Οι βασικές ανάγκες των ανηλίκων, όπως η διαμονή, η ασφάλεια, η ένδυση, η διατροφή και η υγιεινή, θα καλύπτονται και πλέον αυτού τα δικαιώματά τους θα προστατεύονται και θα προάγονται. Θα εφαρμοστεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας για ασυνόδευτους ανηλίκους, το οποίο θα προσαρμόζεται περαιτέρω στις ατομικές ανάγκες και ικανότητες κάθε ανηλίκου, με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον τους. Η φιλοξενία, η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και η επιτροπεία των ασυνόδευτων ανηλίκων ενισχύονται και προάγονται με την υιοθέτηση μιας προσέγγισης βασισμένης στα δικαιώματα του παιδιού και συγκεκριμένα, με την σταδιακή απομάκρυνση από ένα μοντέλο παρέμβασης στην έκτακτη ανάγκη, και την ταυτόχρονη υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης στα ζητήματα προστασίας των παιδιών και της πρόσβασής στα δικαιώματά τους.

Υφιστάμενη κατάσταση

Πρώτη υποδοχή

Οι ανήλικοι που εισέρχονται στην Ελλάδα χωρίς τα απαραίτητα νομιμοποιητικά έγγραφα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της νομοθεσίας για τη μετανάστευση, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνονται μέτρα προστασίας προκειμένου να διασφαλιστούν για αυτούς οι καλύτερες δυνατές συνθήκες υποδοχής και φροντίδας. Σύμφωνα με τον ν. 4636/2019, που ρυθμίζει τις συνθήκες υποδοχής, τις διαδικασίες ασύλου και τα κριτήρια για τη χορήγηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας, οι ανήλικοι αποτελούν μια ευάλωτη ομάδα, είτε ασυνόδευτοι είτε όχι^[7]. Η σωματική, συναισθηματική, γνωστική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών είναι πρωταρχικής σημασίας και το βέλτιστο συμφέρον τους αποτελεί προτεραιότητα για όλες τις αρμόδιες αρχές. Η διαδικασία εκτίμησης ευαλωτότητας και επικινδυνότητας μπορεί να αποκαλύψει εάν ένα παιδί είναι ιδιαίτερα ευάλωτο και σε αυτό το στάδιο οι απόψεις του λαμβάνονται πάντα υπόψη. Οι ανήλικοι μόλις ταυτοποιηθούν από τις αρχές ως τέτοιοι απολαύουν ειδικών συνθηκών υποδοχής^[8]. Επιπλέον, μόλις ένα άτομο αναγνωριστεί ως ασυνόδευτος ή χωρισμένος ανήλικος, οι αρχές ειδοποιούν αμέσως την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΕΓΠΑΑ) ως την αρχή που είναι αρμόδια για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, μεταξύ άλλων και για τη διασφάλιση της εκπροσώπησης του ανηλίκου καθώς και την καθ’ ύλην και κατά τόπο αρμόδια Εισαγγελία. Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται για τον εντοπισμό των μελών της οικογένειας του ανηλίκου, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλειά του/της^[9], ωστόσο ο ανωτέρω εντοπισμός δεν γίνεται με συστηματοποιημένο τρόπο και ο χρόνος έναρξης της διαδικασίας συχνά ποικίλλει.

Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων

Η επιτροπεία των ανηλίκων που στερούνται γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από τα άρθρα 1589 έως 1654 του Αστικού Κώδικα. Προβλέπεται ότι, σε περίπτωση που κανένας γονιός δεν μπορεί να ασκήσει τα γονικά του καθήκοντα, επειδή είτε αμφότεροι οι γονείς είναι άγνωστοι στις δημόσιες αρχές, είτε απουσιάζουν ή έχουν αποβιώσει, είτε έχουν στερηθεί τα γονικά τους δικαιώματα με δικαστική απόφαση ή είναι ανίκανοι να ασκήσουν τα γονικά τους καθήκοντα, οι αρμόδιες αρχές ή συγγενείς του ανηλίκου ενημερώνουν αμέσως το δικαστήριο ή το δικαστήριο ενεργεί αυτεπάγγελτα και διορίζεται επίτροπος του ανηλίκου με δικαστική απόφαση^[10]. Ένα πρόσωπο ορίζεται ως επίτροπος κατόπιν εκτεταμένης κοινωνικής αξιολόγησης των ικανοτήτων και των προθέσεών του/της, η οποία διενεργείται από κρατικούς κοινωνικούς λειτουργούς. Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, η επιτροπεία περιλαμβάνει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ένας γονέας^[11], δηλαδή τη φροντίδα του ανηλίκου, την ανταπόκριση στις ανάγκες του/της, όπως η εκπαίδευση, η στέγαση, η υγιής ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και η υγεία^[12], η διαχείριση της περιουσίας του/της και η νομική εκπροσώπησή του/της^[13]. Εξαίρεση αποτελεί ο διορισμός περισσότερων επιτρόπων για την εκπλήρωση διαφορετικών καθηκόντων ο καθένας^[14]. Επίτροπος που ορίζεται με δικαστική απόφαση είναι καταρχήν το φυσικό πρόσωπο που είναι πλήρως υπεύθυνο για την ανατροφή και τη φροντίδα ενός ανηλίκου, είναι σε θέση να το συντηρήσει οικονομικά και φιλοξενεί τον ανήλικο κάτω από τη στέγη του. Ωστόσο, ελλείψει κατάλληλου φυσικού προσώπου η επιτροπεία μπορεί να ανατίθεται σε κατάλληλο ίδρυμα ή σωματείο ή σε αρμόδια κοινωνική υπηρεσία^[15]. Σε κάθε περίπτωση, οι ενέργειες του επιτρόπου εποπτεύονται από ένα εποπτικό συμβούλιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, κατά το άρθρο 4 του Αστικού Κώδικα, οι αλλοδαποί πολίτες (πρόσωπα που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια) έχουν τα ίδια αστικά δικαιώματα με τους ημεδαπούς (Έλληνες πολίτες). Επιπλέον, τα ελληνικά δικαστήρια είναι αρμόδια για τον διορισμό επιτρόπου αλλοδαπού ανηλίκου, εάν ο τόπος συνήθους διαμονής του/της είναι η Ελλάδα^[16]. Ωστόσο, εάν ο ανήλικος παραμένει απλώς αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, μπορεί να εκδοθεί μόνο απόφαση ασφαλιστικών μέτρων^[17]. Σε περίπτωση που ο επίτροπος δεν έχει ακόμη διοριστεί ή ο διορισμένος επίτροπος δεν μπορεί προσωρινά να ασκήσει τα καθήκοντά του/της ή ο επίτροπος παραιτηθεί από τον διορισμό του/της, τότε ο προϊστάμενος της κοινωνικής υπηρεσίας των δικαστηρίων λαμβάνει όλα τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του ανηλίκου^[18]. Τέτοια κοινωνική υπηρεσία δεν έχει ιδρυθεί μέχρι σήμερα. Εν τω μεταξύ, εάν επείγει η νομική εκπροσώπηση του ανηλίκου σε ένδικη υπόθεση ή ακροαματική διαδικασία, το δικαστήριο εκδίδει προσωρινή διαταγή για τον διορισμό προσωρινού επιτρόπου^[19]. Κατ‘ αναλογία με την προαναφερθείσα ρήτρα, ο αρμόδιος Εισαγγελέας βάσει νόμου λειτουργεί ως προσωρινός επίτροπος κάθε ανηλίκου πολίτη τρίτης χώρας ή ανιθαγενούς ανηλίκου που εντοπίζεται στην Ελλάδα ασυνόδευτος.

Η προβλεπόμενη από τον Αστικό Κώδικα διαδικασία διορισμού επιτρόπου σπανίως εφαρμόζεται στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η αναγκαιότητα διορισμού εκπροσώπου το συντομότερο δυνατό κατά την άφιξη ενός ασυνόδευτου ανηλίκου στην ελληνική επικράτεια και μάλιστα με ταχεία αλλά και ασφαλή διαδικασία, οι (εν)αλλαγές στις τοποθετήσεις ανηλίκων (συνοριακά σημεία διέλευσης και ηπειρωτική χώρα), και τα προσόντα και δεξιότητες που πρέπει να έχει ένα άτομο που ασκεί πράξεις επιτροπείας για έναν ασυνόδευτο ανήλικο, καθιστούν απαραίτητη την εφαρμογή μιας διαφοροποιημένης διαδικασίας, η οποία θα είναι νομικά καθορισμένη και θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων στοιχείων και την συμμετοχή εκπαιδευμένων και καταρτισμένων επαγγελματιών. Ως εκ τούτου, ειδικά για τα ασυνόδευτα και χωρισμένα παιδιά που είναι πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς, ο Εισαγγελέας είναι περαιτέρω υπεύθυνος από τον νόμο να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον διορισμό μόνιμου επιτρόπου για ασυνόδευτους ανηλίκους^[20] και, ως εκ τούτου, μπορεί να διορίσει φυσικό πρόσωπο ή νομική οντότητα για την άσκηση ενεργειών επιτροπείας για τη συγκεκριμένη περίπτωση[21]. Ο επίτροπος/εκπρόσωπος ενός ασυνόδευτου ανηλίκου οφείλει να εκπροσωπεί τον ανήλικο σε όλες τις απαραίτητες διαδικασίες και να διασφαλίζει ότι το βέλτιστο συμφέρον του/της και η συνολική ευημερία του/της προστατεύονται ειδικά στο πλαίσιο των Οδηγιών της ΕΕ για τις προϋποθέσεις χορήγησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας, τις συνθήκες Υποδοχής και τις διαδικασίες ασύλου^[22]. Για τους χωρισμένους ανηλίκους [23], οι οποίοι στερούνται γονικής μέριμνας αλλά συνοδεύονται από ενήλικες συγγενείς που τους φροντίζουν, ο Εισαγγελέας μπορεί να εξουσιοδοτήσει τον συγγενή για ορισμένες πράξεις επιτροπείας ^[24] και να εξουσιοδοτήσει επαγγελματίες για τη νόμιμη εκπροσώπησή τους.

Τέλος, με τον ν. 4554/2018 (Α΄130) καθορίστηκε ο ρόλος του επαγγελματία επιτρόπου για ασυνόδευτους ανηλίκους και ρυθμίζεται η επιτροπεία αλλοδαπών ή ανιθαγενών ανηλίκων που στερούνται γονικής φροντίδας. Στον ως άνω νόμο προβλέπεται η σύσταση σώματος επαγγελματιών επιτρόπων, οι οποίοι συνιστούν προσωπικό του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), διορίζονται από τον Εισαγγελέα και λειτουργούν στο πλαίσιο της κατά τόπο αρμοδιότητάς τους. Επιπλέον, συστάθηκαν μητρώα για επαγγελματίες επιτρόπους και για ασυνόδευτα παιδιά προκειμένου να γίνουν συντονισμένες και κατάλληλες επιλογές επαγγελματιών για κάθε ανήλικο. Το ΕΚΚΑ θα υλοποιούσε την επιτροπεία και θα συντόνιζε τους επιτρόπους, ένα εποπτικό συμβούλιο θα συνέβαλε στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, ενώ το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων θα επόπτευε την εφαρμογή του θεσμού. Δεν δημιουργήθηκε ποτέ πρόσκληση για την πρόσληψη των επαγγελματιών επιτρόπων και το εποπτικό συμβούλιο δεν συγκροτήθηκε ποτέ. Μέχρι και το 2021 ο νόμος ήταν πρακτικά ανεφάρμοστος και μόνο μεταβατικά προγράμματα εκπροσώπησης είχαν εφαρμοστεί με την ανάθεση της υλοποίησης της εκπροσώπησης παιδιών σε ΜΚΟ.Τα ανωτέρω δεν αποτελούσαν μόνιμη ή ενιαία λύση για την ανταπόκριση στο δικαίωμα εκπροσώπησης του παιδιού. Με το π.δ. 70/2021 (Α΄161) τον Σεπτέμβριο του 2021 μεταφέρθηκε η αρμοδιότητα της επιτροπείας συνολικά στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου.

Φιλοξενία

Ήδη σε αρχικό στάδιο λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την τοποθέτηση ασυνόδευτων ανηλίκων σε κατάλληλη δομή ή σε άλλο κατάλληλο χώρο φιλοξενίας (ξενώνα, εποπτευόμενο διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης, δομές επείγουσας φιλοξενίας). Κρατικές αρχές ή Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) ενημερώνουν την Μονάδα Διαχείρισης Αιτημάτων Στέγασης και Μετεγκαταστάσεων της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου σχετικά με τον εντοπισμό ενός ασυνόδευτου ανηλίκου, προκειμένου να καταχωρισθεί στο Μητρώο Ασυνόδευτων Ανηλίκων και να υποβληθεί για τον ανήλικο αίτημα φιλοξενίας. Το αίτημα στέγασης συνοδεύεται από ένα σύντομο κοινωνικό ιστορικό και κάποιους δείκτες ευαλωτότητας προκειμένου να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες για την περίπτωση κάθε ανηλίκου. Μερικές φορές οι πληροφορίες είναι πολύ περιορισμένες. Ταυτόχρονα, οι φορείς που λειτουργούν δομές φιλοξενίας (ξενώνες ή διαμερίσματα), δεν έχουν κληθεί μέχρι σήμερα να παρέχουν λεπτομερή δεδομένα σχετικά με το επίπεδο και την έκταση των υπηρεσιών που παρέχουν ή την εγγύτητα των κέντρων αυτών σε δημόσιες δομές υγείας ή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Ελλείψει τέτοιων καίριων πληροφοριών, οι τοποθετήσεις των ανηλίκων είναι πιθανό να μην γίνονται στρατηγικά. Στην πραγματικότητα, μέχρι πρόσφατα υπήρχε μια ανεπίσημη διαδικασία για παραπομπές, η οποία δεν εγγυόταν την ομοιογένεια, τη συμμόρφωση με ορισμένα πρότυπα ή τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων για τη φιλοξενία και τη φροντίδα κάθε ανηλίκου. Οι αλλαγές στο πλαίσιο και τον τόπο διαμονής πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο, συνεκτιμώντας τις ανάγκες των ανηλίκων^[25], ωστόσο συχνά λόγω πολλών παραγόντων, όπως η έλλειψη προγραμματισμού και βιωσιμότητας των πηγών/προγραμμάτων χρηματοδότησης, η απουσία από τις δομές φιλοξενίας ενός ολοκληρωμένου σχεδίου κοινωνικής ένταξης των παιδιών και η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού στις τοποθετήσεις βάσει των αναγκών και των ικανοτήτων των ανηλίκων, οι ανήλικοι ενδέχεται να αναγκαστούν να αλλάξουν κατάλυμα αρκετές φορές. Οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τις υποθέσεις ανηλίκων πρέπει να έχουν και να λαμβάνουν συνεχώς κατάλληλη κατάρτιση, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς στις ανάγκες των ανηλίκων^[26]. Πρέπει επίσης να δεσμεύονται νομικά από έναν κώδικα δεοντολογίας^[27]. Ωστόσο, δεν έχει αναπτυχθεί ένας Κώδικας Δεοντολογίας που να καταλαμβάνει τους επαγγελματίες ή άλλο προσωπικό ή εθελοντές που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους.

Όσον αφορά στις δομές φιλοξενίας (φροντίδας), εκκρεμεί για σχεδόν μια δεκαετία η έκδοση υπουργικών αποφάσεων που να καθορίζουν το πλαίσιο προδιαγραφών ποιότητας. Από το έτος 2014 έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για τον καθορισμό προτύπων λειτουργίας για όλες τις μονάδες προστασίας των παιδιών, αλλά καμία δεν ευδοκίμησε ή έγινε οριστική. Όσον αφορά στους ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων, μόνο εάν μια υπηρεσία ή ΜΚΟ πρόκειται να χρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης έχει υποχρέωση συμμόρφωσης με συγκεκριμένα πρότυπα κτηριακής υποδομής και κανόνες στελέχωσης[28]. Από το έτος 2018 οι ΜΚΟ συνεργάζονται με τις κρατικές αρχές για την παροχή υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης σε παιδιά ηλικίας άνω των δεκαέξι ετών και στα τέλη του 2019 καθιερώθηκαν πρότυπα με την υπό στοιχεία Δ11/οικ.60207/2717/2019 υπουργική απόφαση (Β’ 4924) της Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Από το 2018^[29] όλες οι ΜΚΟ που εδρεύουν ή δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα στον τομέα της μετανάστευσης, της διεθνούς προστασίας και της κοινωνικής ένταξης, πρέπει να εγγράφονται στο Μητρώο Ελληνικών και Ξένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου[30].

Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη

Όλοι οι ανήλικοι έχουν πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας. Σύμφωνα με το άρθρο 33 του ν. 4368/2016 (Α’ 21), οι ευάλωτες ομάδες χωρίς ασφάλιση υγείας έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και σε νοσηλεία. Η υγειονομική περίθαλψη παρέχεται μέσω δημόσιων νοσοκομείων ή κέντρων υγείας ή των εποπτευόμενων και επιχορηγούμενων από το Υπουργείο Υγείας νοσηλευτικών ιδρυμάτων ή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ), μονάδων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, δημοτικών ιατρείων και μέσω ιδρυμάτων αποκατάστασης και κοινωνικής φροντίδας που εποπτεύονται από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Το προσωπικό αποτελείται από διαπιστευμένους εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγείας. Η φαρμακευτική περίθαλψη παρέχεται από ιδιωτικά φαρμακεία συμβεβλημένα με τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ). Τα φάρμακα υψηλού κόστους μπορούν να διανεμηθούν από τα φαρμακεία των Νοσοκομείων, του ΕΟΠΥΥ και τα ιδιωτικά φαρμακεία. Ανήλικοι με τίτλο διαμονής (προσωρινό ή μόνιμο) έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας είτε με τον Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (παιδιά με καθεστώς διεθνούς προστασίας), είτε με τον Προσωρινό Αριθμό Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (Π.Α.Α.Υ.Π.Α., για ανήλικους αιτούντες άσυλο)^[31]. Ανήλικοι χωρίς καθεστώς έχουν πρόσβαση στο ΕΣΥ για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, σε κοινωνικά ιατρεία και ειδικώς σε εμβολιασμό και διαγνωστικούς ελέγχους κατά του κορωνοϊού COVID -19, αποκτώντας Προσωρινό Αριθμό Κοινωνικής Ασφάλισης (Π.Α.Μ.Κ.Α.)^[32]. Οι ανήλικοι των οποίων το αίτημα διεθνούς προστασίας έχει απορριφθεί τελεσίδικα διατηρούν τον ΠΑΑΥΠΑ που είχαν ως αιτούντες άσυλο και συνεχίζουν να έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας μέχρι την ενηλικίωση τους^[33].

Εκπαίδευση

Ανήλικοι πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς έχουν πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση^[34]. Το αργότερο τρεις μήνες μετά την ταυτοποίησή τους θα πρέπει να εγγραφούν σε δημόσιο σχολείο^[35]. Εάν υπάρχουν λόγοι για τους οποίους ο ανήλικος δεν μπορεί να παρακολουθήσει το σχολείο, θα πρέπει να ληφθούν ειδικά μέτρα^[36]. Το έτος 2016 θεσπίστηκαν ρυθμίσεις για την ελληνόγλωσση και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, προκειμένου να διασφαλιστεί το δικαίωμα των παιδιών σε μία εκπαίδευση χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς και η οποία προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αρμονική συνύπαρξη όλων των πολιτισμικών ομάδων[37]. Σε αυτό το πλαίσιο συστάθηκαν το έτος 2016 οι Δομές Υποδοχής Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΔΥΕΠ) και λειτουργούν εντός των σχολικών μονάδων των Περιφερειακών Διευθύνσεων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στα όρια των οποίων λειτουργούν κέντρα προσωρινής υποδοχής ή προσωρινής φιλοξενίας αιτούντων άσυλο, ενώ μπορούν να ιδρύονται και εντός των ανοιχτών δομών φιλοξενίας ως παραρτήματα δημόσιων νηπιαγωγείων, δημοτικών, γυμνασίων και λυκείων^[38]. Ακόμη, στις δομές προσωρινής υποδοχής ή προσωρινής φιλοξενίας εντός ή πλησίον των οποίων λειτουργεί μία ΔΥΕΠ, ορίζονται Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων, οι οποίοι είναι εκπαιδευτικοί αποσπασμένοι από άλλες σχολικές μονάδες ή υπηρεσίες και συντονίζουν τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που υλοποιούνται εντός της δομής, μεριμνούν για τα εκπαιδευτικά ζητήματα των ανηλίκων που διαμένουν στη δομή και λειτουργούν ως διαμεσολαβητές, εξοικειώνοντας τους ανηλίκους με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και φέρνοντας κοντά το σχολείο με την κοινωνία. Παράλληλα με τη λειτουργία των ΔΥΕΠ υφίσταται και η πρωινή εκπαίδευση των παιδιών σε σχολεία με τάξεις υποδοχής^[39], ανάλογα με τον αριθμό εγγεγραμμένων μαθητών. Πρόκειται κυρίως για ένταξη των παιδιών στο ημερήσιο πρόγραμμα με τη λειτουργία τάξεων υποδοχής κατά τη διάρκεια των οποίων υλοποιείται εντατική εκμάθηση ελληνικών με σκοπό την καλύτερη και ταχύτερη υπαγωγή των παιδιών στα πρωινά προγράμματα, ανάλογα και με την εκπαιδευτική βαθμίδα. Οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που λειτουργούν τάξεις υποδοχής ορίζονται ως Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ).

Διοικητική κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων

Όσον αφορά στην κράτηση ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, ισχύουν κυρίως τα άρθρα 46, 47 και ιδιαίτερα το άρθρο 48 παρ. 2 του ν. 4636/2019 (Α’ 169), σύμφωνα με τα οποία η κράτηση ανηλίκων κατά κύριο λόγο αποφεύγεται. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις κρατούνται ανήλικοι, ειδικά έως ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες ταυτοποίησης και εξασφαλιστεί η τοποθέτησή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι πέντε (25) ημέρες. Οι αρχές διασφαλίζουν επίσης ότι οι ανήλικοι κρατούνται χωριστά από τους ενηλίκους, εκτός από την περίπτωση όπου πρόκειται για οικογένεια[40]. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους επιτρέπεται να έχουν επισκέψεις από μέλη της οικογένειάς τους ή νομικούς συμβούλους και άλλους συνηγόρους εφόσον τα εν λόγω πρόσωπα δεν εμποδίζουν την ομαλή διοικητική διαχείριση και δεν διαταράσσουν τη δημόσια ασφάλεια και τάξη[41]. Ταυτόχρονα, οι ανήλικοι μπορούν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στην πράξη, αυτός ο τύπος κράτησης μεταναστών πραγματοποιείται στις συνοριακές περιοχές όπου βρίσκονται κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ). Ωστόσο, οι ανήλικοι έχουν ελευθερία κινήσεων εντός των ΚΥΤ και υπό την επίβλεψη εξουσιοδοτημένων ενηλίκων εκτός των ΚΥΤ (μέχρι και τον Σεπτέμβριο 2021). Εντούτοις, δεν τους επιτρέπεται να εγκαταλείψουν την περιοχή χωρίς προηγούμενη εισαγγελική άδεια και συνοδεία επαγγελματιών ή της αστυνομίας. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός αφίξεων έχει οδηγήσει κατά καιρούς σε έλλειψη χώρου και ορισμένες φορές οι συνθήκες είναι δυσμενείς. Ωστόσο, από το έτος 2020, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων μαζί με τις αρμόδιες αρχές (ΥΠΥΤ, Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο) εφαρμόζουν συντονισμένο πλάνο για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας της παραμονής των ανηλίκων στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την ανάπτυξη ενός πρότυπου μηχανισμού για την παραπομπή, μεταφορά και την ασφαλή τοποθέτηση ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα.

Διοικητική κράτηση μπορεί να λάβει χώρα με τον εντοπισμό και τη σύλληψη από την αστυνομία ενός προσώπου χωρίς έγγραφα ταυτοποίησης ή πριν από την εγγραφή του σε εθνικές βάσεις δεδομένων για παράνομη είσοδο στη χώρα[42], έως ότου εξακριβωθεί η ταυτότητά του. Με αυτόν τον τρόπο, οι ανήλικοι μπορούν να συλληφθούν αρχικά για σκοπούς ταυτοποίησης, αλλά από την ταυτοποίησή τους και έπειτα ήταν πιθανό, μέχρι και τον Νοέμβριο 2020, να παρέμεναν στο αστυνομικό τμήμα για λόγους προστατευτικής φύλαξης μέχρι να βρεθεί ένα ασφαλές μέρος για τη διαμονή τους.

Προστατευτική φύλαξη

Η Αστυνομία, κατά τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση ενός ασυνόδευτου ανηλίκου, πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτός ή αυτή διαμένει σε ή θα μεταφερθεί σε ασφαλές μέρος/δομή φιλοξενίας. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, εάν δεν υπήρχε τέτοιο μέρος, η Αστυνομία ήταν υποχρεωμένη να κρατήσει τον ανήλικο στους χώρους της μέχρι να γίνουν οι απαραίτητες διευθετήσεις για τη φροντίδα του και να βρεθεί κατάλληλο μέρος φιλοξενίας. Όπως ανήλικοι που είχαν προηγουμένως διαφύγει εκουσίως ή ακουσίως και κατάφεραν να εντοπιστούν από τις αρχές, ετίθεντο προσωρινά σε προστατευτική φύλαξη λόγω της ευάλωτης θέσης τους και μέχρι την παράδοσή τους σε οικείο πρόσωπο, βάσει του άρθρου 118 του π.δ. 141/1991 [«Αρμοδιότητες Οργάνων και Υπηρεσιακές Ενέργειες του Προσωπικού του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Θέματα Οργάνωσης Υπηρεσιών» (Α’ 58)], έτσι ετίθεντο και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι χωρίς ασφαλή ή γνωστή διαμονή[43]. Όταν ένας ασυνόδευτος ανήλικος δεν είχε επίσημα καταγεγραμμένη διεύθυνση διαμονής στην Ελλάδα κυρίως διότι στερούταν εγγράφων ταυτοποίησης, ειδοποιούνταν ο Εισαγγελέας (Ανηλίκων ή Πρωτοδικών) που εξέδιδε διάταξη για προσωρινή τοποθέτηση ανηλίκου σε χώρο έκτακτης φιλοξενίας και το ΕΚΚΑ για να βρεθεί κατάλληλη δομή. Ασυνόδευτοι ανήλικοι ηλικίας κάτω των δεκαπέντε (15) ετών μεταφέρονταν σε νοσοκομεία Παίδων, ενώ ανήλικοι άνω των δεκαπέντε (15) ετών τοποθετούνταν προσωρινά σε αστυνομικά τμήματα ή Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟΚΕΚΑ). Η διάρκεια της παραμονής τους εξαρτόταν από τη διαθεσιμότητα των θέσεων σε μια δομή φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων και την ευαλωτότητα κάθε παιδιού[44].

Ήταν ευρέως αποδεκτό από όλες τις εμπλεκόμενες κρατικές αρχές ότι τέτοιες συνθήκες υπονόμευαν την ευημερία των ανηλίκων, παρότι επρόκειτο για ένα μέτρο έσχατης ανάγκης για την προστασία των ανηλίκων που ζούσαν σε επισφαλείς συνθήκες. Είναι ενδιαφέρον ότι στο παρελθόν η προστατευτική φύλαξη αποτελούσε μια θετική εξέλιξη, καθώς οι ανήλικοι δεν κρατούνταν πλέον ως παράτυπα διαμένοντες αλλοδαποί αλλά ως ανήλικοι που χρήζουν προστασίας. Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) κρίνοντας ότι οι συνθήκες διαβίωσης/φύλαξης ισοδυναμούν με συνθήκες κράτησης και πολλές φορές με απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και ότι πρόκειται για παράνομη ή νόμω αβάσιμη κράτηση[45], καθώς το μέτρο της προστατευτικής φύλαξης περιλαμβάνει τη στέρηση της ελευθερίας του προσώπου χωρίς χρονικό πλαίσιο ή τη δυνατότητα αμφισβήτησης του μέτρου. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, οι κρατικές αρχές και οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών αναγνωρίζουν ότι είναι απαραίτητη η διασφάλιση μιας εναλλακτικής λύσης. Για τον σκοπό αυτό, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου και ιδίως η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων μαζί με το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη προώθησαν τη νομοθετική κατάργηση της αναλογικής εφαρμογής του μέτρου της προστατευτικής φύλαξης στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Σύμφωνα με το άρθρο 43 του ν. 4760/2020 (Α’ 247), το μέτρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ασυνόδευτους ανηλίκους που στερούνται ασφαλούς ή γνωστής διαμονής. Αντ’ αυτού, ο Εισαγγελέας και η Ειδική Γραμματεία ενημερώνονται αμέσως, ώστε να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για τη μεταφορά και την τοποθέτηση του ανηλίκου σε δομή επείγουσας φιλοξενίας ή σε άλλη κατάλληλη δομή για ανηλίκους.

Σκοποί

1) Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

2) Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των ανηλίκων

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

Τα πρόσωπα που ταυτοποιούνται ως ασυνόδευτοι ανήλικοι ήδη από την πρώτη στιγμή και για όσο διάστημα βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια θα αντιμετωπίζονται με σεβασμό στα δικαιώματά τους, λαμβάνοντας πρωτίστως υπόψη το συμφέρον τους σε όλες τις αποφάσεις και ενέργειες που τους αφορούν ή τους επηρεάζουν και διασφαλίζοντας τη γενική ευημερία τους.

Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Σύμφωνα με το άρθρο 39 του ν. 4636/2019, οι διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης (πρώτη υποδοχή) χωρίζονται σε πέντε στάδια: (α) «ενημέρωσης», (β) «υπαγωγής», (γ) «καταγραφής και ιατρικού ελέγχου», (δ) «παραπομπής σε διαδικασία υπαγωγής σε καθεστώς διεθνούς προστασίας» και (ε) «περαιτέρω παραπομπής και μετακίνησης». Για όσο διάστημα πραγματοποιούνται αυτές οι διαδικασίες, ένας υπήκοος τρίτης χώρας ή άπατρις είναι υποχρεωμένος να παραμείνει στα ΚΥΤ μέχρι να ληφθεί απόφαση για την υπόθεσή του.

Κατά τη διάρκεια του δεύτερου και τρίτου σταδίου τα άτομα προσδιορίζονται ως ανήλικα και ασυνόδευτα, αξιολογείται και αντιμετωπίζεται τυχόν πρόσθετη ευαλωτότητα και λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για την εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών υποδοχής και την κάλυψη των ψυχοκοινωνικών αναγκών των ανηλίκων. Επιπλέον, ειδοποιείται η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και λαμβάνονται μέτρα για τον διορισμό επιτρόπου ή αντιπροσώπου.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3: ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, κάθε άτομο ηλικίας κάτω των 18 ετών θεωρείται ανήλικο. Ωστόσο, όσον αφορά πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς που εισέρχονται στα ελληνικά σύνορα, είναι δύσκολο να διαπιστώσουμε με βεβαιότητα την ηλικία τους, δεδομένου ότι σε πολλές τρίτες χώρες τα παιδιά συχνά δεν δηλώνονται σε ληξιαρχείο κατά τη γέννησή τους και έτσι δεν διαθέτουν κάποιο έγγραφο ταυτοποίησης ή μπορεί να εγγραφούν πολλά χρόνια αργότερα, με συχνό αποτέλεσμα την ανακριβή εγγραφή. Κάποια άτομα, παρόλα αυτά, διαθέτουν έγγραφα ταυτοποίησης. Ωστόσο, ενδέχεται μερικές φορές να μην είναι γνήσια. Επιπλέον, η εμπειρία στο πεδίο έχει δείξει ότι κάποια άτομα ισχυρίζονται ότι έχουν διαφορετική ηλικία από την πραγματική τους για διάφορους λόγους, με αποτέλεσμα φαινομενικά ανήλικοι να δηλώνουν ενήλικοι και φαινομενικά ενήλικοι να δηλώνουν ανήλικοι. Επίσης, μερικές φορές τα άτομα προέρχονται από χώρες όπου έχουν διαφορετικό ημερολόγιο, γεγονός που δημιουργεί σύγχιση στις ελληνικές αρχές, οι οποίες ενδέχεται να μην είναι εξοικειωμένες με αυτές τις διαφορές. Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί ότι όλα τα πρόσωπα ηλικίας κάτω των 18 ετών ταυτοποιούνται ως τέτοια, ώστε να λαμβάνουν την κατάλληλη φροντίδα και προστασία, π.χ. διαδικαστικές εγγυήσεις κατά την εξέταση των αιτημάτων ασύλου που συνάδουν με το καθεστώς τους ως παιδιά και ειδικές συνθήκες υποδοχής, τις οποίες δικαιούνται από τον νόμο. Για τον λόγο αυτό, η σωστή ταυτοποίηση ενός ατόμου ως ανηλίκου ή ως ενηλίκου είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της προστασίας των ανηλίκων και των δικαιωμάτων τους[46].

Εφαρμογή διαδικασίας για τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως ανήλικου

Κατά την άφιξη καταγράφεται η ηλικία ενός ατόμου, βάσει των ισχυρισμών του, οι οποίοι ενδέχεται να τεκμηριώνονται από προσωπικά έγγραφα ταυτοποίησης, όπως διαβατήρια ή ταυτότητα που εκδίδονται από επίσημες αρχές στη χώρα καταγωγής. Οι ελληνικές αρχές είναι ιδιαίτερα προσεκτικές όσον αφορά στα έγγραφα που παρουσιάζονται ως εκδοθέντα από αρχή τρίτης χώρας, δεδομένου ότι ενδέχεται να υπάρχουν περιπτώσεις πλαστών εγγράφων ή να πρόκειται για προϊόντα παράνομης δραστηριότητας (απάτης ή διαφθοράς). Αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ σε τέτοιες περιπτώσεις, όπου εγείρεται αμφιβολία, είναι απαραίτητη η εκτίμηση της ηλικίας για να καταλήξουμε στο αν ένα άτομο είναι ενήλικος ή ανήλικος, είναι εξίσου σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι ανήλικοι λαμβάνουν υπηρεσίες κατάλληλες για την ηλικία τους. Από αυτή την άποψη, ο προσδιορισμός της χρονολογικής ηλικίας είναι επίσης κρίσιμος, σε περιπτώσεις όπου υπάρχει αβεβαιότητα ή αμφιβολία για την ακριβή ηλικία ενός ανηλίκου, π.χ. ένας ανήλικος ισχυρίζεται ότι είναι 17 ετών, πολύ μεγαλύτερος από ό, τι φαίνεται στην πραγματικότητα, για διάφορους λόγους που όλοι αποτελούν απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία του.

Είναι ιδιαιτέρως αναγκαίο να προσδιοριστεί η ηλικία κατά τη διάρκεια των διαδικασιών πρώτης υποδοχής ώστε να διασφαλιστεί ότι όλα τα ανήλικα άτομα λαμβάνουν την κατάλληλη φροντίδα ήδη σε πρώιμο στάδιο και για να αποτραπεί η τοποθέτηση ενηλίκων μεταξύ ανηλίκων. Ο προσδιορισμός της ηλικίας πραγματοποιείται από το Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης ή της Δομής Προσωρινής Υποδοχής ή Προσωρινής Φιλοξενίας για πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς που έχουν υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας, ή από τις Κινητές Μονάδες Υποδοχής και Ταυτοποίησης, ή από την πλησιέστερη τοπικά αρμόδια εγκατάσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, ή σε περίπτωση αδυναμίας των παραπάνω, από ιδιώτη ειδικευμένο ιατρό, όπως παιδίατρο ή παθολόγο και ιδιώτη εκπαιδευμένο ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, υπό την προϋπόθεση ότι η διαδικασία περιλαμβάνεται σε σχετικό χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Η παραπομπή γίνεται με το κριτήριο της ευκολότερης, ακριβέστερης και ταχύτερης διαδικασίας εκτίμησης της ηλικίας.

Όπως προβλέπεται επί του παρόντος από την υπ’ αρ. 9889 κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Μετανάστευσης και Ασύλου (Β’ 3390) για τη διαπίστωση ανηλικότητας ακολουθείται μια διαδικασία τριών σταδίων, εκτός εάν συναχθεί ασφαλές συμπέρασμα κατά το πρώτο ή το δεύτερο στάδιο, που περιλαμβάνει:

α) Αξιολόγηση της φυσικής ανάπτυξης μακροσκοπικών χαρακτηριστικών, μετά από κλινική εξέταση και λήψη ιατρικού ιστορικού με βάση τιμές αναφοράς ή σωματομετρικά δεδομένα.

β) Ψυχοκοινωνική αξιολόγηση από ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, ο οποίος εξετάζει τη γνωστική, συμπεριφορική και ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου και συντάσσει έκθεση, συμπεριλαμβανομένης τουλάχιστον μιας ημιδομημένης συνέντευξης, κατά την οποία διερευνάται το προσωπικό ιστορικό του ατόμου, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα απαραίτητα στοιχεία που σχετίζονται με την ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου.

γ) Ιατρική εξέταση που πραγματοποιείται είτε με ακτινογραφία του αριστερού καρπού και χεριού για τον προσδιορισμό της ηλικίας των οστών, είτε με οδοντιατρική εξέταση, είτε με οδοντιατρική ακτινογραφία, ή, τέλος, με οποιοδήποτε άλλο κατάλληλο μέσο, το οποίο με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία και πρακτική μπορεί να δώσει έγκυρο συμπέρασμα.

Η εξάντληση καθενός από τα παραπάνω στάδια είναι υποχρεωτική πριν από την εφαρμογή του επόμενου, αιτιολογείται επαρκώς και κοινοποιείται στον φορέα παραπομπής για περαιτέρω ενέργειες παραπομπής σε περιπτώσεις δικαιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ηλικίας. Οι παραπάνω ιατρικές εξετάσεις θα πρέπει να γίνονται με σεβασμό στην αξιοπρέπεια του ατόμου και με τη συγκατάθεση του εξεταζόμενου, από κατάλληλο ιατρικό προσωπικό με ειδικές γνώσεις και εμπειρία και με την τήρηση αντίστοιχου ιατρικού πρωτοκόλλου ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τυχόν διαφορές λόγω πολιτισμικών και φυλετικών παραγόντων, καθώς και οι συνθήκες διαβίωσης που μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του ατόμου. Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί που συμμετέχουν στο δεύτερο στάδιο πρέπει επίσης να είναι καταρτισμένοι και εκπαιδευμένοι. Το πρόσωπο που αμφιβάλλει για την ηλικία ενός ατόμου, δεν πρέπει να είναι το ίδιο που θα διενεργήσει οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας.

Ο προσδιορισμός της ηλικίας πρέπει να εφαρμόζεται κάθε φορά που εγείρεται αμφιβολία και πρέπει να διενεργείται μέσω μιας διαδικασίας με τις απαραίτητες εγγυήσεις και αποτελεσματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και ιδίως το δικαίωμα των παιδιών στην ασφάλεια και στην προστασία. Μετά από μια αρχική εκτίμηση της ηλικίας ενός ατόμου σχετικά με το αν είναι ανήλικος ή ενήλικος, είναι πιθανό να απαιτείται περαιτέρω εκτίμηση της ηλικίας ή του ηλικιακού εύρους ενός ανηλίκου, σε περίπτωση που δεν υπάρχουν στοιχεία που να το υποδεικνύουν και να πρέπει να ξεκινήσει μια διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας. Ο προσδιορισμός της ηλικίας είναι ένα καθοριστικό εργαλείο για να διασφαλιστεί ότι όλα τα ανήλικα λαμβάνουν φροντίδα κατάλληλη για την ηλικία και το φύλο τους και ότι οι συνθήκες υποδοχής ανταποκρίνονται στις πραγματικές τους ανάγκες.

Ακολουθούνται τα εξής βήματα για την εφαρμογή μιας βασισμένης στα δικαιώματα των ανηλίκων διαδικασίας προσδιορισμού ηλικίας:

Σε νομικό επίπεδο και επίπεδο έκδοσης κατευθύνσεων: τροποποίηση της 9889 κοινής υπουργικής απόφασης (Β’ 3390) βάσει της εμπειρίας στο πεδίο μέχρι σήμερα και έκδοση συμπληρωματικών κατευθυντήριων γραμμών για τις περιπτώσεις προσκόμισης “επίσημων” εγγράφων που αμφισβητούνται από τις αρχές.
Καθιέρωση ομοιόμορφης πρακτικής και αποτύπωση συγκεκριμένων ”οδών” παραπομπής (υπηρεσίες και επαγγελματίες) για κάθε περιοχή, ανάλογα με το πλαίσιο φιλοξενίας του ατόμου του οποίου η ηλικία αμφισβητείται και την περιοχή που βρίσκεται.
Παροχή καθοδήγησης σε φορείς που κινούν ή εφαρμόζουν τη διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας σχετικά με τον χρόνο και τον τρόπο που πρέπει να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία (εμπλεκόμενοι φορείς: ΕΓΠΑΑ, Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠΥΤ), Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο (ΓΓΥΑΑ), Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO ή πλέον EUAA).
Συγκρότηση άτυπων ομάδων εργασίας για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου εγχειριδίου για τους επαγγελματίες που διενεργούν τον προσδιορισμό της ηλικίας και στα τρία στάδια, προκειμένου να υιοθετηθεί στην πράξη η εφαρμογή μιας ενιαίας διαδικασίας που βασίζεται στα δικαιώματα των ανηλίκων (εμπλεκόμενοι φορείς: ΕΓΠΑΑ, ΚΥΤ, ΓΓΥΑΑ, EASO).
Κατάρτιση επαγγελματιών στο πεδίο για τη διεξαγωγή σχετικών συνεντεύξεων ή εξετάσεων (εμπλεκόμενοι φορείς: ΕΓΠΑΑ, ΚΥΤ, ΓΓΥΑΑ, EASO).

Ανάπτυξη και καθιέρωση μιας πρότυπης διαδικασίας για την αναγνώριση ότι ένας ανήλικος είναι ασυνόδευτος ή χωρισμένος

Καθιερώνεται μια ενιαία διαδικασία σχετικά με τα βήματα που ακολουθούνται μόλις ένα άτομο αναγνωριστεί ως ανήλικος/η και ερευνάται η οικογενειακή του κατάσταση στην Ελλάδα, προκειμένου να εξακριβωθεί εάν ο/η ανήλικος/η είναι ασυνόδευτος/η ή χωρισμένος/η ή όχι και ποια μέτρα για τη φροντίδα του/της πρέπει να αποφασιστούν από κοινού με τον ίδιο/α. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου ένας ανήλικος συνοδεύεται από ενήλικο που δεν μπορεί να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τη σχέση του/της με τον ανήλικο, υπάρχει υποψία ότι ο ανήλικος είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων ή αναγκαστικού γάμου, ο ενήλικος δεν φαίνεται ικανός να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ανηλίκου ή έχει διατυπωθεί η υποψία σχετικά με ενδεχομένως καταχρηστική συμπεριφορά προς τον ανήλικο ή ο ενήλικος συγγενής έχει αποβιώσει ενώ βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια.

Μια τέτοια διαδικασία περιλαμβάνει, τουλάχιστον, συνεντεύξεις με τον ανήλικο και ξεχωριστά με τον ενήλικο για τη διερεύνηση της σχέσης τους, τις απόψεις του ανηλίκου και την ικανότητα και την επιθυμία του ενηλίκου να αναλάβει τη φροντίδα του ανηλίκου, αιτήματα για προσκόμιση επίσημων εγγράφων ή άλλων αποδεικτικών στοιχείων, παρατήρηση, διορισμό εκπροσώπου, επικοινωνία με άλλα μέλη της οικογένειας, αξιολόγηση βέλτιστου συμφέροντος και έκθεση που υποβάλλεται στον αρμόδιο Εισαγγελέα. Όλα τα ανωτέρω θα συμβάλλουν στη λήψη μιας ενημερωμένης απόφασης για τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν για την εκπροσώπηση και την καθημερινή φροντίδα του ανηλίκου.

Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, πρέπει να πραγματοποιείται ανίχνευση της ευαλωτότητας για τον εντοπισμό παραγόντων επικινδυνότητας που μπορεί να υφίστανται στο παρόν ή που μπορεί να έχουν επηρεάσει τη ζωή ενός ανηλίκου από το παρελθόν, ώστε με αυτόν τον τρόπο να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα και να γίνουν οι κατάλληλες παραπομπές για τη φροντίδα κάθε παιδιού. Η ανίχνευση της ευαλωτότητας και του κινδύνου θα πρέπει να επαναλαμβάνεται κατά διαστήματα κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στα ΚΥΤ, καθώς και αργότερα. Η εν λόγω εκτίμηση θα πρέπει να καθιερωθεί στο πλαίσιο της υποδοχής ασυνόδευτων ανηλίκων και να πραγματοποιείται πάντα από εκπαιδευμένους επαγγελματίες του ΚΥΤ ή του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας ή φορέα προστασίας παιδιών, ανάλογα με την στελέχωση σε κάθε ΚΥΤ.

Η ευαλωτότητα είναι μία κατάσταση που έχει σαν αποτέλεσμα ένας ανήλικος να έχει ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες φροντίδας, περισσότερες των όσων έχει λόγω του γεγονότος ότι είναι ανήλικος. Περιπτώσεις περαιτέρω ευάλωτων ανηλίκων, σύμφωνα και με την περ. (δ) της παρ. 5 του άρθρου 39 του ν. 4636/2019, είναι οι άμεσοι συγγενείς αποβιωσάντων σε ναυάγια, κορίτσια σε κατάσταση εγκυμοσύνης, μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά, άτομα με σοβαρές ασθένειες, άτομα με σωματική, ψυχική, νοητική ή συναισθηματική αναπηρία και θύματα εμπορίας ανθρώπων, βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλων σοβαρών μορφών ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας, όπως θύματα ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων. Ωστόσο, ενδέχεται να συμπεριληφθούν και άλλοι δείκτες ευαλωτότητας. Στην πράξη, υπάρχουν κάποιοι δείκτες επικινδυνότητας που υποδηλώνουν ή και συνεπάγονται ευαλωτότητα λόγω των ευρέως αναγνωρισμένων επιπτώσεων που έχουν, όπως στις περιπτώσεις ανήλικων εγκύων ή μητέρων, έμφυλης βίας ή σεξουαλικής βίας, ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανθρώπων, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, ζητημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας, αυτοκτονικού ιδεασμού, αναπηρίας, εθισμού σε ουσίες, αστεγίας, βασανιστηρίων και σωματικού ή ψυχικού τραύματος.

Για τον σκοπό αυτό, θα συγκροτηθεί (άτυπη) ομάδα εργασίας, που θα συντονίζεται από την ΕΓΠΑΑ και την Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο (ΓΓΥΑΑ), με σκοπό τη βελτιστοποίηση του πλαισίου εκτίμησης των αναγκών και των ικανοτήτων των ασυνόδευτων ανηλίκων και στο πλαίσιο αυτό, θα αναπτυχθεί ένα εργαλείο ανίχνευσης ευαλωτότητας, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία από το πεδίο και υπάρχοντα εργαλεία, καθώς και προηγούμενες εμπειρίες και πρακτικές.

Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ

Μόλις ένα πρόσωπο ταυτοποιηθεί ως ασυνόδευτος ή χωρισμένος ανήλικος, μεταφέρεται σε καθορισμένη περιοχή εντός του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Η περιοχή αυτή θα πρέπει να διακρίνεται από την περιοχή που στεγάζονται οι ενήλικοι και να πληροί πρότυπα ποιότητας όσον αφορά στην ασφάλεια και τη φροντίδα που παρέχεται στα παιδιά. Θα καθιερωθούν πρότυπα λειτουργίας και ποιότητας σε σχέση τόσο με τη διαθεσιμότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών όσο και με την πρόσβαση των παιδιών σε αυτές (προσβασιμότητα). Είναι σημαντικό ότι όλες οι αρμόδιες αρχές θα συνεχίζουν να επιδιώκουν τον περιορισμό της παραμονής των ανηλίκων στα ΚΥΤ στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για την ολοκλήρωση της ταυτοποίησης, του ιατρικού και ψυχοκοινωνικού ελέγχου και της αρχικής καταγραφής, δίνοντας προτεραιότητα στις περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων.

Η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης είναι αρμόδια για τη διαχείριση των εγκαταστάσεων πρώτης υποδοχής. Ωστόσο, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων από κοινού με τη Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Ασύλου, η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης, καθώς και άλλοι συναρμόδιοι φορείς, καθορίζουν τα πρότυπα της φροντίδας που παρέχεται στους ασυνόδευτους ανηλίκους που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Σκοπός είναι να σχεδιαστεί ένα ολοκληρωμένο μοντέλο φροντίδας, το οποίο προάγει και διασφαλίζει την ευημερία και την αξιοπρέπεια των παιδιών, καθώς και τα δικαιώματά τους. Τα ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι:

όσον αφορά στην τοποθεσία, τις υποδομές και τις υλικές συνθήκες υποδοχής:
- η ασφάλεια (προστατευόμενη περιοχή παιχνιδιού ή κοινόχρηστοι χώροι, επαρκής φωτισμός στους εξωτερικούς χώρους, διασφάλιση ειδικών μέτρων για ανηλίκους με αυξημένες ανάγκες ασφάλειας λόγω ηλικίας, φύλου, ταυτότητας φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού, προβλημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας ή επειδή ανήλικοι ενδέχεται να είναι θύματα εμπορίας ανθρώπων, σεξουαλικής ή έμφυλης βίας, βασανιστηρίων ή άλλων μορφών ψυχολογικής και σωματικής βίας, τα κορίτσια να διαχωρίζονται από τα αγόρια εκτός αν είναι αδέλφια, σχέδιο εκκένωσης, οι έξοδοι και διάδρομοι εκκένωσης να είναι απαλλαγμένοι από εμπόδια, διαθεσιμότητα πυροσβεστήρων),
- η υγιεινή (αποτελεσματική πρόσβαση σε καθαρό νερό, χωριστές τουαλέτες για κορίτσια και αγόρια που μπορούν να κλειδώνουν, ντους με ζεστό νερό, καθαριότητα χώρων, καθαρά σεντόνια και ρούχα, διαθεσιμότητα σαπουνιού, σετ ειδών υγιεινής για κορίτσια) και
- η συντήρηση (θέρμανση, κλιματισμός και εξαερισμός, για ανήλικους με μειωμένη κινητικότητα να υπάρχει δυνατότητα προσαρμογών ή προσθηκών για τη βελτίωση της πρόσβασής τους σε όλες τις υπηρεσίες και τις υποδομές),
όσον αφορά στη λειτουργία ασφαλών περιοχών:
- η ανάπτυξη και θέσπιση εσωτερικού κανονισμού για τη λειτουργία της ασφαλούς περιοχής (πρότυπα που πρέπει να τηρούνται, κανόνες που πρέπει να ακολουθούν όλοι οι φορείς που διαχειρίζονται την ασφαλή περιοχή και κανόνες για τους ανηλίκους),
- η διασφάλιση ότι ο φορέας που διαχειρίζεται την ασφαλή περιοχή σε συνεργασία με την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την Ειδική Γραμματεία Προστασίας των Ασυνόδευτων Ανηλίκων αναπτύσσει ένα σχέδιο λειτουργίας περιλαμβάνοντας τον κατάλληλο αριθμό προσωπικού, την ειδικότητα, την επαγγελματική εμπειρία, τη διαδικασία ελέγχου και εποπτείας, τον ρόλο των μελών του προσωπικού και τη διαθεσιμότητά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, π.χ. 24/7 σε οκτάωρες βάρδιες ή όπως άλλως συμφωνηθεί,
- διαθεσιμότητα 24/7 για κλήσεις έκτακτης ανάγκης και αναφορά εγκλημάτων,
όσον αφορά στις παρεχόμενες υπηρεσίες:
- η υγειονομική περίθαλψη (διασφάλιση της πρόσβασης στο Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης εντός των ΚΥΤ και στο πλησιέστερο δημόσιο νοσοκομείο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ανάγκης για εξειδικευμένη ιατρική θεραπεία),
- η εκπαίδευση (διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης σε εκπαιδευτικά προγράμματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ανηλίκων τα οποία έχουν σχεδιαστεί ή εγκριθεί από το κράτος),
- οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες ή αθλήματα (διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης σε δραστηριότητες αναψυχής προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ανηλίκων και των αθλημάτων που είναι ασφαλή για αυτούς),
- οι υπηρεσίες επικοινωνίας (διασφάλιση της παροχής δωρεάν τηλεφωνικών κλήσεων, εκτός εάν δεν είναι προς το συμφέρον των ανηλίκων, εφόσον στην περίπτωση αυτή θα μπορούσαν να εποπτεύονται οι τηλεφωνικές κλήσεις και (ρυθμιζόμενη) πρόσβαση στο διαδίκτυο),
- η ψυχοκοινωνική υποστήριξη (διασφάλιση ότι πραγματοποιείται αξιολόγηση κινδύνου και ευαλωτότητας και ότι ανήλικοι με αυξημένες ανάγκες φροντίδας εντοπίζονται έγκαιρα και παραπέμπονται σε εξειδικευμένες υπηρεσίες, εφόσον κρίνεται απαραίτητο),
- οι υπηρεσίες εκπροσώπησης, νομικής συνδρομής και διερμηνείας (διασφάλιση του διορισμού εκπροσώπου ή επιτρόπου και απρόσκοπτη πρόσβασή του/της σε αρχεία του ανηλίκου και πρόσβαση του ίδιου του ανηλίκου, διασφάλιση της πρόσβασης σε δικηγόρο, διασφάλιση διαθεσιμότητας διερμηνέων ή εξειδικευμένων πολιτισμικών διαμεσολαβητών),
- τρόφιμα, ρούχα και άλλα είδη εκτός τροφίμων.

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης

Έχει παρατηρηθεί ότι ασυνόδευτοι ανήλικοι για άλλοτε μικρό ή μεγάλο σημαντικό χρονικό διάστημα (σε κάθε περίπτωση σημαντικό διάστημα, λαμβάνοντας υπόψη την ευαλωτότητά τους λόγω της ηλικίας, της κοινωνικής και οικογενειακής τους κατάστασης), μπορεί να βρίσκονται εκτός πλαισίου παιδικής προστασίας. Αυτό μπορεί να συμβαίνει, επειδή δεν είχαν ταυτοποιηθεί από τις ελληνικές αρχές καθόλου ή ειδικά ως ασυνόδευτοι ανήλικοι, αποφεύγοντας οποιαδήποτε επαφή με αυτές σύμφωνα με τις οδηγίες διακινητών ή άλλων, ή επειδή είχαν διαφύγει από τη δομή φιλοξενίας τους. Επιπλέον, οι ανήλικοι που πρωτύτερα συνοδεύονταν από μέλη της οικογένειάς τους ενδέχεται να μείνουν ασυνόδευτοι, όταν τα μέλη της οικογένειάς τους εγκαταλείψουν απροσδόκητα τη χώρα, αποβιώσουν ή δεν είναι σε θέση να ενεργήσουν προς το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών τους. Για τις περιπτώσεις αυτές, στις οποίες οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν άμεση ανάγκη προστασίας και στέγασης, είναι απαραίτητο να θεσπιστεί μηχανισμός επείγουσας ανταπόκρισης, ο οποίος θα περιλαμβάνει μηχανισμό εντοπισμού και παραπομπής, δομές επείγουσας φιλοξενίας και ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο διαχείρισης των υποθέσεων των παιδιών.

Μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου 2020, το μέτρο της προστατευτικής φύλαξης εφαρμόστηκε για ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονταν σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης ή ήταν μη εγγεγραμμένοι και εκτός του εθνικού συστήματος παιδικής προστασίας. Τα από 30.9.2020 επίσημα στατιστικά στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) έδειχναν ότι τη δεδομένη χρονική στιγμή διακόσιοι είκοσι έξι (226) ασυνόδευτοι ανήλικοι βρίσκονταν υπό προστατευτική φύλαξη^[47]. Τον Νοέμβριο του 2020, η Ειδική Γραμματεία συντόνισε τις μαζικές μεταφορές ανηλίκων που βρίσκονταν σε αστυνομικά τμήματα και την τοποθέτησή τους σε ξενοδοχεία ή άλλες δομές προσωρινής φιλοξενίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η προστατευτική φύλαξη αποτελεί ένα προσωρινό και εξαιρετικό μέτρο προστασίας που εφαρμόζεται σε περιπτώσεις ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο να βλάψουν τον εαυτό τους ή τους άλλους μέχρι να ανευρεθεί μόνιμη λύση, από τον Δεκέμβριο 2020 το εν λόγω μέτρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που δεν έχουν γνωστή διαμονή ή ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, καθώς η Πολιτεία δεσμεύτηκε ότι για την φροντίδα των ανηλίκων θα υπάρχουν πάντα κατάλληλες μορφές στέγασης. Με το άρθρο 43 του ν. 4760/2020 (Α΄247), το ανωτέρω μέτρο καταργήθηκε και αντ’ αυτού, σύμφωνα με το άρθρο 44 του ίδιου νόμου κάθε αρμόδια αρχή υποχρεούται να παραπέμπει τους ασυνόδευτους ανηλίκους στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων αφού ενημερωθεί ο αρμόδιος Εισαγγελέας, προκειμένου να υπαχθεί σε έναν μηχανισμό επείγουσας ανταπόκρισης. Ένας τέτοιος εθνικός μηχανισμός λειτουργεί από τον Απρίλιο του 2021 (πιλοτικά) στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων με την υποστήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και σε συνεργασία με ελληνικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, τις εισαγγελικές και τις αστυνομικές αρχές. Πρέπει πλέον να θεσπιστεί και καθιερωθεί ο μηχανισμός αυτός και οι πρότυπες διαδικασίες για τον εντοπισμό ασυνόδευτων ανηλίκων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες και την παραπομπή τους σε δομές επείγουσας φιλοξενίας. Περίπου διακόσιες (200) θέσεις, ιδίως στην περιοχή της Αττικής και της Βόρειας Ελλάδας θα πρέπει να προορίζονται πάντα για την εξυπηρέτηση του σκοπού της επείγουσας φιλοξενίας. Ήδη με την υποστήριξη του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης διασφαλίζονται θέσεις επείγουσας φιλοξενίας. Οι αστυνομικές αρχές θα συμβάλλουν με την καταγραφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στις απαραίτητες εθνικές βάσεις δεδομένων για πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς (”χαρτογράφηση κυκλοφορίας αλλοδαπών»).

Ο σκοπός του μηχανισμού επείγουσας ανταπόκρισης είναι διττός: (1) ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών, έτσι ώστε κάθε παιδί να είναι ορατό στην Πολιτεία και εντός του συστήματος προστασίας, και (2) η άμεση παροχή φροντίδας μέσω μίας ολοκληρωμένης ανταπόκρισης που βασίζεται στα δικαιώματα του παιδιού, έτσι ώστε κάθε παιδί να υποστηρίζεται και να πλαισιώνεται, συμπεριλαμβανομένων όσων βρίσκονται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Για τον σκοπό αυτό, παρέχονται στους ασυνόδευτους ανηλίκους συνθήκες διαβίωσης κατάλληλες για την ηλικία τους και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, παρέχεται πληροφόρηση ως προς τις διαθέσιμες νομικές επιλογές και τις έννοιες της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας στην Ελλάδα, αξιολογούνται οι ανάγκες, οι ικανότητες, οι δεξιότητες και το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών με ολιστικό τρόπο και τέλος, χαράσσεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εξατομικευμένο για κάθε ανήλικο. Το τελευταίο θα συμβάλει στον στρατηγικό σχεδιασμό και την αποτελεσματική διαχείριση της υπόθεσης κάθε ανηλίκου, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης τοποθέτησής του σε δομή φιλοξενίας.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3: ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής

Για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, οι οποίοι είναι άστεγοι ή ζουν σε επισφαλείς συνθήκες ή/και δεν έχουν καταγραφεί/ δεν έχουν ταυτοποιηθεί, δημιουργείται μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής. Οι ανήλικοι αυτοί εντοπίζονται συχνότερα από οργανώσεις που δρουν στο πεδίο και παρέχουν υπηρεσίες στην κοινότητα μέσω κινητών μονάδων ή κέντρων ημέρας, ή από την αστυνομία κατά τη διάρκεια ελέγχου ή είναι πιθανό να προσεγγίσουν οι ίδιοι οι ανήλικοι μια κρατική υπηρεσία.

Ο μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής θα συντονίζεται από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και θα περιλαμβάνει:

Συντονισμό των ενεργειών παρέμβασης και εντοπισμού. Οι ΜΚΟ που εργάζονται στο πεδίο και διαχειρίζονται κέντρα ημέρας ή έχουν ομάδες παιδικής προστασίας στο δρόμο θα συμμετέχουν στον εντοπισμό και την παραπομπή ανηλίκων που χρειάζονται στέγαση και προστασία.
Ανάπτυξη πρότυπων διαδικασιών λειτουργίας για την παραπομπή ασυνόδευτων ανηλίκων. Τα μέτρα που λαμβάνονται κατά τον εντοπισμό ενός ανηλίκου πρέπει να αποτυπώνονται ρητά και με σαφήνεια σε ένα πρωτόκολλο, στο οποίο θα περιγράφονται όλα τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν.
Τηλεφωνική γραμμή 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, με έδρα στην ΕΓΠΑΑ, για την παραλαβή και επεξεργασία αιτημάτων για επείγουσα φιλοξενία και παροχή καθοδήγησης σε επαγγελματίες ή άλλους πολίτες σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν όταν εντοπίζεται ασυνόδευτος ανήλικος χωρίς ασφαλή ή γνωστή διαμονή. Η τηλεφωνική γραμμή μπορεί επίσης να χρησιμοποιείται από τους ίδιους τους ασυνόδευτους ανηλίκους, καθώς η επικοινωνία θα υποστηρίζεται με διερμηνεία.
Παροχή υπηρεσιών εκπροσώπησης και συνοδείας. Μόλις εντοπιστεί ένας ανήλικος, θα ενημερώνεται ο Εισαγγελέας προκειμένου να οριστεί εκπρόσωπος και θα συνοδεύεται αρχικά σε αστυνομικό τμήμα προκειμένου να καταχωρισθεί στην εθνική βάση δεδομένων για πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς. Κατά την καταχώριση από την αστυνομία, θα είναι παρών ένας εκπρόσωπος του ανηλίκου ο οποίος θα ορίζεται τουλάχιστον για την εν λόγω διαδικασία.
Υπηρεσίες διερμηνείας που υποστηρίζουν την ανοικτή τηλεφωνική γραμμή 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, καθώς και τη διαδικασία ταυτοποίησης από την αστυνομία.
Εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και παροχή σαφούς καθοδήγησης. Οι αστυνομικές αρχές και οι φορείς που εργάζονται στο πεδίο θα εκπαιδεύονται περιοδικά πάνω στις πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας του μηχανισμού, τη διαδικασία ταυτοποίησης και κάθε άλλο ζήτημα που θα προκύπτει από την πράξη, όπως είναι η διαχείριση της περίπτωσης ενός προσώπου που δεν έχει καταγραφεί από τις κρατικές αρχές και δηλώνει ανήλικος, αλλά φαίνεται κατά πολύ μεγαλύτερος.

Ο μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής εφαρμόζεται πιλοτικά εντός του έτους 2021 με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης και αναμένεται να έχει θεσμοθετηθεί μέχρι τα μέσα του έτους 2022.

Δράση 2.1.2: Δημιουργία δομών επείγουσας φιλοξενίας

Στις Περιφέρειες της Αττικής και της Βόρειας Ελλάδας θα υφίστανται δομές επείγουσας φιλοξενίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που έχουν άμεση ανάγκη στέγασης. Η διαμονή των ανηλίκων θα είναι προσωρινή και δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους δύο (2) μήνες. Οι δομές επείγουσας φιλοξενίας θα είναι κυρίως ξενώνες δυναμικότητας περίπου τριάντα (30) θέσεων ο καθένας.

Μέχρι το τέλος του έτους 2022, θα δημιουργηθούν τέσσερις (4) τέτοιες δομές στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη και σε άλλες περιοχές στη Βόρεια Ελλάδα, δύο (2) στην Αττική, μία (1) στη Θεσσαλονίκη και μία (1) σε άλλη περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Μετά την πιλοτική λειτουργία τους για ένα έτος και λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των αφίξεων, το ηλικιακό φάσμα των νεοεισερχόμενων και τις πιθανές προβλέψεις ως προς τον αριθμό των αφίξεων, ο αριθμός των δομών επείγουσας φιλοξενίας ενδέχεται να πρέπει να αυξηθεί συνολικά σε έξι (6).

Προς τον σκοπό αυτό, τα ακόλουθα βήματα θα λάβουν χώρα:

Συνεργασία με δήμους και Περιφέρειες για τον καθορισμό κατάλληλων περιοχών/Περιφερειών για τη φιλοξενία ανηλίκων,
Χαρτογράφηση των διαθέσιμων δημόσιων κτιρίων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη φιλοξενία ανηλίκων. Η τοποθεσία και οι υποδομές θα πρέπει να θεωρούνται κατάλληλες και να εξυπηρετούν τις ανάγκες των ανηλίκων για ασφάλεια, προστασία και πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες και υποδομές,
Διερεύνηση για την πιθανότητα ανακαίνισης των επιλεγμένων κτιρίων,
Αναζήτηση πόρων και εξασφάλιση χρηματοδότησης για τη σταθερή λειτουργία των δομών ανεξαρτήτως του αριθμού φιλοξενουμένων,
Συνεργασία με οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην ελληνική επικράτεια για τη διαχείριση της λειτουργίας των δομών και την πρόσληψη του απαραίτητου ειδικευμένου προσωπικού.

Παράλληλα, θα προσδιοριστεί και αποτυπωθεί ρητά η διαδικασία για την τοποθέτηση των ανηλίκων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας. Επιπλέον, θα συνταχθεί και θα τηρείται εσωτερικός κανονισμός που θα καθορίζει, μεταξύ άλλων, τους ρόλους και τις αρμοδιότητες του προσωπικού, τη διαδικασία που ακολουθείται για την καθημερινή φροντίδα των ανηλίκων, τη διαδικασία αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος, των αναγκών και των δεξιοτήτων των ανηλίκων, τη σύνδεση και την παραπομπή των ανηλίκων σε άλλες υπηρεσίες και αρχές εφόσον απαιτείται, και τα μέτρα που λαμβάνονται σε περιπτώσεις κρίσης, πυρκαγιάς, σεισμού, μεταδοτικών ασθενειών, παιδικής κακοποίησης ή εγκληματικής δραστηριότητας. Οι δομές επείγουσας φιλοξενίας πρέπει να πληρούν τα ίδια πρότυπα ποιότητας και προστασίας των παιδιών, όπως όλες οι δομές που φιλοξενούν ασυνόδευτους ανηλίκους.

Δράση 2.1.3: Διαχείριση υποθέσεων: Σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου πλαισίου αξιολόγησης και υποστήριξης για όλους τους σημαντικούς τομείς της ζωής των παιδιών

Κατά τη διάρκεια της παραμονής των ανηλίκων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας θα ακολουθείται συγκεκριμένο πρωτόκολλο διαχείρισης των υποθέσεων των ανηλίκων. Δεδομένου ότι στην πράξη αυτές οι δομές για την πλειοψηφία των ανηλίκων που φιλοξενούνται εξυπηρετούν το σκοπό της πρώτης υποδοχής και, σε κάθε περίπτωση, λειτουργούν ως μεταβατικές δομές για την κοινωνική ένταξη των ανηλίκων, θα αναπτυχθεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αξιολόγησης για την κατάρτιση ενός ενημερωμένου εξατομικευμένου σχεδίου φροντίδας που θα περιλαμβάνει όλες σημαντικές πτυχές της ζωής ενός ανηλίκου.

Τα στοιχεία που διερευνώνται και αξιολογούνται είναι τα εξής:

Ευαλωτότητα,
Σωματική υγεία (πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη: έλεγχοι και εξετάσεις για τον εντοπισμό ή/και την πρόληψη προβλημάτων υγείας, π.χ. αναπηρία, χρήση ναρκωτικών),
Ψυχική υγεία (αναγνώριση ενδείξεων τραύματος, συναισθηματικής δυσφορίας, διαταραχών, αναπηρίας),
Βασική οδοντιατρική φροντίδα (προϊόντα υγιεινής, οδηγίες και έλεγχοι),
Κακοποίηση ή βασανιστήρια (αναγνώριση ενδείξεων κακοποίησης ή βασανιστηρίων, κατά τη διάρκεια της καθημερινής φροντίδας και των ατομικών συνεδριών),
Εκμετάλλευση και εμπορία ανθρώπων (αναγνώριση ενδείξεων κακομεταχείρισης κ.ά., κατά τη διάρκεια της καθημερινής φροντίδας και κατά τη διάρκεια ατομικών συνεδριών),
Οικογενειακή κατάσταση (αναζήτηση, εντοπισμός οικογένειας ή/και διατήρηση οικογενειακών δεσμών),
Εκπαίδευση (επίπεδο σχολικής εκπαίδευσης, ομιλούμενες γλώσσες, δεξιότητες),
Άλλες δεξιότητες, τέχνη, αθλητισμός (ικανότητες, κλίσεις, προτιμήσεις),
Άλλα χαρακτηριστικά, όπως η γενική εικόνα του παιδιού, η συνολική ευημερία και η ψυχοκοινωνική συμπεριφορά,
Βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

Όλες οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τη διεπιστημονική ομάδα που συνεργάζεται με τον ανήλικο και τον επίτροπο του ανηλίκου θα αξιοποιούνται κατά τη διαδικασία της Αξιολόγησης ή/και του Καθορισμού Βέλτιστου Συμφέροντος και της κατάρτισης ενός εξατομικευμένου σχεδίου φροντίδας. Σκοπός αυτής της διαδικασίας είναι να διασφαλιστεί ότι η υποδοχή και οι υπηρεσίες θα προσαρμόζονται στις ανάγκες, τις ικανότητες και τις φιλοδοξίες ενός ανηλίκου, ενδεικτικά, συμπεριλαμβανομένων των καταλυμάτων (προσδιορισμός του καταλληλότερου τρόπου στέγασης), της υγειονομικής περίθαλψης, της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, της εκπαίδευσης (ανεύρεση του καταλληλότερου εκπαιδευτικού προγράμματος και ιδρύματος) και άλλων δραστηριοτήτων.

Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της παραμονής των ανηλίκων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας:

Γίνεται ενδελεχής διερεύνηση και αξιολόγηση των αναγκών, των ικανοτήτων, των γνώσεων, των φιλοδοξιών και των δυνατοτήτων του ανηλίκου στους τομείς της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και ευημερίας, της σωματικής και της ψυχικής υγείας, των γλωσσικών δεξιοτήτων, της εκπαίδευσης και άλλων σχετικών δεξιοτήτων, αποκλειστικά για τη δημιουργία ενός εξατομικευμένου σχεδίου φροντίδας που θα περιλαμβάνει τις υπηρεσίες που είναι αναγκαίο να παρασχεθούν στον ανήλικο τη δεδομένη χρονική στιγμή, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που είναι το πλέον κατάλληλο για τον ανήλικο και την παραπομπή για στέγαση σε δομή κατάλληλη για τις ανάγκες του συγκεκριμένου κάθε φορά ανηλίκου.
Πραγματοποιείται αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος (ΑΒΣ) για κάθε ανήλικο βάσει της συμμετοχής όλων των εμπλεκόμενων επαγγελματιών και του/της ανηλίκου/ης που, εάν κριθεί απαραίτητο σε αυτό το στάδιο, θα ακολουθείται από τον καθορισμό του βέλτιστου συμφέροντος (ΚΒΣ).
Ο/η ανήλικος/η λαμβάνει βασικά μαθήματα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας για να αποκτήσει δεξιότητες επικοινωνίας.
Ο/η ανήλικος/η λαμβάνει αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις νομικές επιλογές του/της, το πλαίσιο προστασίας στην Ελλάδα και γενικά για το εθνικό πλαίσιο που αφορά τους ανηλίκους.
Διασφαλίζονται η επιτροπεία, η διερμηνεία, η νομική συνδρομή.
Είναι διαθέσιμες εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ψυχαγωγικές δραστηριότητες και αθλήματα.
Εξασφαλίζεται η πρόσβαση σε διαδικασίες καθορισμού του νομικού καθεστώτος.
Παρέχεται πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εξατομικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη.

Όλες οι υπηρεσίες που θα λαμβάνουν οι ανήλικοι θα είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους και σύμφωνες με το βέλτιστο συμφέρον τους, εξασφαλίζοντας την ενεργό συμμετοχή των ανηλίκων.

Το μοντέλο-πλαίσιο υποδοχής, φροντίδας και αξιολόγησης που πρόκειται να εφαρμοστεί, θα δοκιμαστεί (πιλοτική εφαρμογή ενός έτους) και θα αξιολογείται ετησίως, προκειμένου να αναθεωρηθεί, εάν είναι απαραίτητο, και να διαμορφωθεί τελικά ένα μοντέλο που θα εφαρμόζεται σε περισσότερες δομές με την άφιξη ενός παιδιού, τα επόμενα έτη.

Δράση 2.1.4: Αναζήτηση και ταυτοποίηση ανηλίκων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες

Αναγκαία δράση για την ταυτοποίηση και την προστασία όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην επικράτεια είναι ο εντοπισμός, η ταυτοποίηση και η καταγραφή των ανηλίκων που έχουν παραπεμφθεί ήδη στο σύστημα στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων της χώρας ως άστεγα. Σκοπός της παρούσας δράσης είναι ο εντοπισμός των ανηλίκων που διατρέχουν κίνδυνο, η επικαιροποίηση και η προτεραιοποίηση των παραπομπών για στέγαση, η διασταύρωση των διαθέσιμων πληροφοριών για κάθε παιδί, όπως αυτές καταχωρούνται στην υφιστάμενη βάση δεδομένων και επικαιροποίηση των δεδομένων για παιδιά που έχουν φύγει άτυπα από τις δομές φιλοξενίας σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους για την παρακολούθηση της συνοχής της υφιστάμενης βάσης δεδομένων και την ενημέρωση σχετικά με τους αγνοούμενους ανηλίκους. Στο πλαίσιο αυτής της δράσης, υλοποιήθηκε Έργο εντός του έτους 2020 σε τέσσερις κύκλους σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μαζί με τους επιχειρησιακούς εταίρους αυτής και σε συνεννόηση με την Ελληνική Αστυνομία.

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας

Το σύστημα στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων της χώρας περιλαμβάνει επί του παρόντος δομές μακροπρόθεσμης και βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας. Μέχρι και το έτος 2020, στους χώρους που χρησιμοποιούνταν ακόμη και για πολύμηνη στέγαση ασυνόδευτων ανηλίκων ελλείψει άλλων εναλλακτικών λύσεων, συμπεριλαμβάνονταν τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και τα αστυνομικά τμήματα ή τα Προ.Κε.Κ.Α. κλειστά κέντρα μεταναστών ή νοσοκομεία Παίδων στο πλαίσιο της προστατευτικής φύλαξης των ανηλίκων. Ωστόσο, πέντε (5) έτη μετά την κορύφωση της προσφυγικής κρίσης, αναπτύχθηκε ένα νέο σχέδιο για τη φιλοξενία των ασυνόδευτων ανηλίκων με σκοπό να ξεπεραστεί η “νοοτροπία” της έκτακτης ανάγκης και να γίνει η μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη, βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού προσέγγιση, η οποία στοχεύει στην κοινωνική ένταξη των ανηλίκων και χαρακτηρίζεται από συνοχή και ετοιμότητα.

Σύμφωνα με τα από 30.09.2021 στατιστικά στοιχεία του ΕΚΚΑ, εκτιμάται ότι υπάρχουν 2.148 ασυνόδευτοι ανήλικοι στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, υπάρχουν 2.217 θέσεις σε δομές μακροπρόθεσμης φιλοξενίας (σε ξενώνες και εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης) και διακόσιες εβδομήντα (270) θέσεις σε δομές βραχυπρόθεσμης (προσωρινής ή επείγουσας) φιλοξενίας (σε ασφαλείς ζώνες εντός ανοικτών δομών φιλοξενίας, δομές μεταβατικής φιλοξενίας)^[48]. Εντός των τελευταίων μηνών του έτους 2020 η δυναμικότητα των δομών βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας είχε ενισχυθεί προσωρινά και στρατηγικά, ώστε να διευκολυνθούν οι μαζικές μεταφορές ανηλίκων από τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στην ηπειρωτική χώρα και η περαιτέρω σταδιακή μετεγκατάστασή τους σε άλλα κράτη μέλη στο πλαίσιο του Προγράμματος Εθελοντικής Μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων από την Ελλάδα. Συγκεκριμένα στις 30.12.2020 οι θέσεις προσωρινής φιλοξενίας ήταν χίλιες πεντακόσιες πέντε (1.505). Από τις αρχές του έτους 2020 η δυναμικότητα των δομών μακροπρόθεσμης φιλοξενίας αυξήθηκε πάρα πολύ σημαντικά, και αντίστοιχα στρατηγικά, σημειώνοντας μια αύξηση 60% σε σχέση με τις θέσεις του συστήματος τους τελευταίους μήνες του έτους 2019, ενώ μειώθηκαν κατακόρυφα οι θέσεις προσωρινής φιλοξενίας. Είναι απαραίτητο για την κάλυψη των αναγκών και την πραγμάτωση των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων, να αυξάνεται η δυναμικότητα του συστήματος στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων της χώρας, ενισχύοντας την μακροχρόνια φιλοξενία και στοχεύοντας συγκεκριμένα στις δύο χιλιάδες πεντακόσιες (2.500) θέσεις. Ταυτόχρονα, θα αναδιαμορφώνεται το σύστημα στέγασης και φροντίδας της χώρας μας, ώστε να υλοποιηθεί το νέο σχέδιο στέγασης, ένα δηλαδή «οικοσύστημα» φιλοξενίας που εγγυάται την προστασία των ανηλίκων, την κατάλληλη υποστήριξη, κοινωνική ένταξη και ομαλή μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή. Πρόκειται για ένα σύστημα που είναι σε ετοιμότητα ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες των παιδιών (τόσο σε σχέση με τον αριθμό θέσεων, όσο και με τα χαρακτηριστικά των δομών, τις υποδομές ανάλογα με ηλικία, φύλο, ιδιαίτερες ανάγκες παιδιών, π.χ. αναπηρία) υιοθετώντας μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού.

Για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό του εθνικού συστήματος φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, λαμβάνονται πάντα υπόψη τα διαθέσιμα επίσημα και αξιόπιστα δεδομένα όσον αφορά στον εκτιμώμενο συνολικό αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων (ΑΑ) στη χώρα, ο αριθμός των αφίξεων σε μηνιαία βάση τα τελευταία πέντε (5) έτη συνεκτιμώντας τη διεθνή κρίση και άλλους σταθερούς κινδύνους, η ηλικιακή ομάδα και το φύλο των ανηλίκων (τάσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε (5) ετών και αριθμός ανηλίκων που ενηλικιώνονται κάθε μήνα/έτος), οι ικανότητες των ανηλίκων (π.χ. ύπαρξη ευαλωτότητας ή ζητημάτων σωματικής υγείας), το νομικό καθεστώς ή η προοπτική οικογενειακής επανένωσης ή μετεγκατάστασης. Επιπλέον, οι ανήλικοι που αναφέρονται ως διαμένοντες σε επισφαλείς συνθήκες, π.χ. σε διαμέρισμα με ενηλίκους από την περιοχή καταγωγής του, πρέπει να επανεντοπίζονται προκειμένου να επικαιροποιείται η παρέμβαση των αρχών και να διασφαλίζονται έγκυρα στατιστικά δεδομένα για τις συνθήκες διαμονής των ασυνόδευτων ανηλίκων. Τα δεδομένα αυτά θα καθορίζουν επίσης την κατανομή των θέσεων φιλοξενίας, όπως κρίνεται απαραίτητο, σε δομές μακροπρόθεσμης ή βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας ή κέντρα μεταβατικής φιλοξενίας.

ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 11: ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΠΟΛΕΙΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

Δράση 3.1: Ανάπτυξη ενός εθνικού “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης ενός αποτελεσματικού συστήματος παραπομπών και του στρατηγικού σχεδιασμού τοποθετήσεων

Ένα “οικο”-σύστημα φιλοξενίας αποτελείται κυρίως από δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους και (χωριστά) για νεαρούς ενηλίκους, και επικουρείται από δομές προσωρινής φιλοξενίας. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει: (α) επαρκώς στελεχωμένους ξενώνες εντός της κοινότητας που προσφέρουν οικογενειακό περιβάλλον μαζί με συνομηλίκους και δομημένη καθημερινή ζωή ιδανικά δυναμικότητας από οκτώ (8) έως 25-30 θέσεων, (β) εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης δυναμικότητας τεσσάρων (4) θέσεων για την προώθηση της κοινωνικής τους ένταξης και την ομαλή μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή, όπου επαγγελματίες και φροντιστές παρέχουν τις υπηρεσίες τους στους ανηλίκους, πραγματοποιούν τακτικές επισκέψεις και βρίσκονται σε συνεχή επαφή, αλλά δεν διαμένουν μαζί τους, (γ) ξενώνες και διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης για νεαρούς ενηλίκους 18 έως 21 ετών που φεύγουν από το προηγούμενο πλαίσιο φροντίδας τους (ως πρώην ΑΑ), ωστόσο εξακολουθούν να χρειάζονται υποστήριξη για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής στη χώρα υποδοχής τους. Αυτό το “οικο”-σύστημα προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας και διασφαλίζει τη συνεχιζόμενη φροντίδα. Όσον αφορά στον κύριο κορμό του συστήματος φιλοξενίας, δηλαδή τις δομές μακροπρόθεσμης φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους, και την ομαλή λειτουργία αυτών ως δομές κοινωνικής ένταξης, είναι απαραίτητη μία ασφαλιστική δικλείδα. Αυτή είναι η λειτουργία δομών βραχυπρόθεσμης (προσωρινής/μεταβατικής/επείγουσας) φιλοξενίας, καθώς με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ένα στάδιο προετοιμασίας των ανηλίκων για την ομαλή ένταξή τους στο σύστημα, εφόσον διαβιούσαν σε διαφορετικές συνθήκες πριν και βρίσκονταν εκτός πλαισίου φροντίδας. Επιπλέον, απαιτείται περιοδική αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού και αντίστοιχη αναθεώρηση και ενημέρωση του σχεδίου φροντίδας κάθε ανηλίκου, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η καλύτερη επιλογή για κάθε ανήλικο σε δεδομένη χρονική στιγμή.

Ακολουθεί μία επισκόπηση του “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους:

Δομές βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας:

”μεταβατικές” δομές , ήτοι δομές φιλοξενίας για ανηλίκους που πρόκειται να μεταφερθούν σε άλλο κράτος μέλος.
Δομές επείγουσας φιλοξενίας, ήτοι ξενώνες (κέντρα φιλοξενίας) για κάθε ηλικία και φύλο παιδιών ή Ασφαλείς ζώνες εντός ανοικτών δομών φιλοξενίας για την προσωρινή διαμονή ανηλίκων από 15 έως 18 ετών (χωριστά αγόρια από κορίτσια) ή ξενοδοχεία σε περιόδους αυξημένων αφίξεων.

Δομές μακροπρόθεσμης φιλοξενίας:

Κέντρα φιλοξενίας (ξενώνες) :
- για αγόρια και κορίτσια (συμβίωση) από την ηλικία των 4 έως 12 ετών
- για αγόρια από 12 έως 18 ετών
- για κορίτσια και ανήλικες μητέρες από 12 έως 18 ετών
  - Ανάλογα με τις ανάγκες του πληθυσμού, προβλέπεται η προσαρμογή καθορισμένων κατοικιών στις ανάγκες των ανηλίκων με μειωμένη κινητικότητα.
  - λαμβάνεται υπόψη και η ύπαρξη αδερφών διαφορετικού φύλου ή ηλικιακής ομάδας.
  - Λαμβάνεται υπόψη ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου, σε περίπτωση που αυτά τα στοιχεία γνωστοποιούνται
- εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης:
  - για αγόρια ηλικίας 16 έως 18 ετών που έχουν προοπτική να παραμείνουν στην Ελλάδα ή να αποκτήσουν νομικό καθεστώς και είναι πιο αυτόνομα
  - για κορίτσια ηλικίας 16 έως 18 ετών που έχουν προοπτική να παραμείνουν στην Ελλάδα ή να αποκτήσουν νομικό καθεστώς στην Ελλάδα και είναι πιο αυτόνομα

Δομές φιλοξενίας για νεαρούς ενηλίκους:

ξενώνες και διαμερίσματα υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης για ασυνόδευτους ανηλίκους που συμπληρώνουν τα 18 έτη ηλικίας και φεύγουν από το πλαίσιο φροντίδας (ξεχωριστά για άνδρες και τις γυναίκες ηλικίας 18 έως 21 ετών)

Επιπλέον, σε συνεργασία με όλες τις αρμόδιες αρχές, υπηρεσίες και οργανισμούς, πρέπει να καταβάλλονται προσπάθειες ώστε οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, ιδίως άτομα ηλικίας μικρότερης των δώδεκα (12) ετών, να εντάσσονται στο σύστημα αναδοχής. Η αναδοχή μπορεί να χρησιμεύσει ως βραχυπρόθεσμη και ως μακροπρόθεσμη επιλογή για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία από τις 30.9.2021, το 9,5% του συνολικού αριθμού των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα ήταν ηλικίας κάτω των 14 ετών^[49], ένα ποσοστό που σταδιακά έχει αυξηθεί το τελευταίο έτος (ενδεικτικά στις 30.12.2020 το ποσοστό των ανηλίκων ήταν 7,8%). Από το έτος 2016 και μέχρι σήμερα, οι διεθνείς οργανισμοί συνεργάζονται με τους επιχειρησιακούς εταίρους τους για την εφαρμογή ενός προγράμματος αναδοχής ως εναλλακτική της προσωρινής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Η αρμόδια κρατική αρχή που εποπτεύει την υλοποίηση των θεσμών της αναδοχής και της υιοθεσίας όλων των ανηλίκων στην Ελλάδα είναι το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει πιλοτικά την αναδοχή ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο του αναμορφωμένου εθνικού πλαισίου αναδοχής.

Για να ενισχυθεί η λειτουργία αυτού του “οικο”-συστήματος, είναι αναγκαία τα εξής:

Η καθιέρωση της συνεργασίας των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ Βαθμού με τις ΜΚΟ ή άλλους οργανισμούς που διαχειρίζονται δομές φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους
Η θέσπιση ενός συντονισμένου μηχανισμού παραπομπής για φιλοξενία.
- Η ανάπτυξη προτύπου “εντύπου» και διαδικασίας για τις παραπομπές φιλοξενίας: καθορισμός κριτηρίων για την ευαλωτότητα και την προτεραιοποίηση υποθέσεων ή κριτηρίων για την επιδεικνυόμενη αυτονομία εφήβων στην περίπτωση της ημιαυτόνομης διαβίωσης, ο καθορισμός των ελάχιστων πληροφοριών για την υποβολή του αιτήματος στέγασης και η (λήψη και) συμπλήρωση ενός ολοκληρωμένου κοινωνικού ιστορικού
- Η χρήση διαδικτυακής πλατφόρμας / πληροφοριακού συστήματος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, ώστε να καταχωρούνται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τον ανήλικο, την τοποθέτηση του και τη δομή φιλοξενίας Ο καθορισμός των προϋποθέσεων για την έγκαιρη υλοποίηση των τοποθετήσεων (π.χ. απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις, τα μέσα για την έγκαιρη διεξαγωγή τους, συνοδεία και μεταφορά ανηλίκων).
- Η χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας βάσει καταγραφής της δυναμικότητας τους, των παρεχόμενων υπηρεσιών, της εγγύτητας σε νοσοκομεία, δημόσια σχολεία κ.λπ.
Η κατηγοριοποίηση των δομών φιλοξενίας επί τη βάσει των αναγκών των ανηλίκων, όπως δομές επείγουσας φιλοξενίας, μεταβατικής φιλοξενίας λόγω επανένωσης/μετεγκατάστασης, για κοινωνική ένταξη ή/και για επαγγελματική μαθητεία.
Η πραγματοποίηση στρατηγικών τοποθετήσεων των ανηλίκων σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας μετά από καλά μελετημένες και ενημερωμένες παραπομπές.
Ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής διαδικασίας για τη “διαδρομή” των παιδιών στη χώρα όσον αφορά στην υποδοχή και τη φιλοξενία τους (π.χ. παραμονή σε ΚΥΤ για δεκαπέντε (15) ημέρες και μετακίνηση σε κέντρο φιλοξενίας (ξενώνα) στην ενδοχώρα ή μετακίνηση σε εποπτευόμενο διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης• παραμονή σε δομή επείγουσας φιλοξενίας και μετακίνηση σε εποπτευόμενο διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης• παραμονή σε Δομή επείγουσας φιλοξενίας και μετακίνηση σε ξενώνα για το σκοπό της μετεγκατάστασης/επανένωσης).
Εξασφάλιση βιωσιμότητας μέσω σταθερής χρηματοδότησης

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων, είναι απαραίτητη η παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών όλων των δομών φιλοξενίας. Θα καθοριστούν πρότυπα ποιότητας για όλες τις δομές φιλοξενίας κάθε τύπου και θα αναπτυχθεί ένας αποτελεσματικός μηχανισμός παρακολούθησης για τη διασφάλιση της ποιότητας της φροντίδας, της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, της διαφάνειας στη λειτουργία και τη διαχείριση κάθε δομής και της λογοδοσίας των οργανώσεων, των δομών και των επαγγελματιών. Προκειμένου να αξιολογηθεί ολοκληρωμένα η παροχή υπηρεσιών και η λειτουργία των δομών φιλοξενίας, πρέπει να διενεργείται, περιοδικά αλλά και έκτακτα, μία σαφώς αποτυπωμένη αξιολόγηση με βάση συνεκτικά, αξιόπιστα και συγκρίσιμα δεδομένα.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 4.1: Ανάπτυξη και θέσπιση προτύπων ποιότητας για όλες τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Για την προστασία των ανηλίκων, της συνολικής ευημερίας τους και των δικαιωμάτων τους, πρέπει να θεσπιστούν πρότυπα ποιότητας για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (όπως ξενώνες, εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, ασφαλείς ζώνες). Τα πρότυπα ποιότητας αφορούν:

Στην κτηριακή υποδομή, τη δυναμικότητα της δομής, την χωρητικότητα ανά δωμάτιο, τους απαραίτητους κοινόχρηστους και ιδιωτικούς χώρους,
τα προσόντα, την επάρκεια, τη συνεχή κατάρτιση και εποπτεία του προσωπικού, τους ρόλους των επαγγελματιών,
εσωτερικούς κανονισμούς, μηχανισμούς αναφοράς ή παραπόνων, πρωτόκολλα που ισχύουν για περιπτώσεις κρίσης, συγκρούσεων, αυτοτραυματισμών, απόπειρας αυτοκτονίας, κακοποίησης παιδιού, κατάχρησης ναρκωτικών ουσιών ή αλκοόλ, εγκληματικής δραστηριότητας ανηλίκων και ειδικά όταν τα θύματα είναι άλλοι ανήλικοι από την ίδια δομή, πυρκαγιάς, σεισμών, COVID-19, μεταδοτικών ασθενειών,
τη διαχείριση της υπόθεσης, τον φάκελο υπόθεσης για κάθε παιδί, την εμπιστευτικότητα των πληροφοριών,
τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τη συμμετοχή των ανηλίκων,
το πρόγραμμα των ανηλίκων, την καθημερινή φροντίδα,
τις παρεχόμενες υπηρεσίες, το εβδομαδιαίο/μηνιαίο επίδομα, τη διαθεσιμότητα ψυχαγωγικών, εκπαιδευτικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων αναψυχής και ψυχαγωγίας, την πρόσβαση σε αθλήματα,
τη διαφάνεια χρηματοδότησης και δαπανών.

Δράση 4.2: Ανάπτυξη μηχανισμού εποπτείας και αξιολόγησης των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η τήρηση των προτύπων ποιότητας των δομών φιλοξενίας, όπως αυτά θα ορίζονται στη σχετική νομοθεσία, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί ένας μηχανισμός εποπτείας και αξιολόγησης των δομών φιλοξενίας. Ο μηχανισμός αυτός θα περιλαμβάνει:

Περιοδικές ή/και έκτακτες επιτόπιες επισκέψεις στις δομές και επιθεωρήσεις.
Ομάδες εστιασμένης συζήτησης με το προσωπικό των δομών είτε έπειτα από αίτημα του φορέα λειτουργίας είτε έπειτα από πρωτοβουλία της ΕΓΠΑΑ ή διεθνούς ή άλλου οργανισμού στο πλαίσιο επιμορφώσεων, εποπτείας και υποστήριξης του προσωπικού.
Υποβολή εκθέσεων από το προσωπικό της δομής προς την ΕΓΠΑΑ τόσο ενημερωτικά όσο και για συγκεκριμένα για ζητήματα που έχουν επισημανθεί σε σχέση με τη λειτουργία μίας δομής.
Ομάδες εστιασμένης συζήτησης με ασυνόδευτους ανηλίκους σχετικά με τις υπηρεσίες που λαμβάνουν και τις υλικές συνθήκες υποδοχής.
Υποχρεωτική συλλογή δεδομένων σχετικά με διάφορες πτυχές της λειτουργίας των δομών φιλοξενίας και της αξιολόγησης της κάθε δομής.

Θα καθοριστεί, επίσης, η διαδικασία που θα εκκινείται σε περίπτωση διαπίστωσης μη συμμόρφωσης μίας δομής προς τα πρότυπα ποιότητας που έχουν τεθεί, όπως και οι τυχόν κυρώσεις.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των Δράσεων

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Ø Αριθμός ορισμένων προσώπων αναφοράς ειδικά εκπαιδευμένων και εξειδικευμένων σε θέματα που αφορούν ασυνόδευτους ανηλίκους

Ø Αριθμός προτύπων διαδικασιών λειτουργίας και εργαλείων για να τηρείται το ποιοτικό επίπεδο στις υπηρεσίες φροντίδας των ασυνόδευτων ανηλίκων εντός των Κ.Υ.Τ.

Ø Αριθμός ειδικά εκπαιδευμένων επαγγελματιών

Ø Αριθμός ομάδων εργασίας

Ø Αριθμός ασφαλών ζωνών που λειτουργούν με συγκεκριμένα ποιοτικά πρότυπα φροντίδας

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης

Ø Αριθμός παιδιών που παραπέμπονται στον Μηχανισμό Επείγουσας Ανταπόκρισης

Ø Αριθμός διαθέσιμων θέσεων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας

Ø Αριθμός ανηλίκων που στεγάζονται στις δομές επείγουσας φιλοξενίας

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας

Ø Αριθμός δομών μακροχρόνιας φιλοξενίας

Ø Αριθμός δομών φιλοξενίας κατηγοριοποιημένες επί τη βάσει των αναγκών των ανηλίκων

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Υπουργικές Αποφάσεις που ρυθμίζουν τα ελάχιστα πρότυπα ποιότητας για τα κέντρα φιλοξενίας και για τα εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης

Ø Αριθμός ποιοτικών προτύπων, Πρότυπων Διαδικασιών Λειτουργίας και εργαλείων για την εποπτεία και αξιολόγηση των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Αριθμός πιστοποιημένων δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων

Προκειμένου να διασφαλιστούν τόσο η προστασία των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων όσο και η αποτελεσματική άσκηση αυτών στο πλαίσιο του διεθνούς, ενωσιακού και εθνικού δικαίου, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να δεσμευτούν για τον σκοπό αυτόν και να αναλάβουν πολυεπίπεδη δράση. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρέπει να ενημερώνονται κατάλληλα σε γλώσσα και με τρόπο που κατανοούν και να έχουν τη δυνατότητα ακρόασης και συμμετοχής σε θέματα και αποφάσεις που τους επηρεάζουν. Η πολιτεία πρέπει να διασφαλίσει τον διορισμό επιτρόπου με την απαραίτητη ειδίκευση και ικανότητες για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο με σκοπό την παροχή υποστήριξης σε όλες τις διαδικασίες και τα ζητήματα που αφορούν τα παιδιά, διευκολύνοντας την πρόσβασή τους στα δικαιώματά τους, εκπροσωπώντας τους ενώπιον των αρμόδιων αρχών και συνδέοντας τους με τις πλέον κατάλληλες υπηρεσίες και με επαγγελματίες βάσει ατομικής αξιολόγησης των αναγκών, των συνθηκών, των απόψεων και του βέλτιστου συμφέροντος τους. Επιπλέον, η Πολιτεία εντείνει τις δράσεις της για τη διασφάλιση της πρόσβασης στην εκπαίδευση και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους, οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους. Τέλος, ένα οριζόντιο ζήτημα είναι η προώθηση μιας προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα του παιδιού σε όλες τις διαδικασίες και τις παρεμβάσεις που αφορούν ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης της χρήσης της αξιολόγησης και του καθορισμού του βέλτιστου συμφέροντος και της διαρκούς ανάπτυξης των γνώσεων και των ικανοτήτων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για παιδιά, πάνω στα δικαιώματα των παιδιών.

Στόχος 1: Διασφάλιση της παροχής φιλικών προς τα παιδιά πληροφοριών και της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων

Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι ανήλικοι συμμετέχουν ενεργά και ασχολούνται ουσιαστικά με όλα τα θέματα και τις αποφάσεις που τους αφορούν, όπως προβλέπει το άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, πρώτα πρέπει να ενημερωθούν κατάλληλα σε γλώσσα και με τρόπο που κατανοούν. Οι πληροφορίες πρέπει να προσαρμόζονται στην ηλικία, την ωριμότητα, την εκπαίδευση ή την έλλειψη αυτής, τη γλώσσα, το φύλο και την κουλτούρα του παιδιού, ανάλογα με την περίπτωση κάθε ανηλίκου[50].

Οι ανήλικοι είναι αναγκαίο να λαμβάνουν αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο κάθε επαγγελματία και οργανισμού, υπηρεσίας ή αρχής που εμπλέκεται στη ζωή τους, σχετικά με νομικές και άλλες διοικητικές διαδικασίες και διαδικασίες υποδοχής, σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στη χώρα και στο πλαίσιο των διαφόρων διαδικασιών στις οποίες βρίσκονται. Η ενημέρωση σε όλα τα στάδια και τα επίπεδα παρέχει στους ανήλικους σαφή εικόνα της κατάστασης και δημιουργεί ρεαλιστικές προσδοκίες. Επιπλέον, τους δίνει μια αίσθηση ελέγχου, την οποία κατά κανόνα έχουν χάσει από τη στιγμή που εγκαταλείπουν τις κοινότητές τους και τους οικείους τους.

Το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει τις απόψεις του και αυτές να ακούγονται ισχύει για όλους τους ανηλίκους που είναι σε θέση να διαμορφώσουν τις δικές τους απόψεις. Η ηλικία του ανηλίκου δεν θα πρέπει να θεωρείται περιορισμός, καθώς οι ανήλικοι από πολύ μικρή ηλικία κατανοούν και είναι σε θέση να σχηματίσουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους. Πολύ συχνά θα πρέπει να ενθαρρύνονται οι ανήλικοι να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και στην έκφραση της γνώμης τους επί τούτου δεδομένου ότι ενδέχεται για πρώτη φορά να τους δίνεται η δυνατότητα αυτή.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 1.1: Χρήση υφιστάμενου ή ανάπτυξη νέου και διάδοση υλικού με φιλικές προς τα παιδιά πληροφορίες στην ελληνική γλώσσα και στις πιο ευρέως ομιλούμενες γλώσσες μεταξύ των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα

Κατά την άφιξη και την ταυτοποίηση των ασυνόδευτων ανηλίκων, θα πρέπει να ορίζεται πρόσωπο με υψηλό επίπεδο κατάρτισης και ειδίκευσης προκειμένου να προσανατολίζει τους ανηλίκους όσον αφορά τις διαδικασίες υποδοχής, ταυτοποίησης και ασύλου. Το άτομο αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα είδος “εκπροσώπου-πρεσβευτή» για κάθε εθνοτική ομάδα ή χώρα καταγωγής και να εξηγήσει στους ανηλίκους όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σε πολύ απλή γλώσσα. Θα πρέπει να προέρχεται από την ίδια χώρα καταγωγής ή ιδανικά να ανήκει στην ίδια εθνοτική ομάδα με τους ανηλίκους για τους οποίους διορίζεται. Έχει παρατηρηθεί και καταγραφεί από μαρτυρίες ανηλίκων ότι, ειδικά κατά τους πρώτους μήνες μετά την άφιξή τους, εμπιστεύονται σχεδόν τυφλά οποιονδήποτε με τον οποίο θεωρούν ότι μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες και όχι κάποιον επαγγελματία που προέρχεται από τη χώρα υποδοχής.

Δεδομένου ότι οι διοικητικές και νομικές διαδικασίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολες ακόμη και για ενηλίκους, πρέπει να καταρτίζεται ενημερωτικό υλικό για τους ασυνόδευτους ανηλίκους με φιλικά διατυπωμένες προς παιδιά πληροφορίες, ώστε να λαμβάνουν αξιόπιστες πληροφορίες προσαρμοσμένες στις ικανότητές τους ήδη σε αρχικό στάδιο από την άφιξή τους. Το υλικό αυτό μπορεί να αφορά:

Υλικές συνθήκες, δικαιώματα και κανόνες υποδοχής
Επιλογές σχετικά με το νομικό καθεστώς
Διαδικασίες καθορισμού καθεστώτος, δικαιώματα και υποχρεώσεις
Επιτροπεία
Δικαιώματα του παιδιού
Πλαίσιο προστασίας στην Ελλάδα, ρόλους επαγγελματιών, το σύστημα που περιβάλλει έναν ασυνόδευτο ανήλικο
Γραμμές βοήθειας
Νοσοκομεία, υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, υγειονομική περίθαλψη, κέντρα ημέρας
Σημαντικές τοποθεσίες

Αυτές οι πληροφορίες ενδέχεται να έχουν τη μορφή έντυπου φυλλαδίου, αφίσας, εικόνας, βίντεο, εφαρμογής σε κινητό, ηλεκτρονικού εγγράφου ή ιστοσελίδας. Συνήθεις γλώσσες είναι η αγγλική και η γαλλική. Ωστόσο, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη μετάφραση του υλικού σε περισσότερες γλώσσες. Οι αρχές καλούνται να παράγουν το εν λόγω υλικό με πολύ απλές και αξιόπιστες πληροφορίες συμπεριλαμβάνοντας και φορείς/υπηρεσίες που είναι διαθέσιμοι για τους ανηλίκους.

Η τοπική αυτοδιοίκηση, μαζί με τις αρχές, τα πανεπιστήμια, τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, θα πρέπει να αναπτύξουν σε βάθος χρόνου εφαρμογές για κινητές συσκευές, κυρίως υποβοηθούμενες από εικόνα και ήχο, τις οποίες οι ανήλικοι θα μπορούν να κατεβάσουν δωρεάν. Επομένως οι ανήλικοι θα έχουν σαφή εικόνα των δομών, των αρχών και των διαδικασιών που υφίστανται στην περιοχή στην οποία ζουν.

Δράση 1.2: Προώθηση της συμμετοχής ανηλίκων σε όλα τα στάδια και σε όλα τα θέματα και τις αποφάσεις που τους αφορούν

Όλοι οι ανήλικοι έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους για τα θέματα που τους αφορούν και θα πρέπει να δίνεται σε αυτές η αρμόζουσα βαρύτητα σε συνάρτηση με την ηλικία, την ωριμότητα και τις εξελισσόμενες ικανότητες του παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι οι ανήλικοι πρέπει να ενημερώνονται σε όλες τις περιπτώσεις, θα πρέπει να ζητείται η συγκατάθεσή τους, να τους παρέχεται η δυνατότητα να υποβάλλουν ερωτήσεις ανά πάσα στιγμή και να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον προσδιορισμό του βέλτιστου συμφέροντός τους και την εξεύρεση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για καθένα παιδί, ιδίως κατά την παραμονή τους σε δομές φιλοξενίας και τη φοίτησή τους στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Πρέπει να θεσπιστούν διαδικασίες για την ενεργοποίηση των ανηλίκων, ιδίως κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στις δομές φιλοξενίας με τη μορφή τακτικών ομαδικών ή ατομικών συνεδριών ή με την παροχή σε αυτούς ανατροφοδότησης σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο συνεκτιμήθηκε η συμβολή τους ή στο πλαίσιο ενός μηχανισμού παραπόνων, αλλά και κατά τη διάρκεια του σχολείου.

Δράση 1.3: Διασφάλιση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών διερμηνείας σε κάθε επίσημη διαδικασία και διαπολιτισμική μεσολάβηση ή διερμηνεία σε δομές φιλοξενίας

Η διερμηνεία είναι μια απαραίτητη υπηρεσία για να καταστεί δυνατή η επικοινωνία με ασυνόδευτους ανηλίκους και η συμμετοχή τους. Λαμβάνονται μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι υπηρεσίες διερμηνείας θα είναι διαθέσιμες στις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, στις διαδικασίες καθορισμού του νομικού καθεστώτος, στις ιατρικές εξετάσεις ή στις εισαγωγές στο νοσοκομείο, στη στέγαση, στην επιτροπεία και στις διαδικασίες ενώπιον πολιτικών ή ποινικών δικαστηρίων. Οι δομές φιλοξενίας μπορεί να απασχολούν διερμηνέα ή διαπολιτισμικό μεσολαβητή για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας με τα παιδιά και την κατανόηση του ιστορικού τους. Σημαντικό ρόλο παίζει η διαρκής κατάρτιση της συγκεκριμένης ομάδας επαγγελματιών ακόμη και σε ζητήματα παιδικής προστασίας, όπως απαραίτητη είναι η τήρηση κώδικα δεοντολογίας και η εγγραφή σε Μητρώο που θα σχεδιαστεί στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου.

Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Λόγω της περιορισμένης δικαιοπρακτικής ικανότητας των ασυνόδευτων ανηλίκων και του γεγονότος ότι στερούνται γονικής μέριμνας, πρέπει να διορίζεται επίτροπος για την άσκηση νομικής εκπροσώπησης, τη διασφάλιση της γενικής ευημερίας τους και την προστασία των συμφερόντων τους[51]. Το σύστημα επιτροπείας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του εθνικού συστήματος παιδικής προστασίας, καθώς ενεργοποιείται για την αντιμετώπιση των αναγκών των ανηλίκων που στερούνται γονικής μέριμνας, ώστε να διασφαλίζεται ότι ο επίτροπος, ο οποίος πρέπει να διαθέτει σχετικά προσόντα, υποστηρίζει τον ανήλικο σε όλα τα θέματα και τις διαδικασίες που τον αφορούν και τον επηρεάζουν. Συνάμα, η κρατική εποπτεία της Πολιτείας έχει ζωτική σημασία για την καθοδήγηση και την παρακολούθηση όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με παιδιά.

Είναι σημαντικό ότι ο επίτροπος πρέπει να διοριστεί αμέσως μόλις ένα άτομο ταυτοποιηθεί ως ασυνόδευτος ανήλικος από τις αρμόδιες αρχές πρώτης υποδοχής ή ανά πάσα στιγμή που εντοπίζεται ασυνόδευτος ανήλικος από τις κρατικές αρχές. Σε κάθε περίπτωση που εγείρεται αμφιβολία ως προς την ηλικία ενός ατόμου θα πρέπει να διορίζεται επίτροπος προκειμένου να συνδράμει το πρόσωπο και να επιβλέψει τη διαδικασία εκτίμησης της ηλικίας.

Οι επίτροποι στα διάφορα σημεία της χώρας, στις συνοριακές περιοχές συνόρων ή την ηπειρωτική χώρα εκτελούν το σύνολο των καθηκόντων τους, όπως θα προβλεφθεί με την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ενδέχεται να αντικατασταθούν λόγω μετακίνησης του ανηλίκου ή ανεξάρτητα από τις συνθήκες φιλοξενίας του ανηλίκου. Ωστόσο, οι συνθήκες ή η κατάσταση του ανηλίκου ή η διαπιστωθείσα βιώσιμη λύση επηρεάζουν τις ενέργειες των επιτρόπων που θα πρέπει να προσαρμόζονται πλήρως στις ανάγκες του ανηλίκου κάθε δεδομένη χρονική στιγμή.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 2.1: Βελτιστοποίηση του συστήματος επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα

Ένα σύστημα επιτροπείας πρέπει να ακολουθεί έξι βασικές αρχές: α) απαγόρευση των διακρίσεων (ίση προστασία για όλα τα παιδιά χωρίς διακρίσεις), β) συμμετοχή των παιδιών (παροχή πληροφοριών, δυνατότητα παιδιού να εκφράσει τις απόψεις του και αποδίδοντάς τους τη δέουσα βαρύτητα), γ) βιωσιμότητα (πόροι), δ) λογοδοσία (εποπτεία και παρακολούθηση του έργου των επιτρόπων από τις αρμόδιες αρχές), ποιότητα (γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρογνωμοσύνη), ανεξαρτησία και αμεροληψία (περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων)[52].

Η κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών επιτάσσει άμεσες παρεμβάσεις με στόχο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της ευαλωτότητας, του βέλτιστου συμφέροντος και των αναγκών τους, ένα εξατομικευμένο σχέδιο φροντίδας και οι αντίστοιχες διαδικασίες στο πλαίσιο υποδοχής στη χώρα μας, όπως είναι η εκτίμηση της ηλικίας, ο καθορισμός του νομικού καθεστώτος, ο εντοπισμός της οικογένειας των ανηλίκων και η οικογενειακή επανένωση, ο εντοπισμός ανηλίκων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, όλα συνηγορούν στον διορισμό ενός επιτρόπου, ο οποίος πρέπει να παρεμβαίνει αμέσως προς το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου. Ταυτόχρονα, η Πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει ότι ο/η επίτροπος πληροί τις αντίστοιχες απαιτήσεις, είναι εκπαιδευμένος και πιστοποιημένος επαγγελματίας, τηρεί κώδικα δεοντολογίας, ακολουθεί πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας και η απόδοση της εργασίας του/της εποπτεύεται και ελέγχεται, ενώ η ανεξαρτησία και η αμεροληψία του/της είναι εγγυημένες.

Για τον λόγο αυτόν, κρίνεται αναγκαία η αναμόρφωση του μοντέλου επιτροπείας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε μέχρι σήμερα από τα συστήματα επιτροπείας σε άλλες χώρες της ΕΕ, την καθοδήγηση από οργανισμούς της ΕΕ[53], τα δύο μεταβατικά προγράμματα επιτροπείας, τις προπαρασκευαστικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν από τις κρατικές αρχές και εθνικούς φορείς[54] και τις ελληνικές ΜΚΟ, θα σχεδιαστεί ένα νέο πιο ευέλικτο μοντέλο, προσαρμοσμένο στην ελληνική πραγματικότητα και πιο συγκεκριμένα στις ανάγκες και τη γεωγραφική κατανομή των ανηλίκων στη χώρα. Το μοντέλο αυτό εγγυάται ότι το κράτος σχεδιάζει, συντονίζει και παρακολουθεί την υλοποίηση του θεσμού της επιτροπείας στην Ελλάδα, ενώ πιστοποιημένοι συνεργάτες, όπως διεθνείς οργανισμοί, μη κυβερνητικές οργανώσεις και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, εφαρμόζουν την επιτροπεία βάσει των προτύπων που ορίζει η Πολιτεία.

Για τον σκοπό αυτόν, έχει ξεκινήσει και θα ολοκληρωθεί μεταρρύθμιση της νομοθεσίας έως τον Νοέμβριο του 2021. Αυτή η μεταρρύθμιση περιλαμβάνει ιδίως:

Τον ορισμό της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων ως αρμόδιας αρχής για το σχεδιασμό και την εποπτεία της εφαρμογής της επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα
Τον ρόλο, τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του νομικού προσώπου -φορέα υλοποίησης της επιτροπείας και τις προδιαγραφές που πρέπει να πληροί
τη θέσπιση κανόνων και προτύπων όσον αφορά:
- τη διαδικασία επιλογής των επιτρόπων,
- τα καθήκοντα και τις αρμοδιότητες των επιτρόπων,
- την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους,
- την εποπτεία και τη λογοδοσία τους,
- τον μηχανισμό παρακολούθησης και αξιολόγησης,
- τη διαδικασία επίλυσης διαφωνιών μεταξύ ανηλίκου και επιτρόπου,
- τον μηχανισμό υποβολής παραπόνων/αναφορών από εκπροσωπούμενους ασυνόδευτους ανηλίκους,
- τη διαδικασία αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος και τον καθορισμό του βέλτιστου συμφέροντος,
- τη συνεργασία και την ανταλλαγή δεδομένων/πληροφοριών μεταξύ του επιτρόπου και των άλλων φορέων που σχετίζονται με τα παιδιά

Δράση 2.2: Διασφάλιση ότι οι επίτροποι διαθέτουν την απαραίτητη γνώση, εμπειρία, δεξιότητες και είναι εκπαιδευμένοι

Ενόψει του κρίσιμου ρόλου και των αρμοδιοτήτων του επιτρόπου, πρέπει να θεσπιστεί ειδική διαδικασία διαπίστευσης, πρόσληψης και εποπτείας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι επαγγελματίες διαθέτουν τα κατάλληλα εφόδια και προσόντα καθ’ όλη τη διάρκεια της άσκησης των καθηκόντων τους. Η κατάρτιση πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας διαπίστευσης και πρόσληψης, προκειμένου να επιλεγούν οι επαγγελματίες που ολοκληρώνουν επιτυχώς μια βασική εκπαίδευση, όπου ακολουθούν εξετάσεις γνώσεων και συμπεριφοράς και συνεντεύξεις. Η εν λόγω βασική εκπαίδευση περιλαμβάνει θεματικούς τομείς, όπως περιγράφονται στη δράση 5.2 και πρόσθετα θέματα που αφορούν ειδικά στον ρόλο του επιτρόπου, τα καθήκοντά του και την εργασία του στο πεδίο. Η επιμόρφωση είναι υποχρεωτική.

Η ανωτέρη «βασική» εκπαίδευση, για τους επαγγελματίες που τελικά θα προσληφθούν, θα συνιστά το πρώτο μέρος μιας συνεχιζόμενης επιμόρφωσης. Ειδικότερα, θα σχεδιαστεί και εδραιωθεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης, το οποίο θα είναι συνεχιζόμενο και θα περιλαμβάνει όλες τις σημαντικές πτυχές και τα θέματα που σχετίζονται με τα καθήκοντα των επιτρόπων και τις πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας τους, τα δικαιώματα των παιδιών, τα θέματα προστασίας των παιδιών, τα νομικά ζητήματα και την ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης με τους ανηλίκους. Το εν λόγω πρόγραμμα θα περιλαμβάνει μία βασική εκπαίδευση προκειμένου οι συμμετέχοντες να μπορούν να είναι επιλέξιμοι να γίνουν επίτροποι, όπως αναφέρεται ανωτέρω, καθώς και επιμορφωτικά σεμινάρια και εργαστήρια για εξειδικευμένα θέματα τα οποία θα λαμβάνουν χώρα περιοδικά, και θα έπονται της βασικής εκπαίδευσης. Για τον σκοπό αυτό, υπό τον συντονισμό της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και τη συμμετοχή φορέων, όπως διεθνείς οργανισμοί και υπηρεσίες της ΕΕ και άλλοι, θα σχεδιαστεί εκπαιδευτικό υλικό για την υλοποίηση εκπαίδευσης επιτρόπων και της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών. Θα ληφθεί υπόψη υλικό που έχει ήδη αναπτυχθεί τα προηγούμενα χρόνια από έγκριτους φορείς.

Δράση 2.3: Εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου μηχανισμού εποπτείας και αξιολόγησης των επιτρόπων

Οι επίτροποι θα λειτουργούν σύμφωνα με τις πρότυπες διαδικασίες και τον Κώδικα δεοντολογίας (για επαγγελματίες που εργάζονται με ασυνόδευτα παιδιά) που θα αναπτυχθούν από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Συνεπώς, το έργο των επιτρόπων θα πρέπει να παρακολουθείται βάσει καθορισμένων δεικτών επιτέλεσης των καθηκόντων τους. Θα λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των αρμοδιοτήτων ενός επιτρόπου, το πλαίσιο διαμονής του παιδιού, δηλαδή αν βρίσκεται σε ΚΥΤ, κέντρο φιλοξενίας, εποπτευόμενο διαμέρισμα, δομή επείγουσας φιλοξενίας, αλλά και οι τυχόν ιδιαίτερες περιστάσεις κάθε παιδιού. Ο φορέας υλοποίησης της επιτροπείας (νόμιμος εκπρόσωπος-διορισμένος επίτροπος) θα μεριμνά για την εποπτεία και την παρακολούθηση του έργου των επιτρόπων και θα καταρτίζει τις απαραίτητες εκθέσεις, τις οποίες θα υποβάλλει περιοδικά στην Ειδική Γραμματεία. Ο φορέας υλοποίησης θα διασφαλίζει ότι ο επίτροπος λαμβάνει την απαραίτητη καθοδήγηση και εποπτεία. Ακολούθως, η Ειδική Γραμματεία θα καταρτίσει και θεσπίσει πλαίσιο παρακολούθησης υλοποίησης της επιτροπείας, του έργου των ασκούντων την πράξη επιτροπείας (“επιτρόπων”) θα προβλέψει σύστημα υποβολής εκθέσεων και μηχανισμό διαχείρισης διαφωνιών μεταξύ παιδιού και επιτρόπου ή επιτρόπου και άλλου επαγγελματία.

Η αξιολόγηση των επιτρόπων θα πραγματοποιείται περιοδικά και θα είναι πολυδιάστατη. Οι επίτροποι θα αξιολογούνται εξωτερικά από ασυνόδευτους ανηλίκους και από συνεργαζόμενες αρχές και φορείς (π.χ. υπηρεσία ασύλου, φορείς λειτουργίας κέντρων φιλοξενίας, κ.λπ.), εσωτερικά από τον φορέα υλοποίησης της επιτροπείας για τον οποίο εργάζονται, και σε κεντρικό επίπεδο από την Ειδική Γραμματεία ως εποπτεύουσα αρχή. Οι επίτροποι θα συμμετέχουν επίσης στη διαδικασία αξιολόγησης για να παρέχουν ανατροφοδότηση. Η Ειδική Γραμματεία κατ’ αυτό τον τρόπο θα μπορεί να αξιολογεί και να ελέγχει τον εκάστοτε φορέα υλοποίησης, για την αξιολόγηση και την περαιτέρω βελτίωση του συστήματος επιτροπείας εν γένει.

Θα δημιουργηθεί μηχανισμός υποβολής παραπόνων φιλικός προς το παιδί και ανεξάρτητος, ο οποίος αποσκοπεί να διασφαλίζει τη δυνατότητα τα εκπροσωπούμενα παιδιά να εκφράζουν τις απόψεις τους ή να ζητήσουν υποστήριξη. Ο μηχανισμός θα είναι δημοσιοποιημένος δεόντως και θα είναι εύκολα προσβάσιμος. Μπορεί να περιλαμβάνει τηλεφωνική γραμμή, εφαρμογή κινητού ή άλλες μεθόδους ελέγχου, όπως ομάδες εστιασμένης συζήτησης, συνήγορος του Παιδιού, Γραμμή παιδικής προστασίας ΕΚΚΑ ή άλλων φορέων.

Δράση 2.4: Διασφάλιση πρόσβασης των ανηλίκων σε δωρεάν νομική συνδρομή

Ο επίτροπος δεν πρέπει να συγχέεται με δικηγόρο ή άλλο επαγγελματία νομικό που βοηθά τον ανήλικο στο πλαίσιο της αναγνώρισης του καθεστώτος ή της οικογενειακής επανένωσης, διαδικασιών στα πολιτικά ή ποινικά δικαστήρια ή νομικής εκπροσώπησης ενώπιον των διοικητικών ή δικαστικών αρχών. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δικαιούνται νομικής συνδρομής και εκπροσώπησης που παρέχεται από ειδικευμένους δικηγόρους, ιδίως κατά την εξέταση του αιτήματος διεθνούς προστασίας τους σε δεύτερο βαθμό και σε ποινικές διαδικασίες.

Οι δικηγόροι παρέχουν στους ανηλίκους αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις επιλογές που αφορούν στον καθορισμό του καθεστώτος τους, συνδράμουν τους ανηλίκους και τους επιτρόπους τους να κατανοήσουν τις διαδικασίες διεθνούς προστασίας ή άλλου νομικού καθεστώτος, υποστηρίζουν τις διαδικασίες με τη συμμετοχή σε συνεντεύξεις και με τη σύνταξη νομικών εγγράφων ή προσφυγών, εκπροσωπούν θύματα κακοποίησης ή εμπορίας,ώστε να διασφαλίζουν το δικαίωμα πρόσβασης του/της ανηλίκου/ανήλικης στη δικαιοσύνη. Η παροχή νομικής συνδρομής πρέπει να αποτελεί μέρος όλων των υπηρεσιών που προβλέπονται για ασυνόδευτους ανηλίκους και πρέπει να επεκταθεί πέραν της παροχής συνδρομής σε διαδικασίες καθορισμού του καθεστώτος, στην εκπροσώπηση ανήλικων θυμάτων εμπορίας ή ανήλικων φερόμενων ως δραστών.

Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων

Για την αντιμετώπιση των αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων για φροντίδα όσον αφορά στη σωματική και ψυχική υγεία, πρέπει να ληφθούν υπόψη ορισμένοι παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία τους και την πρόσβασή τους σε υπηρεσίες υγείας.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ενδέχεται να είχαν έλλειψη υγειονομικής περίθαλψης στο παρελθόν για πολλούς λόγους, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου θα ήταν επιτακτικό για την υγεία τους να είχαν επισκεφτεί ιατρό ή νοσοκομείο. Ίσως μάλιστα να προέρχονται από διαφορετική «κουλτούρα υγείας», η οποία δεν περιλαμβάνει την εισαγωγή στο νοσοκομείο, τη φαρμακευτική αγωγή, τους τακτικούς ιατρικούς ελέγχους ή την ψυχοθεραπεία και, ως εκ τούτου, να είναι απρόθυμοι να εμπιστευτούν την δυτική ιατρική και τις δυτικές πρακτικές ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Επιπλέον, η κουλτούρα τους μπορεί να επηρεάσει την αλληλεπίδρασή τους με το ιατρικό προσωπικό, π.χ. όσον αφορά στο φύλο. Ταυτόχρονα, ένας σημαντικός αριθμός ανηλίκων έχει βιώσει ή αντιμετωπίζει υψηλά επίπεδα άγχους, γεγονός το οποίο απειλεί την ευημερία τους. Ορισμένοι ανήλικοι έχουν επίσης υπάρξει θύματα βασανιστηρίων, σεξουαλικής βίας ή εκμετάλλευσης, σωματικής βίας ή έχουν χάσει τα μέλη της οικογένειάς τους κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους ή στην Ελλάδα. Ένας μικρός αριθμός εξ αυτών πάσχει από σοβαρές ψυχικές ασθένειες, οι οποίες δεν αντιμετωπίστηκαν με θεραπεία πριν από την άφιξή τους στην Ελλάδα. Ένας πολύ μικρός αριθμός, επίσης, πάσχει από σοβαρές σωματικές αναπηρίες.

Λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα κατάσταση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης στη χώρα και την κείμενη νομοθεσία, για την κάλυψη των αναγκών φροντίδας υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων, είναι σημαντικό να υιοθετηθούν νέες προσεγγίσεις.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3: ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους

Λόγω του αριθμού των μετακινήσεων ανηλίκων εντός της χώρας, της διαθεσιμότητας πολλών διαφορετικών νοσοκομείων και των αναγκών φροντίδας υγείας λόγω της ηλικίας τους, π.χ. εμβολιασμοί, κρίνεται απαραίτητο όλο το ιατρικό προσωπικό πριν από τη διενέργεια οποιασδήποτε εξέτασης ή θεραπείας, να γνωρίζει το ιατρικό ιστορικό του ανηλίκου, το οποίο πρέπει να είναι συνοδεύεται από εξετάσεις που έχουν διενεργηθεί και να συμπληρώνουν τον ιατρικό φάκελο του παιδιού. Επιπλέον, το πρόσωπο που υποβάλλει αίτημα στέγασης για ένα παιδί (υπάλληλος κρατικής υπηρεσίας), ο συντονιστής της δομής που φιλοξενεί τον ανήλικο, ο/η επίτροπός του και ο/η ίδιος(α) ο/η ανήλικος(η) θα πρέπει να ενημερώνονται για τις ανάγκες περίθαλψής τους από ιατρικό προσωπικό που θα έχει πλήρη εικόνα της υγείας του ανηλίκου. Εκτός αυτού, η Πολιτεία πρέπει να διαθέτει στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις υγειονομικές ανάγκες φροντίδας υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων προκειμένου να γνωρίζει ποιες υπηρεσίες πρέπει να υποστηριχθούν και να βελτιωθούν. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο με την ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήματος με ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα ιατρικά αρχεία.

Είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα πληροφοριακό σύστημα με τα ιατρικά αρχεία για τους ασυνόδευτους ανηλίκους για την παρακολούθηση της υγείας τους και των υπηρεσιών υγείας που λαμβάνουν. Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζεται η συνέχεια στην παροχή υπηρεσιών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η καταλληλότητα τυχόν θεραπείας και η παρακολούθηση της ευημερίας των ανηλίκων. Ταυτόχρονα, τα στατιστικά στοιχεία θα προσδιορίζουν ποιες υπηρεσίες χρησιμοποιούνται κυρίως και πρέπει να υποστηριχθούν και να βελτιωθούν περαιτέρω.

Δράση 3.2: Προαγωγή της ψυχικής υγείας και πρόληψη ψυχικών ασθενειών

Η ψυχική και η σωματική υγεία είναι έννοιες αλληλένδετες. Η ψυχική υγεία είναι κάτι περισσότερο από την απουσία ψυχικής ασθένειας, καθώς αφορά σε μια κατάσταση ευημερίας και αποτελεσματικής λειτουργίας τόσο του ατόμου όσο και της κοινότητας, αφού η κατάσταση κάθε ατόμου επηρεάζει την υγεία ολόκληρης της κοινότητας και αντίστροφα. Πολλοί παράγοντες και βιώματα που συνδέονται με το άτομο, αλλά και την κοινότητα μπορεί τελικά να αποτελέσουν κίνδυνο ή να έχουν θετικό αντίκτυπο. Η παιδική ηλικία και η εφηβεία σε συνδυασμό με την κατάσταση που βρίσκεται εξ ορισμού ένας αιτών άσυλο ή πρόσφυγας καθιστούν τους ασυνόδευτους ανηλίκους ιδιαίτερα ευάλωτους και εκτεθειμένους σε αυξημένους κινδύνους δημιουργώντας ήδη ένα αρνητικό ψυχολογικό υπόβαθρο για προδιάθεση σε προβλήματα ψυχικής υγείας. Ως εκ τούτου, πρέπει να ληφθούν στοχευμένα και συντονισμένα μέτρα όσον αφορά στην εν λόγω ομάδα πληθυσμού.

Η προώθηση της ψυχικής υγείας για ασυνόδευτους ανηλίκους έχει ως στόχο να ενισχύσει την ικανότητά τους να αξιοποιούν τις δυνατότητές τους και να αντιμετωπίζουν τις εναλλαγές και τις μεταβάσεις στη ζωή τους και τα συνήθη άγχη. Μία τέτοια δράση έχει, επίσης, ως στόχο να ενημερώσει και να ενισχύσει την κατανόηση επί των προβλημάτων ψυχικής υγείας και επί της ψυχικής ασθένειας και, ως εκ τούτου, να ενθαρρύνει τους ανηλίκους να αναζητούν βοήθεια, όταν χρειάζεται. Επικεντρώνεται στην αύξηση της συναισθηματικής ανθεκτικότητας και στη μείωση της ευαλωτότητας σε προβλήματα ψυχικής υγείας μέσω της ανάπτυξης των προσωπικών δεξιοτήτων και της αυτοεκτίμησης. Με αυτό τον τρόπο ενισχύονται οι στρατηγικές αντιμετώπισης και αυξάνονται οι προστατευτικοί παράγοντες στο περιβάλλον τους.

Προγράμματα προώθησης της ψυχικής υγείας θα υλοποιούνται κυρίως σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων και είναι σημαντικό να υλοποιηθούν περαιτέρω στα σχολεία διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής των προγραμμάτων για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Δράση 3.3: Προώθηση της πολιτισμικής επάρκειας των εργαζομένων στον τομέα της υγείας

Για τη διαχείριση των ζητημάτων που αντιμετωπίζουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και γενικά τα άτομα με διαφορετικό πολιτισμικό και γλωσσικό υπόβαθρο, οι επαγγελματίες στον τομέα της υγείας πρέπει να έχουν μια πολιτισμικά ευαίσθητη προσέγγιση κατά την παροχή των απαιτούμενων υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης. Οι επαγγελματίες στον τομέα της υγείας πρέπει να ενισχύσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, αναπτύσσοντας μια διαπολιτισμική επάρκεια, ώστε να παρέχουν υπηρεσίες με τον κατάλληλο τρόπο σε αυτόν τον ευάλωτο πληθυσμό. Η πολιτισμική επάρκεια είναι ιδιαίτερα σημαντική για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, καθώς η κουλτούρα του ασθενή και οι συνθήκες στη χώρα υποδοχής επηρεάζουν το πώς θα βιώσει το άτομο ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας.

Η πολιτισμική επάρκεια αποτελεί μια συνεχιζόμενη διαδικασία επιμόρφωσης. Ως εκ τούτου, η εν λόγω εκπαίδευση περιλαμβάνει μια σειρά σεμιναρίων. Για τον σκοπό αυτό, θα σχεδιαστεί αρχικά μια εκπαιδευτική ενότητα, η οποία θα περιλαμβάνει μια διευρυμένη και γενική διαπολιτισμική προσέγγιση, η οποία θα αναπτυχθεί περαιτέρω ώστε να περιλαμβάνει αναφορές για πολλές διαφορετικές κουλτούρες. Οι εκπαιδεύσεις πρέπει να γίνουν πιλοτικά σε ποικίλες ειδικότητες υγειονομικού προσωπικού, τα αποτελέσματα των οποίων θα ενημερώσουν την τελική έκδοση του εκπαιδευτικού υλικού και αυτό θα αποτελεί το πρώτο επίσημο υλικό και μεθοδολογία για την προώθηση της πολιτισμικής επάρκειας. Σταδιακά, η εν λόγω εκπαιδευτική ενότητα είναι σημαντικό να εισαχθεί στις ιατρικές και νοσηλευτικές σχολές και να μπορεί να αναθεωρηθεί, να ενημερωθεί και να εμπλουτιστεί. Στο σχεδιασμό τέτοιων έργων είναι πολύτιμη η συμβολή, μεταξύ άλλων, των ιατρών προσφυγικού ή μεταναστευτικού υποβάθρου, καθώς και εξειδικευμένων διαπολιτισμικών μεσολαβητών.

Δράση 3.4: Προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των ανηλίκων και ιδίως των κοριτσιών

Η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία είναι ουσιώδη στοιχεία του δικαιώματος στην υγεία, καθώς και οι δύο περιπτώσεις υποδηλώνουν ότι ένα άτομο απολαμβάνει πλήρη σωματική, διανοητική και κοινωνική ευεξία και θετική σεξουαλική ζωή που προάγει την ευημερία του. Ενώ αφορά και επηρεάζει όλες τις ηλικίες και τα φύλα ή φυλετικές ταυτότητες, αρχικά γίνεται εμφανής κατά τη διάρκεια της εφηβείας μετά από μείζονες σωματικές, ορμονικές και νευροαναπτυξιακές αλλαγές. Αυτά τα ζητήματα συχνά σε πολλούς πολιτισμούς και κοινωνίες αποτελούν ταμπού, και κατ’ επέκταση οι ανήλικοι σχεδόν ποτέ δεν μιλούν για τέτοια θέματα με δική τους πρωτοβουλία με τους επαγγελματίες που τους πλαισιώνουν, παρά μόνον όταν είναι πλέον πολύ αργά και ήδη αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι κατά κύριο λόγο ανεπαρκώς ενημερωμένοι και δεν είναι καθόλου προετοιμασμένοι για τη διαχείριση σεξουαλικής δραστηριότητας. Η πρόσβαση σε πληροφορίες, η αντισύλληψη και η ενδυνάμωση των ανηλίκων αποτελούν κλειδιά για την προστασία από τη μετάδοση σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, την αποπομπή από τις οικογένειές τους και άλλους κινδύνους για την ευημερία τους.

Η υποστήριξη και η παρέμβαση για τη διασφάλιση της καλής σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας για τους νέους έχει μακροχρόνια οφέλη στη ζωή τους και πρέπει να πραγματοποιείται ήδη από νεαρή ηλικία για την πρόληψη έναντι επικίνδυνων συμπεριφορών και την ενίσχυση της θέσης των ανηλίκων στην κοινότητα. Κατά τον σχεδιασμό έργων για την προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας με στόχο τους ασυνόδευτους ανηλίκους, οι πολιτισμικές προεκτάσεις και ευαισθησίες είναι πολύ σημαντικές. Οι πολιτισμικές αντιλήψεις για το φύλο, τη θέση και τα δικαιώματα των κοριτσιών επηρεάζουν σημαντικά τη σεξουαλική συμπεριφορά αμφότερων των φύλων. Ως εκ τούτου, τα αποτελεσματικά και βιώσιμα προγράμματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας πρέπει να απευθύνονται τόσο στα κορίτσια όσο και στα αγόρια και να προωθούν μια προσέγγιση βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα όσον αφορά τα ζητήματα της σεξουαλικότητας, της ισότητας, της χειραφέτησης και της αντισύλληψης.

Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων

Η εκπαίδευση είναι ο θεμέλιος λίθος για τη διεκδίκηση και την προστασία κάθε δικαιώματος που κατοχυρώνεται σε κάθε διεθνές και ευρωπαϊκό κείμενο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πρόσβαση στην εκπαίδευση περιλαμβάνει πολλά περισσότερα από την απλή πρόσβαση στην είσοδο ενός σχολείου. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι διαθέσιμη, προσβάσιμη, αποδεκτή και προσαρμόσιμη (το σχήμα των 4As)[55]), ώστε οι ανήλικοι να απολαμβάνουν πλήρως το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Η διαθεσιμότητα συνεπάγεται ότι η εκπαίδευση παρέχεται από ένα κράτος σε όλα τα παιδιά, ότι υπάρχουν κατάλληλες υποδομές και εξοπλισμός και προσλαμβάνονται εκπαιδευτικοί.

Η προσβασιμότητα σημαίνει ότι η εκπαίδευση είναι προσβάσιμη σε όλα τα παιδιά, χωρίς διακρίσεις για οποιονδήποτε λόγο, όπως η φυλή, το φύλο, οι σωματικές ή ψυχικές ικανότητες, η μόλυνση από τον ιό HIV-AIDS, η οικονομική, κοινωνική ή νομική κατάσταση και ότι υπάρχει ασφαλής και εύκολη πρόσβαση στις εγκαταστάσεις του σχολείου.

Η αποδοχή αφορά το περιεχόμενο της εκπαίδευσης που είναι σχετικό, κατάλληλο και υψηλής ποιότητας, το πρόγραμμα σπουδών είναι πλουραλιστικό, αμερόληπτο και πολιτισμικά κατάλληλο και τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν μέρος αυτού. Οι μέθοδοι και τα υλικά διδασκαλίας και μάθησης είναι φιλικά προς τα παιδιά και δεν περιέχουν στοιχεία βίας. Οι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύονται επαγγελματικά και υποστηρίζονται και εποπτεύονται σωστά.

Η προσαρμοστικότητα αναφέρεται σε μια εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανάγκες και την κατάσταση των παιδιών και στις συνθήκες της κοινωνίας στην οποία ζουν.

Για τους λόγους αυτούς, ένα περαιτέρω βήμα από το σημείο στο οποίο ήδη βρισκόμαστε είναι η διασφάλιση ότι η εκπαίδευση προσαρμόζεται στις ανάγκες, τις ικανότητες, τις φιλοδοξίες και την προοπτική των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αξιολογώντας το επίπεδο εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων κάθε ανηλίκου, ακούγοντας τις απόψεις του και αξιολογώντας το βέλτιστο συμφέρον του, θα πρέπει να παρέχονται διαφορετικές διαδρομές και δυνατότητες εντός του επίσημου πάντα εκπαιδευτικού συστήματος. Το επίσημο σύστημα εκπαίδευσης θα πρέπει να γίνει ευέλικτο και να περιλαμβάνει επίσης προγράμματα “μη τυπικής” εκπαίδευσης θέτοντας υψηλά πρότυπα ποιότητας και παρακολουθώντας την εφαρμογή τους.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 4: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Δράση 4.1: Αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης και δεξιοτήτων

Η προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων απαιτεί την ολοκληρωμένη αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων του ανηλίκου. Για τον σκοπό αυτό, σχεδιάζονται η μεθοδολογία και τα αναγκαία εργαλεία, όπως ερωτηματολόγια και οδηγοί συνέντευξης ή σύντομα τέστ. Με βάση την εμπειρία άλλων χωρών όσον αφορά την αξιολόγηση των δεξιοτήτων προσώπων από διαφορετικές χώρες και διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα, θα συσταθεί ομάδα εργασίας υπό τον συντονισμό της ΕΓΠΑΑ για να προχωρήσει στην ανάπτυξη των απαραίτητων εργαλείων. Εκπαιδευτικοί που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και εργάζονται με ασυνόδευτα παιδιά θα κληθούν να εφαρμόσουν πιλοτικά τέτοια εργαλεία προκειμένου να επικαιροποιηθούν από την πράξη και έπειτα να εδραιωθούν. Προκειμένου για την εφαρμογή της δράσης, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εκπαιδεύονται σχετικά. Ακολουθεί περαιτέρω κατάρτιση των εκπαιδευτικών.

Δράση 4.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων των εκπαιδευτικών για τη διευκόλυνση της διδασκαλίας σε πολύγλωσση τάξη

Σε μια πολύγλωσση τάξη όπου η γλώσσα διδασκαλίας είναι τα ελληνικά, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να εκπαιδεύονται σε τεχνικές και εργαλεία σχετικά με τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους εκπαιδευτικούς στους οποίους έχει ανατεθεί η διδασκαλία των ελληνικών ως ξένης γλώσσας αλλά και για τους εκπαιδευτικούς που πρέπει να παραδίδουν διάφορα μαθήματα στην ελληνική γλώσσα προκειμένου να διασφαλίσουν ότι το μάθημα γίνεται κατανοητό από όλους τους μαθητές. Θα πρέπει να οργανωθούν επιμορφωτικά προγράμματα, ώστε οι εκπαιδευτικοί να αποκτήσουν σχετικές δεξιότητες και γνώσεις, καθώς μία τέτοια μεθοδολογία και τέτοια εργαλεία διδασκαλίας μπορούν να αποδειχθούν πολύτιμα σε οποιοδήποτε επίπεδο και μάθημα. Η επιτυχής παρακολούθηση μίας σειράς σεμιναρίων πρέπει να συνεπάγεται και μία επίσημη πιστοποίηση και αναγνώριση, γεγονός το οποίο θα αποτελεί και κίνητρο για να συμμετέχουν ολοένα και περισσότεροι εκπαιδευτικοί. Ωστόσο, η εν λόγω πιστοποίηση δεν θα εξομοιώνεται με σχετικές πανεπιστημιακές σπουδές. Σε αυτό το πνεύμα, πρέπει να αναπτυχθεί ένα μητρώο ειδικευμένων και πιστοποιημένων εκπαιδευτικών που κατέχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα σε αυτόν τον τομέα, ώστε να αποτελέσει τη «δεξαμενή» επαγγελματιών που θα προσληφθούν για μαθήματα γλώσσας και άλλα μαθήματα, σε σχολεία με πολύγλωσσες τάξεις μαθητών.

Δράση 4.3: Διασφάλιση της πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων στη σχολική εκπαίδευση

Προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην εκπαίδευση και να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στο σχολείο, πρέπει να μειωθούν και να αντιμετωπιστούν τυχόν εμπόδια και οι ανήλικοι να προετοιμαστούν επαρκώς και να νιώθουν αυτοπεποίθηση και ασφάλεια για τη φοίτησή τους στο σχολείο. Ως εκ τούτου, η διαθεσιμότητα προπαρασκευαστικών μαθημάτων, μαθημάτων ενισχυτικής διδασκαλίας και άλλων μέτρων στήριξης πρέπει να αυξηθεί.

Ειδικά για τα μικρά παιδιά η σχολική εκπαίδευση αποδεικνύεται σημαντικά επωφελής όχι μόνο όσον αφορά τα μετέπειτα ακαδημαϊκά τους επιτεύγματα αλλά και για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και την κοινωνική ένταξή τους. Συχνά, το σχολείο είναι ένας από τους λίγους χώρους όπου οι ανήλικοι πρόσφυγες και μετανάστες συναντώνται με ανήλικους της τοπικής κοινωνίας. Είναι σημαντικό ότι η τυπική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για εννέα βαθμίδες και έως τα δεκαέξι (16) έτη της ηλικίας. Ως εκ τούτου, οι τάξεις υποδοχής που έχουν ήδη προβλεφθεί αρχικά στο ν. 3879/2010 (Α’ 163) και προσδιορίζονται με υπουργική απόφαση ετησίως, θα λειτουργούν σε πλήρη ανάπτυξη και το μέτρο αυτό στήριξης θα ενισχύεται διαρκώς, με σκοπό την υποστήριξη της εκπαίδευσης όλων των ανηλίκων προσφύγων και μεταναστών. Τα εν λόγω μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας πρέπει να υποστηρίζουν την ικανότητα των ανηλίκων στα ελληνικά και άλλα μαθήματα, προκειμένου να συμμετέχουν με αυτοπεποίθηση στις τάξεις των σχετικών μαθημάτων με τους ελληνόγλωσσους μαθητές. Είναι σημαντικό οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να παρακολουθούν μαθήματα σε σχολείο που βρίσκεται κοντά στις δομές φιλοξενίας στις οποίες ζουν. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι δυνατόν ή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους, θα λαμβάνονται μέτρα για την ασφαλή μεταφορά των ανηλίκων στο σχολείο. Επιπλέον, πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι ανήλικοι είναι κατάλληλα εφοδιασμένοι και ενημερωμένοι επαρκώς για τη συμμετοχή τους σε τάξη στη χώρα μας. Πρόσθετα μέτρα υποστήριξης αφορούν τα αναγκαία μέτρα που λαμβάνονται για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων με αναπηρία στη σχολική εκπαίδευση, από εκπαιδευτικό υλικό κατάλληλο μέχρι κατάλληλες και ασφαλείς υποδομές κι εγκαταστάσεις.

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών

Οι ανήλικοι είναι φορείς δικαιωμάτων και μπορούν μόνοι τους να ασκούν τα δικαιώματά τους. Έχουν, επίσης, το δικαίωμα να λαμβάνουν υποστήριξη και καθοδήγηση από τους ενηλίκους υπεύθυνους για τη φροντίδα και την προστασία τους, κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους, σύμφωνα με τις ικανότητές τους που εξελίσσουν διαρκώς. Οι δράσεις οι οποίες υιοθετούν μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού βασίζονται στη θεσμική υποχρέωση ότι η κοινωνία έχει το καθήκον να ενεργεί κατά τρόπο που επιτρέπει στα παιδιά να απολαμβάνουν και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Μολονότι τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν αξιώσεις για την κάλυψη των αναγκών ενός ατόμου, η προσέγγιση που βασίζεται στα δικαιώματα συνεπάγεται την ύπαρξη ενός φορέα επιφορτισμένου με την εκπλήρωση ενός καθήκοντος (duty-bearer), δηλαδή η πολιτεία μαζί με όλους τους φορείς, οι οποίοι πρέπει να είναι σε θέση να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους για σεβασμό, προστασία και πραγμάτωση των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η μετάβαση από μια προσέγγιση με βάση τις ανάγκες σε μια προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες και τη δέσμευση όλων των φορέων. Ως εκ τούτου, πρέπει να ληφθούν μέτρα που να διέπονται από τις τέσσερις γενικές αρχές της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ήτοι το δικαίωμα στη μη διάκριση (άρθρο 2), το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη (παρ. 1 του άρθρου 3), το δικαίωμα τη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη (άρθρο 6) και στην έκφραση των απόψεων του παιδιού (άρθρο 12).

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 5.1: Εισαγωγή ευρείας χρήσης της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος

Όπως αναφέρει η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού[56], το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι τριπλή έννοια: α) ουσιαστικό δικαίωμα, β) ερμηνευτική δικαιική αρχή και γ) διαδικαστικός κανόνας.

Πρέπει να ενταχθεί και να εδραιωθεί η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος (ΑΒΣ) του παιδιού σε κάθε περίπτωση που αρμόζει, προκειμένου να επιλέγεται η καταλληλότερη λύση για κάθε ανήλικο με βάση το προφίλ, τις απόψεις και την κατάστασή του/της στο δεδομένο χρόνο, η οποία θα επανεξετάζεται και θα επικαιροποιείται τακτικά. Η αξιολόγηση πρέπει να διενεργείται από επαγγελματίες και υπαλλήλους με την απαιτούμενη εξειδίκευση, σε συνεργασία και με άλλους επαγγελματίες ή φορείς, και προϋποθέτει τη συμμετοχή του παιδιού.

Οι τομείς ενδιαφέροντος που εξετάζονται είναι: προσωπικές πληροφορίες, οικογενειακή κατάσταση και ιστορικό αποχωρισμού, αξιολόγηση των αναγκών προστασίας και φροντίδας, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών διαβίωσης και της φροντίδας που λαμβάνει, της ασφάλειας και της προστασίας, της υγείας και της πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, της πρόσβασης στο φαγητό, της πρόσβασης σε (πόσιμο) νερό και της υγιεινής, της εκπαίδευσης, των καθημερινών δραστηριοτήτων του ανηλίκου, της γενικότερης ευημερίας του παιδιού, ενεργειών για τον εντοπισμό της οικογένειας, και του νομικού καθεστώτος. Επόμενα στάδια που θα ακολουθήσουν:

Ανάπτυξη προτύπου για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος από την Ειδική Γραμματεία με βάση το πρότυπο της Ύπατης Αρμοστείας[57] και τις προσαρμογές που έχουν ήδη γίνει από έγκριτους δημόσιους φορείς (π.χ. Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού) στο πλαίσιο υλοποίησης έργων.
Ανάπτυξη μιας εκπαιδευτικής ενότητας για την ορθή χρήση της ΑΒΣ και την ανάπτυξη μιας διαδικασίας Καθορισμού Βέλτιστου Συμφέροντος του παιδιού (ΚΒΣ) και δημιουργία διαδικασίας διαπίστευσης για επαγγελματίες που προβλέπεται να διενεργήσουν ΑΒΣ.
Καθιέρωση της διενέργειας ΑΒΣ μέσω της παροχής του υποδείγματος σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και διοργάνωση εκπαιδεύσεων επαγγελματιών σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία ή/και υπηρεσίες και οργανισμούς της ΕΕ (π.χ. EASO, FRA) για τα δικαιώματα των παιδιών, την έννοια του βέλτιστου συμφέροντος, τη φόρμα ΑΒΣ και τη διαδικασία της ΑΒΣ.
Διαμόρφωση νομικού πλαισίου ανάπτυξης ΑΒΣ και ΚΒΣ, καθώς και της διαδικασίας διαπίστευσης των επαγγελματιών που θα είναι σε θέση να διενεργούν ΑΒΣ – μόνο εκπαιδευμένοι και ειδικευμένοι επαγγελματίες θα μπορούν να αξιολογούν επίσημα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
Ολοκλήρωση με ΚΒΣ για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων, όπως ο προσδιορισμός μιας βιώσιμης λύσης.

Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ΑΒΣ είναι μια απαραίτητη διαδικασία για την απόκτηση γνώσεων σχετικά με διάφορες πτυχές της ζωής ενός ανηλίκου και την κατανόηση των αναγκών του. Κάθε φορέας θα πρέπει να εφαρμόζει μια τέτοια διαδικασία και να προσαρμόζει το πρότυπο στον σκοπό που εξυπηρετεί η συγκεκριμένη ενέργεια του φορέα. Ο επίτροπος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ΑΒΣ.

Ειδικά όσον αφορά σημαντικές αποφάσεις και ιδίως αποφάσεις που αφορούν την εξεύρεση βιώσιμης λύσης, κρίνεται απαραίτητος ο καθορισμός του βέλτιστου συμφέροντος (ΚΒΣ) με τη μορφή μηχανισμού που εγγυάται την έκφραση και την ακρόαση των απόψεων των ανηλίκων, άλλων σημαντικών προσώπων που συνδέονται με τα παιδιά (π.χ. μέλη της οικογένειας), των επιτρόπων τους στην Ελλάδα και των επαγγελματιών που συμμετέχουν στη διαχείριση της υπόθεσής τους. Ενώ ο ΚΒΣ συνιστά μία επίσημη διαδικασία με αυστηρές εγγυήσεις που έχει θεσπίσει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους ρόσφυγες, το εν λόγω πρότυπο θα υιοθετηθεί από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων για την περαιτέρω προσαρμογή του, και τη θέσπιση ενός μοντέλου-διαδικασίας καθορισμού βέλτιστου συμφέροντος. Οι φορείς και οι επαγγελματίες που ασχολούνται με την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, ανάλογα με την ειδικότητα και τον ρόλο τους, ενθαρρύνονται να ακολουθούν παρόμοια διαδικασία, ως προς τις διαδικαστικές εγγυήσεις και την υιοθέτηση μιας πολυτομεακής και διεπιστημονικής προσέγγισης. Ο καθορισμός του βέλτιστου συμφέροντος θα πρέπει να θεωρείται τυποποιημένη διαδικασία η οποία πρέπει να εφαρμόζεται στη λήψη σημαντικών αποφάσεων που αφορούν το μέλλον του ανηλίκου.

Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους

Όλοι οι επαγγελματίες που εργάζονται με και για ασυνόδευτους ανηλίκους θα λαμβάνουν κατάρτιση για την ενίσχυση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους σε θέματα που αφορούν τα δικαιώματα των παιδιών, την προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα του παιδιού στην εργασία τους, την προστασία των παιδιών και το σχετικό νομικό πλαίσιο. Η διάρκεια των προγραμμάτων κατάρτισης θα ποικίλλει ανάλογα με την ειδικότητα των επαγγελματιών και τον ρόλο τους στην προστασία των ανηλίκων. Ωστόσο, οποιαδήποτε εκπαίδευση, εργαστήριο ή σεμινάριο πρέπει να θεωρείται μέρος μιας συνεχιζόμενης ανάπτυξης ικανοτήτων. Ως εκ τούτου, πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη διασφάλιση της συνεχούς κατάρτισης των επαγγελματιών ή των υπαλλήλων που έρχονται σε επαφή με ανηλίκους.

Ενώ οι εκπαιδεύσεις θα απευθύνονται κατά κύριο λόγο σε κάθε ειδικότητα ξεχωριστά ή σε μια ομάδα ειδικοτήτων που συνεργάζονται ως ομάδα, θα προωθηθούν επίσης εκπαιδεύσεις μεταξύ των φορέων για την ενθάρρυνση της ανταλλαγής απόψεων και οπτικής και της δικτύωσής τους.

Οι ομάδες-στόχος αυτών των εκπαιδεύσεων θα είναι οι επίτροποι, το προσωπικό των δομών φιλοξενίας, η αστυνομία, το λιμενικό, η υπηρεσία ασύλου, η υπηρεσία υποδοχής και ταυτοποίησης, οι διερμηνείς, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ψυχολόγοι, οι δάσκαλοι και οι εκπαιδευτικοί, οι δικηγόροι.

Τα κύρια θέματα της επιμόρφωσής τους θα είναι:

τα καθήκοντά τους και τα όρια της αρμοδιότητάς τους,
τα δικαιώματα των παιδιών, οι ανάγκες των παιδιών και η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντός τους,
οι δεξιότητες επικοινωνίας με παιδιά και ιδιαίτερα με ευάλωτα παιδιά (θύματα κακοποίησης ή εκμετάλλευσης ή βασανιστηρίων ή παιδιών που έχουν υποστεί τραύμα),
τα αναπτυξιακά στάδια και η αναπτυξιακή ψυχολογία,
οι βασικές αρχές κατά την εργασία με ανηλίκους, η προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα,
διαπολιτισμικά ζητήματα, θέματα που αφορούν στο φύλο και σχετίζονται με τα στερεότυπα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την προστασία και την ελευθερία,
εμπορία ανθρώπων, κακοποίηση και παραμέληση παιδιών (παράγοντες επικινδυνότητας και ενδείξεις),
το εθνικό σύστημα παραπομπής για θέματα προστασίας των παιδιών (εξαφανισμένα παιδιά ή παιδιά-θύματα),
το εθνικό σύστημα προστασίας των παιδιών, υγείας και εκπαίδευσης, φορείς, υπηρεσίες, οργανισμοί, ΜΚΟ και άλλοι πόροι που σχετίζονται με τη ζωή ενός ασυνόδευτου ανηλίκου στην Ελλάδα,
η νομοθεσία περί επιτροπείας, προστασίας των παιδιών, μετανάστευσης, διεθνούς προστασίας, κοινωνικής ένταξης,
η χρήση υπηρεσιών διερμηνείας και διαπολιτισμικής μεσολάβησης,
η διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης,
ο χειρισμός δύσκολων περιπτώσεων ανηλίκων, π.χ. συμπεριφορές που δεν συνιστούν προβλήματα ψυχικής υγείας παρά υποδηλώνουν συναισθηματική δυσφορία και άλλες που απαιτούν διαχείριση κρίσεων ή επίλυσης διενέξεων.

Σε κάθε υπηρεσία και φορέα που εμπλέκεται στη διαχείριση ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει να διορίζονται σημεία επαφής για ασυνόδευτους ανηλίκους και να γνωστοποιούνται στην ΕΓΠΑΑ. Αυτό θα επιτρέψει την ανάπτυξη ενός βιώσιμου δικτύου επαγγελματιών που θα προωθεί τα δικαιώματα των παιδιών και τη συνέχιση της επιμόρφωσης κάθε φορέα.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων

Στόχος 1: Διασφάλιση της παροχής φιλικών προς τα παιδιά πληροφοριών και της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Ποσότητα υλικού με φιλικές προς τα παιδιά πληροφορίες

Ø Αριθμός παιδιών που έχουν πρόσβαση σε μηχανισμό υποβολής παραπόνων

Ø Συμπερίληψη της συμμετοχής των ανηλίκων στις πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας

Ø Αριθμός πιστοποιημένων διερμηνέων

Ø Αριθμός υπηρεσιών /φορέων που παρέχουν υπηρεσίες διερμηνείας

Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Ø Θέσπιση νέου νομικού πλαισίου

Ø Αριθμός παιδιών που έχουν εκπρόσωπο ή/και επίτροπο

Ø Αριθμός εν ενεργεία εκπαιδευμένων επιτρόπων

Ø Αριθμός πρότυπων διαδικασιών λειτουργίας και εργαλείων για την επιτροπεία

Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Αριθμός ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους σε βάση δεδομένων του εθνικού συστήματος υγείας

Ø Αριθμός προγραμμάτων/σεμιναρίων που διοργανώνονται σχετικά με την ψυχική υγεία

Ø Αριθμός ατόμων που παρακολούθησαν την κάθε δραστηριότητα

Ø Αριθμός επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας έτσι ώστε να αναπτύξουν μια διαπολιτισμική επάρκεια

Ø Αριθμός των προγραμμάτων/εργαστηρίων σχετικά με την σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία

Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Αριθμός διαθέσιμων εργαλείων για αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Αριθμός εξειδικευμένων και καταρτισμένων εκπαιδευτικών που διδάσκουν σε πολύγλωσση τάξη

Ø Αριθμός παιδιών που έχουν πρόσβαση σε τυπική ή μη τυπική εκπαίδευση

Ø Αριθμός παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών

Ø Αριθμός εκπαιδευμένων επαγγελματιών στην διεξαγωγή της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος

Ø Αριθμός εκθέσεων αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος και καθορισμού του βέλτιστου συμφέροντος ανά παιδί

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που φτάνουν στην ελληνική επικράτεια πρέπει να αναζητούνται βιώσιμες λύσεις, όπως ο εντοπισμός της οικογένειας κάθε παιδιού, η οικογενειακή επανένωση, η χορήγηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας ή άλλου καθεστώτος νόμιμης διαμονής που επιτρέπει στους ανηλίκους να ενταχθούν με επιτυχία στην τοπική κοινότητα και στην ελληνική κοινωνία, τη μετεγκατάσταση σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ ή χώρα-εταίρο. Επιπλέον, θα λαμβάνονται ειδικά μέτρα για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που πλησιάζουν στην ενηλικίωση και τους νεαρούς ενηλίκους μέχρι την ηλικία των είκοσι ένα (21) ετών. Τα μέτρα υποστήριξης θα αφορούν τόσο τους νεαρούς ενηλίκους που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα όσο και εκείνους που αναμένεται να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής. Οι βιώσιμες λύσεις θα βασίζονται στην αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος κάθε ανηλίκου σε ατομική βάση.

Υφιστάμενη κατάσταση

Η είσοδος ατόμων στην ελληνική επικράτεια ρυθμίζεται κυρίως από τον Κώδικα Συνόρων του Σένγκεν^[58] και τον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης^[59]. Οι προϋποθέσεις για τη διαμονή πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών στην Ελλάδα προβλέπονται από τον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης^[60]. Ωστόσο, σε περίπτωση προσώπων που επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας, ισχύουν η Σύμβαση της Γενεύης^[61] και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης^[62] που τη συμπληρώνει, καθώς και ο ν. 4636/2019 (Α’ 169) περί διεθνούς προστασίας[63], και ο Κανονισμός ”Δουβλίνο ΙΙΙ» (ΕΕ) 604/2013^[64] κατά περίπτωση.

Ένας ασυνόδευτος πολίτης τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, ο οποίος εισήλθε στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, προκειμένου να αποκτήσει καθεστώς νόμιμης διαμονής στη χώρα θα πρέπει να εξεταστεί αν πληροί τις προϋποθέσεις για να λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας ή, διαφορετικά, ανθρωπιστική προστασία, οπότε είτε θα υποβάλει αίτηση για διεθνή προστασία είτε για άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σύμφωνα με το άρθρο 19Α του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης^[65]. Τα άτομα που δεν επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας ή των οποίων το αίτημα απορρίπτεται οριστικά κατά τη διαδικασία των συνόρων ή τα οποία δεν ζητούν άλλο είδος προστασίας, παραπέμπονται για απέλαση, επιστροφή ή επανεισδοχή^[66]. Στην προκειμένη περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 3907/2011, άρθρα 16 και επόμενα^[67]. Τυχόν επιστροφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα καταγωγής απαιτεί ειδικές εγγυήσεις (λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον τους και την αναζήτηση κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων υποδομών προστασίας στη χώρα καταγωγής τους)^[68], με αποτέλεσμα η διαδικασία να καθίσταται πρακτικά ανεφάρμοστη.

Ένας ανήλικος άνω των δεκαπέντε (15) ετών μπορεί να υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας μόνος του, ενώ για ανηλίκους κάτω των δεκαπέντε (15) ετών, η αίτηση πρέπει να υποβληθεί από τον νόμιμο εκπρόσωπό τους^[69]. Ο ανήλικος λαμβάνει δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία το οποίο επέχει θέση προσωρινού τίτλου διαμονής διάρκειας ενός (1) έτους.^[70] Το δελτίο ανανεώνεται ή επιστρέφεται. Ο ν. 4636/2019, προβλέπει τις απαραίτητες εγγυήσεις για την εξέταση της αίτησης ενός/μίας ανηλίκου/ανήλικης για διεθνή προστασία, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και την ευαλωτότητα^[71]. Για τον σκοπό αυτό, προβλέπεται, επίσης, ότι οι αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων εξετάζονται καταρχήν με την κανονική διαδικασία και μόνο κατ’ εξαίρεση με τη διαδικασία συνόρων^[72] ή την ταχύρρυθμη διαδικασία[73]. Ειδικότερα, για τους ανηλίκους κάτω των δεκαπέντε (15) ετών, καθώς και για ανηλίκους που είναι θύματα βασανιστηρίων, εμπορίας ανθρώπων, βιασμού ή άλλης μορφής ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας, οι αιτήσεις διεθνούς προστασίας εξετάζονται πάντοτε με την κανονική διαδικασία[74], δηλαδή με λιγότερο αυστηρές προθεσμίες.

Σε περίπτωση θετικής απόφασης σε πρώτο ή σε δεύτερο βαθμό, απονέμεται στον ανήλικο το καθεστώς του πρόσφυγα ή του δικαιούχου επικουρικής προστασίας[75] που σημαίνει άδεια διαμονής για τρία (3) έτη, με δυνατότητα ανανέωσης για άλλα τρία (3) έτη (όσον αφορά το καθεστώς του πρόσφυγα) ή για ένα έτος με δυνατότητα ανανέωσης για δύο (2) έτη (όσον αφορά το καθεστώς της επικουρικής προστασίας)[76]. Σε αντίθετη περίπτωση, ο ανήλικος μπορεί να υποβάλει αίτηση για άδεια διαμονής δύο (2) ετών για ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον βρίσκεται υπό τη φροντίδα μη κερδοσκοπικού ιδρύματος ή άλλης κλειστής δομής φιλοξενίας υπό την εποπτεία του αρμόδιου Υπουργείου, σύμφωνα με το άρθρο 19Α παρ. 2 περ. α) και δ) αντίστοιχα του ν. 4251/2014 (Α’ 80)^[77].

Οι δράσεις κοινωνικής ένταξης αναφορικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους ξεκίνησαν να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται συντονισμένα εντός του έτους 2020, ενώ πριν υλοποιούνταν σποραδικά ή σε επίπεδο μεμονωμένων έργων.

Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε μια εικόνα για τον αριθμό των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα κατά τα τελευταία πέντε (5) έτη, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση όσον αφορά τις βιώσιμες λύσεις που έχουν εξευρεθεί και υλοποιηθεί μέχρι στιγμής και να σχεδιάσουμε τα επόμενα βήματα.

Στοιχεία μέχρι τις 30.09.2021:

Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων – Στοιχεία μέχρι την 30 Σεπτεμβρίου 2021
	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
νέες Αφίξεις μόνο σε ΚΥΤ*	–	1.887	1.591	2.083	3.558	533	431
νέες αιτήσεις ασύλου	383	1.978	2.459	2.638	3.330	2.788	1.455
θετικές αποφάσεις χορήγησης διεθνούς προστασίας***	95	82	189	350	517	401	265
Μεταφορές οικογενειακής επανένωσης	74	71	336	396	492	569	816
Μηχανισμός επείγουσας μετεγκατάστασης	–	492		–	–	–	–
Μηχανισμός εθελοντικής μετεγκατάστασης	–	–	–	–	–	564	483
Πρόγραμμα Dubs	–	–	119			–	–
Εκτιμώμενος αριθμός ανηλίκων στην Ελλάδα το τέλος της χρονιάς	1.347	2.300	3.350	3.741	5.301	4.027	2.148
Οι ανήλικοι που ενηλικιώνονται μέχρι το τέλος της χρονιάς	–	–	–	–	–	462	288

*Ο αριθμός αφίξεων στα ΚΥΤ για το έτος 2015 δεν περιλαμβάνεται, καθώς τότε ήταν σχεδόν αδύνατο να καταγραφούν όλες οι αφίξεις, που ανέρχονταν στις 1.200.000-1.500.000 στο σύνολό τους. Επίσης, ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει τις αφίξεις που εντόπισε η αστυνομία, άλλες αρχές ή φορείς της κοινωνίας των πολιτών και υπολογίζεται ότι πρόκειται για επιπλέον μερικές εκατοντάδες ασυνόδευτοι ανήλικοι.

**Αριθμός αιτήσεων ασύλου που υποβάλλονται από τους ΑΑ σύμφωνα με τα Στατιστικά Στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου.

***Τα δεδομένα σχετικά με αποφάσεις 1ου και 2ου βαθμού δεν συσχετίζονται κατ’ ανάγκη με τα δεδομένα που αφορούν τις νέες αιτήσεις ασύλου που υποβλήθηκαν το ίδιο έτος, δεδομένου ότι λόγω του σημαντικού φόρτου υποθέσεων της υπηρεσίας ασύλου, η πλήρης εξέταση της αίτησης ασύλου σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να διαρκέσει 3- 4 χρόνια.

Δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με το καθεστώς ανθρωπιστικής προστασίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Ωστόσο, η εμπειρία έχει δείξει ότι ένας μικρός αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων έχει λάβει καθεστώς ανθρωπιστικής προστασίας.

Σκοποί

1) Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας

2) Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους

3) Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα

Σκοπός 1: Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας

Η εξεύρεση και η εφαρμογή βιώσιμων λύσεων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους απαιτεί σταθερή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και άλλων κρατών εταίρων. Επί τη βάσει της αρχής της οικογενειακής ενότητας, τα κράτη πρέπει, ήδη σε αρχικό στάδιο, να συνεργάζονται για να εντοπίζουν μέλη της οικογένειας των ασυνόδευτων ανηλίκων και να επιτρέπουν περαιτέρω την επανένωσή τους, εφόσον αυτό εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων. Επιπλέον, θα πρέπει να ενισχυθεί και να εδραιωθεί ένα πλαίσιο αλληλεγγύης και κατανομής ευθυνών ώστε να διασφαλιστεί ότι χώρες, όπως η Ελλάδα, που συνιστούν στην πραγματικότητα σημεία εισόδου στην ΕΕ, θα είναι σε θέση να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τον προσφυγικό και μεταναστευτικό πληθυσμό που βρίσκεται στη χώρα και να προωθούν την κοινωνική ένταξη και συμπερίληψη των ασυνόδευτων ανηλίκων. Ο Μηχανισμός Επείγουσας Μετεγκατάστασης του 2015, το Πρόγραμμα Dubs και το Πρόγραμμα Εθελοντικής Μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων και ανηλίκων με σοβαρές ιατρικές παθήσεις από την Ελλάδα το 2020 αποτελούν πολύτιμα παραδείγματα τέτοιας συνεργασίας. Η διακρατική συνεργασία θα πρέπει επίσης να ενισχυθεί με στόχο τη διασφάλιση της συνέχισης της φροντίδας των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται υπό διασυνοριακή μετακίνηση. Η συνεργασία αυτή θα πρέπει να μην περιορίζεται μόνο στις αρχές ασύλου/μετανάστευσης και τις αστυνομικές αρχές, αλλά να συμπεριλαμβάνει επίσης φορείς και υπηρεσίες παιδικής προστασίας. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιτροπείας και η συνεργασία μεταξύ των τοπικών αρχών ή άλλων φορέων παιδικής προστασίας. Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα σε όλες τις πολιτικές, τις δράσεις και τις αποφάσεις που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τους ανηλίκους.

Στόχος 1: Υποστήριξη στη διαδικασία αναζήτησης μελών οικογένειας ανηλίκων και στην οικογενειακή επανένωση

Όπως κατοχυρώνεται στο προοίμιο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οικογένεια αποτελεί το κύριο και φυσικό περιβάλλον για την ανάπτυξη και την ευημερία των παιδιών και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να της παρέχονται η απαραίτητη προστασία και συνδρομή. Μέσα σε ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον, τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους και να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους (βλ. επίσης τα άρθρα 6 και 27 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού). Το δικαίωμα διασφάλισης του οικογενειακού περιβάλλοντος και διατήρησης των προσωπικών σχέσεων και άμεσης επαφής με τους γονείς του ανηλίκου καθώς και το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης διασφαλίζονται περαιτέρω στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (άρθρα 9, 10 και 22) και ο σεβασμός της οικογενειακής ζωής προστατεύεται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (παρ. 1 του άρθρου 8) και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 7 και παρ. 3 του άρθρου 24).

Σημαντικός αριθμός ανηλίκων διασχίζει τα σύνορα χωρίς τη φροντίδα ενός υπεύθυνου ενηλίκου ή ενδέχεται να γίνει ασυνόδευτος πριν ή μετά την είσοδό του στην ελληνική επικράτεια. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι εγγενώς μία ευάλωτη ομάδα, λόγω της ιδιότητάς τους ως ανηλίκων, που διασχίζουν και βρίσκονται μόνοι σε άγνωστες χώρες αναζητώντας την ασφάλεια ενώ εκτίθενται σε κινδύνους. Σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2013 για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα (Δουβλίνο ΙΙΙ), προκειμένου να γίνεται απολύτως σεβαστή η αρχή της οικογενειακής ενότητας και του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, για τις αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων, η παρουσία ενός μέλους της οικογένειας ή συγγενούς στο έδαφος άλλου κράτους μέλους (ο οποίος μπορεί να φροντίσει τον/την ανήλικο/η), πρέπει να αποτελεί δεσμευτικό κριτήριο ευθύνης για το ποιο κράτος είναι αρμόδιο να εξετάσει το αίτημα ασύλου.

Αναγνωρίζοντας ότι κάθε ανήλικος/η είναι προτιμότερο να μεγαλώνει εντός οικογενειακού περιβάλλοντος και ιδίως της οικογένειάς του/της, εφόσον αυτό εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, και όπως προβλέπεται στο κεκτημένο της ΕΕ για το άσυλο, οι διαδικασίες εντοπισμού της οικογένειας πρέπει να ενεργοποιούνται εγκαίρως λαμβάνοντας υπόψη βέβαια και την ασφάλεια όλων των μελών της οικογένειας. Η έννοια της ανεύρεσης της οικογένειας περιλαμβάνει την εύρεση πληροφοριών σχετικά με τα μέλη της οικογένειας ενός ανηλίκου και τον εντοπισμό τους, καθώς και την αποκατάσταση των οικογενειακών επαφών/δεσμών[78]. Ο απώτερος σκοπός είναι η οικογενειακή επανένωση, ωστόσο, ακόμη και αν αυτό δεν είναι εφικτό ή προς το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου, οι πληροφορίες σχετικά με τα μέλη της οικογένειας είναι πολύτιμες διότι παρέχουν μια καλύτερη εικόνα της κατάστασης του ανηλίκου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επανένωση μπορεί να περιλαμβάνει περιπτώσεις, όπου είναι προς το συμφέρον του ανηλίκου να ζει έστω στην ίδια πόλη με τον /τη συγγενή του, απ’ ό, τι να βρίσκεται εντελώς μόνος του σε μια άγνωστη χώρα.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Δράση 1.1: Δημιουργία μηχανισμού για τον συντονισμό της αναζήτησης των μελών της οικογένειας ανηλίκων

Θα αναπτυχθεί μηχανισμός για τον συντονισμό όλων των δράσεων που αφορούν τις διαδικασίες εντοπισμού οικογενειών. Δεδομένου ότι τα μέλη των οικογενειών ενδέχεται να διαμένουν σε άλλα κράτη μέλη ή στη χώρα καταγωγής ή σε τρίτες χώρες, ακολουθούνται διαφορετικές διαδικασίες και εμπλέκονται διαφορετικοί φορείς κατά περίπτωση. Μέχρι σήμερα, οι φορείς που συμμετέχουν σε τέτοιες διαδικασίες είναι κυρίως διεθνείς οργανισμοί, εθνικές αρχές και φορείς της κοινωνίας των πολιτών, όπως το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), η Ελληνική Αστυνομία, η Εισαγγελία, οι μονάδες του Δουβλίνου των κρατών μελών, ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να καθιερωθεί ένας μηχανισμός εντοπισμού οικογενειών που να περιγράφει τα στάδια, τις διαδικαστικές εγγυήσεις, τις πληροφορίες που διαμοιράζονται και τους εμπλεκόμενους φορείς, υπό τον συντονισμό της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Οι παραπομπές στον μηχανισμό εντοπισμού οικογενειών μπορούν να γίνονται απευθείας από ανήλικους ή από οργανισμούς και υπηρεσίες.

Δράση 1.2: Χαρτογράφηση της υφιστάμενης κατάστασης και προσπάθεια συζήτησης τέτοιων θεμάτων σε διμερείς ή πολυμερείς συναντήσεις με εκπροσώπους άλλων κρατών μελών

Οι υπηρεσίες του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου (Υπηρεσία Ασύλου – Μονάδα Δουβλίνου, ΕΓΠΑΑ) συνεργάζονται για την αποτύπωση της κατάστασης, όσον αφορά στις διαδικασίες και στα αποτελέσματα οικογενειακών επανενώσεων, ώστε να εντοπίζονται πιθανά εμπόδια ή ανεπάρκειες είτε σε εθνικό είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να αντιμετωπίζονται (ΕΓΠΑΑ, Γενική Γραμματεία Μεταναστευτικής Πολιτικής). Πρέπει να καταγράφονται οι θετικές και οι αρνητικές αποφάσεις με λεπτομερή αιτιολογία και μια συνολική αποτύπωση να αποτελεί αντικείμενο διακρατικής συζήτησης και συνεργασίας για την προώθηση του δικαιώματος του/της ανηλίκου/ης να ζήσει με την οικογένειά του/της.

Στόχος 2: Προώθηση της δημιουργίας ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ΑΑ από την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη ή χώρες-εταίρους

Το 2015, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε μια άνευ προηγουμένου αύξηση των αφίξεων προσφύγων από εμπόλεμες ζώνες. Ο αριθμός των αιτούντων διεθνούς προστασίας ανήλθε σε 1,28 εκατομμύρια. Χώρες που βρίσκονται στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Ελλάδα, επηρεάστηκαν σε πολύ μεγάλο βαθμό καθώς πάνω από 1.000.000 πρόσφυγες και μετανάστες εισήλθαν μέσω του Αιγαίου Πελάγους από την Τουρκία στην Ελλάδα, αντιπροσωπεύοντας το 80 τοις εκατό των ατόμων που έφθασαν παράτυπα στην Ευρώπη δια θαλάσσης. Ως συντονισμένη απάντηση, η Ευρωπαϊκή Ένωση καθιέρωσε Μηχανισμό Επείγουσας Μετεγκατάστασης για τη μετεγκατάσταση των αιτούντων άσυλο από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλα κράτη μέλη. Στο πλαίσιο αυτό, 492 ασυνόδευτοι ανήλικοι μεταφέρθηκαν σε άλλο κράτος μέλος.

Από το 2015, όλο και περισσότεροι ασυνόδευτοι ανήλικοι διέρχονται τα ελληνικά σύνορα και υποβάλλουν αίτηση διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα. Το 2019 υπολογίζεται ότι 3.852 ασυνόδευτοι ανήλικοι έφθασαν στην Ελλάδα. Ο αριθμός αυτός ήταν υψηλότερος κατά 63% σε σύγκριση με το 2018 (2.369 ΑΑ) και ήταν ο μεγαλύτερος που είχε σημειωθεί ετησίως. Τα στατιστικά στοιχεία στις 30.12.2020 έδειχναν ότι περίπου 4.000 ασυνόδευτοι ανήλικοι βρίσκονταν στη χώρα, όπως αυτοί καταγράφηκαν από επίσημη αρχή ή εντοπίστηκαν από ΜΚΟ, ενώ στις 30.09.2021 δείχνουν ότι βρίσκονται 2.148 παιδιά. Η χώρα είχε επωμιστεί μια πολύ μεγάλη ευθύνη όσον αφορά την υποδοχή πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών και επί του παρόντος προσπαθεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ατόμων που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία της, σεβόμενη παράλληλα τα δικαιώματά τους και εκπληρώνοντας την υποχρέωσή της να χειρίζεται τις μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αναγνωρίζοντας τις συνθήκες, ιδίως στις συνοριακές περιοχές, καθώς και τις προσπάθειες του ελληνικού κράτους να ανταποκριθεί αποτελεσματικά, υποστηρίζει την υλοποίηση προγράμματος εθελοντικής μετεγκατάστασης ιδιαίτερα ευάλωτων ομάδων, δηλαδή των ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς και των ανηλίκων που πάσχουν από σοβαρές ιατρικές παθήσεις οι οποίοι συνοδεύονται από τους φροντιστές τους. Στο πλαίσιο αυτό, στις 11 Μαΐου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με τα κράτη μέλη, συμφώνησαν να εφαρμοστούν οι πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας για την εθελοντική μετεγκατάσταση ασυνόδευτων ανηλίκων και συνοδευόμενων ανηλίκων με σοβαρές ιατρικές παθήσεις ή άλλη ευαλωτότητα. Έως τα μέσα Οκτωβρίου 2021, 1.047 ασυνόδευτοι ανήλικοι μεταφέρθηκαν σε άλλο κράτος μέλος και 489 ακόμη αναμένεται να μετεγκατασταθούν.

Ένας μηχανισμός μετεγκατάστασης πρέπει να είναι σε ετοιμότητα και να εκκινείται πάντοτε όταν ο αριθμός των αφίξεων και των αιτήσεων ασύλου φθάνει σε ανώτατο όριο όσον αφορά την ικανότητα υποδοχής του κράτους. Ειδικά για την Ελλάδα, της οποίας τα σύνορα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, συμπίπτουν με τα σύνορα της ΕΕ, ένας τέτοιος μηχανισμός θεωρείται απαραίτητος και έπειτα από την υποδοχή και προστασία 2.500 ανηλίκων θα πρέπει να ενεργοποείται ένας μηχανισμός μετεγκατάστασης.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Δράση 2.1: Θέσπιση μόνιμου μηχανισμού μετεγκατάστασης από την Ελλάδα σε άλλα κράτη

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, προτείνεται ένας νέος μηχανισμός αλληλεγγύης, ο οποίος, μεταξύ άλλων μορφών συνεισφορών αλληλεγγύης, περιλαμβάνει τη μετεγκατάσταση και την χορηγία επιστροφής. Στην τελευταία περίπτωση, τα κράτη μέλη παρέχουν την αναγκαία υποστήριξη στα κράτη μέλη υπό πίεση για την ταχεία επιστροφή των ατόμων που δεν έχουν δικαίωμα διαμονής. Ωστόσο, βάσει του του νέου Κανονισμού (EE) 2019/1896 (L 295/1), της 13ης Νοεμβρίου 2019, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή (Frontex), η στήριξη των επιστροφών αποτελεί ήδη καθήκον της FRONTEX. Βάσει της πρότασης για σύνταξη Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη Διαχείριση του Ασύλου και της Μετανάστευσης (και την τροποποίηση της Οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου)^[79], καθώς και βάσει της εμπειρίας που αποκτήθηκε μέχρι σήμερα από το Πρόγραμμα Εθελοντικής Μετεγκατάστασης (2020-2021) των αιτούντων και των δικαιούχων διεθνούς προστασίας, η μετεγκατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να καθιερωθεί, ως μέτρο δίκαιης κατανομής της ευθύνης και εκδήλωσης αλληλεγγύης, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο και εφικτό. Ένας τέτοιος μηχανισμός περιλαμβάνει την ανάπτυξη πρότυπων διαδικασιών λειτουργίας, όπου όλες οι αρχές και οι φορείς που εμπλέκονται (στην Ελλάδα) θα έχουν σαφείς ρόλους και αρμοδιότητες για κάθε στάδιο της μετεγκατάστασης, θα εφαρμόζουν συγκεκριμένα εργαλεία για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού ή άλλου τύπου συνεντεύξεις ή τη διαδικασία ταιριάσματος παιδιού με χώρα, και οι ενέργειές τους θα συμμορφώνονται με συγκεκριμένα πρότυπα ποιότητας. Συντονιστικός φορέας για την ανάπτυξη, εδραίωση και εφαρμογή ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων είναι η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

Δράση 2.2: Ανάπτυξη εγχειριδίου για την εφαρμογή του προγράμματος της μετεγκατάστασης

Με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε από το πρόγραμμα εθελοντικής μετεγκατάστασης (2020-2021), θα συνταχθεί ένα εγχειρίδιο για την υλοποίηση του προγράμματος μετεγκατάστασης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και την εφαρμογή ενός τέτοιου μηχανισμού στο μέλλον. To εγχειρίδιο θα περιλαμβάνει την περιγραφή των διαδικασιών ανά στάδιο, από τη στιγμή που ένα άτομο προσδιορίζεται ως ασυνόδευτος ανήλικος και ενδέχεται να είναι επιλέξιμος/η για μετεγκατάσταση, έως τους πρώτους μήνες της ένταξής του/της στο κράτος μέλος υποδοχής. Το εγχειρίδιο θα βασίζεται στις Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας (SOPs) όπως αυτές συμφωνήθηκαν τον Μάιο του 2020 μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών, καθώς και τις διαδικασίες όπως οργανώθηκαν τελικά από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων για τον συντονισμό των δράσεων εντός της Ελλάδας. Το εγχειρίδιο θα επικαιροποιείται με βάση την εμπειρία που αποκτάται από το πεδίο και θα παρέχει σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για μια προσέγγιση του προγράμματος μετεγκατάστασης, βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

Σκοπός 1: Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας

Στόχος 1: Υποστήριξη στη διαδικασία αναζήτησης μελών οικογένειας ανηλίκων και στην οικογενειακή επανένωση

Ø Αριθμός αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης που έχουν γίνει δεκτά και αριθμός παιδιών που έχουν μεταφερθεί στις χώρες όπου βρίσκονται τα μέλη της οικογένειάς τους

Ø Αριθμός παιδιών που εκκινούν την διαδικασία αναζήτησης μελών της οικογένειάς τους

Στόχος 2: Προώθηση της δημιουργίας ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ΑΑ από την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη ή χώρες-εταίρους

Ø Αριθμός παιδιών που έχουν μετεγκατασταθεί

Ø Αριθμός παιδιών που η κάθε χώρα δεσμεύεται να λάβει

Σκοπός 2: Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους

Κατόπιν της αξιολόγησης και του καθορισμού του βέλτιστου συμφέροντος των ασυνόδευτων ανηλίκων, εφόσον αυτό είναι να παραμείνουν στην Ελλάδα, θα χορηγείται καθεστώς που θα θεμελιώνει τη νόμιμη διαμονή τους στη χώρα και θα λαμβάνονται μέτρα για την κοινωνική τους ένταξη. Οι ανήλικοι, στους οποίους χορηγείται διεθνής προστασία ή ανθρωπιστική προστασία, καθώς και οι ανήλικοι που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για τους προαναφερθέντες τίτλους διαμονής και των οποίων η επιστροφή δεν κρίνεται προς το βέλτιστο συμφέρον τους, δικαιούνται αντίστοιχες εγγυήσεις όσον αφορά στην προστασία τους. Για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που αναζητούν προστασία στην Ελλάδα, θα πρέπει να εξασφαλίζεται η ταχεία και αποτελεσματική πρόσβαση σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία τους, την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους και τα δικαιώματά τους. Για τους ανηλίκους που διαμένουν στην Ελλάδα, η κοινωνική ένταξή τους και η συμμετοχή τους στην κοινότητα προωθούνται με συγκεκριμένες δράσεις που αναμένεται να είναι βιώσιμες και να εδραιωθούν, όπως η δημιουργία μητρώου ασυνόδευτων ανηλίκων σε κάθε δήμο, η ανάπτυξη γλωσσικών δεξιοτήτων, η επαγγελματική κατάρτιση, ο εθελοντισμός, η συμμετοχή σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων, η μαθητεία καθώς και η επαγγελματική απασχόληση. Ταυτόχρονα, για να επιτευχθούν τα ανωτέρω, θα διοργανώνονται δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για θέματα σχετικά με τους πρόσφυγες, τη μετανάστευση, την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική συνοχή. Τέλος, προκειμένου να διασφαλιστεί η κοινωνική ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων και η βιωσιμότητα όλων των προσπαθειών ένταξης και προστασίας, στους ανηλίκους που πρόκειται να συμπληρώσουν το δέκατο όγδοο (18^ο) έτος της ηλικίας τους, θα παρέχεται υποστήριξη για τη μετάβασή τους στην ενηλικίωση, παρέχοντας δυνατότητες για ανάπτυξη δεξιοτήτων σε εφήβους και ένα δίχτυ ασφάλειας για νεαρούς ενηλίκους από δεκαοχτώ (18) έως είκοσι ένα (21) ετών.

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος

Οι διαδικασίες καθορισμού του καθεστώτος αναφέρονται στις διαδικασίες που προβλέπονται από τον νόμο: 1) για την υποβολή αιτήματος διεθνούς προστασίας, όπου διεθνή προστασία εννοείται, το καθεστώς του πρόσφυγα και της επικουρικής προστασίας [ν. 4636/2019 (Α’ 169)], 2) για την υποβολή αιτήματος χορήγησης άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους [ν. 4251/2014 (Α’ 80), άρθρο 19 Α]. Ακόμη, προτείνεται ένα επιπλέον καθεστώς, αυτό της υπό «ανοχή» παραμονής, για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που δεν δικαιούνται τους προαναφερθέντες τίτλους διαμονής, ωστόσο η επιστροφή τους αναβάλλεται τουλάχιστον μέχρι την ενηλικίωσή τους.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν, βάσει νόμου, απρόσκοπτη πρόσβαση σε διαδικασίες καθορισμού του καθεστώτος τους. Όσον αφορά στις διαδικασίες ασύλου, μεταξύ των αιτούντων που χρήζουν ειδικών διαδικαστικών εγγυήσεων, είναι και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι. Στις ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις, περιλαμβάνονται ο διορισμός επιτρόπου, η εκπαίδευση των χειριστών των υποθέσεών τους, καθώς και η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού ως πρωταρχικό μέλημα. Πρόσθετες εγγυήσεις λαμβάνονται όταν ο ανήλικος είναι κάτω των δεκαπέντε (15) ετών, θύμα εμπορίας, βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλων μορφών ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης. Η αρμόδια κρατική αρχή για την εξέταση των αιτημάτων διεθνούς προστασίας είναι η Υπηρεσία Ασύλου. Η Υπηρεσία Ασύλου επικουρείται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO). Η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης που συνεπικουρεί την Υπηρεσία Ασύλου στην καταγραφή αιτημάτων ασύλου μπορεί να λαμβάνει αιτήσεις ασύλου ή να επιδίδει αποφάσεις.

Οι ανιθαγενείς έχουν ισότιμη πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου και δύνανται να απολαμβάνουν καθεστώς διεθνούς προστασίας, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις χορήγησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας (όχι ειδικά επειδή είναι ανιθαγενείς). Ωστόσο, πέραν της διαδικασίας ασύλου, δεν έχει θεσπιστεί η διαδικασία για την επίσημη αναγνώριση των προσώπων ως ανιθαγενών, δηλαδή δεν έχει ακόμα ρυθμιστεί η καθιέρωση της συνεργασίας με άλλα κράτη με σκοπό να επαληθευτεί ότι ορισμένα πρόσωπα δεν θεωρούνται πολίτες τους και η απόδοση άδειας διαμονής ή ιθαγένειας βάσει αυτού, σύμφωνα με την παρ. 7 του άρθρου 7 του ν. 4375/2016 (Α΄51).

Όσον αφορά στη διαδικασία χορήγησης ανθρωπιστικής προστασίας, η διαδικασία είναι αρκετά γραφειοκρατική και αναμφισβήτητα ένας ανήλικος χρειάζεται νομική υποστήριξη σε όλα τα στάδια για να τον κατευθύνει και να τον εκπροσωπεί. Ο διορισμός επιτρόπου είναι επίσης απαραίτητος τόσο για ουσιαστικούς λόγους καθώς ο ανήλικος χρειάζεται υποστήριξη και εκπροσώπηση, όσο και για διοικητικούς λόγους δεδομένου ότι πρόκειται καθαρά για διοικητική διαδικασία και δεν πραγματοποιείται συνέντευξη. Οι αρμόδιες αρχές για την παραλαβή και την εξέταση αιτήσεων ανθρωπιστικής προστασίας είναι οι οικείες Διευθύνσεις της Αποκεντρωμένων Διοικήσεων της χώρας του Υπουργείου Εσωτερικών, ανάλογα με τον τόπο διαμονής του ανηλίκου.

Λαμβάνοντας υπόψη (α) ότι για πολλά χρόνια ένας αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων δεν επιθυμούσε να υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα επειδή είχε την πρόθεση να μετακινηθεί παράτυπα σε άλλο κράτος μέλος και να υποβάλει εκεί αίτηση, (β) ότι οι αιτήσεις ασύλου ενός σημαντικού αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων απορρίπτονται βάσει των κριτηρίων που τίθενται στο διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό δίκαιο, (γ) ότι για μικρό αριθμό ανηλίκων γίνεται αίτηση για χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, καθώς και (δ) ότι οι ανήλικοι δεν επιστρέφονται στη χώρα καταγωγής τους παρά μόνον εάν το επιθυμούν και πληρούνται σωρευτικά ορισμένες εγγυήσεις που προβλέπονται από το νόμο, είναι προφανές ότι πρέπει να θεσπιστεί ένα νέο καθεστώς προστασίας. Κανένα παιδί δεν πρέπει να είναι διοικητικά «αόρατο» και όλα τα παιδιά πρέπει να διαθέτουν έγγραφα ταυτοποίησης. Για τον λόγο αυτό, προτείνεται η αναγνώριση ενός δικαιώματος διαμονής με τη χορήγηση ενός «καθεστώτος υπό ανοχή παραμονής».

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 1.1: Δημιουργία καθεστώτος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, για τους οποίους κρίνεται ότι η επιστροφή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους και οι οποίοι δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ανθρωπιστικού καθεστώτος, προκειμένου να υποβάλουν αίτηση και να αποκτήσουν το «καθεστώς ανοχής» για ανήλικους πολίτες τρίτων χωρών

Σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 6 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ περί επιστροφής των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, τα κράτη μέλη μπορούν να χορηγήσουν ανά πάσα στιγμή άδεια ή δικαίωμα διαμονής σε παράνομα διαμένοντες πολίτες τρίτων χωρών. Αυτό ισχύει και για τους ανηλίκους[80]. Για τους λόγους αυτούς, ο ν. 3907/2011 (Α’ 7), ο οποίος ενσωματώνει την ανωτέρω Οδηγία στο εθνικό δίκαιο, προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης ανθρωπιστικού καθεστώτος σε υπηκόους τρίτων χωρών (παρ. 4 του άρθρου 21), σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης [ν. 4251/2014 (Α’ 80)]. Ωστόσο, η θεσμική μεταρρύθμιση θεωρείται αναγκαία για τους ανηλίκους που αν και έχουν κριθεί ότι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις προκειμένου να λάβουν οποιοδήποτε νομικό καθεστώς, γιατί π.χ. η αίτησή τους για άσυλο έχει απορριφθεί, εντούτοις εμπίπτουν στην προστασία του κράτους μέχρι την ενηλικίωσή τους. Το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι οι ανήλικοι αυτοί δεν διαθέτουν επίσημα έγγραφα ταυτοποίησης, γεγονός που δεν συνάδει με το δικαίωμα τους στην ταυτότητα (άρθρο 8 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού) και ενδέχεται να τους εμποδίζει να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους, όπως κατοχυρώνονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Επιπλέον, κανένας ανήλικος δεν πρέπει να επιστρέφεται αναγκαστικά σε τρίτη χώρα μέχρι την ενηλικίωσή του/της ή μέχρι αυτός/ή να θελήσει τον οικειοθελή επαναπατρισμό του/της, ο οποίος κρίνεται προς το βέλτιστο συμφέρον του/της, και κάτι το οποίο πρέπει να επιβεβαιώνεται από τον Καθορισμό του Βέλτιστου Συμφέροντος του ανηλίκου.

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, πρέπει να θεσμοθετηθεί ένα νέο νομικό καθεστώς για τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η αίτηση διεθνούς προστασίας απορρίπτεται, στο πλαίσιο του οποίου θα χορηγείται ένα έγγραφο ταυτοπροσωπίας, το οποίο θα περιλαμβάνει τουλάχιστον τα προσωπικά τους στοιχεία, φωτογραφία, προσωρινό αριθμό ασφάλισης και υγειονομικής περίθαλψης (ΠΑΑΥΠΑ ή ΠΑΜΚΑ), ΑΦΜ και ημερομηνία λήξης. Η ημερομηνία λήξης θα αναφέρεται στην υποχρέωση ανανέωσης του εγγράφου και δεν συμπίπτει αναγκαστικά με την ημερομηνία ενηλικίωσης του ανήλικου κατόχου του, κατά την οποία (ενηλικίωση) τα νεαρά ενήλικα άτομα δυνητικά μπορούν να υπαχθούν σε διαδικασία αναγκαστικής επιστροφής. Το εν λόγω καθεστώς μπορεί να ανανεώνεται μέχρι την ενηλικίωση των ανηλίκων. Έως τότε τους εξασφαλίζει βασικά δικαιώματα, όπως είναι η πρόσβαση στο σχολείο και την επαγγελματική εκπαίδευση, πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας και στις κοινωνικές υπηρεσίες, στέγαση και κατάλληλες υλικές συνθήκες, ελεύθερη κυκλοφορία εντός της Ελλάδας. Περαιτέρω, πρέπει να λαμβάνονται τα δακτυλικά αποτυπώματα των ανηλίκων και να ενημερώνονται τόσο οι εθνικές, όσο και οι ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων σύμφωνα με τη νομοθεσία.

Το εν λόγω έγγραφο δεν θα ισοδυναμεί με τίτλο διαμονής, αλλά θα αποτελεί αναστολή της επιστροφής και δικαίωμα παραμονής μέχρι την ενηλικίωση. Κάθε απόφαση επιστροφής που θα έχει εκδοθεί ήδη πρέπει να αναβάλλεται και τα πληροφοριακά συστήματα πρέπει να ενημερώνονται και να επικαιροποιούνται αντίστοιχα. Το συγκεκριμένο καθεστώς ανοχής δεν θα στοιχειοθετεί νομικό προηγούμενο για την απόκτηση μόνιμης άδειας διαμονής σε μεταγενέστερο χρόνο, ωστόσο διασφαλίζει ότι κανένας ανήλικος δεν είναι αόρατος και ότι τα δικαιώματά του διασφαλίζονται όσο βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια. Το συγκεκριμένο έγγραφο του καθεστώτος ανοχής, δεν θα εμποδίζει τους ανηλίκους να λάβουν οποιοδήποτε άλλο καθεστώς σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία. Ήδη με τον ν. 4825/2021 (Α’ 157) έγινε το πρώτο πολύ σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

Δράση 1.2: Προώθηση της ανάπτυξης των ικανοτήτων των χειριστών υποθέσεων ανηλίκων κατά την διενέργεια συνέντευξης για τον καθορισμό του καθεστώτος τους

Οι χειριστές της Υπηρεσίας Ασύλου που διεξάγουν συνεντεύξεις και εξετάζουν αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να είναι επαρκώς καταρτισμένοι: 1) σε θέματα τεχνικών διενέργειας συνεντεύξεων με ανηλίκους (είδος ερωτήσεων, συμπεριφορά κ.λπ.), 2) αναζήτησης πληροφοριών για τη χώρα καταγωγής συγκεκριμένα για παιδιά (μοιρασμένο βάρος απόδειξης), 3) σε ζητήματα ευαλωτότητας ασυνόδευτων ανηλίκων, 4) ως προς τα αναπτυξιακά στάδια των ανηλίκων που υποδεικνύουν ικανότητα στην ανάκληση αναμνήσεων, στην κατανόηση, στην έκφραση και στη δομή της σκέψης, 5) ως προς τον ρόλο της εκπαίδευσης στην ικανότητα ενός/μίας ανηλίκου/ανήλικης να εκφράσει τις σκέψεις του/της. Επιπλέον, στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης επιμόρφωσής τους όσον αφορά στη διαχείριση των υποθέσεων, πρέπει να προβλέπεται και η εποπτεία τους. Οι χειριστές ενδέχεται να βιώνουν ένα δευτερογενές τραυματικό στρες, το οποίο εάν δεν αντιμετωπιστεί ενδέχεται να οδηγήσει σε απευαισθητοποίηση και άλλα αρνητικά συναισθήματα.

Οι εργαζόμενοι που χειρίζονται αιτήσεις για χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει επίσης να δείχνουν ευαισθησία στις περιπτώσεις αυτής της ευάλωτης ομάδας. Οι αστυνομικοί που χειρίζονται υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει αντίστοιχα να εκπαιδεύονται αναλόγως σε τεχνικές συνεντεύξεων με ανηλίκους.

Όλες οι προαναφερθείσες εκπαιδεύσεις πρέπει να είναι υποχρεωτικές και να πραγματοποιούνται περιοδικά. Κατόπιν ολοκλήρωσης μίας επιμόρφωσης, οι συμμετέχοντες πρέπει να αξιολογούνται. Κάθε υπηρεσία σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και πιστοποιημένους οργανισμούς, διεθνείς κι ευρωπαϊκές υπηρεσίες, πρέπει να διαμορφώσει ένα τέτοιο πρόγραμμα επιμόρφωσης.

Δράση 1.3: Ενίσχυση των γνώσεων και δεξιοτήτων των δικηγόρων που αναλαμβάνουν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων

Η κατάρτιση των δικηγόρων που αναλαμβάνουν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να παρέχεται σε εθελοντική βάση, και υποχρεωτικά εφόσον προσλαμβάνονται από οργανισμό ή υπηρεσία που ασχολούνται με την υποστήριξη και την φροντίδα των ασυνόδευτων ανηλίκων. Οι δικηγόροι πρέπει να εκπαιδεύονται εκτενώς όσον αφορά στο νομικό πλαίσιο, σχετικά με το άσυλο, τη μετανάστευση, την προστασία των παιδιών, τις βασικές αρχές του ποινικού δικαίου σε σχέση με τους ανηλίκους και τη συνεργασία με τα παιδιά. Η κατάρτιση πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα θέματα:

Διαδικασίες και προϋποθέσεις χορήγησης διεθνούς προστασίας,
Πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση των ανηλίκων στην χώρα καταγωγής,
Προσφυγές,
Νομοθεσία και διαδικασίες για τη μετανάστευση, σχετικά με τη διέλευση των συνόρων (Συμφωνία Σένγκεν) και τα πληροφοριακά συστήματα της αστυνομίας και της ΕΕ, καθεστώς ανοχής αναβολής απομάκρυνσης,
Ποινικές διαδικασίες για ανηλίκους,
Τεχνικές επικοινωνίας και συνέντευξης με ανηλίκους,
Πολιτισμικά θέματα και θέματα που αφορούν το φύλο τα οποία ενδέχεται να επηρεάσουν την αλληλεπίδραση δικηγόρου-ανηλίκου,
Αποδεικτικά στοιχεία προς υποστήριξη μιας υπόθεσης.

Οι εν λόγω εκπαιδεύσεις δεν συνεπάγονται κατ’ ανάγκη ότι με την ολοκλήρωσή τους, ένας δικηγόρος θα μπορεί να χειριστεί όλα τα νομικά θέματα που αφορούν έναν ανήλικο, αλλά ότι τουλάχιστον θα γνωρίζει πότε και πού να παραπέμψει περαιτέρω τον ανήλικο.

Στόχος 2: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στους οποίους έχει χορηγηθεί άδεια διαμονής απολαύουν ίσης μεταχείρισης με τους πολίτες της χώρας στην οποία ζουν και ειδικότερα του δήμου και της κοινότητας υποδοχής τους. Ιδιαίτερα το γεγονός ότι στερούνται γονικής μέριμνας καθιστά πιο επιτακτική την ανάγκη η τοπική κοινότητα να τους αγκαλιάσει, να τους προσφέρει μια «αίσθηση του ανήκειν» και να τους ενδυναμώσει. Η κοινωνική ένταξη αποτελεί μια δυναμική έννοια και διαδικασία καθώς επίσης και ουσιαστική κινητοποίηση ενάντια στην περιθωριοποίηση των ανηλίκων, εφόσον προϋποθέτει ενεργή δέσμευση τόσο από την πλευρά του ανηλίκου όσο και από την πλευρά της κοινότητας. Ως εκ τούτου, οι δράσεις που αποσκοπούν στην κοινωνική ένταξη των ανηλίκων απευθύνονται αφενός στους ίδιους τους ανηλίκους και αφετέρου στην κοινότητα, δηλαδή στο σχολείο, στον τοπικό πληθυσμό και στις τοπικές αρχές (στα θεσμικά όργανα και στις υπηρεσίες).

Προκειμένου οι ανήλικοι να διεκδικήσουν το παρόν και το μέλλον τους, πρέπει να τους παρέχονται τα απαραίτητα εφόδια μέσω μαθημάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, πρόσβασης στην επίσημη εκπαίδευση και την αγορά εργασίας, εκμάθησης νέων δεξιοτήτων και της συναναστροφής τους με τα μέλη της τοπικής κοινότητας, μεταξύ των οποίων και τους συνομηλίκους τους. Αντιστοίχως, η κοινότητα πρέπει να εφαρμόζει νέες πολιτικές και πρακτικές για την ένταξη των νέων μελών της, όσον αφορά στην ακρόαση των απόψεών τους, τον σεβασμό προς αυτά, τη διευκόλυνση της πρόσβασής τους στις υπηρεσίες και τους πόρους της.

Η τοπική κοινότητα διαδραματίζει καίριο ρόλο στην επιτυχή ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων στις νέες κοινότητες υποδοχής και οι τοπικές πρωτοβουλίες συμβάλλουν θετικά στην κατεύθυνση αυτή, ιδίως όταν συμμετέχουν νέα μέλη της τοπικής κοινότητας υποδοχής. Απαιτείται, επίσης, η ενδυνάμωση των ανηλίκων και η διασφάλιση της συμμετοχής τους στη λήψη αποφάσεων σε διαφορετικά επίπεδα, προκειμένου να αισθάνονται ότι συμμετέχουν σε μια κοινότητα και ότι είναι αυτάρκεις. Οι ανήλικοι που στερούνται οικογενειακής υποστήριξης και αισθάνονται αποκλεισμένοι από την κοινότητα υποδοχής τους, δυσκολεύονται ακόμη περισσότερο όσον αφορά στη μετάβαση στην ενηλικίωση και διατρέχουν κίνδυνο να υιοθετήσουν επιζήμιες για τους ίδιους συνήθειες.

Τα αποτελέσματα όλων των δράσεων που αναπτύσσονται για τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης των ασυνόδευτων ανηλίκων παρακολουθούνται και αξιολογούνται για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των μέτρων, που λαμβάνονται, για την χάραξη πολιτικών, καθώς και για την δυνατότητα σύγκρισης των αποτελεσμάτων με άλλες χώρες της ΕΕ. Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση θα βασίζεται σε συγκεκριμένους δείκτες της διαδικασίας ένταξης ενός ανηλίκου. Με βάση την έρευνα που έχει ήδη διεξαχθεί, τους δείκτες που έχουν ήδη αναθεωρηθεί και την εμπειρία που έχει αποκτηθεί, όπως στο πλαίσιο του έργου με την χρηματοδότηση της ΕΕ (H2020) «Χαρτογράφηση της ένταξης των παιδιών προσφύγων και μεταναστών – IMMERSE»[81], οι βασικές διαστάσεις είναι πέντε: η πρόσβαση σε δικαιώματα (νομικό καθεστώς, υγειονομική περίθαλψη, υποχρεωτική εκπαίδευση), γλώσσα και πολιτισμός (επάρκεια στην ελληνική γλώσσα, διατήρηση της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας κατά την ένταξη στην ελληνική κοινωνία), ευημερία (ευτυχία, αίσθηση του ανήκειν), η σύναψη σχέσεων (με φίλους, συνομήλικους, δασκάλους, μέντορες και θεσμούς), εκπαιδευτικά επιτεύγματα (ακαδημαϊκές δεξιότητες, ολοκληρωμένη υποχρεωτική εκπαίδευση, παρακολούθηση βαθμίδων της επίσημης εκπαίδευσης πέρα των υποχρεωτικών).

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 4: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 8: ΑΞΙΟΠΡΕΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 10: ΜΕΙΩΜΕΝΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 11: ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΠΟΛΕΙΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

Δράση 2.1: Προώθηση της ανάπτυξης μητρώου για ασυνόδευτους ανηλίκους στους δήμους

Σε κάθε δήμο θα καταρτιστεί μητρώο ασυνόδευτων ανηλίκων στους οποίους θα έχει χορηγηθεί νομικό καθεστώς (άδεια διαμονής). Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι θα εγγράφονται στο μητρώο του δήμου όπου ανήκει η δομή που τους φιλοξενεί εντός τριάντα (30) ημερών από την άφιξή τους εκεί. Οποιαδήποτε αλλαγή στον τόπο διαμονής ή στο καθεστώς διαμονής τους απαιτεί την ανάλογη ενημέρωση του μητρώου.

Δράση 2.2: Διασφάλιση της παράδοσης υποχρεωτικών μαθημάτων ελληνικής γλώσσας και κοινωνικών σπουδών σε δημοτικό επίπεδο

Η επαρκής γνώση της ελληνικής γλώσσας είναι εν τοις πράγμασι ένα βασικό εργαλείο για την ενίσχυση της πρόσβασης όλων των ατόμων στα δικαιώματά τους και την επιτυχή τους κοινωνική ένταξη στη χώρα μας, αφού διευκολύνει την ένταξη στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την πρόσβαση σε υπηρεσίες και την επικοινωνία με την τοπική κοινωνία. Οι ανήλικοι είναι σημαντικό να παρακολουθούν τα απαραίτητα μαθήματα προκειμένου να λάβουν πιστοποιητικό επάρκειας της ελληνικής γλώσσας επιπέδου Β1. Αυτό αφορά ιδίως τους ανηλίκους που αποκτούν καθεστώς διεθνούς ή ανθρωπιστικής προστασίας για να υποστηριχθεί η ένταξή τους στην ελληνική κοινότητα. Θα διατίθενται εξακόσιες (600) ώρες γλωσσικών μαθημάτων δωρεάν στους ασυνόδευτους ανηλίκους. Η διάρκεια της παρακολούθησης θα ποικίλλει ανάλογα με το γλωσσικό υπόβαθρο των ανηλίκων που θα έχει αξιολογηθεί σε πρότερο στάδιο. Οι εκπαιδευτικοί θα διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα για τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας.

Για τους ανηλίκους που δεν έχουν ακόμη πρόσβαση στη σχολική εκπαίδευση, πρέπει να εφαρμοστούν ειδικά προγράμματα εγκεκριμένα τα αρμόδια υπουργεία και φορείς για τη διεξαγωγή μαθημάτων γλώσσας επιπέδου Α (πρόγραμμα διάρκειας περίπου δύο (2) μηνών, κατά το οποίο θα διεξάγονται μαθήματα ελληνικών τρεις (3) ώρες ημερησίως, πέντε (5) ημέρες την εβδομάδα, και το οποίο δύναται να παρατείνεται σε διάρκεια).

Τα μαθήματα ελληνικής γλώσσας θα συμπληρώνονται από μαθήματα κοινωνικού και πολιτισμικού περιεχομένου, η παρακολούθηση των οποίων θα είναι απαραίτητη για την επιτυχή αποφοίτηση από το πρόγραμμα ελληνομάθειας. Αυτού του τύπου τα μαθήματα θα περιλαμβάνουν θεματικές όπως: η έννοια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας στην Ελλάδα και την Ευρώπη, ο πολιτισμός, η ιστορία, τα βασικά στοιχεία του κράτους και του νομικού συστήματος όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι αξίες, τα δικαιώματα των παιδιών, η προαγωγή της υγείας, το σύστημα στέγασης, η απασχολησιμότητα κ.λπ. (πρόγραμμα περίπου δύο (2) μηνών, το οποίο θα περιλαμβάνει εξήντα (60) ώρες διδασκαλία, 1,5 ώρα την ημέρα, πέντε (5) ημέρες την εβδομάδα). Οι ανωτέρω ενότητες δύναται να διδάσκονται δια της εκμάθησης ελληνικών.

Δράση 2.3: Εξασφάλιση της παροχής καθοδήγησης στους ανηλίκους σχετικά με την κοινωνικοποίηση, τις σπουδές, την εργασία, τα σχέδια τους για το μέλλον, την ελληνική κουλτούρα και τη γεφύρωση του χάσματος

Με την άφιξη των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια διορίζεται το συντομότερο δυνατόν επίτροπος, ο οποίος αναλαμβάνει τη διαχείριση των υποθέσεών τους, τη διασύνδεσή τους με τις διάφορες υπηρεσίες (όπως είναι η υπηρεσία ασύλου, το σχολείο, οι μονάδες υγείας, οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι φορείς που παρέχουν νομική υποστήριξη ή μαθήματα ελληνικών ή αθλητισμού) και την εκπροσώπησή τους. Στη συνέχεια, το προσωπικό της δομής φιλοξενίας, στην οποία διαμένουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, υποστηρίζει τα παιδιά καθημερινά και συνδράμει ουσιαστικώς τον επίτροπο στη διαχείριση της υπόθεσης κάθε παιδιού. Είναι πολύ σημαντικό οι ανήλικοι να νιώθουν ότι λαμβάνουν υποστήριξη για να νιώσουν ασφάλεια και προοπτική. Η ένταξη των παιδιών είναι υψίστης σημασίας για την ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους και η διεθνής εμπειρία έχει αναδείξει ότι πολύτιμο μέσο για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ τοπικής κοινωνίας και του κόσμου του παιδιού αποτελεί η παρουσία ενός “μέντορα”, ενός προσώπου δηλαδή που ανήκει στους επαγγελματίες που χειρίζονται εν στενή εννοία την υπόθεση του ανηλίκου και βρίσκεται εκεί για να ενισχύσει την κοινωνικοποίησή του, να τον προσανατολίσει σε σχέση με την κοινότητα, την πόλη, τις σπουδές του και την επαγγελματική του απασχόληση. Κατά τον σχεδιασμό ενός μοντέλου καθοδήγησης (mentorship), πρέπει να συμμετέχουν και πρώην ασυνόδευτοι ανήλικοι προκειμένου να διασφαλιστεί ότι μια τέτοια δράση ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των ανηλίκων.

Δράση 2.4: Εξασφάλιση πρόσβασης στην επαγγελματική κατάρτιση και διευκόλυνση της μαθητείας

Οι ανήλικοι αναγνωρίζουν ότι η πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι σημαντική για αυτούς, προκειμένου να φροντίσουν οικονομικά τους ίδιους και τις οικογένειές τους και προκειμένου να ασχοληθούν με κάτι που απολαμβάνουν και με το οποίο αισθάνονται άνετα. Στην Ελλάδα, ένας ανήλικος άνω των δεκαπέντε (15) ετών μπορεί να εργάζεται εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες και αυστηρές εγγυήσεις, όπως προβλέπεται κατά την κείμενη νομοθεσία [βλ. Κεφάλαιο Η’ του ν. 3850/2010 (Α’ 84)]. Επιπροσθέτως, στην Ελλάδα η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά για δύο (2) έτη στο νηπιαγωγείο, έξι (6) έτη/τάξεις στο δημοτικό και τρία (3) έτη/τάξεις στο γυμνάσιο, και μέχρι τη συμπλήρωση των δεκαέξι (16) ετών της ηλικίας του ανηλίκου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι ανήλικοι που δεν έχουν συμπληρώσει τα δεκαέξι (16) έτη της ηλικίας τους, καθώς και ανήλικοι που φοιτούν σε γυμνάσια ή λύκεια κάθε τύπου ή τεχνικές επαγγελματικές σχολές, δημόσιες ή ιδιωτικές αναγνωρισμένες από το κράτος, δεν δύνανται να απασχολούνται για περισσότερες από έξι (6) ώρες την ημέρα και τριάντα (30) ώρες την εβδομάδα^[82].

Προκειμένου οι ανήλικοι να προετοιμαστούν για την επαγγελματική τους απασχόληση χρειάζεται να ληφθούν ορισμένα μέτρα, όπως:

Οι ανήλικοι να έχουν πρόσβαση σε επίσημη επαγγελματική εκπαίδευση,
Να δοθούν κίνητρα στους εργοδότες προκειμένου να διασφαλιστεί η μαθητεία,
Να παρασχεθεί η απαραίτητη συνδρομή στους ανηλίκους, αλλά και στους εργοδότες, κατά την έκδοση των απαραίτητων εγγράφων και να διασφαλιστούν οι προϋποθέσεις εργασίας που απαιτούνται από την νομοθεσία για την απασχόληση ανηλίκων.

Προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε επίσημη επαγγελματική εκπαίδευση και μαθητεία, οι ανήλικοι πρέπει να διαθέτουν αριθμό φορολογικού μητρώου (ΑΦΜ). Για τον σκοπό αυτό, είναι σημαντικό να διευκολύνεται η απόδοση ΑΦΜ στους ανηλίκους, όπως προβλέπεται και από την υπ’ αρ. Α.1270/2020 (Β’ 5508) απόφαση του Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων. Επιπλέον, σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα και τους εργοδότες της τοπικής κοινωνίας, πρέπει να διασφαλίζονται θέσεις μαθητείας, εφόσον οι ανήλικοι πληρούν τις προϋποθέσεις και είναι έτοιμοι να συμμετάσχουν, παρέχοντας κίνητρα στους εργοδότες για το κοινωνικό πρόσωπο της επιχείρησής τους. Στην υλοποίηση των εν λόγω εγχειρημάτων θα συμμετέχουν οι επίτροποι και οι μέντορες των ανηλίκων, καθώς και άλλα πρόσωπα αναφοράς, όπως είναι οι κοινωνικοί λειτουργοί από τις δομές φιλοξενίας ή άλλοι σύμβουλοι που ασχολούνται με τις υποθέσεις των παιδιών σε κέντρα ημέρας.

Δράση 2.5: Δημιουργία προγραμμάτων εργασιακής απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο με συμμετοχή ασυνόδευτων ανηλίκων και ανηλίκων της τοπικής κοινότητας

Η πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι σημαντική για πολλούς ασυνόδευτους ανηλίκους, καθώς αποτελεί μέσο για την ένταξη τους και την καλλιέργεια του αισθήματος ότι αποτελούν πολύτιμα μέλη της κοινότητας. Ταυτόχρονα, πολλοί από αυτούς φέρουν ήδη ένα «βάρος» από τις οικογένειές τους να πετύχουν στη ζωή τους, καθώς αισθάνονται ότι οι οικογένειές τους έχουν επενδύσει όλες τις ελπίδες και τα όνειρά τους σε αυτούς. Από την άλλη πλευρά, οι τοπικές κοινότητες συχνά εκφράζουν την ανησυχία τους ότι δεν αποτελούν ποτέ μέρος οποιουδήποτε σχεδίου. Η ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας είναι καίριας σημασίας για να βοηθήσει την κοινότητα να αγκαλιάσει τους ασυνόδευτους ανηλίκους και, ως εκ τούτου, ο σχεδιασμός μαζί με την τοπική αυτοδιοίκηση ευκαιριών εργασίας, τόσο για τους νέους της τοπικής κοινωνίας, όσο και τους ασυνόδευτους ανηλίκους θα ενισχύσει σημαντικά την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ένταξη των παιδιών.

Δράση 2.6: Προώθηση της συμμετοχής των ανηλίκων στα κοινά

Οι ανήλικοι πρέπει να μάθουν τρόπους συμμετοχής στα κοινά στην Ελλάδα, καθώς δεν είναι εξοικειωμένοι με την δομή της κοινότητας. Αυτό ισχύει εξίσου για τους Έλληνες πολίτες, ανήλικους και ενήλικους, και τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Οι ανήλικοι συνήθως δεν συμμετέχουν σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων ή σε δραστηριότητες που καλλιεργούν την «πολιτική συνείδησή» τους. Ως εκ τούτου, κάθε προσπάθεια για την προώθηση της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων στα κοινά συνεπάγεται επίσης τη συμμετοχή της τοπικής νεολαίας. Οι σχολικές και τοπικές ενώσεις νεολαίας είναι ιδανικά σημεία αναφοράς για τον σχεδιασμό τέτοιων πρωτοβουλιών. Αναμφίβολα, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι χρειάζονται πρόσθετη υποστήριξη και ενθάρρυνση, καθώς συχνά το μοναδικό δίκτυο υποστήριξης που διαθέτουν στη χώρα είναι ένας αριθμός επαγγελματιών και οι συνομήλικοι με τους οποίους συγκατοικούν στις δομές φιλοξενίας. Τρόποι σταδιακής προώθησης της συμμετοχής στα κοινά είναι η εθελοντική εργασία στην κοινότητα (είτε κατόπιν πρωτοβουλίας, οργανωμένης από το φορέα που έχει αναλάβει την προστασία των ανηλίκων σε συνεργασία με τους τοπικούς θεσμούς και αρχές, είτε οργανωμένη από το σχολείο ως μια δράση που αφορά όλους τους μαθητές), η συμμετοχή των ανηλίκων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με διάφορα ζητήματα που τους επηρεάζουν σε τοπικό επίπεδο ή στο σχολείο και ο σχεδιασμός ενός έργου για θέματα που επιλέγουν από κοινού τα παιδιά ενός τόπου ή σχολείου.

Στόχος 3: Ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με ζητήματα που σχετίζονται με τους πρόσφυγες, τη μετανάστευση, την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική συνοχή

Η προσφυγική κρίση το 2015 βρήκε την Ευρώπη απροετοίμαστη και την Ελλάδα σε κατάσταση βαθιάς οικονομικής κρίσης. Η Ελλάδα αποτελούσε παραδοσιακά χώρα καταγωγής μεταναστών σε χώρες άλλων ηπείρων και, κατά τη μεταπολεμική περίοδο, στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η Ελλάδα μετατράπηκε από χώρα προέλευσης σε χώρα υποδοχής μεταναστών και αργότερα προσφύγων. Ωστόσο, οι πρωτοφανείς μαζικές αφίξεις ενός εκατομμυρίου και περισσότερων ανθρώπων που αναζητούσαν προστασία και καταφύγιο στην Ευρώπη σε χρονική περίοδο ενός μόλις έτους δεν άφησαν χώρο ή χρόνο στο κράτος να σχεδιάσει ή να εφαρμόσει οποιοδήποτε σχέδιο για ελεγχόμενη και σταδιακή υποδοχή των πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών ή στις τοπικές κοινωνίες να επεξεργαστούν τις νέες συνθήκες. Αναμφίβολα, η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων επέδειξε μεγάλη αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση προς τους αιτούντες άσυλο. Ωστόσο, αφενός ο λαϊκισμός είναι πάντα παρών, και αφετέρου οι άνθρωποι τείνουν να φοβούνται το διαφορετικό και το άγνωστο. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική ανάγκη να τεθούν και να αντιμετωπιστούν οι παρανοήσεις και οι χαρακτηρισμοί και να ενθαρρυνθεί η κατανόηση και η αποδοχή του νέου «κοινωνικού συμβολαίου».

Προκειμένου να επιτευχθεί η κοινωνική ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ευαισθητοποίηση των τοπικών πληθυσμών και τη μείωση της αρνητικής αντίληψης για τους πρόσφυγες γενικά. Καμία δράση δεν θα έχει αποτέλεσμα εάν οι ανήλικοι της τοπικής κοινωνίας και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν έρθουν κοντά και δεν γνωριστούν μεταξύ τους.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 11: ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΠΟΛΕΙΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 3.1: Προώθηση της διοργάνωσης σεμιναρίων και εργαστηρίων στα σχολεία

Το σχολείο είναι το ιδανικό περιβάλλον για την υλοποίηση κάθε έργου που προωθεί την κοινωνική ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς αποτελεί την πιο άμεση κοινότητα για όλους τους ανηλίκους. Απώτερος σκοπός είναι οι μαθητές της τοπικής κοινότητας να γνωρίσουν τους συμμαθητές τους, οι οποίοι βρίσκονται σήμερα στη χώρα χωρίς τους κύριους φροντιστές τους και διαμένουν σε κέντρα φιλοξενίας ή διαμερίσματα με συνομηλίκους τους και επαγγελματίες και όχι με τις οικογένειές τους. Οι ανήλικοι της τοπικής κοινότητας, είναι σημαντικό να κατανοήσουν ότι δεν μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες εμπειρίες, ωστόσο αυτό δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη της επικοινωνίας, του σεβασμού και της φιλίας μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, μάλιστα, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι τείνουν να συμμορφώνονται σε πολύ περισσότερους κανόνες από ό,τι οι υπόλοιποι ανήλικοι, καθώς οι φροντιστές τους είναι ειδικευμένοι επαγγελματίες και μοιράζονται την ίδια στέγη με περισσότερους ανθρώπους. Στόχος των δράσεωνείναι να φέρουν κοντά τους συμμαθητές, να συμβάλλουν στην ομαδική συνεργασία, και υπό έναν ευρύτερο σκοπό πρέπει να είναι επιμορφωτικές δράσεις σχετικά με άλλους πολιτισμούς, χώρες και ανθρώπινα δικαιώματα. Τα σεμιναριακά εργαστήρια ή οι δράσεις στο σχολείο δεν θα πρέπει να επικεντρώνονται στις απερίγραπτες δυσκολίες που έχουν αντιμετωπίσει οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, αλλά να προωθούν τις αξίες και τις πρακτικές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, τις τοπικές σχολικές διοικήσεις, τους διεθνείς οργανισμούς και τις ελληνικές ΜΚΟ, θα σχεδιάσουν εξειδικευμένες δράσεις και πρωτοβουλίες μαζί με ασυνόδευτους ανηλίκους ή πρώην ασυνόδευτους ανηλίκους προκειμένου να υλοποιηθούν στα σχολεία. Δεν θα πρόκειται για μεμονωμένες εκδηλώσεις, αλλά για μια σειρά εργαστηρίων και δράσεων που θα πραγματοποιούνται τακτικά.

Οι ανωτέρω δράσεις θα περιλαμβάνουν ενδεικτικά:

Θεματικό μήνα για παιδιά ακτιβιστές από όλο τον κόσμο,
Δράσεις σχετικά με το φυσικό περιβάλλον των χωρών που εκπροσωπούνται στην τάξη. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να υποστηρίζουν τους μαθητές κατά την διενέργεια σχετικής έρευνας, την δημιουργία αφίσας με εικόνες και την σύντομη παρουσίαση,
Την συμμετοχή μαθητών σε εργαστήρια σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας σε μια πολύγλωσση τάξη προκειμένου να καταλήξουν σε ιδέες για τη διδασκαλία του μαθήματος κ.λπ.,
Την αφήγηση ιστοριών από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και Έλληνες μετανάστες και τον εντοπισμό ομοιοτήτων με τους σημερινούς πρόσφυγες και μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα,
Την συλλογή πληροφοριών από χώρες καταγωγής παιδιών για συγκεκριμένους τομείς της ζωής των παιδιών, π.χ. παιχνίδια, σχολική εκπαίδευση, παραμύθια, μουσική, κ.λπ..

Δράση 3.2: Προώθηση διεξαγωγής τακτικών δραστηριοτήτων στους δήμους για την εξοικείωση των δημοτών τους με τους άλλους πολιτισμούς

Εκτός από τους νέους, είναι απαραίτητο οι δράσεις να απευθύνονται, επίσης, σε ολόκληρη την τοπική κοινότητα. Τέτοιες πρωτοβουλίες θα σχεδιάζονται μαζί με την τοπική αυτοδιοίκηση, καθώς είναι σημαντικό να αξιοποιούνται δημόσια κτίρια και χώροι για τις εν λόγω δραστηριότητες. Η δράση αυτή αποσκοπεί στην ενίσχυση του σεβασμού της διαφορετικότητας, των άλλων πολιτισμών και των ανθρώπων, στην προώθηση της ισότητας και της κατανόησης. Οι δραστηριότητες που θα υλοποιούνται προς τον σκοπό αυτό θα εστιάζουν στην ευαισθητοποίηση των τοπικών πληθυσμών σχετικά με τις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων, αλλά και στις θετικές πτυχές της συνύπαρξης και της καθημερινής ζωής με ανθρώπους που προέρχονται από άλλη χώρα και διαφορετικό πολιτισμό. Οι εν λόγω πρωτοβουλίες μπορούν να περιλαμβάνουν ενδεικτικά:

Τοπικές εκδηλώσεις με παραδοσιακά φαγητά από τις χώρες καταγωγής των παιδιών,
Ανάρτηση κάθε φορά, της σημαίας μιας χώρας των Ηνωμένων Εθνών καθώς και διοργάνωση σχετικής έκθεσης φωτογραφίας που θα λαμβάνει χώρα έξω από το Δημαρχείο της πόλης,
Κοινές αθλητικές εκδηλώσεις,
Τοπικές εκδηλώσεις με μουσική από όλο τον κόσμο συνοδευόμενες από έκθεση παραδοσιακών μουσικών οργάνων.

Στόχος 4: Παροχή βοήθειας σε ανηλίκους κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή τους

Πλησιάζοντας την μετάβαση στην ενήλικη ζωή, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι διανύουν μια ιδιαίτερα αγχωτική περίοδο, διότι με την ενηλικίωσή τους χάνουν πολλά από τα προνόμια ενός προστατευτικού πλαισίου, συμπεριλαμβανομένων των επιτρόπων τους, των υπηρεσιών υποστήριξης και ορισμένες φορές την πρόσβαση σε στέγαση και εκπαίδευση. Κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή, η κατάστασή τους, όσον αφορά στην κάλυψη των αναγκών προστασίας τους, πράγματι επιδεινώνεται, καθώς δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που να προβλέπει ειδική μέριμνα για το συγκεκριμένο ηλικιακό στάδιο, καθιστώντας συχνά τους νέους ενήλικες περισσότερο ευάλωτους. Τα άτομα που εγκαταλείπουν το σύστημα φροντίδας αναγνωρίζονται ευρέως ως ευάλωτες ομάδες, λαμβάνοντας υπόψη τα επικαιροποιημένα μοντέλα φροντίδας.

Οι νέοι που μεταβαίνουν στην ενήλικη ζωή, από δεκαοκτώ (18) έως είκοσι ένα (21) ετών, πρέπει να αναγνωρίζονται ως ξεχωριστή ομάδα και να τους παρέχεται κοινωνική προστασία. Για τον σκοπό αυτό, η δράση που θα ληφθεί πρέπει να είναι αμφίδρομη, εστιάζοντας, αφενός, στην προετοιμασία των ανηλίκων για την ενηλικίωση και την αυτονομία τους κατά τα τελευταία έτη της εφηβείας και, αφετέρου, στην εξασφάλιση ενός δικτύου ασφαλείας για τους νεαρούς ενήλικες με την παροχή υπηρεσιών, ιδίως ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και στέγασης.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 4.1: Διασφάλιση ότι οι ανήλικοι, κατά το τέλος της εφηβείας, αποκτούν δεξιότητες και γνώσεις για την προετοιμασία τους για την ενήλικη ζωή

Η ημιαυτόνομη διαβίωση σε εποπτευόμενα διαμερίσματα είναι μία μορφή στέγασης που προάγει την αυτονομία και την ανάληψη ευθυνών για ανηλίκους άνω των δεκαέξι (16) ετών και μέχρι την ενηλικίωσή τους. Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι ανήλικοι σε θέση να ανταποκριθούν στις αντίστοιχες απαιτήσεις ή ενδέχεται μία δεδομένη χρονική στιγμή να μην μπορούν να αναλάβουν τις σχετικές ευθύνες. Για αυτές τις περιπτώσεις ανηλίκων, οι ξενώνες θα εξακολουθούν να αποτελούν μια διαθέσιμη επιλογή φιλοξενίας. Σε κάθε περίπτωση, κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, οι ανήλικοι πρέπει να κινητοποιούνται να προγραμματίζουν ενεργά το μέλλον τους, ενώ απολαμβάνουν πλήρως τα προνόμια και τα δικαιώματα που δικαιούνται ως ανήλικοι. Οι έφηβοι πρέπει να λαμβάνουν εγκαίρως πληροφορίες σχετικά με το καθεστώς τους και τις επιλογές τους και πρέπει να συμμετέχουν σε δραστηριότητες ώστε να προετοιμάζονται για τη μετάβαση στην αυτονομία τους. Οι δραστηριότητες αυτές θα ενσωματώνονται στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα των ανηλίκων που διαμένουν σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης, αλλά και σε ξενώνες και θα περιλαμβάνουν τουλάχιστον τα ακόλουθα:

καθάρισμα και μαγειρική,
διαχείριση επιδόματος, αγορές με σύνεση, κατανόηση των οικονομικών όσον αφορά την αντιστοιχία τιμών και προϊόντων ή υπηρεσιών ή δραστηριοτήτων,
τραπεζικές συναλλαγές,
πρόσβαση σε υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών, ύδρευσης, ηλεκτρικής ενέργειας, θέρμανσης,
διασύνδεση των ανηλίκων με υπηρεσίες,
ενημέρωση σχετικά με επισκευές και συντήρηση σπιτιού,
ενημέρωση σχετικά με γραμμές βοήθειας και τον τρόπο αντιμετώπισης διαφόρων ζητημάτων που μπορεί να προκύψουν.

Κάθε ανήλικος/η, μαζί με τον/την επίτροπό του/της, σύμβουλό του/της και το πρόσωπο αναφοράς της δομής φιλοξενίας όπου διαμένει, καταρτίζει σχέδιο εκπαίδευσης ή επαγγελματικής κατάρτισης και απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων εναλλακτικών λύσεων. Το εν λόγω σχέδιο μπορεί να αναθεωρείται και να επικαιροποιείται. Εστιάζοντας στις ικανότητες, δεξιότητες και τις φιλοδοξίες τους, οι ανήλικοι πρέπει να εξοικειωθούν με τον καθορισμό στόχων και με το να προχωρούν βήμα-βήμα για την επίτευξη των στόχων τους σημειώνοντας σταθερή πρόοδο σε διάφορα ζητήματα.

Δράση 4.2: Ανάπτυξη δικτύου ασφαλείας για νεαρούς ενήλικες

Τα πρώτα έτη ενηλικίωσης (από την ηλικία των 18 ετών έως την ηλικία των 21 ετών) για τους πρώην ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να αναγνωρίζονται ως μεταβατική περίοδος υποστήριξης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, θα εφαρμόζεται ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας για την υποστήριξη των νεαρών ενηλίκων που εγκαταλείπουν το προηγούμενο σύστημα φροντίδας, η οποία θα περιλαμβάνει σχήματα διαμονής (ξενώνες μικρής δυναμικότητας ομάδων και διαμερίσματα αυτόνομης υποστηριζόμενης διαβίωσης ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε ατόμου), παροχή δωρεάν νομικής υποστήριξης και ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, παροχή συμβουλών σχετικά με την εκπαίδευση και την απασχολησιμότητα, παροχή πληροφοριών και διορισμό ενός προσώπου αναφοράς για κάθε νεαρό ενήλικο. Τα ανωτέρω θα μπορούν να προσφερθούν είτε στο πλαίσιο των υπηρεσιών που παρέχονται σε ένα κέντρο ημέρας ή ξεχωριστά, συνδέοντας τους νεαρούς ενηλίκους απευθείας με οργανισμούς που προσφέρουν κάθε τύπο υπηρεσίας. Αξίζει να επισημανθεί ότι οι ίδιοι οι νεαροί ενήλικοι έχοντας στη διάθεσή τους την κατάλληλη καθοδήγηση και τους απαραίτητους πόρους, θα μπορούν να σχεδιάζουν τέτοιου είδους προγράμματα και να αναπτύξουν πρωτοβουλίες. Ως εκ τούτου, οι νέοι πρέπει να συμμετέχουν στον σχεδιασμό συγκεκριμένων έργων.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

Σκοπός 2: Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος

Ø Αριθμός παιδιών που έχουν λάβει νομικό καθεστώς, ανά κατηγορία καθεστώτος

Ø Αριθμός δικηγόρων και χειριστών υποθέσεων που έχουν εκπαιδευτεί σε φιλικές προς τους ανηλίκους διαδικασίες ασύλου

Στόχος 2: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα

Ø Αριθμός δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων ανά τύπο δομής και ανά δήμο

Ø Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων ανά δήμο

Ø Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων που παρακολουθούν μαθήματα ελληνικής γλώσσας

Ø Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων που έχουν λάβει πιστοποιητικό επάρκειας της ελληνικής γλώσσας επιπέδου Β1

Ø Αριθμός «μεντόρων» και αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων που αντιστοιχούν στον κάθε «μέντορα»

Ø Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων που έχουν ενταχθεί σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων που συμμετέχουν σε προγράμματα μαθητείας

Ø Αριθμός προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης και αριθμός προγραμμάτων μαθητείας που είναι διαθέσιμα και που προορίζονται για ασυνόδευτους ανηλίκους

Ø Αριθμός ευκαιριών εργασιακής απασχόλησης για ασυνόδευτους ανηλίκους, σε δημοτικό επίπεδο

Ø Αριθμός δράσεων στην κοινότητα, στις οποίες συμμετέχουν ασυνόδευτοι ανήλικοι

Στόχος 3: Ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με ζητήματα που σχετίζονται με τους πρόσφυγες, τη μετανάστευση, την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική συνοχή

Ø Αριθμός σεμιναρίων και εργαστηρίων ευαισθητοποίησης που διοργανώνονται στα σχολεία

Ø Αριθμός δραστηριοτήτων για την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σε θέματα σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Στόχος 4: Παροχή βοήθειας σε ανηλίκους κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή τους

Ø Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων που παραπέμπονται να διαμείνουν σε εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης

Ø Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων άνω των δεκαέξι (16) ετών που διαμένουν σε εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης

Ø Ανάπτυξη του προγράμματος/πρωτοκόλλου «μετάβασης στην ενηλικίωση»

Ø Αριθμός νέων ενηλίκων που διαμένουν σε διαμερίσματα και λαμβάνουν υποστήριξη

Ø Χαρτογράφηση των υπηρεσιών που είναι διαθέσιμες στους νέους ενήλικες : είδος και αριθμός

Ø Αριθμός νέων ενηλίκων που συμμετέχουν σε προγράμματα ένταξης και υποστήριξης

Σκοπός 3: Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα

Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ανάγκες προστασίας δεν παύουν όταν ένα άτομο ενηλικιωθεί, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στους ασυνόδευτους ανηλίκους που ενηλικιώνονται και μέχρι την ηλικία των 21 ετών. Δεδομένου ότι η μετάβαση στην ενήλικη ζωή μπορεί να χαρακτηρισθεί από πρόσθετο άγχος για το μέλλον και δεδομένου ότι οι νέοι ενήλικοι βρίσκονταν πριν υπό την προστασία της πολιτείας, πρέπει να εφαρμοστούν ορισμένα μέτρα προστασίας για να τους παρασχεθεί η απαραίτητη υποστήριξη[83]. Ειδικά στην περίπτωση των ανηλίκων που τους είχε αναγνωριστεί δικαίωμα παραμονής έως την ηλικία των δεκαοκτώ (18) ετών, και οι οποίοι, αφού ενηλικιώθηκαν, δεν έχουν νομικό καθεστώς, με βάση τη διεθνή, ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία για το καθεστώς των προσφύγων και των ανιθαγενών, την επικουρική προστασία, την ανθρωπιστική προστασία και τις αρχές της μη επαναπροώθησης, της απαγόρευσης των διακρίσεων και της οικογενειακής ενότητας, μπορεί να εκδοθεί σε βάρος τους απόφαση επιστροφής.

Η επιστροφή αναφέρεται στη διαδικασία επιστροφής πολίτη τρίτης χώρας: 1) στη χώρα καταγωγής του ή 2) στη χώρα διέλευσης σύμφωνα με τις Κοινοτικές ή διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής ή άλλες ρυθμίσεις, ή 3) σε άλλη τρίτη χώρα στην οποία ο πολίτης τρίτης χώρας αποφασίζει να επιστρέψει και στην οποία αυτός ή αυτή θα γίνει αποδεκτός/ή[84].

Κάθε απόφαση σχετικά με την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα θα πρέπει να βασίζεται σε εξατομικευμένη εξέταση της κάθε υπόθεσης και να είναι αποτέλεσμα δίκαιης και αποτελεσματικής διαδικασίας. Οι αναγκαστικές επιστροφές αναβάλλονται ή ακυρώνονται σε περιπτώσεις παραβίασης της αρχής της μη επαναπροώθησης είτε σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το άτομο έχει ασκήσει προσφυγή ενώπιον αρμόδιας και ανεξάρτητης αρχής κατά της απόφασης επιστροφής, καθώς απολαύει προσωρινής νομικής προστασίας, είτε για λόγους ψυχικής υγείας ή για άλλους τεχνικούς λόγους[85].

Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και την υποστήριξη της επανένταξής τους

Για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που ενηλικιώνονται, πρέπει να εφαρμόζονται ορισμένες διαδικαστικές εγγυήσεις κατά την προετοιμασία τους για την επιστροφή και θα πρέπει να καταρτίζεται σχέδιο επανένταξης προκειμένου οι κρατικοί και μη κρατικοί φορείς να τους συνδράμουν όσον αφορά τη στέγαση, την ασφάλεια, την εκπαίδευση, την πρόσβαση σε υπηρεσίες, τον ορισμό προσώπων αναφοράς ή εμπιστοσύνης και την απασχολησιμότητα στη χώρα που θα επιστρέψουν.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 8: ΑΞΙΟΠΡΕΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Δράση 1.1: Καθορισμός διαδικαστικών εγγυήσεων σε περίπτωση έκδοσης απόφασης επιστροφής

Όσον αφορά τους νεαρούς ενηλίκους που βρίσκονταν υπό την προστασία του κράτους μέχρι την ενηλικίωσή τους, θεσπίζονται ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις, λαμβάνοντας ειδικότερα υπόψη ότι συχνά η επιστροφή προγραμματίζεται πολύ αργότερα από τον χρόνο λήψης της απόφασης. Οι εγγυήσεις αυτές θα λάβουν τη μορφή πρωτοκόλλου και θα εφαρμόζονται μέχρι την προγραμματισμένη ημερομηνία επιστροφής. Ένα τέτοιο πρωτόκολλο θα περιλαμβάνει τουλάχιστον τις ακόλουθες πτυχές:

αποφυγή περιττών περιπτώσεων κράτησης ή χρήσης περιορισμών, εκτός εάν κρίνεται απαραίτητη κατά την εκτίμηση της συγκεκριμένης περίπτωσης, δικαιολογείται δεόντως και αποτελεί μέτρο έσχατης ανάγκης,
κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, δηλαδή ο νεαρός ενήλικας θα πρέπει να είναι σε θέση να παραμείνει στη δομή φιλοξενίας στην οποία διαμένει μέχρι το δεδομένο χρονικό σημείο,
πρόσβαση σε δικαιώματα, δηλαδή προσφυγή ενώπιον αρμόδιας αρχής, νομική συμβουλευτική και εκπροσώπηση, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, επαφή με οργανισμούς και σημεία αναφοράς, υπηρεσίες ποιοτικής και δωρεάν διερμηνείας, παροχή πληροφοριών σχετικά με την επιστροφή και τη διαδικασία επιστροφής, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις,
έκδοση όλων των απαραίτητων εγγράφων για τη μετακίνηση και τη νόμιμη διαμονή του ατόμου στη χώρα καταγωγής,
σε περίπτωση κράτησης του νεαρού ενήλικα, κατάρτιση πρωτοκόλλου διαχείρισης κρίσεων με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα,
ανάπτυξη σχεδίου επανένταξης μαζί με τον νεαρό ενήλικα, τον/την σύμβουλό του ή τον/την πρώην επίτροπό του ή άλλον επαγγελματία του δικτύου υποστήριξής του και οποιοδήποτε άλλο σημαντικό πρόσωπο και σε συνεργασία με θεσμούς της χώρας καταγωγής, με προοπτική εφαρμογής και παρακολούθησης ενός έτους. Η οικονομική συνδρομή θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και να απευθύνεται στο ίδιο το άτομο,
Εξασφάλιση από κοινού με το πρόσωπο αναφοράς του ατόμου ότι υπάρχει ένα αντίστοιχο άτομο αναφοράς ή εμπιστοσύνης στη χώρα καταγωγής και ότι ο νεαρός ενήλικος θα έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας και υγειονομικής περίθαλψης – συνεργασία με θεσμούς στη χώρα καταγωγής.

Δράση 1.2: Καθιέρωση διαδικασίας για το προπαρασκευαστικό στάδιο, τη μεταφορά, την επιστροφή και την επανένταξη

Μόλις καθοριστεί η ημερομηνία επιστροφής, η διαδικασία που ακολουθείται θα πρέπει να θεσπιστεί λαμβάνοντας υπόψη μια σειρά εγγυήσεων για τις περιπτώσεις νεαρών ενηλίκων. Αυτές θα περιλαμβάνουν τουλάχιστον τις ακόλουθες πτυχές:

αποφυγή περιττής χρήσης περιορισμών, εκτός εάν αναφέρεται ως απαραίτητη κατά την αξιολόγηση της συγκεκριμένης περίπτωσης, δικαιολογείται δεόντως και αποτελεί μέτρο έσχατης ανάγκης,
έγκαιρη ενημέρωση σχετικά με την ημερομηνία επιστροφής, τουλάχιστον 24 ώρες πριν από το ταξίδι,
αποφυγή συλλήψεων σε δημόσιους χώρους, όπως σχολεία,
διεξαγωγή ιατρικών ελέγχων ώστε να διασφαλίζεται ότι το άτομο είναι σε θέση να ταξιδέψει,
παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε περίπτωση κράτησης του ατόμου,
υποχρεωτική εκπαίδευση του προσωπικού που συμμετέχει στην επιστροφή,
ανάπτυξη πρωτοκόλλου για τη διαχείριση κρίσεων κατά τη διάρκεια της πτήσης ή του ταξιδιού επιστροφής,
παροχή υπηρεσιών διερμηνείας,
οικονομική συνδρομή κατά την επιστροφή.

Επιδιώκεται η συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX), την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιστροφής και Επανένταξης (ERRIN) και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης με σκοπό την αξιοποίηση της εμπειρίας τους στην ανάπτυξη και παρακολούθηση των σχεδίων επανένταξης.

Δράση 1.3: Προσδιορισμός των βασικών εθνικοτήτων της πλειοψηφίας των ανηλίκων που φθάνουν στην Ελλάδα και προώθηση της διακρατικής συνεργασίας όσον αφορά την κατάσταση των ανηλίκων στις χώρες καταγωγής

Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης για τους Ασυνόδευτους Ανηλίκους (2010-2014)[86] όπως αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την προστασία των παιδιών στη μετανάστευση[87], την ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με ένα νέο σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο[88], το Ελληνικό Κράτος, μαζί με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, θα πρέπει να καθιερώσει την συνεργασία με τρίτες χώρες για την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως οι επισφαλείς διαδρομές μετανάστευσης για ασυνόδευτους ανηλίκους, η δημιουργία και η ενίσχυση του πλαισίου παιδικής προστασίας, η καταπολέμηση εμπορίας και της διακίνησης ανθρώπων και η δημιουργία και τήρηση μητρώου πολιτών (ληξιαρχείο, για την αποφυγή ανιθαγένειας ή ατόμων που δεν είχαν ποτέ έγγραφο ταυτοποίησης στη χώρα καταγωγής) .

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των Δράσεων

Σκοπός 3: Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα, απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα.

Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και η υποστήριξη της επανένταξής τους.

Πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας (SOPs), διαδικασίες παραπομπής για την επιστροφή των νεαρών ενηλίκων στις χώρες καταγωγής τους και πρότυπο σχεδίου επανένταξης,
Αριθμός ατόμων (νεαρών ενηλίκων) με εκκρεμή απόφαση επιστροφής, αριθμός ατόμων που περιλαμβάνεται στην Εθνική Λίστα Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών, και καταγραφή του χρόνου διαμονής τους στην Ελλάδα,
Αριθμός προγραμμάτων συνδρομής και υποστήριξης (νομικής, ψυχοκοινωνικής, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη),
Συμμετοχή της Ελλάδας σε δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με παιδική προστασία και τα δικαιώματα των παιδιών στις χώρες καταγωγής τους.

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Οι ανήλικοι που φθάνουν ή διαμένουν σε μία άγνωστη γι’ αυτούς χώρα χωρίς τους βασικούς φροντιστές τους, εκτίθενται σε μεγάλους κινδύνους, εκτός εάν το σύστημα παιδικής προστασίας ανταποκρίνεται άμεσα και αποτελεσματικά. Η ανταπόκριση της πολιτείας συνίσταται σε δράσεις σε τρία επίπεδα: πρόληψη, προστασία και δίωξη. Ένα ολοκληρωμένο σύστημα παιδικής προστασίας υλοποιεί μία σειρά μέτρων πρόληψης, θέτει πρότυπα υποστήριξης και παρέμβασης και υιοθετεί έναν αποτελεσματικό μηχανισμό παραπομπής. Ένας τέτοιος μηχανισμός πρέπει να εφαρμόζεται για ανηλίκους που διατρέχουν κίνδυνο κακομεταχείρισης ή έχουν αναγνωριστεί ως θύματα κακομεταχείρισης και επεκτείνεται στην κατάλληλη παρέμβαση για ανηλίκους που οι ίδιοι παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά.

Υφιστάμενη κατάσταση

Ανίχνευση και ανταπόκριση σε περιστατικά βίας κατά ανηλίκων

Η Ελλάδα έχει κυρώσει όλες τις συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά των βασανιστηρίων, της εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, της συμμετοχής ανηλίκων σε ένοπλες συγκρούσεις, της εμπορίας ανθρώπων, της παιδικής πορνογραφίας, της σεξουαλικής κακοποίησης και της βίας κατά γυναικών, της παιδικής εργασίας, των διακρίσεων λόγω φυλής ή φύλου. Επιπλέον, έχει μεταφέρει στην εθνική νομοθεσία όλες τις σχετικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Είναι σημαντικό ότι, σύμφωνα με το πνεύμα του ν. 4531/2018 (A’ 62)[89] καθίσταται σαφές ότι, όσον αφορά στα ποινικά αδικήματα, συμπεριλαμβανομένων των πρακτικών που προξενούν σωματική βλάβη, δεν υπάρχει λόγος προσφυγής σε πολιτιστικές συνήθειες και παραδόσεις^[90].

Όσον αφορά τα ασυνόδευτα ανήλικα θύματα βίας, υπάρχουν επιπλέον ειδικές διατάξεις που ρυθμίζουν τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνονται. Συγκεκριμένα, προβλέπονται ειδικές συνθήκες υποδοχής και συνδρομής για ανηλίκους που θεωρούνται θύματα κακοποίησης, εκμετάλλευσης ή βασανιστηρίων[91]. Ο Εθνικός Μηχανισμός Αναφοράς για την προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (ΕΜΑ) ειδοποιείται αμέσως μόλις εντοπίζεται θύμα εμπορίας^[92]. Όταν το θύμα εμπορίας είναι ασυνόδευτος ανήλικος, ο Εισαγγελέας λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προσδιορίσει την ταυτότητα και την εθνικότητά του, να επιβεβαιώσει το γεγονός ότι είναι ασυνόδευτος στη χώρα, να εντοπίσει την οικογένειά του και να διασφαλίσει τη νομική του εκπροσώπηση[93]. Ένα πρόσωπο χαρακτηρίζεται ως «θύμα εμπορίας» από Πράξη του Εισαγγελέα^[94], ενώ τα θύματα βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλου είδους βίας πιστοποιούνται με ιατρική γνωμοδότηση σε δημόσιο νοσοκομείο ή στρατιωτικό νοσοκομείο ή από κατάλληλα εκπαιδευμένους ιατρούς του εθνικού συστήματος υγείας^[95].

Λαμβάνονται επίσης ειδικά μέτρα για τη συμμετοχή ανηλίκων θυμάτων εγκλημάτων κατά της προσωπικής και σεξουαλικής ελευθερίας ή της σεξουαλικής εκμετάλλευσης στην ποινική διαδικασία^[96]^,[97]. Παρέχεται προθεσμία έως και πέντε (5) μηνών, μέχρις ότου το θύμα αποφασίσει να συνεργαστεί με τις αρχές επιβολής του νόμου^[98]. Κατά τη διάρκεια αυτής της προθεσμίας, σύμφωνα με τα άρθρα 49-53 του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης^[99] και το π.δ. 233/2003 (Α’ 204) που ρυθμίζει όλα τα ζητήματα συνδρομής προς τα θύματα των αδικημάτων κατά της προσωπικής και σεξουαλικής ελευθερίας ή εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής^[100],ένα θύμα εμπορίας ανθρώπων έχει δικαίωμα σε υποστήριξη, προστασία και παροχές από το κράτος (ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις διαθέσιμες υπηρεσίες με διερμηνεία αν χρειάζεται^[101],^[102], πρόσβαση σε ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, σε υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης και στην εκπαίδευση, δικαίωμα σε κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, προστασία, ασφάλεια, απαγόρευση απέλασης, δυνατότητα για αίτηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους^[103]). Ακόμη, σύμφωνα με τον ν. 4478/2017^[104], προβλέπεται η ίδρυση αυτοτελών υπηρεσιών για την προστασία των ανηλίκων θυμάτων, τα «Σπίτια του Παιδιού» στη δικαιοδοσία των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής στην Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και το Ηράκλειο (υπηρεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης) τα οποία είναι αρμόδια για τη συνολική προστασία του παιδιού θύματος^[105]. Επιπλέον, τα θύματα εμπορίας ανθρώπων έχουν το δικαίωμα σε δωρεάν νομική συνδρομή για κάθε ποινική ή αστική αξίωση^[106]. Το θύμα μπορεί να ζητήσει αποζημίωση από τον δράστη (αγωγή στα πολιτικά δικαστήρια) ή από το κράτος, εάν ο δράστης είναι άγνωστος ή δεν διαθέτει επαρκείς πόρους για να αποζημιώσει το θύμα, ή εάν στην ποινική διαδικασία ο φερόμενος ως δράστης απαλλάχτηκε των κατηγοριών (αίτηση ενώπιον της Ελληνικής Αρχής Συνδρομής)^[107].

Η ανταπόκριση, αυτή τη στιγμή, σε περιστατικά κακομεταχείρισης παιδιών μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τις δυνατότητες της υπηρεσίας ή του οργανισμού που συνδράμει έναν ανήλικο.

Ανήλικοι με παραβατική συμπεριφορά

Τα παιδιά ηλικίας κάτω των δώδεκα (12) ετών θεωρούνται ποινικώς αδιάφορα και στα παιδιά από δώδεκα (12) έως δεκαπέντε (15) δεν καταλογίζεται η πράξη που μπορεί να έχουν τελέσει^[108]. Ένας ανήλικος αυτής της ηλικιακής ομάδας μπορεί να υπόκειται μόνο σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα σύμφωνα με τα άρθρα 122 και 123 του Ποινικού Κώδικα, εάν το δικαστήριο το αποφασίσει[109]. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν ενδεικτικά την επίπληξη, «ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου» (επιτήρηση) στους γονείς ή στους επιτρόπους του, «ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου» (επιτήρηση) σε επιμελητές ανηλίκων, σε προστατευτικές υπηρεσίες, τοποθέτηση σε ανάδοχη οικογένεια, τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής ή κέντρο αποκατάστασης για κατάχρηση ουσιών. Οι ανήλικοι που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο (15^ο) έτος της ηλικίας καταδικάζονται σε κράτηση σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μόνο εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας[110].

Επιπλέον, ενδέχεται σε διάφορα σημεία της προδικασίας να εμπλακεί η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων προκειμένου να συντάσσει έκθεση σχετικά με τον ανήλικο. Σε αυτό το πλαίσιο, τα παιδιά προσφύγων και μεταναστών που δεν μιλούν ελληνικά αντιμετωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες, διότι οι νόμοι προβλέπουν υπηρεσίες διερμηνείας μόνο κατά τη διάρκεια της (επίσημης) έρευνας, δηλαδή την κατάθεση και την κύρια δίκη[111]. Είναι γεγονός ότι τα αναμορφωτικά μέτρα πριν από τη δίκη εφαρμόζονται μόνο στην περίπτωση που ο ανήλικος έχει γνωστή διεύθυνση, έχει εντοπιστεί από την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων με τα στοιχεία επικοινωνίας που είχε δώσει, έχει συναινέσει ο/η ίδιος/α να συμμετάσχει σε μια τέτοια διαδικασία, και στη συνέχεια οι επιμελητές ανηλίκων να έχουν καταφέρει να επιστρατεύσουν διερμηνείς από τη ΜΚΟ που υποστηρίζει τον/την ανήλικο/η. Η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων επιτελεί πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς συχνά είναι η πρώτη υπηρεσία που είναι σε θέση να παρέχει ολοκληρωμένη ενημέρωση στον ανήλικο – με φιλικό προς τα παιδιά τρόπο – για την ποινική διαδικασία στην οποία έχει ήδη εμπλακεί (ιδίως σε περίπτωση που το παιδί δεν υποστηρίζεται από δικηγόρο με γνώσεις και εμπειρία ποινικού δικαίου ανηλίκων).

Προκειμένου να εξασφαλιστεί στην πράξη ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας για όλους τους ανηλίκους, είναι απαραίτητη η λήψη μιας σειράς μέτρων σε πολλά επίπεδα και τομείς όπως και η στενή συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων και υπηρεσιών. Στο πλαίσιο του συντονισμού των δράσεων που αφορούν σε ασυνόδευτους ανηλίκους που ασκεί η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, θα διευκολύνεται και ο συντονισμός για τις δράσεις που αφορούν την προστασία των παιδιών από τη βία, την ενδυνάμωσή τους και την υποστήριξη που θα λάβουν. Εξειδικευμένες παρεμβάσεις ανάλογα με τον τύπο κακοποίησης ή εκμετάλλευσης θα προσφέρονται επιπλέον της βασικής φροντίδας που διασφαλίζεται για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους.

Σκοποί

1) Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων

2) Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων

Δεδομένου ότι οι ανήλικοι είναι μέρος ενός οικολογικού συστήματος, οι στρατηγικές πρόληψης πρέπει να περιλαμβάνουν παρεμβάσεις σε διάφορα επίπεδα, στοχεύοντας στο άτομο, τους επαγγελματίες που πλαισιώνουν τον ανήλικο, την κοινότητα και την κοινωνία εν γένει. Οι στρατηγικές πρόληψης και οι δράσεις κατά της βίας, της κακοποίησης και της εκμετάλλευσης ανηλίκων πρέπει να θεωρούνται συμπληρωματικές του γενικού πλαισίου προστασίας που πρέπει να διασφαλίζεται για την προστασία και την πραγμάτωση των δικαιωμάτων και κάλυψη των αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Στόχος 1: Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ανηλίκων για θέματα βίας και εκμετάλλευσης, ώστε να αναγνωρίζουν τους κινδύνους και να αναζητούν βοήθεια

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είναι ευάλωτοι να γίνουν θύματα βίας, εκμετάλλευσης και άνισης μεταχείρισης λόγω έλλειψης γονικής προστασίας, λόγω συναισθημάτων φόβου, λόγω άγνοιας, και αίσθησης αδυναμίας, που τους εμποδίζουν να καταγγείλουν περιστατικά και να ζητήσουν βοήθεια. Στην πραγματικότητα, συχνά γίνονται στόχοι γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ληφθούν μέτρα για τη συστηματική ενημέρωση των ανηλίκων με φιλικό προς το παιδί τρόπο που λαμβάνει επίσης υπόψη τη διάσταση του φύλου, με στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους και την ψυχική τους ενδυνάμωση. Το περιεχόμενο των πληροφοριών πρέπει να προσαρμόζεται στην ηλικία των παιδιών, δεδομένου ότι υπάρχουν διαφορές ανάλογα την ηλικιακή ομάδα ως προς τον τρόπο επικοινωνίας των απαραίτητων μηνυμάτων για την προστασία των παιδιών.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 5: ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 1.1: Προώθηση εργαστηρίων σε όλες τις δομές φιλοξενίας και τα κέντρα ημέρας με στόχο την ενημέρωση των ασυνόδευτων ανηλίκων σχετικά με τους κινδύνους και τις στρατηγικές αντιμετώπισης

Σε όλα τα κέντρα φιλοξενίας, που διαμένουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, θα πρέπει να παρέχονται πληροφορίες φιλικές προς τα παιδιά σχετικά με τους κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν. Οι εν λόγω πληροφορίες θα πρέπει να επικοινωνούνται σε γλώσσα που κατανοούν και με τρόπο φιλικό προς το παιδί λαμβάνοντας υπόψη την ηλικιακή ομάδα των ανηλίκων και το επίπεδο εκπαίδευσης. Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η μεθοδολογία του παιχνιδιού ρόλων και του θεάτρου προκειμένου να κατανοηθεί πρακτικά το περιεχόμενο των πληροφοριών. Τα εργαστήρια θα απευθύνονται χωριστά στα κορίτσια και τα αγόρια και σε μικρές ομάδες, ώστε να ενθαρρύνονται τα παιδιά να μιλούν ελεύθερα και χωρίς επιφυλάξεις οποιουδήποτε είδους, αν έχουν ερωτήσεις ή επιθυμούν να εκφράσουν κάποιον προβληματισμό.

Σκοπός αυτών των εργαστηρίων είναι οι ανήλικοι να κατανοήσουν τους κινδύνους που ενδέχεται να υφίστανται, να κατανοήσουν ότι είναι δικαίωμά τους να είναι ασφαλείς και προστατευμένοι, να εξασκηθούν στον τρόπο αντίδρασης σε περιστατικά με προσομοιώσεις και να ενημερώνονται σχετικά με φορείς από τους οποίους μπορούν να αναζητήσουν βοήθεια. Είναι σημαντικό τα εργαστήρια αυτά να έχουν σχεδιαστεί ώστε να εμψυχώνουν και να κινητοποιούν τους ανηλίκους και όχι να τους δημιουργούν φόβο. Ως εκ τούτου, η έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε θετικές πτυχές, όπως τα δικαιώματά τους, οι προστατευτικοί παράγοντες και η ψυχική τους ενδυνάμωση. Τα εργαστήρια θα είναι σύντομης διάρκειας και θα επαναλαμβάνονται. Το περιεχόμενο αυτών των εργαστηρίων περιλαμβάνει αναφορές στα δικαιώματα των παιδιών, σε κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οι ανήλικοι σχετικά με διάφορα ζητήματα, από την απώλεια περιουσιακών στοιχείων ή εγγράφων ταυτοποίησης, έως μορφές βίας, εκμετάλλευσης, όπως η εμπορία, η παράνομη διακίνηση, η εμπλοκή σε εγκληματικές δραστηριότητες, την υποβολή αναφορών στις γραμμές βοήθειας και τις υπηρεσίες ή φορείς που μπορούν να ζητήσουν βοήθεια και εξάσκηση σε φράσεις που θα είναι καλό να πουν/φωνάξουν αν βρεθούν σε κίνδυνο, χωρίς να στιγματίζεται κάποιο παιδί που δεν μπόρεσε ή δεν θα μπορούσε να αντιδράσει. Όσον αφορά τα κορίτσια, το περιεχόμενο των εργαστηρίων θα εμπλουτίζεται με αναφορές σε κινδύνους που διατρέχουν ιδίως τα κορίτσια, συμπεριλαμβανομένων των επιβλαβών παραδοσιακών πρακτικών.

Οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές και οι πρώην ασυνόδευτοι ανήλικοι μπορούν να παρέχουν συμβουλές κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού των εν λόγω εργαστηρίων για τη διασφάλιση της πολιτισμικής ευαισθησίας. Κάθε έργο θα υλοποιείται με τη συνδρομή διερμηνέα ή διαπολιτισμικού μεσολαβητή, εκτός εάν οι διοργανωτές μιλούν τη μητρική γλώσσα των ανηλίκων. Οι γραμμές βοήθειας πρέπει να είναι προσβάσιμες σε όλους όσους θα μπορούσαν να χρειαστούν βοήθεια και τα σημεία επαφής θα ορίζονται για θέματα εγκλημάτων κατά ανηλίκων.

Δράση 1.2: Ευαισθητοποίηση για θέματα ισότητας των φύλων

Η κουλτούρα ενός ατόμου περιλαμβάνει μια σειρά από πτυχές μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, όπως η γλώσσα, το φαγητό, η μουσική, η τέχνη, ο αθλητισμός, αλλά και ηθικές αξίες και πεποιθήσεις, γενικές αντιλήψεις και κοσμοθεωρία, μη λεκτική συμπεριφορά, στερεότυπα και προκαταλήψεις, απόψεις για τους ρόλους των δύο φύλων, τον ρόλο της οικογένειας, αντιλήψεις σχετικά με τη σωματική και ψυχική υγεία, την εκπαίδευση, την αισθητική, την αίσθηση του χιούμορ, την αίσθηση της δικαιοσύνης, τις προτεραιότητες της ζωής. Όλοι οι ανήλικοι, ανεξαρτήτως εθνικότητας, επηρεάζονται από την κουλτούρα τους και ειδικά εκείνοι που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα καταγωγής τους αντιμετωπίζουν μεγάλη σύγχυση όσον αφορά την υιοθέτηση της κυρίαρχης κουλτούρας στη χώρα υποδοχής ή την προσκόλληση στις πολιτισμικές τους αντιλήψεις ή κατά την αγωνιώδη προσπάθειά τους να τα συνδυάσουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι ορισμένες πολιτισμικές πεποιθήσεις και πρακτικές μπορεί να έχουν θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις σε διαφορετικούς ανθρώπους μέσα στην κοινότητα.

Τα άτομα ήδη από πολύ μικρή ηλικία διαμορφώνουν και μοιράζονται ορισμένες ιδέες και πεποιθήσεις σχετικά με τους ρόλους των φύλων που υπαγορεύονται από τον πολιτισμό τους ή τουλάχιστον τους γονείς και την κοινότητά τους. Ως εκ τούτου, όλες οι δραστηριότητες ευαισθητοποίησης για την ισότητα των φύλων προκειμένου να έχουν πραγματικό αποτέλεσμα στην πρόληψη της έμφυλης βίας απευθύνονται στους εφήβους άνω των δώδεκα (12) ετών. Τα κορίτσια και τα αγόρια πρέπει να προσκαλούνται μέσω βιωματικών ασκήσεων να αξιολογήσουν και να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα των φύλων και να προσεγγίσουν τις διαφορές μεταξύ των φύλων ως χαρακτηριστικά και όχι ως ενδείξεις εξουσίας του ενός φύλου επί του άλλου.

Τα θέματα που θα περιλαμβάνονται είναι ενδεικτικά τα εξής:

υγιείς και μη υγιείς σχέσεις,
αναγνώριση της επίδρασης των στερεοτύπων όσον αφορά τα φύλα στις σχέσεις τους,
σύνδεση μεταξύ στερεοτύπων και έμφυλης βίας,
συζήτηση του αντικτύπου των στερεοτύπων στους ανθρώπους που δεν συντάσσονται με αυτά,
συμβολή των εφήβων στην πρόληψη κάθε μορφής έμφυλης βίας.

Η δράση αυτή πρέπει να πραγματοποιείται σε σχολεία, καθώς και σε χώρους των δομών φιλοξενίας.

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Για να διασφαλιστεί ένα επαρκές και ποιοτικό προστατευτικό πλαίσιο για τους ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένα πρότυπα. Κάθε φορέας ή υπηρεσία που συμμετέχει στη διαχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένη πολιτική παιδικής προστασίας. Πρέπει, ακόμη, να δημιουργηθεί και να ακολουθείται κώδικας δεοντολογίας για τους επαγγελματίες που εργάζονται με ανηλίκους. Οι επαγγελματίες πρέπει, επίσης, να είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά και γρήγορα σε περιστατικά βίας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης ανηλίκων και γι’ αυτό πρέπει να υπάρχουν εργαλεία στη διάθεσή τους που θα βελτιώνουν την καθημερινή πρακτική στο πεδίο.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 2.1: Ανάπτυξη και εφαρμογή Πολιτικής Παιδικής Προστασίας σε κάθε κρατικό ή μη κρατικό φορέα που εμπλέκεται στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Οι οργανισμοί, οι υπηρεσίες και οι αρχές που εργάζονται άμεσα για και με τους ανηλίκους θα πρέπει να ακολουθούν πολιτική παιδικής προστασίας. Η πολιτική παιδικής προστασίας ενός φορέα πρέπει να πληροί συγκεκριμένα πρότυπα και να παρέχει τις απαιτούμενες εγγυήσεις. Μία τέτοια πολιτική πρέπει να περιλαμβάνει τουλάχιστον τα εξής:

Την περιγραφή της πολιτικής της υπηρεσίας ή του οργανισμού για την πρόληψη και την αντιμετώπιση περιστατικών βίας σε βάρος ανηλίκων,
Την περιγραφή των βασικών ρόλων των επαγγελματιών του προσωπικού της/του στην προώθηση της πολιτικής αυτής, την κατάρτιση του προσωπικού σε θέματα παιδικής προστασίας, την παρακολούθηση της εφαρμογής της πολιτικής (τουλάχιστον ένα άτομο θα πρέπει να οριστεί ως υπεύθυνος για την τήρηση πολιτική παιδικής προστασίας εντός οργανισμού ή υπηρεσίας),
Την περιγραφή των διαδικασιών που εφαρμόζονται για να εξασφαλιστεί ότι το προσωπικό τηρεί τους κανόνες παιδικής προστασίας που ορίζονται από τον οργανισμό ή την υπηρεσία, π.χ. διαδικασίες εποπτείας και ελέγχου ή υπογραφή της πολιτικής παιδικής προστασίας μαζί ως παράρτημα της σύμβασης εργασίας, τα μέτρα που λαμβάνονται στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων των οργανισμών για τη διασφάλιση της προστασίας των παιδιών και των δικαιωμάτων τους και τη διαδικασία που ακολουθείται εάν ένα παιδί αποκαλύψει το ίδιο ή γίνει αντιληπτό από το προσωπικό ότι είναι θύμα βίας, εκμετάλλευσης κ.λπ.,
Τον μηχανισμό εποπτείας και παρακολούθησης που εφαρμόζεται για να εξασφαλιστεί η εφαρμογή όλων των μέτρων προστασίας σε ολόκληρο τον οργανισμό.

Όλες οι αρχές, υπηρεσίες και κρατικοί ή μη κρατικοί οργανισμοί πρέπει να καταρτίσουν πολιτική παιδικής προστασίας, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές που εκδίδει η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και να δημοσιοποιήσουν την πολιτική τους. Η πολιτική παιδικής προστασίας πρέπει να δημοσιοποιείται και να γνωστοποιείται επαρκώς και να ισχύει για όλο το προσωπικό, τους εθελοντές και τους ασκούμενους οργανισμών και υπηρεσιών που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους, αλλά και να δεσμεύει κάθε σχετιζόμενο φορέα ή επαγγελματία, σύμβουλο και δωρητή.

Δράση 2.2: Ανάπτυξη κώδικα δεοντολογίας για επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή ή συνεργάζονται με ανηλίκους

Όλοι οι επαγγελματίες που εργάζονται με ανηλίκους ή που ενδέχεται να έρθουν σε επαφή με ανηλίκους θα πρέπει να δεσμεύονται από έναν κώδικα δεοντολογίας. Οι οργανισμοί ή οι υπηρεσίες, θα υιοθετούν έναν Κώδικα Δεοντολογίας για τους εργαζομένους που απασχολούν και τους εθελοντές τους λαμβάνοντας υπόψη και την ειδικότητα κάθε επαγγελματία αλλά κυρίως ότι όλοι αποτελούν προσωπικό του φορέα που έρχεται σε επαφή με παιδιά. Για το λόγο αυτό προτείνεται ο Κώδικας Δεοντολογίας να είναι ενιαίος. Στον κώδικα δεοντολογίας θα πρέπει να περιλαμβάνονται τα ακόλουθα στοιχεία: οι βασικές αρχές που διέπουν την εργασία με τα παιδιά, ποια συμπεριφορά θεωρείται αποδεκτή και τι απαγορεύεται, λεπτομέρειες που περιγράφουν τα καθήκοντα της κάθε ειδικότητας του προσωπικού, η υποχρέωση καταγγελίας παράνομων πράξεων που τελούνται σε βάρος ανηλίκου, τα πειθαρχικά μέτρα σε περίπτωση παραβίασης του κώδικα, η ρύθμιση των επαφών τρίτων ατόμων (π.χ. δωρητές) με τους ανηλίκους.

Στα επαγγέλματα και στο προσωπικό που δεσμεύονται από τον Κώδικα Δεοντολογίας, συγκεκριμένα σε σχέση με την εργασία τους με ανηλίκους, περιλαμβάνονται επίτροποι, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, δικηγόροι, διερμηνείς, διαπολιτισμικοί μεσολαβητές, φροντιστές, χειριστές υποθέσεων, προσωπικό του τομέα της υγείας, όλο το προσωπικό που εργάζεται σε δομές φιλοξενίας και εθελοντές. Ένας τέτοιος κώδικας δεοντολογίας θα πρέπει να εφαρμόζεται προοδευτικά σε περισσότερα επαγγέλματα/θέσεις στον τομέα της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Δράση 2.3: Ανάπτυξη ικανοτήτων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους

Δράση 2.3.1: Προώθηση, σχεδιασμός και υλοποίηση της εκπαίδευσης σχετικά με τη βία κατά ανηλίκων, για επαγγελματίες και προσωπικό που έρχονται ή ενδέχεται να έρθουν σε επαφή με ασυνόδευτους ανηλίκους

Οι επαγγελματίες που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να είναι καλά εκπαιδευμένοι και κατάλληλα εφοδιασμένοι με γνώσεις, δεξιότητες και εργαλεία προκειμένου να βελτιώσουν την ικανότητά τους να ανταποκρίνονται σε ζητήματα παιδικής προστασίας. Τα ζητήματα αυτά αφορούν συνήθως ποικίλες μορφές κακοποίησης, βίας και εκμετάλλευσης, δεδομένου ότι αυτά αποτελούν προφανείς και διαδεδομένους κινδύνους για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Οποιοδήποτε περιστατικό βίας και εκμετάλλευσης μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ευημερία των ανηλίκων και γι’ αυτό οι άνθρωποι που πλαισιώνουν ένα παιδί πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις ανάγκες του. Επιπλέον, οι επαγγελματίες πρέπει να γνωρίζουν ότι ορισμένες μορφές βίας ενδέχεται να πλήττουν περισσότερο ένα φύλο/ταυτότητα φύλου από ό,τι το άλλο, καθώς και ότι υπάρχουν μορφές βίας και εκμετάλλευσης που πλήττουν εξίσου όλους τους ανηλίκους.

Είναι σημαντικό ότι οι επαγγελματίες, που περιβάλλουν τους ανηλίκους, αποτελούν ένα δίχτυ ασφαλείας και προστασίας για αυτούς όσον αφορά στην πρόληψη της κακοποίησης, της εκμετάλλευσης και άλλων μορφών βίας, με το να είναι στο πλευρό τους, να τους ακούν και να τους ενημερώνουν. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να γνωρίζουν πώς να αναγνωρίζουν τις ενδείξεις κάθε μορφής κακοποίησης, κοινών επιβλαβών πρακτικών, εκμετάλλευσης ή βασανιστηρίων, ώστε να εξασφαλίζεται η κατάλληλη στήριξη των ανηλίκων και η δίωξη των δραστών. Πρέπει να έχουν γνώση της υποχρέωσής τους να καταγγέλλουν τα αδικήματα κατά ανηλίκων και πώς να υποστηρίξουν έναν ανήλικο στην ποινική διαδικασία, εμπλέκοντας περισσότερους επαγγελματίες και φροντίζοντας για την αξιόπιστη ενημέρωσή τους.

Οι εν λόγω εκπαιδεύσεις ανταποκρίνονται στην πάγια ανάγκη ανάπτυξης των γνώσεων και δεξιοτήτων των επαγγελματιών πρώτης γραμμής, όπως είναι στη χώρα μας το προσωπικό των δομών φιλοξενίας, το προσωπικό της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, η αστυνομία, το προσωπικό της Υπηρεσίας Ασύλου και οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας.

2.3.1.1. Κατάρτιση επαγγελματιών σε θέματα που σχετίζονται με την κακοποίηση ή βία κατά ανηλίκων, με σκοπό τη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους στην ανταπόκριση σε τέτοια περιστατικά

Οι επαγγελματίες που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να λαμβάνουν κατάρτιση για την ενίσχυση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους όσον αφορά τον εντοπισμό, την ανταπόκριση, την υποστήριξη και την υποβολή καταγγελιών σχετικά με την κακοποίηση ή την άσκηση βίας κατά ανηλίκων. Θα πρέπει να εξοικειωθούν με ένα βασικό θεωρητικό υπόβαθρο, τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα, το πλαίσιο της μετανάστευσης και τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται οι ανήλικοι ήδη από τη χώρα καταγωγής τους, τον αντίκτυπο στην ευημερία των ανηλίκων, την ψυχική τους ανθεκτικότητα, το σχέδιο παρέμβασης και θεραπείας για τα θύματα κακοποίησης ή βίας, την ενίσχυση των στρατηγικών διαχείρισης μιας κατάστασης που διαθέτουν ήδη οι ανήλικοι και τους φορείς στους οποίους μπορούν να παραπέμψουν έγκαιρα τους ανηλίκους για πιο εξειδικευμένη υποστήριξη και θεραπεία.

2.3.1.2. Επιμόρφωση επαγγελματιών σε θέματα που αφορούν την εμπορία ανηλίκων

Δεδομένου ότι η εμπορία ανθρώπων μπορεί να πλήξει σοβαρά τα παιδιά, οι επαγγελματίες που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τις ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι ένας ανήλικος μπορεί να είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων, να γνωρίζουν πώς να ανταποκρίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις για να τον προστατεύσουν και να τον στηρίξουν και να γνωρίζουν πού πρέπει να καταγγείλουν το γεγονός. Οι επαγγελματίες πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με το νομικό πλαίσιο αυτών των ζητημάτων, με το πόσο επικείμενος είναι ο κίνδυνος παράνομης διακίνησης ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα, ποιες μορφές μπορεί να λάβει η εμπορία, ποιος είναι ο αντίκτυπος της εμπορίας ανθρώπων στην ευημερία των ανηλίκων, ότι ορισμένες χώρες έχουν αναγνωριστεί ευρέως ως πηγές εμπορίας ανηλίκων και ποιος είναι ο τρόπος λειτουργίας του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς (ΕΜΑ).

Οι εν λόγω εκπαιδεύσεις πρέπει να απευθύνονται σε επαγγελματίες της πρώτης γραμμής, όπως το προσωπικό των δομών φιλοξενίας, το προσωπικό της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, η αστυνομία, η ακτοφυλακή, το προσωπικό της Υπηρεσίας Ασύλου και οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας αλλά και οι επιθεωρητές εργασίας.

2.3.1.3 Εκπαίδευση των επαγγελματιών σχετικά με τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης και των θυμάτων εγκλημάτων μίσους

Οι ανήλικοι λόγω του ότι βρίσκονται σε ευάλωτη θέση μπορεί πιο εύκολα να γίνουν θύματα ριζοσπαστικοποίησης ή ριζοσπαστικής ρητορικής. Συγκεκριμένα, η περιθωριοποίηση ή αίσθηση κοινωνικού αποκλεισμού που μπορεί να βιώνουν μερικοί ανήλικοι ή η υπονόμευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παιδιών, τους καθιστά εύκολα θύματα στρατολόγησης από προσωπικότητες και ομάδες που αναζητούν ακολούθους για να «υποτάξουν» και να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς τους. Τα φανατίζουν με συγκεκριμένες ιδέες, διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, και έτσι κάποια παιδιά δυστυχώς εντάσσονται σε τέτοιες ομάδες. Αυτό μπορεί ενδεικτικά να συμβαίνει γιατί αισθάνονται για πρώτη φορά μέρος ενός συνόλου ή μιας αυστηρής ιεραρχίας και πειθαρχίας ή ότι κάποιος τους «φροντίζει» ή ότι έχουν έναν σκοπό. Το φαινόμενο αυτό αφορά εξίσου ημεδαπούς και πολίτες άλλων χωρών. Η κοινωνική ένταξη και συμπερίληψη αποτελούν αναμφίβολα το κλειδί για την πρόληψη τέτοιων περιστατικών. Ωστόσο, οι επαγγελματίες πρέπει να έχουν επισταμένη προσοχή, ώστε να αναγνωρίζουν τις ενδείξεις μιας τέτοιας συμπεριφοράς και νοοτροπίας, μιας δυνητικής ή επικείμενης ριζοσπαστικοποίησης, προκειμένου να ανταποκριθούν σωστά. Τα μαθήματα της επιμόρφωσης θα έχουν ως στόχο την ενημέρωση και την εκπαίδευση των επαγγελματιών σχετικά με τη διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης, την ανάπτυξη της ικανότητάς τους να εντοπίζουν ενδείξεις που παρουσιάζουν οι ανήλικοι που βρίσκονται σε κίνδυνο, την ενημέρωσή τους σχετικά με τη διαδικασία ανταπόκρισης και την δημιουργία ενός μηχανισμού πολλών υπηρεσιών για την έγκαιρη παρέμβαση και απομάκρυνση των ανηλίκων από τους κινδύνους ριζοσπαστικοποίησης ή στρατολόγησης. Παράλληλα, οι ανήλικοι είναι πολύ ευάλωτοι στο να καταστούν θύματα εγκλημάτων μίσους, όπως για παράδειγμα θύματα λεκτικής βίας, σωματικών επιθέσεων ή ακόμη και δολοφονιών, υποκινούμενων από προκαταλήψεις[112]. Ως εκ τούτου, οι επαγγελματίες πρέπει να εκπαιδεύονται στη διαδικασία ανταπόκρισης στις περιπτώσεις αυτές, δεδομένου ότι τα εγκλήματα αυτά βλάπτουν σοβαρά την ευημερία των ανηλίκων.

Δράση 2.3.2: Προώθηση της ανάπτυξης και της χρήσης εργαλείων και υλικού για την υποστήριξη της πρακτικής των επαγγελματιών της πρώτης γραμμής σε θέματα κακοποίησης, βίας, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανηλίκων

Με βάση σχετικό ενημερωτικό υλικό, εγχειρίδια, κατευθυντήριες γραμμές και εργαλεία που ήδη έχουν αναπτυχθεί από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς, πρέπει να συγκεντρωθούν τα ειδικά εργαλεία και το υλικό που πρέπει να είναι στη διάθεση των επαγγελματιών πρώτης γραμμής τόσο για να λειτουργούν συμπληρωματικά στις εκπαιδεύσεις τους, όσο και για να υποστηρίξουν τη δράση τους στο πεδίο.

Στόχος 3: Προώθηση εκστρατειών ενημέρωσης για θέματα προστασίας των ανηλίκων και για τους κινδύνους στους οποίους συχνά εκτίθενται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι

Προκειμένου να ενισχυθεί το πλαίσιο προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει να αναπτυχθούν μέτρα πρόληψης που απευθύνονται και στην τοπική κοινότητα και την ελληνική κοινωνία, διότι ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο ασφαλείας δεν περιλαμβάνει μόνο τους επαγγελματίες που περιβάλλουν τους ανηλίκους, αλλά και την κοινότητα και την κοινωνία στο σύνολό της.

Σκοπός της ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με τους κινδύνους όλων των μορφών βίας, κακοποίησης, εξαπάτησης και εμπορίας ανηλίκων, είναι η προσπάθεια δημιουργίας μιας κοινότητας πιο ενημερωμένης, συνειδητοποιημένης και σε εγρήγορση. Μέσω της ενημέρωσης, στόχος είναι να επηρεαστούν η στάση και οι πεποιθήσεις των ανθρώπων, με το να κατανοήσουν τους κινδύνους που υφίστανται για τα παιδιά σε μετανάστευση, να αναθεωρήσουν ορισμένες συμπεριφορές και να είναι σε θέση να λαμβάνουν υπεύθυνες αποφάσεις, και ακόμα και παρεμβάσεις, όπου είναι απαραίτητο, όπως με την αναφορά ενός ύποπτου περιστατικού. Προκειμένου το ευρύτερο κοινό να αναλάβει ενεργό ρόλο, πρέπει να κατανοήσει ότι υπάρχει ένα ολόκληρο πλαίσιο προστασίας για τους ανηλίκους που διατρέχουν κίνδυνο και ότι η κοινωνία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας του.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Δράση 3.1: Ευαισθητοποίηση του κοινού μέσω ενημερωτικών εκστρατειών

Οι εκστρατείες θα επικεντρώνονται στις διάφορες μορφές εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένης της εμπορίας ανηλίκων. Πρέπει να παρέχεται ενημέρωση στο κοινό σχετικά με το τι συνιστά εκμετάλλευση και εμπορία ανθρώπων ειδικότερα, και πού ενδέχεται να εντοπιστούν τέτοια περιστατικά, π.χ. σε χωράφια, σε κατοικίες, κλπ.. Είναι σημαντικό, ακόμη, να τίθενται σαφείς περιορισμοί στο βαθμό που μπορεί ένας απλός πολίτης να παρέμβει σε περίπτωση που αντιληφθεί ή υποψιάζεται ότι λαμβάνει χώρα οποιαδήποτε εκμετάλλευση. Για το σκοπό αυτό, σε τέτοιες εκστρατείες είναι αναγκαίο να υπάρχει ενημέρωση και για τις συγκεκριμένες ενέργειες στις οποίες μπορεί να προβεί ένα άτομο, π.χ. αναφορά ενός ύποπτου περιστατικού σε συγκεκριμένη αρχή ή φορέα. Επίσης, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι από τις πληροφορίες και τις γραμμές βοήθειας ή καταγγελίας που περιλαμβάνονται σε αυτές τις εκστρατείες ευαισθητοποίησης, μπορούν να επωφεληθούν τόσο το ευρύ κοινό, όσο και τα ίδια τα θύματα εκμετάλλευσης. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει επίσης να δοθεί στην λεγόμενη «χαρούμενη» εμπορία ανθρώπων (happy trafficking), δεδομένου ότι συχνά ακόμη και τα θύματα δεν συνειδητοποιούν την κατάσταση στην οποία περιέρχονται ή έχουν ήδη περιέλθει.

Δράση 3.2: Προώθηση της συνεργασίας με ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς και υπηρεσίες και άλλες χώρες

Καθώς η Ελλάδα φιλοξενεί έναν σημαντικό αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων από όσους φθάνουν στην Ευρώπη, η χώρα είναι απαραίτητο να προωθεί και να συνεχίσει να συμμετέχει ενεργά σε εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, όσον αφορά σε διάφορες μορφές βίας, βασανιστηρίων, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανθρώπων που επηρεάζουν τους ασυνόδευτους ανηλίκους.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των Δράσεων

Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων

Στόχος 1: Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ανηλίκων για θέματα βίας και εκμετάλλευσης, ώστε να αναγνωρίζουν τους κινδύνους και να αναζητούν βοήθεια

Ø Αριθμός εργαστηρίων και ενημερωτικών δραστηριοτήτων σχετικά με την πρόληψη των περιστατικών βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης ανηλίκων

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Αριθμός οργανισμών/υπηρεσιών που λειτουργούν με αυστηρή πολιτική παιδικής προστασίας και κώδικα δεοντολογίας

Ø Αριθμός επαγγελματιών που έχουν εκπαιδευτεί ανά ειδικότητα, σε θέματα έμφυλης βίας και παιδικής προστασίας

Στόχος 3: Προώθηση εκστρατειών ενημέρωσης για θέματα προστασίας των ανηλίκων και για τους κινδύνους στους οποίους συχνά εκτίθενται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι

Ø Αριθμός εκστρατειών ενημέρωσης

Ø Αριθμός ευρωπαϊκών δράσεων και εκστρατειών, στις οποίες συμμετέχει η Ελλάδα

Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Προκειμένου να ενισχυθεί η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων που διατρέχουν κίνδυνο ή είναι θύματα βίας, εκμετάλλευσης ή κακοποίησης, πρέπει να τεθεί σε ισχύ ένας ενιαίος μηχανισμός παραπομπής που θα καθορίσει τη διαδρομή παραπομπής, και τις διαδικασίες, περιέχοντας σαφή διαδοχικά βήματα και καθορισμένες αρμοδιότητες για κάθε εμπλεκόμενο φορέα. Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζεται η ομοιόμορφη πρακτική, η αποτελεσματική παρακολούθηση, η λογοδοσία και ο συντονισμός μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Ως εκ τούτου, θα καθιερωθεί σταδιακά ένας μηχανισμός παραπομπής για την ολοκληρωμένη προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και, εφόσον απαιτείται, ο εν λόγω μηχανισμός θα αλληλεπιδρά με τον Εθνικό Μηχανισμό Αναφοράς για την προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων.

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής αντιμετώπισης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης ασυνόδευτων ανηλίκων

Προκειμένου να αναβαθμίσουμε το επίπεδο ανταπόκρισης σε περιστατικά βίας ή εκμετάλλευσης κατά των παιδιών, απαιτείται η εδραίωση ενός μηχανισμού παραπομπής, καθώς και Πρότυπων Διαδικασιών Λειτουργίας (SOPs) για την διαχείριση περιπτώσεων βίας και εκμετάλλευσης ανηλίκων, καθώς και η παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης σε ομάδες ασυνόδευτων ανηλίκων με αυξημένες ανάγκες προστασίας και φροντίδας, όπως οι επιζώντες σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή κακοποίησης, τα παιδιά-στρατιώτες και οι ανήλικοι παραβάτες.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3: ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 1.1: Προώθηση της καθιέρωσης Πρότυπων Διαδικασιών Λειτουργίας (SOPs) και ενός σαφούς μηχανισμού παραπομπής για την προστασία των παιδιών

Οι Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας (SOPs) είναι απαραίτητες για τη δημιουργία ενός συνεκτικού μηχανισμού παραπομπής, στον οποίο οι αρμόδιοι μπορούν να καταφεύγουν κάθε φορά που διαπιστώνεται ότι ένας ανήλικος εκτίθεται σε κίνδυνο ή πιθανολογείται ή επιβεβαιώνεται ότι είναι θύμα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Οι Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας θα βασίζονται σε μία ανάλυση των διαπιστωμένων κινδύνων που διατρέχουν τα παιδιά και στις ανάγκες προστασίας και φροντίδας τους, αλλά και στις υφιστάμενες δομές, στους εμπλεκόμενους φορείς και τις Υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες σε περιφερειακό και κεντρικό επίπεδο. Οι Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας καθορίζουν:

τους ρόλους, τις αρμοδιότητες και τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων φορέων που συμμετέχουν στο σύστημα παραπομπής,
τη διαδρομή παραπομπής που ακολουθείται σε στάδια και βήματα ανάλογα με τη μορφή βίας ή εκμετάλλευσης,
τις λεπτομερείς διαδικασίες για κάθε στάδιο διαχείρισης μιας υπόθεσης, που συμπληρώνονται από τη χαρτογράφηση των διαθέσιμων σχετικών υπηρεσιών και φορέων,
τις τεχνικές και τη μεθοδολογία στην εργασία με παιδιά,
τους κανόνες για την επεξεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών,
τις Αρχές και τις υπηρεσίες οι οποίες θα λειτουργούν ως σημεία αναφοράς για τον συντονισμό, τον έλεγχο και την παρακολούθηση για κάθε τύπο ζητήματος παιδικής προστασίας.

Απαιτείται περιοδική χαρτογράφηση ανά περιοχή, των διαθέσιμων Υπηρεσιών για την υποστήριξη των παιδιών-θυμάτων προκειμένου να κοινοποιείται σε όλους τους Οργανισμούς, τις Υπηρεσίες και τις Αρχές.

Δράση 1.2: Ενίσχυση των μηχανισμών παρακολούθησης και εποπτείας

Θα οργανωθούν και θα καθιερωθούν περιοδικές συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, ώστε να συζητούνται διεξοδικά τα θέματα παιδικής προστασίας που αφορούν τους ασυνόδευτους ανηλίκους, να διατυπώνονται τυχόν προβλήματα και να αναζητούνται λύσεις από κοινού, πλέον της άμεσης και καθημερινής επικοινωνίας που έχει ήδη εδραιωθεί. Υπό τον συντονισμό της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, οι κρατικές αρχές, οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες, και οι διεθνείς και εθνικοί οργανισμοί θα συνεργάζονται για να εξετάζουν και να παρακολουθούν τις πρακτικές που εφαρμόζονται στο πεδίο.

Δράση 1.3: Υποστήριξη ανηλίκων επιζώντων σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σεξουαλικής κακοποίησης

Θα σχεδιαστεί, θα εφαρμοστεί πιλοτικά, θα αξιολογηθεί με στόχο να καθιερωθεί ένα μοντέλο υποστήριξης για τα θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σεξουαλικής κακοποίησης. Το μοντέλο αυτό υποστήριξης θα βασίζεται στα δικαιώματα του παιδιού υιοθετώντας μια ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση. Η υποστήριξη που θα παρέχεται θα είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες των ανηλίκων επιζώντων, θα εστιάζει στην ενίσχυση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής και στην δημιουργία ενός σχεδίου δράσης το μέλλον και τα επόμενα βήματα. Αυτό το μοντέλο υποστήριξης θα έχει ως στόχο να κινητοποιήσει τα παιδιά-επιζώντες σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης να καθορίσουν τα ίδια το είδος βοήθειας που επιθυμούν να λάβουν, καθώς και τα προγράμματα στα οποία θα επιθυμούσαν να συμμετάσχουν. Έτσι μαζί με τον επίτροπό τους και το πρόσωπο αναφοράς τους, θα μπορέσουν σταδιακά να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους και να αισθάνονται ότι οι ίδιοι/ες καθορίζουν ενεργά τη ζωή τους.

Δράση 1.4: Παροχή εξειδικευμένης βοήθειας σε ανηλίκους που έχουν πληγεί από ένοπλες συγκρούσεις

Τα παιδιά που έχουν πληγεί από ένοπλες συγκρούσεις χρειάζονται εξειδικευμένη υποστήριξη για την αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων του πολέμου, την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και τη δημιουργία νέων θετικών εμπειριών στη ζωή τους. Η εν λόγω υποστήριξη βασίζεται στην διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων και στην αντίληψη ότι τα παιδιά είναι καταρχήν θύματα σε τέτοιες συνθήκες. Η υποστήριξη θα περιλαμβάνει: την έγκαιρη ταυτοποίηση και αξιολόγηση των αναγκών των ανηλίκων, την τοποθέτηση σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, τον διορισμό επιτρόπου, ιατρικούς ελέγχους και γενικότερη φροντίδα, νομική συνδρομή, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, εξατομικευμένο ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, εκπαίδευση ή/και επαγγελματική κατάρτιση, θεραπεία για το ψυχικό τραύμα, ασκήσεις διαχείρισης του άγχους, συνεδρίες για τη συμφιλίωση με το παρελθόν, ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και την εξάσκηση σε μη βίαιη προσέγγιση κατά την επίλυση τυχόν διαφορών.

Δράση 1.5: Προώθηση της εφαρμογής αναμορφωτικών και θεραπευτικών μέτρων για τους ανήλικους παραβάτες

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που έχουν τελέσει παράνομες πράξεις, θα πρέπει να μπορούν να επωφεληθούν από τα μέτρα που προβλέπονται στα άρθρα 122 και 123 του Ποινικού Κώδικα. Για να εφαρμοστεί αυτό απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες, δεδομένου, ότι μέχρι στιγμής, λόγω της έλλειψης γνώσης της ελληνικής γλώσσας, αλλά και της απουσίας πρόβλεψης για παροχή υπηρεσιών διερμηνείας σε αυτό το στάδιο, τα εν λόγω μέτρα δεν μπορούν να εφαρμοστούν για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Θα δοθεί προτεραιότητα στην εποπτεία από τους Επιμελητές Ανηλίκων, στην κοινωφελή εργασία, την αποκατάσταση, την επαγγελματική κατάρτιση, την εξειδικευμένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη και στα προγράμματα αποκατάστασης χρηστών ναρκωτικών ουσιών.

Στόχος 2: Ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας σε περιπτώσεις διασυνοριακής μετακίνησης ανηλίκων

Ένας αυξανόμενος αριθμός ανηλίκων διασχίζουν τα σύνορα της Ελλάδας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και χωρών εταίρων για να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό, προκειμένου να επανενωθούν με μέλη της οικογένειάς τους ή επειδή αναγκάστηκαν ή εξαπατήθηκαν, μέσω νόμιμων ή παράνομων οδών. Οι ανήλικοι ενδέχεται να εμπλακούν σε οργανωμένα εγκληματικά δίκτυα ή να πέσουν θύματα βίας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης. Η διασυνοριακή μετακίνησή τους συνήθως τους καθιστά πιο ευάλωτους. Η διακρατική συνεργασία αποτελεί προϋπόθεση για την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που βρίσκονται σε μετανάστευση, ώστε να εξασφαλίζεται η ασφαλής και νόμιμη κυκλοφορία τους, με πλήρη σεβασμό της εγγενούς αξιοπρέπειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους. Σύμφωνα με τις «10 αρχές για ολοκληρωμένα συστήματα παιδικής προστασίας», ένα ολοκληρωμένο σύστημα παιδικής προστασίας προϋποθέτει, μεταξύ άλλων στοιχείων, την ύπαρξη διακρατικών μηχανισμών που περιλαμβάνουν: κατευθυντήριες γραμμές και πρωτόκολλα με σαφείς διαδικασίες για τη διασυνοριακή μετακίνηση των ανηλίκων, όπως είναι ο εντοπισμός μελών της οικογένειάς τους, η οικογενειακή επανένωση, η μετεγκατάσταση, η προστασία σε περιπτώσεις εμπορίας παιδιών ή εξαφάνισης παιδιών την αποσαφήνιση ρόλων και αρμοδιοτήτων και τον καθορισμό εθνικών σημείων επαφής για θέματα διασυνοριακής προστασίας των παιδιών. Η διακρατική συνεργασία σε θέματα προστασίας των παιδιών θα πρέπει να μην περιορίζεται μόνο στη συνεργασία των αστυνομικών ή δικαστικών αρχών αλλά να συμπεριλαμβάνει τους επιτρόπους και άλλους αρμόδιους φορείς που συμμετέχουν στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Δράση 2.1: Προώθηση του καθορισμού εθνικών σημείων επαφής στις χώρες της ΕΕ και στις χώρες-εταίρους για θέματα διασυνοριακής προστασίας των παιδιών

Σε συνεργασία με άλλα κράτη μέλη και κράτη εταίρους, πρέπει να καθοριστούν συγκεκριμένες εθνικές αρχές ως σημεία επαφής για θέματα προστασίας των ανηλίκων που βρίσκονται σε διασυνοριακή μετακίνηση, ώστε να εξασφαλίζεται ο αποτελεσματικός συντονισμός στη διαχείριση των υποθέσεων, η συνέχιση της φροντίδας των ανηλίκων, η ανταλλαγή σωστών πληροφοριών σύμφωνα με το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και η εφαρμογή της ισχύουσας ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας.

Στόχος 3: Βελτιστοποίηση διαδικασιών και ανταπόκρισης σε περιστατικά εξαφάνισης παιδιών

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που εξαφανίζονται εκτίθενται σε μεγάλους κινδύνους και ενδέχεται να πέσουν θύματα βίας και εκμετάλλευσης ανά πάσα στιγμή. Δεδομένων των κινδύνων που υφίστανται για ανηλίκους που βρίσκονται εκτός του συστήματος προστασίας, δεν πρέπει ποτέ να εφησυχάζουμε ακόμη κι όταν ένα παιδί έφυγε ατύπως από μια δομή φαινομενικά με τη θέλησή του. Κάθε προσέγγιση, στις περιπτώσεις αγνοούμενων ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει να βασίζεται σε ειδικές και λεπτομερείς διαδικασίες, όπου είναι σαφές ποιος φορέας, αρχή ή υπηρεσία είναι υπεύθυνος/η για κάθε στάδιο και βήμα και ποια μέτρα και ενέργειες πρέπει να ληφθούν κάθε φορά.

Δράση 3.1: Καθορισμός πρότυπης διαδικασίας για την δήλωση εξαφάνισης ασυνόδευτων ανηλίκων, καθώς και για την αναζήτηση εντός της ελληνικής επικράτειας, εκτός των συνόρων και εντός της ΕΕ

Πρέπει να δημιουργηθεί ένας αποτελεσματικός μηχανισμός για τη δήλωση εξαφάνισης ασυνόδευτων ανηλίκων. Πρέπει να καθιερωθεί μια συνεκτική διαδικασία που θα μπορεί να ενεργοποιηθεί ανά πάσα στιγμή, όλο το εικοσιτετράωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα, χωρίς να χάνεται πολύτιμος χρόνος για την αναζήτηση των ανηλίκων που φέρονται να έχουν εξαφανιστεί. Πρέπει να καθοριστούν σαφείς ρόλοι και αρμοδιότητες και όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς στην προστασία και την υποδοχή των ασυνόδευτων ανηλίκων θα πρέπει να κατανοήσουν πλήρως τα βήματα που πρέπει να ακολουθούν σε τέτοιες περιπτώσεις. Η διαδικασία αυτή ενδέχεται να απαιτεί τη συμμετοχή διερμηνέα ή διαπολιτισμικού μεσολαβητή. Η διαδικασία αυτή πρέπει να λάβει επαρκή δημοσιότητα για να είναι γνωστή σε όλους. Ένα μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων φορέων θα εξυπηρετήσει αυτό το σκοπό καθώς θα καθορίζει τον συντονισμό των διαδικασιών, την αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ όλων των φορέων και την έγκαιρη ανταλλαγή πληροφοριών.

Στις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων θα πρέπει να διατίθεται υπόδειγμα δήλωσης εξαφάνισης παιδιού, ώστε να μπορεί να αποσταλεί ακόμη και ηλεκτρονικά στην Αστυνομία για ταχύτερη ανταπόκριση. Επίσης, κατά την υποδοχή ενός παιδιού σε μία δομή φιλοξενίας πρέπει να λαμβάνονται τα απαραίτητα προσωπικά στοιχεία κάθε παιδιού, συμπεριλαμβανομένης φωτογραφίας, ώστε σε ενδεχόμενο εξαφάνισης να διευκολύνεται η αναζήτηση και η ταυτοποίηση παιδιού που θα εντοπιστεί ξανά από άλλο φορέα ή υπηρεσία και πιθανώς σε άλλη πόλη.

Πρέπει να καταρτιστούν και να εφαρμόζονται συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές και πρωτόκολλο ενεργειών σχετικά με την έρευνα για τους αγνοούμενους ασυνόδευτους ανηλίκους. Οι αστυνομικοί πρέπει να εκπαιδεύονται σε μεθόδους, τεχνικές και διαδικασίες έρευνας για τους αγνοούμενους ανηλίκους, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης των δεξιοτήτων επικοινωνίας τους με τους ανηλίκους. Σε περιπτώσεις εξαφάνισης ανηλίκων που διαπιστώνεται ότι έχουν παραβεί τον νόμο, δίνεται προτεραιότητα στην εύρεση του ανηλίκου. Πρέπει να δοθεί προσοχή στις περιπτώσεις στις οποίες είναι αναγκαία η έκδοση Amber Alert. Εάν υπάρχει υποψία ότι το παιδί έχει εγκαταλείψει τη χώρα, πρέπει να προστεθεί ειδοποίηση στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS II) και να δημοσιευθεί κίτρινη ειδοποίηση της Ιντερπόλ. Ιδιαίτερη προσοχή θα δίδεται σε υποθέσεις πιθανής εμπορίας παιδιών. Όλες οι εθνικές και ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων θα πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τους αγνοούμενους ασυνόδευτους ανηλίκους, σύμφωνα με την ενωσιακή και την εθνική νομοθεσία, προκειμένου να προωθηθεί η έρευνα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Επίσης, το πληροφοριακό σύστημα για ασυνόδευτους ανηλίκους που τηρείται στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου πρέπει να περιλαμβάνει μεταβλητές όσον αφορά στους αγνοούμενους ανηλίκους και να ενημερώνεται όταν βρεθούν οι ανήλικοι.

Δράση 3.2: Θέσπιση διαδικασίας φιλικής προς το παιδί, για τον εντοπισμό και τη δήλωση εμφάνισης των ανηλίκων που είχαν αναφερθεί ως εξαφανισμένοι

Για τις περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων που εντοπίζονται πρέπει να θεσπιστεί μια διαδικασία φιλική προς το παιδί. Αυτή περιλαμβάνει τα βήματα, που αφορούν τουλάχιστον στα εξής: ποιος μπορεί να δηλώσει εμφάνιση και πού και τι απαιτείται, την κάλυψη των άμεσων αναγκών του ανηλίκου (όπως ρούχα, τρόφιμα και νερό και ιατρικός έλεγχος), την επικοινωνία με επίτροπο και φροντιστές που είχε πριν, συνέντευξη με τον ανήλικο (πότε, τι, πώς, προσέγγιση), την επείγουσα τοποθέτηση σε κατάλληλη δομή φιλοξενίας, τη διαρκή επικοινωνία μεταξύ Αστυνομίας και επιτρόπου σε περίπτωση που αποκαλυφθούν ή προκύψουν νέα στοιχεία που βοηθούν στην υπόθεση του ανηλίκου, τις υπηρεσίες που πρέπει να κινητοποιηθούν.

Κατά την ανάπτυξη της εν λόγω διαδικασίας, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων από κοινού με την Ελληνική Αστυνομία θα συνεργάζονται με φορείς παιδικής προστασίας, καθώς και εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς για την εξασφάλιση μιας διεπιστημονικής και ολοκληρωμένης προσέγγισης.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής αντιμετώπισης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Αριθμός παιδιών που παραπέμφθηκαν ως θύματα και έλαβαν υποστήριξη, κατάλληλη ανά κατηγορία κινδύνου

Στόχος 2: Ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας σε περιπτώσεις διασυνοριακής μετακίνησης ανηλίκων

Ø Αριθμός καθορισμένων εθνικών σημείων επαφής/αναφοράς

Στόχος 3: Βελτιστοποίηση διαδικασιών και ανταπόκρισης σε περιστατικά εξαφάνισης παιδιών

Ø Πρότυπες τυποποιημένες διαδικασίες (SOPs) για την υποβολή αναφοράς περί εξαφάνισης ασυνόδευτου ανηλίκου

Ø Αριθμός ανηλίκων που έχουν εξαφανιστεί και στη συνέχεια έχουν βρεθεί

Ø Αριθμός περιπτώσεων όπου ανήλικοι έχουν κάνει άτυπη φυγή

Πυλώνας 4: Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας

Αναγνωρίζοντας τη σημασία που έχει η συγκέντρωση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο ακριβής αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα είναι γνωστός και ότι υφίσταται η δυνατότητα εντοπισμού τους από την άφιξή τους ανεξάρτητα από το νομικό τους καθεστώς, είναι επιτακτική η ανάγκη προώθησης ενός εθνικού μηχανισμού συλλογής δεδομένων. Πρέπει να καθοριστούν οι διαδικασίες και οι προϋποθέσεις για έγκαιρη και αξιόπιστη συλλογή δεδομένων για την αντιμετώπιση του κατακερματισμού των πληροφοριών και τη διασφάλιση ότι υπάρχουν όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τη λήψη ορθών αποφάσεων για κάθε ανήλικο/η, βάσει του βέλτιστου συμφέροντός του/της. Επιπλέον, η συλλογή πληροφοριών σχετικά με τους εξαφανισμένους ανηλίκους, τα παιδιά θύματα εκμετάλλευσης και κακοποίησης όπως και σχετικά με τις ευαλωτότητες και τα προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας των ανηλίκων, θα συμβάλλει στην καταγραφή των πραγματικών αναγκών των ανηλίκων, και κατ’ επέκταση στο να σχεδιάζονται σωστές πολιτικές, να εισάγονται οι αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις, και να είναι διαθέσιμες οι απαραίτητες υπηρεσίες και υποδομές, δεδομένου ότι τα πλήρη και αξιόπιστα δεδομένα αποτελούν το θεμέλιο για την σχεδίαση εμπεριστατωμένων πολιτικών. Επιπλέον, πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα δεδομένα που συλλέγονται σε εθνικό επίπεδο είναι χρήσιμα και συγκρίσιμα σε σχέση με τις βάσεις δεδομένων που χρησιμοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Υφιστάμενη κατάσταση

Επί του παρόντος, υπάρχουν διάφορες βάσεις δεδομένων τις οποίες διαχειρίζονται κρατικές υπηρεσίες ή αρχές που εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς. Για τη συλλογή πληροφοριών για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, πρέπει να αναζητηθούν δεδομένα από πολλές διαφορετικές υπηρεσίες.

Οι κύριες βάσεις δεδομένων σχετικές με τη μετανάστευση είναι οι εξής:

η βάση δεδομένων της Ελληνικής Αστυνομίας «Χαρτογράφηση Κυκλοφορίας Αλλοδαπών», όπου καταχωρούνται με τον εντοπισμό τους όλοι οι πολίτες τρίτων χωρών ή οι ανιθαγενείς που διέρχονται παράνομα από τα σύνορα της χώρας ή διαμένουν παράνομα στη χώρα,
βάση δεδομένων του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (SIS II) για τη διαχείριση της μετανάστευσης και τη δημόσια ασφάλεια,
ο Εθνικός Κατάλογος Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών (EKANA),
η βάση δεδομένων EURODAC, στην οποία καταχωρίζονται τα προσωπικά δεδομένα των αιτούντων άσυλο,
βάση δεδομένων της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης (εφαρμογή «πρώτη υποδοχή»), όπου καταχωρούνται πληροφορίες για πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς που βρίσκονται στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης,
Πληροφοριακά Συστήματα Μετανάστευσης και Μητρώο Αλλοδαπών, αρμοδιότητας Γενικής Γραμματείας Μεταναστευτικής Πολιτικής, του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου,
η βάση δεδομένων της Υπηρεσίας Ασύλου, όπου καταχωρίζονται όλες οι πληροφορίες σχετικά με τις αιτήσεις διεθνούς προστασίας πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών,
η βάση δεδομένων του Υπουργείου Δικαιοσύνης για τα ποινικά μητρώα,
η βάση δεδομένων του ΕΚΚΑ για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τη διαχείριση των αιτημάτων στέγασης (αρμοδιότητες οι οποίες περιήλθαν στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων).

Από τις ανωτέρω βάσεις απουσιάζουν λεπτομερή στοιχεία για την συνολική εκτίμηση και κατάσταση ενός προσώπου. Επίσης, δεν διασυνδέονται προκειμένου να μπορεί κανείς να έχει εύκολα πρόσβαση σε μία ή άλλη πληροφορία.

Με τον ν. 4554/2018 (Α’ 130), συστάθηκαν τρία μητρώα, α) των ασυνόδευτων ανηλίκων β) των δομών φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων και γ) των επαγγελματιών επιτρόπων. Τα πρώτα δύο αναπτύχθηκαν το 2018 με τη στήριξη της UNICEF εντάχθηκαν σε ένα πληροφοριακό σύστημα. Το μητρώο για τους ασυνόδευτους ανηλίκους σχεδιάστηκε με σκοπό τη συλλογή των αναγκαίων πληροφοριών σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους σε μία ενιαία βάση δεδομένων. Ωστόσο, η πρακτική έδειξε ότι η συμπλήρωση των πληροφοριών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις πληροφορίες που είχαν οι επαγγελματίες υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων, τις οποίες διαβίβαζαν στην αρμόδια κρατική υπηρεσία. Οι επαγγελματίες πρέπει να είναι καλά ενημερωμένοι και καλά δικτυωμένοι, δεδομένου ότι ένας ανήλικος μπορεί να έχει αλλάξει δομή φιλοξενίας.

Σκοποί

1) Ενίσχυση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

2) Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους

Σκοπός 1: Ενίσχυση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι συλλέγονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, πρέπει να καθοριστούν σε εθνικό επίπεδο Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας (SOPs) για τη συλλογή δεδομένων. Πρέπει να καθορισθούν οι πληροφορίες που πρέπει να συλλέγονται, η Αρχή ή Υπηρεσία, η οποία είναι αρμόδια για την πρωτογενή συλλογή των κατάλληλων πληροφοριών σύμφωνα με τη λειτουργία και τους σκοπούς της, οι κανόνες επεξεργασίας και διαβίβασης των δεδομένων. Η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων καθίσταται αρμόδιος φορέας για τη συγκέντρωση ενός συνόλου πληροφοριών που αφορούν ειδικά στους ασυνόδευτους ανηλίκους, δηλαδή είναι ο υπεύθυνος επεξεργασίας κατά την νομοθεσία περί προστασίας δεδομένων που ορίζει τον σκοπό και τον τρόπο της επεξεργασίας των δεδομένων, που εν προκειμένω μπορεί να συλλέγονται πρωτογενώς από άλλους αρμόδιους κρατικούς φορείς.

Όλοι οι κρατικοί φορείς που συμμετέχουν στην υποδοχή και προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και επεξεργάζονται δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα συμμορφώνονται με τις σχετικές εθνικές και ενωσιακές διατάξεις.

Στόχος: Δημιουργία ενός μητρώου για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Οι σχετικές πληροφορίες για την προσωπική κατάσταση κάθε ασυνόδευτου παιδιού, το νομικό καθεστώς, την ευαλωτότητα και άλλα στοιχεία της ζωής του εδώ στην Ελλάδα, θα συγκεντρωθούν και θα ενταχθούν σε ένα εθνικό μητρώο για ασυνόδευτους ανηλίκους που θα τηρείται στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, σε συνεργασία με τις αρχές ή υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την παροχή αυτών των πληροφοριών. Τα στοιχεία των ασυνόδευτων ανηλίκων που θεωρούνται σημαντικά είναι τα ακόλουθα με βάση τον τομέα ενδιαφέροντος:

προσωπικές πληροφορίες, ιδίως: πλήρες όνομα, όνομα γονέων, ονόματα αδελφών, εθνικότητα/ανιθαγένεια, εθνοτική καταγωγή, ηλικία, φύλο, ομιλούμενες γλώσσες, οικογενειακή κατάσταση,
φωτογραφία,
ευαλωτότητα,
ιδιαίτερες ανάγκες που σχετίζονται με τη σωματική και ψυχική υγεία
ιατρικό ιστορικό,
νομικό καθεστώς στην Ελλάδα με λεπτομέρειες για κάθε στάδιο της διαδικασίας που βρίσκεται η υπόθεση ενός παιδιού,
επίπεδο εκπαίδευσης στην Ελλάδα,
δομή φιλοξενίας στην Ελλάδα,
ποινικό μητρώο,
εξαφάνιση/ εντοπισμός,
στοιχεία μετεγκατάστασης,
διαχείριση αιτημάτων στέγασης,
εθνικός μηχανισμός επείγουσας ανταπόκρισης.

Τα συγκεντρωτικά δεδομένα για τους ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να διαχωρίζονται περαιτέρω με βάση τις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, πιθανότατα βάσει διαχωρισμού που ακολουθεί και η EUROSTAT. Η συλλογή των προαναφερθέντων στοιχείων απαιτείται για να εξυπηρετηθεί ο γενικός στόχος της προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων και της χάραξης πολιτικής που βασίζεται σε ακριβή δεδομένα.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση 1.1: Ανάπτυξη πληροφοριακού συστήματος για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με ασυνόδευτους ανηλίκους

Οι δυνατότητες του πληροφοριακού συστήματος που αξιοποιείται για την συλλογή δεδομένων για τους ανηλίκους και τους επιχειρησιακούς σκοπούς της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων πρέπει να επεκταθούν, ώστε να περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες που κρίνονται απαραίτητες για τον σχεδιασμό και την παροχή κατάλληλων και προσαρμοσμένων υπηρεσιών σε ανηλίκους, καθώς και για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων και επικαιροποιημένων πολιτικών και πρακτικών.

Δράση 1.2: Προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ κρατικών φορέων και φορέων της ΕΕ για τη διασφάλιση της εγκυρότητας, της πληρότητας και της συγκρισιμότητας των δεδομένων

Δεδομένου ότι θα καθιερωθούν Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας (SOPs), προκειμένου να διευκολυνθεί ο συντονισμός και η βελτίωση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων, πρέπει να καταρτιστεί μνημόνιο συνεργασίας για τη διασφάλιση της εναρμονισμένης ανταλλαγής και διαβίβασης δεδομένων μεταξύ των κρατικών αρχών και των οργανισμών και να καθοριστεί ο συντονισμός των διαδικασιών.

Δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανταλλαγή αξιόπιστων και συγκρίσιμων δεδομένων με όργανα και οργανισμούς της ΕΕ σχετικά με ασυνόδευτους ανηλίκους, καθώς και στην έγκαιρη διαβίβαση πληροφοριών στις ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

Σκοπός 1: Ενίσχυση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Στόχος: Δημιουργία ενός μητρώου για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Αριθμός Υπηρεσιών οι οποίες παρέχουν στοιχεία για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Ø Πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας (SOPs) για την κοινή χρήση των δεδομένων και με την εισαγωγή αυτών

Ø Ανάπτυξη του μητρώου για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους

Για την εφαρμογή ενός στρατηγικού σχεδιασμού των τοποθετήσεων ασυνόδευτων ανηλίκων σε κατάλληλες για τις ανάγκες τους δομές φιλοξενίας, απαιτείται μια πλήρης, ακριβής και συνεχώς επικαιροποιημένη χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας. Μετά από διεξοδική αξιολόγηση των αναγκών, των δυνατοτήτων, των προσδοκιών, των προοπτικών και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων, η ολοκληρωμένη χαρτογράφηση των δομών φιλοξενίας θα συμβάλλει στην καταλληλότερη επιλογή τοποθέτησης για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο. Η χαρτογράφηση αυτή συνδέεται με τις δυνατότητες ένταξης, τις διαθέσιμες κοινοτικές υπηρεσίες του δήμου όπου βρίσκεται η κάθε δομή φιλοξενίας και την αξιολόγηση των υπηρεσιών που παρέχονται στις δομές.

Επιπλέον, η συλλογή δεδομένων σχετικά με τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων υποστηρίζει τη διαδικασία εποπτείας και αξιολόγησης των δομών αυτών.

Στόχος: Αναδιαμόρφωση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Θα αναδιαμορφωθεί το μητρώο (σύνολο δεδομένων) για τις δομές φιλοξενίας με τον καθορισμό μεταβλητών, μεταξύ άλλων, σχετικά με την τοποθεσία, την υποδομή, την δυναμικότητα σε θέσεις, τον τύπο των παρεχόμενων υπηρεσιών φροντίδας, στοιχεία σχετικά με το προσωπικό, τη χρηματοδότηση, τον φορέα λειτουργίας της δομής (νομικό πρόσωπο), τον τύπο διαχείρισης της δομής, τα πρότυπα φροντίδας και τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, τις διαθέσιμες επιλογές κοινωνικής ένταξης στην κοινότητα, την εγγύτητα σε υποδομές σωματικής και ψυχικής υγείας και σχολεία, καθώς και την αξιολόγηση των υπηρεσιών που προσφέρουν οι δομές.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Δράση: Αναβάθμιση πληροφοριακού συστήματος για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Η βάση δεδομένων που υπάρχει ήδη για τη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων που αφορούν στις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων θα αναπτυχθεί περαιτέρω, προκειμένου να περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες που κρίνονται απαραίτητες για τον στρατηγικό σχεδιασμό της τοποθέτησης ανηλίκων, καθώς και για την παρακολούθηση της συνολικής δυναμικότητας και της αξιολόγησής τους. Τέτοιες επιπλέον πληροφορίες είναι ενδεικτικά η εγγύτητα των δομών σε σημαντικές κρατικές υποδομές και υπηρεσίες όπως σχολεία, νοσοκομεία ή κέντρα υγείας καθώς επίσης και φαρμακεία.

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους

Στόχος: Αναδιαμόρφωση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø Ανάπτυξη του μητρώου

Ø Ανάπτυξη Πρότυπων διαδικασιών λειτουργίας (SOPs) για την διαδικασία παροχής και συλλογής δεδομένων

[1] COM(2010) 213 final.

[2] COM(2017) 211 final.

[3] COM(2021) 142 final.

[4] Κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού (2017). Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/anti-trafficking/sites/antitrafficking/files/eu_guidelines_rights_of_child_0.pdf https://eeas.europa.eu/sites/default/files/eu_guidelines_rights_of_child_0.pdf

[5] Όπ. π.

[6] Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015). 10 Αρχές για ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των παιδιών, 9^ο Ευρωπαϊκό Φόρουμ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/10_principles_for_integrated_child_protection_systems_en.pdf

^[7] ά. 39 παρ. 5 και 58 παρ. 1

^[8] Ν. 4636/2019, ά. 58, παρ. 3.

^[9] Όπ.π., παρ. 3 στοιχείο (α).

^[10] ά. 1589

^[11] ά. 1603

^[12] Βλέπε επίσης: ά. 1518, Αστικός Κώδικας

^[13] ά. 1603 ΑΚ

^[14] ά. 1604 ΑΚ

^[15] ά. 1600 ΑΚ

^[16] ΑΚ, ά. 24, παρ. 2.

^[17] ά. 24, ΑΚ

^[18] ά. 1601 ΑΚ

^[19] ά. 1601 ΑΚ

^[20] ά. 32 & 60 ν. 4636/2019.

[21] ά. 60 παρ. 4 ν. 4636/2019.

^[22] Βλ. ενδεικτικά ν. 4636/2019, ά. 75.

[23] Ν. 4636/2019, ά. 41, στοιχείο (θ)

^[24] Ν. 4636/2019, ά. 60, παρ. 2.

^[25] ν. 4636/2019, άρθρο 60, παρ. 4 στοιχείο (β)

^[26] ν. 4636/2019, άρθρο 60, παρ. 5.

^[27] ν. 4636/2019, άρθρο 60, παρ. 5.

[28] Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης – Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού και Διαχείρισης Προγραμμάτων Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας και άλλων πόρων, Οδηγός εφαρμογής & λειτουργίας δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, Νοέμβριος 2017.

^[29] υπ’ αρ. Οικ. 7586/2018 Απόφαση του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής (Β’ 4794/26.10.2018).

[30] Κοινή Υπουργική Απόφαση Αριθμ. οικ. 10616/2020 (Β’ 3820/9-9-2020).

^[31] άρθρο 31 και άρθρο 55, ν. 4636/2019 (Α’ 169).

^[32] άρθρο 97, ν. 4796/2021 (Α’ 63).

^[33] παρ. 2 του άρθρου 55, ν. 4636/2019.

^[34] ν. 4636/2019, άρθρο 51, παρ. 1, ν. 4251/2014, ά. 21 παρ. 7 και 8. Για τα παιδιά των προσφύγων, η πρόσβαση στην εκπαίδευση προβλέπεται στο άρθρο 28 του Ν. 4636/2019.

^[35] ν. 4636/2019, άρθρο 51, παρ. 2.

^[36]Όπ.π., παρ. 4.

[37] ν. 4415/2016 (Α’ 159) .

^[38] Όπ. π.

^[39] ν. 3879/2010 (Α’ 163).

[40] ν. 4636/2019, άρθρο 48 παρ. 2 & 3

[41] ν. 4636/2019, άρθρα 47 & 48.

[42] ν. 3907/2011 (Α’ 7) και ν. 3386/2005 (Α’ 212).

[43]Σύμφωνα με το άρθρο 118 στοιχείο (α) του π.δ. 141/1991 (Α’ 58), μόλις εντοπιστούν ανήλικοι που αναφέρθηκαν ως αγνοούμενοι, θα πρέπει να τεθούν υπό προστατευτική φύλαξη μέχρι να βρεθεί ένα ασφαλές μέρος για αυτούς.

[44] Προκειμένου ένας ανήλικος να τοποθετηθεί σε ξενώνα φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει προηγουμένως να γίνουν ιατρικές εξετάσεις τις οποίες συνήθως αναλαμβάνει η αστυνομία (κράτηση ραντεβού και μεταφορά ανηλίκου στο νοσοκομείο). Οι εξετάσεις τελικά καθυστερούν λόγω του αυξημένου φόρτου εργασίας της αστυνομίας και των νοσοκομείων. Επιπλέον, το καθήκον αυτό υπερβαίνει τον ρόλο της αστυνομίας.

[45] Ειδικότερα όσον αφορά την προστατευτική φύλαξη, το ΕΔΔΑ εξέδωσε δύο αποφάσεις πέρυσι, H.A. κατά Ελλάδας και Sh.D. κατά Ελλάδας, στην οποία έκρινε ότι η κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών σε αστυνομικά κελιά από τις ελληνικές αρχές παραβιάζει το άρθρο 3 και το άρθρο 5 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(ΕΣΔΑ).

[46] Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) (2018). Ο πρακτικός οδηγός της EASO για την εκτίμηση της ηλικίας: Δεύτερη έκδοση. Πρακτικός οδηγός της EASO, σ. 17. Διατίθεται στον σύνδεσμο: https://easo.europa.eu/sites/default/files/easo-practical-guide-on-age-assesment-v3-2018.pdf.

^[47] https://data2.unhcr.org/en/documents/details/81541.

^[48] https://www.ekka.org.gr/images/STATISTIKA/GR_EKKA_Dashboard_20210930.pdf https://data2.unhcr.org/en/documents/details/89233.

^[49] https://www.ekka.org.gr/images/STATISTIKA/GR_EKKA_Dashboard_20210930.pdf

https://data2.unhcr.org/en/documents/details/89233.

[50] Συμβούλιο της Ευρώπης (2018). Πώς να μεταφέρονται στα παιδιά στην μετανάστευση πληροφορίες φιλικές προς αυτά: Ένα εγχειρίδιο για τους επαγγελματίες της πρώτης γραμμής. Διατίθεται στον σύνδεσμο: https://rm.coe.int/how-to-convey-child-friendly-information-to-children-in-migration-a-ha/1680902f91

[51] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) (2014). Εγχειρίδιο επιτροπείας για παιδιά που στερούνται τη γονική φροντίδα, Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

[52] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) (2014). Εγχειρίδιο επιτροπείας για παιδιά που στερούνται τη γονική φροντίδα, Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σ. 26-28

[53] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA)

[54] δηλαδή το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (EKKA) σε συνεργασία με την UNICEF και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Παιδικής Υγείας-Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας.

[55] Tomaseevsk, Κ. (1999). Προκαταρκτική έκθεση του Ειδικού Εισηγητή σχετικά με το δικαίωμα στην εκπαίδευση, έκθεση αριθ. E/CN.4/1999/49. Νέα Υόρκη: Ηνωμένα Έθνη: Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο

[56] Γενικό σχόλιο αριθ. 14 (2013) σχετικά με το δικαίωμα του παιδιού να λαμβάνονται πρωταρχικά υπόψη τα βέλτιστα συμφέροντά του (άρθρο 3 παρ. 1). Διατίθεται στον σύνδεσμο http://www2.ohchr.org/English/bodies/crc/docs/GC/CRC_C_GC_14_ENG.pdf

[57] Ύπατη Αρμοστεία (UNHCR) & Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης (IRC) (2011). Εγχειρίδιο πεδίου για την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών της Ύπατης Αρμοστείας για τον ΚΒΣ, παράρτημα 3: Υπόδειγμα Φόρμας Αξιολόγησης Βέλτιστου Συμφέροντος. Διατίθεται στον σύνδεσμο: https:// www.refworld.org/pdfid/4e4a57d02.pdf

^[58] Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν, Κανονισμός (ΕΕ) 2016/399 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα

^[59] Ν. 4251/2014, όπως τροποποιήθηκε.

^[60] Όπ. π.

^[61] Νομοθετικό διάταγμα 3989/1959

^[62]Αναγκαστικός Νόμος 389/1968

[63] Ο νόμος περιλαμβάνει (τροποποιημένη) μεταφορά της Οδηγίας 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας (αναδιατύπωση), της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας και της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία (αναδιατύπωση). Προηγούμενοι ισχύοντες νόμοι ή διατάγματα ήταν: Το π.δ. 141/2013, Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2011/95/ΕΕ, ο Ν. 4375/2016 για την Οργάνωση και τη λειτουργία της Υπηρεσίας Ασύλου, της Αρχής Προσφυγών, της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, την ίδρυση της Γενικής Γραμματείας Υποδοχής, τη μεταφορά στην ελληνική νομοθεσία των διατάξεων της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ, διατάξεις σχετικά με την απασχόληση δικαιούχων διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις- όπως τροποποιήθηκε από τους νόμους 4399/2016, 4485/2017 και 4540/2018 και ο Ν. 4540/2018, Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ και άλλες διατάξεις – Τροποποίηση του νόμου 4251/2014 (Α 80) για τη μεταφορά στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας 2014/66/ΕΕ – Τροποποίηση διαδικασιών ασύλου και άλλες διατάξεις.

^[64] Ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου «Δουβλίνο ΙΙΙ», για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα (αναδιατύπωση).

^[65] ν. 4251/2014. Συγκεκριμένα, το άρθρο 19Α προστέθηκε με τις διατάξεις του ν. 4332/2015, ο οποίος αργότερα τροποποιήθηκε.

^[66] ν. 4636/2019.

^[67] Δημιουργία Υπηρεσίας Ασύλου και Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ, «σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών» και άλλες διατάξεις.

^[68] ά. 25 Ν. 3907/2011.

^[69] ν. 4636/2019, ά. 65, παρ.12 & 13.

^[70]ν. 4636/2019, ά. 70 παρ. 1, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά από το νόμο ή από υπουργική απόφαση.

^[71] Ειδικότερα ά. 75. Βλ. επίσης Κανονισμό για τη λειτουργία της Υπηρεσίας Ασύλου (Απόφαση αριθ. οικ. 3385/ Β’417/14.02.2018).

^[72] Βλ. ά. 90, Ν. 4636/2019.

[73] ν. 4636/2019, ά. 83, παρ. 10

[74] ν. 4636/2019, ά. 75, παρ. 7

[75] Για τα επίσημα στατιστικά δεδομένα, ανατρέξτε στον σύνδεσμο http://asylo.gov.gr/en/?page_id=110. https://migration.gov.gr/statistika/

[76] ν. 4636/2019, ά. 24, παρ. 1. Πριν από την έναρξη ισχύος του ν. 4636/2019, ένας πρόσφυγας και ένα πρόσωπο στο οποίο είχε χορηγηθεί επικουρική προστασία είχαν εξίσου το δικαίωμα σε τριετή άδεια παραμονής.

^[77] Η ίδια διάταξη προβλέπει επίσης άλλες συνθήκες για τις οποίες μπορεί να χορηγηθεί ανθρωπιστικό καθεστώς, όπως η εκμετάλλευση κ.λπ.

[78] Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) (2016). Πρακτικός οδηγός EASO για τον εντοπισμό οικογενειών, Σειρά Πρακτικών Οδηγών. Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://www.easo.europa.eu/sites/default/files/public/EASO%20Practical%20Guide%20on%20Family%20Traction.pdf https://www.easo.europa.eu/sites/default/files/public/EASO%20Practical%20Guide%20on%20Family%20Tracing.pdf

^[79] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020PC0610&from=EN

[80] Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017) Σύσταση (ΕΕ) 2017/2338 της Επιτροπής, της 16ης Νοεμβρίου 2017, για την καθιέρωση κοινού «εγχειριδίου περί επιστροφής» προς χρήση από τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών κατά την εκτέλεση σχετικών με την επιστροφή καθηκόντων

C/2017/6505. Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170927_recommendation_on_establishing_a_common_return_handbook_annex_en.pdf

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX%3A32017H2338

[81] Έργο IMMERSE (2019-2022). Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στον σύνδεσμο: https://www.immerse-h2020.eu/selection-and-creation-of-dashboard-of-socio-educational-integration-indicators/

^[82] παρ. 1 του άρθρου 54 του ν. 3850/2010 (Α’ 84).

[83] ΔΟΜ, UNICEF, Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (OHCHR), Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE), Save the children, Πλατφόρμα Διεθνούς Συνεργασίας για τους Παράτυπους Μετανάστες (PICUM) (2019). Οδηγία για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των παιδιών στις πολιτικές και τις πρακτικές επιστροφών: Εστίαση στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ. Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://picum.org/wp-content/uploads/2019/09/2019_Guidance_childrens_rights_in_return_policies.pdf.

[84] Άρθρο 3 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16^ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (Οδηγία περί Επιστροφής). Ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με τον ν. 3907/2011 (Α’ 7).

[85] Άρθρα 9 και 13 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ.

[86] COM(2010) 213 final.

[87] COM(2017) 211 final.

[88] COM(2020) 609 final.

[89] «Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας[…]».

^[90] Βλ. άρθρο 2, ν. 4531/2018 και άρθρο 79, παρ. 3 στοιχείο (α) ΠΚ.

[91] άρθρα 39, 58 και 59 του ν. 4636/2019 (Α’ 169).

^[92] ν. 4636/2019, άρθρα 58 & 59. Βλέπε επίσης: ν. 4198/2013 (για την πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και προστασία των θυμάτων αυτής) 6.

[93] άρθρο 49, ν. 4251/2014.

^[94] ν. 4251/2014, άρθρο 1, παρ. 1 περ. (ια).

^[95] ν. 4636/2019, άρθρο 61.

^[96] ν. 4478/2017 (Α’ 91), άρθρο 69.

^[97] Ενδεικτικά, περιγράφονται παρακάτω ορισμένες βασικές διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας: όταν ο ανήλικος καλείται να καταθέσει ενώπιον αστυνομικού ή ανακριτή ή δικαστή, εξετάζεται από ψυχολόγο ή παιδοψυχολόγο ο οποίος τον προετοιμάζει για την κατάθεσή του (226Α ΚΠΔ). Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας μέσα από μια σειρά συνεδριών με το ανήλικο αξιολογεί και εκδίδει έγγραφη γνωμοδότηση σχετικά με τη γνωσιακή του ικανότητα και τη διανοητική του κατάσταση, προκειμένου να διαπιστώσει αν το παιδί είναι σε θέση να καταθέσει. Η κατάθεση καταχωρείται στα πρακτικά και (στην πράξη, αν είναι δυνατόν) καταγράφεται σε ηλεκτρονικό οπτικοακουστικό μέσο, προκειμένου να αντικατασταθεί η φυσική παρουσία του παιδιού σε επόμενα στάδια της ποινικής διαδικασίας. Αντίστοιχα, υπάρχουν ειδικές διατάξεις για τα ενήλικα και τα ανήλικα θύματα εμπορίας που καλούνται να καταθέσουν (226Β ΚΠΔ). Το παιδί που είναι θύμα εμπορίας ή σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί να υποβληθεί σε ειδική εξέταση σωματικής και ψυχικής υγείας για να εκτιμηθεί εάν υπάρχει ανάγκη θεραπείας (352Α ΚΠΔ).

^[98] ν. 4251/2014, άρθρο 49.

^[99] ν. 4251/2014.

^[100] «Προστασία και υποστήριξη σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν. 3064/2002 (A΄ 248) για τα θύματα εγκληματικών πράξεων δυνάμει των άρθρων 323, 323Α, 323Β, 348Α, 349, 351 και 351Α του ποινικού κώδικα, και σύμφωνα με τα άρθρα 87 παράγραφοι 5 και 6 και 88 του ν. 3386/2005» (Α’ 204).

^[101] Βλέπε επίσης: άρθ. 60 ν. 4478/2017.

^[102] Σύμφωνα με το άρθρο 59 του ν. 4478/2017, τα θύματα έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται για την υπόθεσή τους.

^[103] άρθρο 49, παρ. 3, άρθρο 50, παρ. 1, άρθρο 52 και άρθρο 53.

^[104] Μεταφορά της Οδηγίας 2012/29/ΕΕ για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με το ν. 4640/2019.

^[105] άρθρο 74. Σημαντική διάταξη για τα παιδιά θύματα που πρόκειται να εξεταστούν εκεί, σύμφωνα με το ισλανδικό μοντέλο Barnahus (www.bvs.is/media/almenningur/Barnahus,-an-overview.pdf).

^[106] άρθρο 1, παρ. 3 του ν. 3226/2004.

^[107] ν. 3811/2009 «Αποζημίωση θυμάτων εκ προθέσεων εγκλημάτων βίας (σύμφωνα με την Οδηγία 2004/80/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 29ης Απριλίου 2004) και άλλες διατάξεις».

^[108] Ποινικός κώδικας, άρθρο 126.

[109] Όπ. π.

[110] άρθρο 127 ΠΚ Βλ. και επόμενα άρθρα ΠΚ.

[111] άρθρο 233 παρ. 1 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.

[112] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA). Εγκλήματα μίσους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο στο: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-factsheet_hatecrime_el_final.pdf

Πλοήγηση στη Διαβούλευση

29 ΣχόλιαΕθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων

Σχόλια

1 Φεβρουαρίου 2022, 13:22 | ΜΕΤΑδραση

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η ΜΕΤΑδραση καλωσορίζει μια πρώτη προσπάθεια κατάρτισης Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Εντούτοις το προτεινόμενο σχέδιο θα μπορούσε να είναι πιο συνοπτικό, συγκεκριμένο, με ουσιαστικές και εφικτές προτάσεις καθώς και χρονοδιαγράμματα υλοποίησης. Ειδικότερα, σε πολλά σημεία απλώς περιγράφονται προβλήματα τα οποία “πρέπει να διευθετηθούν”, ενώ δεν φαίνεται να δίνεται έμφαση καθόλου στα προβλήματα που προκύπτουν από τις αλληλοκαλύψεις των δράσεων, καθώς και στη βελτίωση του συντονισμού μέσω της ανάπτυξης κατάλληλων εργαλείων.

Θετικά σημεία της Εθνικής Στρατηγικής αποτελούν η ανάληψη μέριμνας για τα ασυνόδευτα παιδιά που ενηλικιώνονται (18-21) και η αναγκαιότητα χορήγησης ενός είδους καθεστώτος για τα παιδιά που απορρίπτονται από τη διαδικασία ασύλου. Θετικό επίσης αποτελεί, παρά την τεράστια καθυστέρηση, η πρόθεση δημιουργίας ενός αποτελεσματικού μοντέλου επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων. Εντούτοις, υπάρχει έντονη ανησυχία ότι και το επόμενο μοντέλο επιτροπείας ενδέχεται να μην είναι αποτελεσματικό. Είναι ιδιαίτερα λυπηρό το γεγονός ότι δεν λαμβάνονται υπόψη προτάσεις για την υποστήριξη και ορθή λειτουργία των Δομών Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, προτάσεις οι οποίες προωθήθηκαν από το 2017 και επανειλημμένα το 2019 και 2020 από τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Τέλος, παρά τη φιλότιμη προσπάθεια ανάδειξης του προβλήματος πρόσβασης στην εκπαίδευση και ένταξης σε προγράμματα κατάρτισης και απασχόλησης, θεωρούμε ότι η Ειδική Γραμματεία θα έπρεπε να είναι ουραγός των Υπουργείων Παιδείας και Εργασίας. Χρειάζεται, ωστόσο προσοχή στον εκ νέου κατακερματισμό αρμοδιοτήτων και συστήνουμε ιδιαίτερη προσοχή καθώς πολλές από τις προτάσεις είναι ανεδαφικές και εκτός ελληνικής πραγματικότητας, συνεπώς και δύσκολα εφαρμόσιμες. Τα ασυνόδευτα παιδιά θα πρέπει να εντάσσονται σε προγράμματα που αφορούν όλα τα παιδιά προσφύγων και μεταναστών σε όλα τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. Ακολουθούν σχόλια και προτάσεις σε συγκεκριμένα σημεία και θεματικές του Σχεδίου:

Ειδικότερα:

Πυλώνας 1- διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Αναφορικά με την υφιστάμενη κατάσταση/διοικητική κράτηση

Το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής στο παρόν σημείο αναφέρεται στη σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) καθώς και τις αποφάσεις κατά Ελλάδος σχετικά με την κράτηση ανηλίκων, ωστόσο αναφέρει ως ιδιαίτερο τύπο διαμονής την κράτηση, λόγω αύξησης ροών. Αφενός στην Εθνική Στρατηγική γίνεται εμφανές σε πολλά σημεία μια προσπάθεια προστασίας νεαρών ενηλίκων 18-21 ετών, ωστόσο στο κομμάτι της διοικητικής κράτησης, δεν λαμβάνεται καμία σχετική πρωτοβουλία, ουσιαστικά ωθώντας τους νεαρούς ενηλίκους να δηλώνουν μικρότεροι προκειμένου να τύχουν ιδιαίτερης υποστήριξης. Προτείνουμε αφενός την κατάργηση οποιουδήποτε είδους διοικητικής κράτησης για ανηλίκους και νεαρούς ενήλικες και εφαρμογή των σχετικών ευνοϊκών διατάξεων στο σύνολο του αναφερόμενου στην Εθνική Στρατηγική πληθυσμού, ήτοι ασυνόδευτοι ανήλικοι και νεαροί ενήλικοι 18-21 ετών.

Αναφορικά με τις διαδικασίες διαπίστωσης ανηλικότητας

Χαιρετίζουμε τη βελτίωση στις συστάσεις της Ειδικής Γραμματείας ως προς την προσφυγή σε ιατρικές εξετάσεις ως τρίτη λύση για τη διαπίστωση ανηλικότητας ωστόσο χρειάζεται αφενός να υπάρξει ιδιαίτερη φροντίδα στην τήρηση των αναφερόμενων για σημεία όπου ήδη διαπιστώνονται δυσκολίες ή και ανεπάρκειες, στη διεξαγωγή των πρωτοκόλλων για τη διαπίστωση ανηλικότητας. Χρειάζεται να προσαρμοστούν και να συστηματικοποιηθούν οι εκπαιδεύσεις του εμπλεκόμενου στη διαδικασία προσωπικού, με την εφαρμογή δικλείδων ασφαλείας αναφορικά με τη μη ύπαρξη υποκειμενικών αποφάσεων και να προσαρμοστεί το πλαίσιο στην πλέον ευρέως αποδεκτή συνθήκη, ότι οι παρούσες ιατρικές μέθοδοι διαπίστωσης ανηλικότητας, δεν μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια την ηλικία ενός ατόμου, αλλά μόνο κατά προσέγγιση, και κατ’ επέκταση θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με την αντίστοιχη δυσπιστία. Επιπρόσθετα, το ζήτημα της συναίνεσης στη διαδικασία, θα πρέπει να τονιστεί και να διασφαλιστεί, με ταυτόχρονη διασφάλιση ότι ο/η ανήλικος/η έχει ενημερωθεί πλήρως σε γλώσσα που κατανοεί, ενισχύοντας την συμμετοχή στην απόφαση και κάνοντας τον/ην κοινωνό της πληροφορίας και της απόφασης. Η παρουσία Εξουσιοδοτημένων Εκπροσώπων κατά τη διαδικασία διαπίστωσης ανηλικότητας είναι απαραίτητη για την διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων. Τέλος, θετική κρίνεται η ένταξη ιδιωτών εξειδικευμένων ιατρών, οι οποίοι προτείνεται να μην επιλέγονται βάση χρηματοδοτικού προγράμματα: προτείνεται η δημιουργία πλατφόρμας στην οποία να μπορούν να ενταχθούν ιδιώτες ιατροί μετά από σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση υπό την εποπτεία της Ειδικής Γραμματείας. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην αποφυγή περιπτώσεων διαφθοράς και έκδοσης λανθασμένων εκτιμήσεων ανηλικότητας.

Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής

Η ΜΕΤΑδραση έχει επισημάνει εδώ και αρκετούς μήνες την κακή πρακτική του Μηχανισμού καταγραφής των άστεγων παιδιών της Ειδικής Γραμματείας από τα αστυνομικά τμήματα. Πρόκειται για μια εντελώς αντίθετη πρακτική στις φιλικές προς τα παιδιά διαδικασίες και δεν μπορεί να επιβαρύνεται συνεχώς η αστυνομία με αρμοδιότητες που δεν είναι δικές της. Περιμέναμε στην Εθνική Στρατηγική να προβλέπεται η δημιουργία παραρτημάτων ενταγμένα στην ΥΠΥΤ για την καταγραφή των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Δράση 2.1.2: Δημιουργία δομών επείγουσας φιλοξενίας

Η ΜΕΤΑδραση χαιρετίζει την κατάργηση της ιδέας δημιουργίας επειγουσών δομών φιλοξενίας παιδιών χωρητικότητας 100 παιδιών. Εντούτοις, είναι ακατανόητη η δημιουργία τόσων δομών επείγουσας φιλοξενίας, όταν υπάρχουν εκατοντάδες θέσεις κενές σε υπάρχουσες δομές φιλοξενίας και ημιαυτόνομης διαβίωσης. Πιστεύουμε ότι τα κονδύλια που έχουν εξασφαλιστεί για τη δημιουργία και τη λειτουργία αυτών των δομών θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξη των υπαρχουσών δομών φιλοξενίας. Τέλος, δεν διαφαίνεται διαφορά, πέρα από την υποχρέωση ένταξης των παιδιών στο σχολικό πλαίσιο, στη λειτουργία των δομών φιλοξενίας και των επειγουσών δομών.

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας

Γενικότερα όσων αφορά το διαχωρισμό των δομών φιλοξενίας, επικρατεί μια ασάφεια μεταξύ των κέντρων και των δομών, των μακροχρόνιων και βραχυπρόθεσμων, των επειγουσών κ.α. Είναι λυπηρό ότι για ακόμα μια φορά δεν προβλέπεται ότι σε δομές που λειτουργούν στα σύνορα η δυνατότητα φιλοξενίας ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, δεν είναι ξεκάθαρος ο σκοπός των επειγουσών δομών και το διάστημα παραμονής των παιδιών σε αυτές. Είναι θετική η πρόβλεψη στα ημιαυτόνομα διαμερίσματα να διαμένουν παιδιά που πρόκειται να μείνουν στην Ελλάδα. Προτείνεται ειδική συζήτηση για τον καθορισμό των διαφόρων τύπων δομών προκειμένου να αποφευχθεί κάθε σύγχυση και να δημιουργηθεί ένα ξεκάθαρο μοντέλο διαμονής των α.α. προς το βέλτιστο συμφέρον τους. Τέλος, είναι καιρός να γίνει η λήψη των απαραίτητων ενεργειών προκειμένου να αξιοποιηθούν ιδρύματα που φιλοξενούν παιδιά που έχουν δημιουργηθεί και συντηρούνται από τις περιουσίες μεγάλων δωρητών, πολλά εν των οποίων διαθέτουν δεκάδες άδειες θέσεις.

Αναφορικά με την Επιτροπεία και την Εκπροσώπηση ανηλίκων-

Σε αρκετά σημεία της Εθνικής Στρατηγικής σημειώνεται το κενό της παρουσίας Επιτρόπου. Ενδεικτικά, είναι απαραίτητη η παρουσία επιτρόπου από την πρώτη στιγμή της άφιξης των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα, με σχετική ενημέρωση από το Λιμενικό. Παράλληλα, χρειάζεται να υπάρξει ένας ενιαίος και σαφώς καθορισμένος ρόλος επιτρόπου και να μην υπάρχει σύγχυση με εναλλακτικούς ρόλους (βλ. Εκπρόσωπος). Προτείνεται η δημιουργία του εντεταλμένου επιτρόπου, έννοια που μπορεί να καλύψει και τις δύο περιγραφόμενες αρμοδιότητες. Η ΜΕΤΑδραση από το 2014 εισήγαγε στην πράξη με την υποστήριξη ΕΟΧ και Ιδρύματος Μποδοσάκη από το 2014 και μόλις το 2019 ζητήθηκε υλοποιεί προγράμματα Επιτροπείας και Εκπροσώπησης ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ από το 2019 βρίσκεται σε στενή συνεργασία με το κράτος προκειμένου να εκπαιδεύσει και προετοιμάσει τους αρμόδιους φορείς. Το ίδιο σκοπεύουμε να κάνουμε και από εδώ και στο εξής συμβάλλοντας όσο περισσότερο μπορούμε στο δύσκολο αυτό έργο που έχουν οι Επίτροποι Ασυνόδευτων Παιδιών. Τέλος, και καθώς δεν υπάρχει αξιοποίηση της τεχνογνωσίας των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών προτείνουμε την κάθε δύο μήνες συνάντηση ανταλλαγής καλών πρακτικών και συζήτησης ζητημάτων με την Ειδική Γραμματεία.

1.1.2. Ανάπτυξη και καθιέρωση μιας πρότυπης διαδικασίας για την αναγνώριση ότι ένας ανήλικος είναι ασυνόδευτος ή χωρισμένος

Αναφορικά με τις μεθόδους διαπίστωσης του εάν ο ανήλικος είναι ή δεν είναι ασυνόδευτος, χρειάζεται να αναφερθεί η υποχρεωτική παρουσία επιτρόπου καθ’ όλη την διαδικασία. Δεν είναι σαφής ο ρόλος και οι αρμοδιότητες των παρατηρητών.

Δράση 3.1. Ανάπτυξη ενός εθνικού “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης ενός αποτελεσματικού συστήματος παραπομπών και του στρατηγικού σχεδιασμού τοποθετήσεων

Αναφορικά με τις δομές επείγουσας φιλοξενίας: εκτός από τα παραπάνω σχόλια θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι ασφαλείς ζώνες δημιουργήθηκαν προσωρινά το 2016 και προτείνεται η οριστική κατάργηση τους από την Εθνική Στρατηγική. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να προβλεφθεί ρητά ότι στην περιοδική αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του ασυνόδευτου ανηλίκου να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη του αναφορικά με το σημείο της τοποθέτησής του, όπως άλλωστε προβλέπεται και από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (άρθρο 3 παρ.1). Αυτό είναι κρίσιμο, προκειμένου να περιοριστεί το φαινόμενο των άτυπων φυγών.

Αναφορικά με τα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης Η ΜΕΤΑδραση είναι η πρώτη οργάνωση που ξεκίνησε δημιουργία ενός τέτοιου εγχειρήματος, θεωρούμε πλέον ότι είναι απαραίτητο το κριτήριο της ηλικίας των ανηλίκων να μειωθεί κατά ένα χρόνο (να έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους). Προτείνεται όλα τα παιδιά που δεν έχουν επανένωση με συγγενείς τους σε άλλες χώρες της ΕΕ να τοποθετούνται σε ημιαυτόνομα διαμερίσματα άμεσα, ανεξαρτήτου της προηγούμενης παραμονής τους.

Αναφορικά με τα διαμερίσματα υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης για νεαρούς ενήλικες 18-21 ετών ενδεχομένως να πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα επέκτασης του μοντέλου για άτομα που έχουν λάβει υποτροφίες ή παρακολουθούν μαθήματα στο Πανεπιστήμιο προκειμένου να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη φοίτηση τους και να υποστηριχθεί η ένταξη τους.

Τέλος, ένα διαχρονικό ζήτημα που η ΜΕΤΑδραση θίγει ήδη από το 2015 και τονίζει τη σημασία του είναι η πρόβλεψη δημιουργίας Δομών για ανηλίκους με σοβαρή ψυχοπαθολογία, καθώς και η αντίστοιχη υποστήριξη τους σε ένα πλαίσιο που γνωρίζει και μπορεί να τα πλαισιώσει καταλλήλως. Δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι ούτε στο σημείο αυτό, αλλά ούτε στη Δράση 3.2: Προαγωγή της ψυχικής υγείας και πρόληψη ψυχικών ασθενειών (σελ. 47) και στον στόχο 3 “Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων” υπάρχει κάποια σχετική πρόβλεψη.

Δράση 1.1: Χρήση υφιστάμενου ή ανάπτυξη νέου και διάδοση υλικού με φιλικές προς τα παιδιά πληροφορίες στην ελληνική γλώσσα και στις πιο ευρέως ομιλούμενες γλώσσες μεταξύ των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα

Δεν αποτελεί καλή πρακτική η ύπαρξη πρώην α.α. σαν μέντορες ανηλίκων στα σύνορα και στους καταυλισμούς. . Προτείνουμε την προσθήκη της εξής κατηγορίας στο ενημερωτικό φυλλάδιο: “Το ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης/κατάρτισης (σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, ΕΠΑΛ, Σχολές ΟΑΕΔ κ.α.) και οι δυνατότητες απασχόλησης”

Δράση 2.1 Βελτιστοποίηση του συστήματος επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα

Επιπλεόν αναφορικά με την αλλαγή της νομοθεσίας και τη σχετική μεταρρύθμιση το Νοέμβριο του 2021, καθώς ο Νοέμβριος 2021 έχει ήδη παρέλθει και η σχετική μεταρρύθμιση δεν έχει ολοκληρωθεί, ενδεχομένως στο παρόν διαπιστώνεται κάποιο σφάλμα το οποίο χρειάζεται να επαπροσδιοριστεί.

Θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχει φορέας που υποστηρίζει στην πράξη ο επίτροπος αναγκάζεται να προσφέρει υπηρεσίες καθώς δεν καλύπτονται. Κύριος σκοπός του φορέα αυτού- πλατφόρμα στην οποία θα καταγράφονται οι ανάγκες και θα γίνονται οι παραπομπές

Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους.

Χρειάζεται πέρα από τη δημιουργία ασφαλών βάσεων δεδομένων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων εν γένει, όχι μόνο των ιατρικών, να υπάρχει και μια καλή ενημέρωση του φορέα που συνοδεύει ή δέχεται έναν ανήλικο για το σύνολο του φακέλου του με τρόπο ασφαλή και κωδικοποιημένο. Κατόπιν τούτου, προτείνουμε η δράση 3.1 να επεκταθεί σε όλους τους τομείς που αφορούν τη ζωή του ανηλίκου με την ασφαλή αποθήκευση, συστηματική συμπλήρωση κοινών δεδομένων μέχρι και την ασφαλή και έγκαιρη ενημέρωση των εμπλεκόμενων προσώπων για ζητήματα που τους αφορούν.

Δράση 3.4: Προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των ανηλίκων και ιδίως των κοριτσιών

Προτείνουμε η παρούσα δράση να επαναδιατυπωθεί αποφεύγοντας την έμφυλη διάσταση στον τίτλο και ενισχύοντας την ενημέρωση και την αναπαραγωγική υγεία παράλληλα σε ανηλίκους μέλη της LGBTQI+ κοινότητας.

Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων

Στον στόχο 4 χρειάζεται να γίνει μια πιο αναλυτική προσέγγιση στις ανάγκες του συγκεκριμένου πληθυσμού καθώς δεν υπάρχει μια συστηματική καταγραφή των λόγων μη προσέλευσης στο σχολείο (αναλφαβητισμός, ανεπαρκείς βασικές γνώσεις, κ.α.). Θα πρέπει να σχεδιαστούν ειδικά προγράμματα για εφήβους σε συνεργασία με το Υπουγργείο Παιδείας και Εργασίας που δεν είχαν βρεθεί ποτέ σε σχολικό περιβάλλον στην χώρα καταγωγής τους και είναι αναλφάβητοι πριν ενταχθούν στην σχολική εκπαίδευση με συνομήλικους τους ή με μαθητές μικρότερης ηλικίας, καθώς αυτή η κατάσταση δημιουργεί πιθανότητες σχολικής διαρροής.

Δράση 5.1: Εισαγωγή ευρείας χρήσης της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος

Αναφορικά με την ανάπτυξη προτύπου για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος από την Ειδική Γραμματεία με βάση το πρότυπο της Ύπατης Αρμοστείας, η αναφορά γίνεται σε πρότυπο της Ύπατης Αρμοστείας χρονολογημένο στο 2011, καθότι υπάρχει σχετικό αρχείο, σταθμισμένο στα δεδομένα της Ελλάδας από το UNHCR Child Protection Sub Working Group από το 2019, προτείνουμε όπως υιοθετηθεί και προσαρμοστεί το σχετικό νεότερο αρχείο.

Πυλώνας 2.

Δράση 2.1: Θέσπιση μόνιμου μηχανισμού μετεγκατάστασης από την Ελλάδα σε άλλα κράτη

Η ΜΕΤΑδραση έχει εντοπίσει από το 2015 την ανάγκη ανάπτυξης εναλλακτικών βιώσιμων λύσεων διακρατικής και Ευρωπαϊκής συνεργασίας στη διαχείριση του ζητήματος της ένταξης των ασυνόδευτων ανηλίκων. Για το λόγο αυτό, χαιρετιζουμε την απόφαση της Ειδικής Γραμματείας, να θέσει ως στόχο την παγίωση ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης, αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις των προηγούμενων εγχειρημάτων και δίνοντας έμφαση, στην ενημέρωση των ανηλίκων, στην ενεργητική συμπερίληψη τους στην απόφαση, αλλά και στις γρήγορες διαδικασίες εξακρίβωσης βέλτιστου συμφέροντος και μετεγκατάστασης.

Πυλώνας 3:

Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Αναφορικά με τους ανηλίκους με παραβατική συμπεριφορά, να σημειωθεί ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό ο/η συνήγορος που θα διοριστεί από το δικαστήριο να επιβάλλεται να συναντήσει τον/ην ασυνόδευτο/η ανήλικο/η με εξασφαλισμένη διερμηνεία με τη φροντίδα της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και συνεπώς είναι σημαντικό να υπάρξει σχετική μνεία.

Σκοπός 1: Ενίσχυση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Χρειάζεται να υπάρξει ειδική μνεία για τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των ανηλίκων και τον τρόπο που αυτά διαμοιράζονται στους διάφορους φορείς και εμπλεκόμενους, προκειμένου τη διασφάλιση τους. Παράλληλα χρειάζεται να θεσπιστεί η έγκαιρη και άμεση παροχή πληροφορίων με ασφαλή και συστηματικοποιημένο τρόπο ώστε οι εμπλεκόμενοι φορείς να είναι επαρκώς ενήμεροι και σε θέση να υποστηρίξουν ολιστικά τους ασυνόδευτους ανηλίκους που αναλαμβάνουν.
1 Φεβρουαρίου 2022, 12:54 | The Home Project

Μόνιμος Σύνδεσμος

Σχόλια επι της δημόσιας διαβούλευσης αναφορικά με την ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ TΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ:

ΠΥΛΩΝΑΣ 1:

(Α) ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και της διαδικασίας υποδοχής:

«Σαφείς διαδικασίες σχετικά με τον προσδιορισμό της ηλικίας και την καταγραφή ως ατόμου ως ασυνόδευτο»
ΠΡΟΤΑΣΗ: Age Assessment: Να επισημανθεί η σημασία της αμφιβολίας υπέρ της ανηλικότητας, η διαδικασία να είναι ταχύτερη από ότι συμβαίνει σήμερα και για όσο διάστημα η διαδικασία εξακρίβωσης της ηλικίας εκκρεμεί, ο αιτών να αντιμετωπίζεται ως ανήλικος και να τυγχάνει των σχετικών εγγυήσεων και της ανάλογης φροντίδας.

«Ενιαία Διαδικασία για την αναγνώριση ότι ένας ασυνόδευτος είναι ανήλικος με συνεντεύξεις σε ανηλίκους και ενήλικες συνοδούς.»
ΣΧΟΛΙΟ:Ποιος θα διενεργεί τις εν λόγω συνεντεύξεις ; Τί θα γίνεται σε περίπτωση που ο ενήλικας εμφανίζεται μετά την είσοδο στην Ελλάδα ;

«Σύσταση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για ασυνόδευτους ανηλίκους που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες (αστεγία)»
ΣΧΟΛΙΟ: Τί θα γίνεται τις νυχτερινές ώρες που συνήθως τα Α.Τ. δεν μας εξυπηρετούν και μας διώχνουν ή ο Εισαγγελέας δεν απαντά στις κλήσεις του αξιωματικού υπηρεσίας ;
Πώς θα εξασφαλίζεται ότι ο ασυνόδευτος ανήλικος δεν θα χαθεί, εάν δεν ανταποκριθεί άμεσα το Α.Τ. ;

Β’ ΣΤΟΧΟΣ:Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων

«Ενημέρωση των ανηλίκων: Θα μοιραστεί έντυπο υλικό με πληροφορίες. Θα πρέπει για κάθε απόφαση που τον αφορά, ο ανήλικος να δίνει τη συγκατάθεση του. Θα πρέπει πάντα να υπάρχει διερμηνεία.»
ΣΧΟΛΙΟ: Πως θα διασφαλίζεται η δυνατότητα αυτή ; Θα υπάρχει ξεχωριστός τομέας σχετικά ; και στις περιπτώσεις των γλωσσών που δεν μπορεί να γίνει πιστοποίηση (το μεγαλύτερο ποσοστό των ομιλούμενων γλωσσών των φιλοξενούμενων δεν είναι δυνατό να υπάρξει επίσημος διερμηνέας) πως θα καλύπτεται η υπηρεσία αυτή ;

«Εκπροσώπηση και Επιτροπεία: Θα μεταρρυθμιστεί η νομοθεσία για τους επιτρόπους. Ο επίτροπος μέσα στα καθήκοντά του θα έχει να βρίσκει δικηγόρο για τον ανήλικο.»
ΠΡΟΤΑΣΗ: Στη σελίδα 45 αναφέρεται ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έχουν δωρεάν νομική συνδρομή στο β’ βαθμό ασύλου και στις ποινικές δίκες. Αυτό ΟΜΩΣ δεν είναι πρόβλεψη που ισχύει μόνο για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Ισχύει για όλο τον πληθυσμό. Θα έπρεπε δωρεάν νομική συνδρομή να έχουν όλοι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και για τον α’ βαθμό και για τις υποθέσεις οικογενειακής επανένωσης.

«Προώθηση της σωματικής και ψυχικής υγείας: Δημιουργία Ιατρικού Αρχείου (γιατί τα παιδιά μετακινούνται και πολλές φορές δε γνωρίζουν καν τι εμβόλια έχουν κάνει). Ενημερωτικά Προγράμματα για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας.»
ΠΡΟΤΑΣΗ : Ενίσχυση της συνεργασίας με το σύστημα δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας (κέντρα ψυχικής υγείας, κέντρα ημέρας, ψυχιατρικά τμήματα νοσοκομείων, κινητές μονάδες, ιατροπαιδαγωγικά κέντρα) μέσω θεσμικών παρεμβάσεων, ενίσχυσης προσωπικού, εκπαίδευσης προσωπικού στη φροντίδα μετακινούμενων πληθυσμών. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι βιώνουν έντονες ψυχοπιεστικές συνθήκες και τραύμα (απώλεια οικείου χώρου, οικογενειακού περιβάλλοντος, θέματα ανάπτυξης) που οδηγεί σε συχνές κρίσεις και ανάγκη επείγουσας παρέμβασης. Για την κατάλληλη φροντίδα τους και την προστασία των δικαιωμάτων τους (π.χ. κατά τη διαδικασία ακούσιας ψυχιατρικής εξέτασης) πρέπει να γίνουν στοχευμένες ενέργειες: πρόβλεψη εκπαιδευμένων διερμηνέων στα ψυχιατρικά τμήματα, θεσμική παρέμβαση Εισαγγελίας για μείωση ωρών αναμονής για παραπομπή σε εξέταση, εμπλοκή του ΕΚΑΒ, ενίσχυση των παιδοψυχίατρων κλινικών με περισσότερες κλίνες. Διασύνδεση με Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και σύνδεση με την διαδικασία Μετάβασης σε Μονάδες ΨΚΑ της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας. Στόχος η παραπομπή ΑΑ και ατόμων που ενηλικιώθηκαν με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα στις υπάρχουσες μονάδες.
ΣΧΟΛΙΟ: Αναγκαιότητα ένταξης και συμμετοχής στο εθνικό σχέδιο και των αρμόδιων υπηρεσιών του υπουργείου υγείας τόσο για την κλινική εικόνα των ανηλίκων (ιατρικός φάκελος ) όσο και για την κάλυψη επειγουσών αναγκών όπως νοσηλείες, διερμηνεία στα πλαίσια των ιατρικών εξετάσεων και κάλυψη των ανηλίκων με υπηρεσίες ψυχικής υγείας (νοσηλεία και παροχή συμβουλευτικής).

«Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους»
ΣΧΟΛΙΟ: Απαιτείται ολοκληρωμένο ιστορικό βάσει συγκεκριμένης προτυποποιημένης φόρμας εγγράφου που να περιλαμβάνει: ιατρικό, οικογενειακό, κοινωνικό, ψυχιατρικό ιστορικό.

«Τα κύρια θέματα της επιμόρφωσής τους θα είναι:»
ΠΡΟΤΑΣΗ: Μεταξύ άλλων θα πρέπει να προστεθούν :
-Αντιμετώπιση του τραύματος σ’ όλα τα στάδια της παιδικής προστασίας και φροντίδας
-Εκπαίδευση σε εργαλεία και διαδικασίες ελέγχου, παρακολούθησης και αξιολόγησης της φροντίδας και της προστασίας δικαιωμάτων

«Δράση 1.2: Προώθηση της συμμετοχής ανηλίκων σε όλα τα στάδια και σε όλα τα θέματα και τις αποφάσεις που τους αφορούν»
ΠΡΟΤΑΣΗ: Αξιοποίηση της βιωμένης προσωπικής εμπειρίας και της έννοιας του peer support. Μέσω της θεωρητικής και πρακτικής (on the job) εκπαίδευσης, της εποπτείας και της αξιολόγησης experts by experience, άτομα δηλαδή με προσωπική βιωμένη εμπειρία (άτομα με προσφυγική εμπειρία, πρώην φιλοξενούμενοι σε Δομές Φιλοξενίας, κίνητρο προσφοράς στους άλλους, και δεξιότητες που θα αναπτυχθούν βάσει evidence based εργαλείων (ενδεικτικά PM+, PFA, ) μπορούν να συνεισφέρουν ενεργά στην προστασία και φροντίδα ΑΑ με την εποπτεία, το συντονισμό και τη συνεργασία εξειδικευμένων επαγγελματιών. Υπάρχουν σχετικές κατευθυντήριες γραμμές της UNICEF και του WHO και παραδείγματα καλής πρακτικής στη χώρα μας και το εξωτερικό. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις αυξάνουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων μας λόγω της πολιτισμικής αμεσότητας και της αξιοποίησης της προσωπικής εμπειρίας, προσφέρουν ευκαιρίες εργασίες σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες και ευκαιρίες ένταξης, συμβάλλουν στην αλλαγή αρνητικών στερεοτύπων για τους πρόσφυγες.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2

«3) Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα
Τέλος, ως προς τον τρίτο σκοπό, στην περίπτωση ενηλικίωσης του ασυνόδευτου ανηλίκου που βρίσκεται στην Ελλάδα με καθεστώς ανοχής, θα πρέπει να εκτελεστεί η απόφαση επιστροφής του, είτε στη χώρα καταγωγής του είτε σε κάποια τρίτη χώρα διέλευσης»
ΣΧΟΛΙΟ: Στο συγκεκριμένο σημείο είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι η απόφαση περί επιστροφής στην Τουρκία ως ασφαλής χώρα δεν μπορεί να αποτελεί συμβατή με το πνεύμα της προστασίας ανηλίκων απόφαση.
είτε σε κάποια τρίτη χώρα που έχει επιλέξει ο ίδιος
ΣΧΟΛΙΟ: Χρειάζεται να διευκρινιστεί σε ποια διαδικασία αναφέρεται το συγκεκριμένο σημείο.

ΠΥΛΩΝΑΣ 3

«Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων
Κάθε φορέας ή υπηρεσία που συμμετέχει στη διαχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να ακολουθεί́ συγκεκριμένη πολιτική́ παιδικής προστασίας και κώδικας δεοντολογίας για τους επαγγελματίες που εργάζονται με ανήλικους. Ειδικά για τους επαγγελματίες (και τους δικηγόρους) προτείνεται η συνεχής εκπαίδευση, κατάρτιση, επιμόρφωση μέσω εκπαιδεύσεων και η χρήση του σχετικού υλικού.»
ΠΡΟΤΑΣΗ: Δημιουργία βιβλιοθήκης (πιθανόν ψηφιακής) με το σχετικό́ ενημερωτικό́ υλικό́, εγχειρίδια, κατευθυντήριες γραμμές και εργαλεία που ήδη έχουν αναπτυχθεί́ από́ κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς για την υποστήριξη της πρακτικής των επαγγελματιών της πρώτης γραμμής – Άμεση πρόσβαση σε όλο το προσωπικό του ξενώνα.

ΠΥΛΩΝΑΣ 4

«Υφιστάμενη κατάσταση : Επί του παρόντος, υπάρχουν διάφορες βάσεις δεδομένων τις οποίες διαχειρίζονται κρατικές υπηρεσίες ή αρχές που εξυπηρετούν συγκεκριμένους σκοπούς. Για τη συλλογή πληροφοριών για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, πρέπει να αναζητηθούν δεδομένα από πολλές διαφορετικές υπηρεσίες.
Οι κύριες βάσεις δεδομένων σχετικές με τη μετανάστευση είναι οι εξής:
•η βάση δεδομένων της Ελληνικής Αστυνομίας «Χαρτογράφηση Κυκλοφορίας Αλλοδαπών», όπου καταχωρούνται με τον εντοπισμό τους όλοι οι πολίτες τρίτων χωρών ή οι ανιθαγενείς που διέρχονται παράνομα από τα σύνορα της χώρας ή διαμένουν παράνομα στη χώρα»
ΣΧΟΛΙΟ: πρέπει να υπάρξει καλύτερη διασύνδεση των βάσεων δεδομένων της ελληνικής αστυνομίας, των υπηρησιών ασύλου καθώς και της ειδικής γραμματείας καθώς παρατηρείται πολλές φορές έλλειψη επικοινωνίας με αποτέλεσμα να υπάρχουν αντιφατικά μηνύματα για τους ανηλίκους π.χ. ανήλικος ο οποίος είχε αποχωρήσει με δική του πρωτοβουλία από προηγούμενη δομή φιλοξενίας ανηλίκων, εμφανιζόταν μετά από 1,5 χρόνο ως εξαφανισμένος καθώς έγινε δήλωση εξαφάνισης από την προηγούμενη δομή αλλά μετά την τοποθέτησή του σε νέα δομή, δε στάλθηκε ποτέ αίτημα στην Ελληνική Αστυνομία ώστε να αναρτηθεί στο σύστημα οτι ο ανήλικος δεν είναι πλέον εξαφανσιμένος.

«Δράση 1.2: Προώθηση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ κρατικών φορέων και φορέων της ΕΕ για τη διασφάλιση της εγκυρότητας, της πληρότητας και της συγκρισιμότητας των δεδομένων
Δεδομένου ότι θα καθιερωθούν Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας (SOPs), προκειμένου να διευκολυνθεί ο συντονισμός και η βελτίωση του μηχανισμού συλλογής δεδομένων, πρέπει να καταρτιστεί μνημόνιο συνεργασίας για τη διασφάλιση της εναρμονισμένης ανταλλαγής και διαβίβασης δεδομένων μεταξύ των κρατικών αρχών και των οργανισμών και να καθοριστεί ο συντονισμός των διαδικασιών.»
ΠΡΟΤΑΣΗ: πρέπει να δοθεί έμφαση στην ορθή επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των ανηλίκων και ιδίως σε ο,τι αφορά στις ευαλωτότητες. Είναι αναγκαία μια κωδικοποίηση των στοιχείων καθώς οι ευαίσθητες πληροφορίες δε μπορεί να είναι διαθέσιμες σε όλους π.χ. εάν ένα παιδί είναι θύμα βιασμού στη χώρα καταγωγής ή στην Τουρκία δε μπορεί να είναι μια πληροφορία ελευθέρα πρόσβαση σε όλους όσους έχουν πρόσβαση στο μητρώο αυτό. Πρέπει να σταθμιστεί το δικαίωμα των φορέων στην πληροφόρηση και το δικαίωμα προστασίας των προσωπικών δεδομένων των παιδιών)

«Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους
Για την εφαρμογή ενός στρατηγικού σχεδιασμού των τοποθετήσεων ασυνόδευτων ανηλίκων σε κατάλληλες για τις ανάγκες τους δομές φιλοξενίας, απαιτείται μια πλήρης, ακριβής και συνεχώς επικαιροποιημένη χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας. Μετά από διεξοδική αξιολόγηση των αναγκών, των δυνατοτήτων, των προσδοκιών, των προοπτικών και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων, η ολοκληρωμένη χαρτογράφηση των δομών φιλοξενίας θα συμβάλλει στην καταλληλότερη επιλογή τοποθέτησης για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο. Η χαρτογράφηση αυτή συνδέεται με τις δυνατότητες ένταξης, τις διαθέσιμες κοινοτικές υπηρεσίες του δήμου όπου βρίσκεται η κάθε δομή φιλοξενίας και την αξιολόγηση των υπηρεσιών που παρέχονται στις δομές.
Επιπλέον, η συλλογή δεδομένων σχετικά με τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων υποστηρίζει τη διαδικασία εποπτείας και αξιολόγησης των δομών αυτών.»
ΣΧΟΛΙΟ: Εως σήμερα δεν υπάρχουν στη χώρας μας δομές που να μπορούν να φιλοξενήσουν ανηλίκους ψυχικά ασθενείς.
ΠΡΟΤΑΣΗ: Δημιουργία εξειδικευμένων δομών βραχείας παραμονής που να μπορούν να ανταποκριθούν σε περιπτώσεις ανηλίκων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και χρήσης ουσιών.
1 Φεβρουαρίου 2022, 12:24 | Τεχνική Ομάδα Εργασίας Αττικής για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη

Μόνιμος Σύνδεσμος

Αθήνα, 31 Ιανουαρίου 2022

Οι φορείς που υπογράφουν στη συνέχεια, μέλη της Τεχνικής Ομάδας Εργασίας Αττικής για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη, συμβάλλουν με τα σχόλια που ακολουθούν στη διαβούλευση για την Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

ΕΛΙΞ – Προγράμματα Εθελοντικής Εργασίας
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
Κέντρο Ημέρας Βαβέλ
Changemakers Lab
Εmantes – International Lgbtqia+ Solidarity
Fenix
Human Rights 360
International Rescue Committee
Intersos Hellas
Praksis
Solidarity Now
Terre des hommes Hellas
Velos Youth

Γενικά σχόλια

Η έκταση του κειμένου, η ύπαρξη πηγών και παραπομπών, ο χωρισμός σε ενότητες και οι προβληματισμοί που θέτει δείχνουν ότι αφιερώθηκε χρόνος και προσπάθεια για τη σύνταξή του και θα πρέπει να σχολιαστούν θετικά. Ταυτόχρονα, διακρίναμε τα ακόλουθα σημεία που θεωρούμε πως χρήζουν σχολιασμού, ο οποίος ευελπιστούμε να ληφθεί υπ’ όψιν:

ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για την Ειδική Γραμματεία “η Ειδική Γραμματεία έχει ως στρατηγικό στόχο τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την εποπτεία της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων”. Στο πλαίσιο του σκοπού αυτού, συνέταξε την Εθνική Στρατηγική για το έτος 2022, στην οποίαν φαίνεται (η Στρατηγική) να χαρτογραφεί το νομικό πλαίσιο διαδικασιών και πρακτικών και να εισηγείται προτάσεις για νομοθετικά και διοικητικά μέτρα. Επισημαίνεται πως χρειάζεται να καλυφθεί, καθώς φαίνεται να μην καλύπτεται, παρά σε ένα μικρό βαθμό, ένας βασικός της σκοπός, που είναι ο “Συντονισμός δράσης υπηρεσιών και φορέων, κρατικών και μη, που εμπλέκονται σε ζητήματα προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων, όπως στέγαση, υγεία, εκπαίδευση και εργασία”. Ο τελευταίος, εκτός από σκοπός της ίδιας της Ειδικής Γραμματείας, αποτελεί και βασική προϋπόθεση για τη σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής. Κάθε Εθνική Στρατηγική θα πρέπει να περιγράφει δράσεις που σχεδιάστηκαν κατόπιν συνεργασίας και θα υλοποιηθούν από κοινού με άλλους εμπλεκόμενους φορείς, όπως στην προκειμένη περίπτωση οι Εισαγγελείς Ανηλίκων ως προσωρινοί/ές επίτροποι των ασυνόδευτων παιδιών, η Υπηρεσία Ασύλου, τα εμπλεκόμενα Υπουργεία αλλά και οι λοιπές Υπηρεσίες του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου στον Υπουργό στο οποίο υπάγεται και η ίδια η Υπηρεσία Ασύλου. Πολύ χαρακτηριστικά, το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων αναφέρει το ρήμα “πρέπει” 251 φορές σε σύνολο 106 σελίδων προτρέποντας άλλες υπηρεσίες άμεσα εμπλεκόμενες με τα ασυνόδευτα παιδιά να αναλάβουν δράση. Έτσι το κείμενο, αν και “δουλεμένο”, δομημένο και επεξεργασμένο, δεν αποτελεί πρόταση Εθνικής Στρατηγικής, αφού αυτή προϋποθέτει αφενός την από κοινού “εθνική” δράση φορέων εμπλεκομένων στο ίδιο αντικείμενο υπό μια συμμετοχική σκοπιά που θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντός της τα ίδια τα ανήλικα, όχι ως μια ομογενοποιημένη άμορφη μάζα αλλά ως έναν πολύπλοκο ζωντανό οργανισμό με εναλλασσόμενες ανάγκες και βιωμένες εμπειρίες, αφετέρου ένα σχέδιο ενεργειών, δράσεων και οραμάτων εσωτερικής χρήσης της ίδιας της Ειδικής Γραμματείας.

Πρόταση: Ειδική μέριμνα για τον εξορθολογισμό του κατακερματισμένου συστήματος προστασίας, την αποφυγή αλληλοεπικάλυψης υπηρεσιών, την αξιοποίηση ενεργών δικτύων συνεργασίας, και την ελαχιστοποίηση της αλλεπάλληλης εξιστόρησης τραυματικών γεγονότων του παρελθόντος σε διαφορετικές υπηρεσίες και διαφορετικούς λειτουργούς, μέσω της ενίσχυσης του συντονισμού και της επικοινωνίας ανάμεσα στους πολυάριθμους φορείς που συμμετέχουν στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΥΠ’ ΟΨΙΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Η Εθνική Στρατηγική αναφέρει χαρακτηριστικά στη “Δράση 3.2: Προαγωγή της ψυχικής υγείας και πρόληψη ψυχικών ασθενειών”: “Η ψυχική και η σωματική υγεία είναι έννοιες αλληλένδετες. Η ψυχική υγεία είναι κάτι περισσότερο από την απουσία ψυχικής ασθένειας, καθώς αφορά σε μια κατάσταση ευημερίας και αποτελεσματικής λειτουργίας τόσο του ατόμου όσο και της κοινότητας, αφού η κατάσταση κάθε ατόμου επηρεάζει την υγεία ολόκληρης της κοινότητας και αντίστροφα”.

Παρ’ όλα αυτά, δεν γίνεται καμία αναφορά στις “Κατευθυντήριες Οδηγίες της IASC για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη σε Καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης” (2007) της Μόνιμης Διυπηρεσιακής Επιτροπής (Inter Agency Standing Committee), που ιδρύθηκε το 1992, ανταποκρινόμενη στο Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης 44/182, τις οποίες δεν φαίνεται να λαμβάνει υπ’ όψιν στον σχεδιασμό δράσεων, όπως δεν φαίνεται να ακολουθεί την “Πυραμίδα παρεμβάσεων για την ψυχική υγεία και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης”, βασικό πυλώνα των Οδηγιών.

https://interagencystandingcommittee.org/system/files/iasc_guidelines_gr_aprill.pdf

ΕΛΛΕΙΨΗ ΛΟΙΠΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ

Απαιτείται να ληφθούν υπ’ όψιν λοιποί παράγοντες, που επηρεάζουν την όλη κατάσταση. Έτσι, η αδυναμία πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου και οι ευνοϊκότερες για τα παιδιά διατάξεις για οικογενειακή συνένωση με βάση τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, η εκτεταμένη εφαρμογή της διοικητικής κράτησης σε ενήλικες, η μέχρι τώρα διακοπή προστασίας για όσες/ους υπερβούν το 18ο έτος ηλικίας αποτελούν νομικές διατάξεις και πρακτικές, που οδηγούν αρκετά ενήλικα άτομα να εμφανίζονται ως παιδιά. Αν και υπάρχει σημαντική αναφορά για προστασία όσων βρίσκονται στο μεταβατικό στάδιο μεταξύ 18ου και 21ου έτους ηλικίας στην Εθνική Στρατηγική τα ζητήματα αυτά δεν θίγονται, πλην του τελευταίου (δηλαδή λύσεις για το μεταβατικό στάδιο μεταξύ 18 και 21 ετών) ώστε να δοθεί μια προοπτική σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΤΡΕΧΟΥΝ ΟΛΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

Η έννοια του Βέλτιστου Συμφέροντος

Σχόλιο: Για μια ακόμα φορά, για τον πυρήνα της προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών, λείπει η εφαρμογή μιας διαδικασίας, που θα ρυθμίζεται από το Νόμο και θα καταλήγει στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Μια διαδικασία η οποία θα ορίζει το ή τα πρόσωπα που θα συναποφασίζουν γι’ αυτό αλλά και η δυνατότητα προσφυγής σε περίπτωση διαφωνίας για το περιεχόμενό του.

Πρόταση: Η εφαρμογή διαδικασίας για το βέλτιστο συμφέρον σύμφωνα με τα ως άνω.

Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων

Σχόλιο: Ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στην έλλειψη επιτρόπου, της/του οποίου ο ρόλος είναι πρωταρχικός, δεν γίνεται καμία μνεία των αποτυχημένων προσπαθειών τοποθέτησης “εκπροσώπων” των παιδιών μέσω Προγραμμάτων, τα οποία ήταν ιδιαιτέρως ανεπαρκή, χωρίς κατάρτιση, ευαισθητοποίηση και υποστήριξη του προσωπικού ως προς βασικές έννοιες και πρακτικές της παιδικής προστασίας. Όπως έχει επανειλημμένως παρατηρηθεί οι προσπάθειες αυτές ήταν έως και επικίνδυνες, όταν εκπρόσωποι εκπροσωπούσαν τα παιδιά χωρίς νομικές γνώσεις στη διαδικασία ασύλου με δυσμενείς συνέπειες για το μέλλον τους. Επίσης, απουσιάζει οποιαδήποτε μνεία για μοντέλο συνεργασίας με τις/τους Εισαγγελείς Ανηλίκων, που εκ του νόμου έχουν την προσωρινή επιμέλεια των παιδιών αυτών, ούτε για τη συνεργασία με όλο το φάσμα της Κοινωνίας Πολιτών για εύρεση λύσεων.

Πρόταση: Άμεση εφαρμογή του θεσμού του Επιτρόπου σε συνεργασία με την Εισαγγελία Ανηλίκων και διάλογος με την Κοινωνία των Πολιτών.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ:

● Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Ως προς την Πρώτη Υποδοχή

“Υφιστάμενη κατάσταση, Διοικητική κράτηση” (σελ. 13, σελ. 18)

“Όσον αφορά στην κράτηση ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, ισχύουν κυρίως τα άρθρα 46, 47 και ιδιαίτερα το άρθρο 48 παρ. 2 του ν. 4636/2019 (Α’ 169), σύμφωνα με τα οποία η κράτηση ανηλίκων κατά κύριο λόγο αποφεύγεται. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις κρατούνται ανήλικοι, ειδικά έως ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες ταυτοποίησης και εξασφαλιστεί η τοποθέτησή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι πέντε (25) ημέρες. Οι αρχές διασφαλίζουν επίσης ότι οι ανήλικοι κρατούνται χωριστά από τους ενηλίκους, εκτός από την περίπτωση όπου πρόκειται για οικογένεια. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους επιτρέπεται να έχουν επισκέψεις από μέλη της οικογένειάς τους ή νομικούς συμβούλους και άλλους συνηγόρους εφόσον τα εν λόγω πρόσωπα δεν εμποδίζουν την ομαλή διοικητική διαχείριση και δεν διαταράσσουν τη δημόσια ασφάλεια και τάξη. Ταυτόχρονα, οι ανήλικοι μπορούν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στην πράξη, αυτός ο τύπος κράτησης μεταναστών πραγματοποιείται στις συνοριακές περιοχές όπου βρίσκονται κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ). Ωστόσο, οι ανήλικοι έχουν ελευθερία κινήσεων εντός των ΚΥΤ και υπό την επίβλεψη εξουσιοδοτημένων ενηλίκων εκτός των ΚΥΤ (μέχρι και τον Σεπτέμβριο 2021). Εντούτοις, δεν τους επιτρέπεται να εγκαταλείψουν την περιοχή χωρίς προηγούμενη εισαγγελική άδεια και συνοδεία επαγγελματιών ή της αστυνομίας. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός αφίξεων έχει οδηγήσει κατά καιρούς σε έλλειψη χώρου και ορισμένες φορές οι συνθήκες είναι δυσμενείς. Ωστόσο, από το έτος 2020, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων μαζί με τις αρμόδιες αρχές (ΥΠΥΤ, Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο) εφαρμόζουν συντονισμένο πλάνο για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας της παραμονής των ανηλίκων στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την ανάπτυξη ενός πρότυπου μηχανισμού για την παραπομπή, μεταφορά και την ασφαλή τοποθέτηση ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα.”

Σχόλιο: Το κείμενο της “Στρατηγικής”, ενώ αναφέρει στα εισαγωγικά του την εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989 και τις καταδικαστικές αποφάσεις κατά της Ελλάδος για κράτηση ανηλίκων, δεν προτείνει έστω, όπως κάνει σε άλλες περιπτώσεις με τα “πρέπει” που θέτει (βλ. παραπάνω), την κατάργηση της κράτησης των παιδιών. Αντίθετα, “νομιμοποιεί” ως ανάγκη τον ιδιαίτερο τύπο κράτησης σε συνθήκες δυσμενείς με τη δικαιολογία του “συνεχώς αυξανόμενου αριθμό αφίξεων”, που, σύμφωνα με άλλες πηγές του αρμόδιου Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, εμφανίζεται να ελαττώνεται. Θέτει δε ως στόχο την “ελαχιστοποίηση” μιας, παρά τον Νόμο, ιδιαίτερα επισφαλούς κατάστασης για τη σωματική και ψυχική υγεία των ασυνόδευτων παιδιών, αυτήν του περιορισμού της ελευθερίας. Με αυτόν τον τρόπο όμως, παραβιάζει τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τις λοιπές Συμβάσεις για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, εφαρμόζοντας σε παιδιά μέτρα στερητικά της ελευθερίας, τα οποία δεν εφαρμόζονται ούτε καν στην ποινική διαδικασία στην Ελλάδα (sic).

➔ Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα (σελ. 20)

Ως προς τον προσδιορισμό της ανηλικότητας

■ Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου (σελ. 22)

Σχόλιο 1: Στην Εθνική Στρατηγική αναφέρεται η παρατηρούμενη εμφάνιση νέων σε ηλικία ανθρώπων που παρουσιάζονται ως ανήλικοι/ες. Δεν αναφέρεται όμως ότι ένας από τους λόγους αυτούς είναι πως η ως άνω πρακτική επιβίωσης οφείλεται στο γεγονός ότι η πρόσβαση ενηλίκων στη διαδικασία ασύλου, ακόμα και αν αυτές/οί ανήκουν στη μεταβατική περίοδο μεταξύ 18 και 21 ετών, είναι πρακτικά αδύνατη μέσω της αξιοποίησης μέσων εξ αποστάσεως επικοινωνίας, κλπ. Το ίδιο αδύνατη είναι και η συνένωσή τους με μέλη της οικογένειάς τους με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, αν εμφανιστούν να έχουν περάσει τα 18 έτη της ηλικίας. Επιπλέον, κινδυνεύουν περισσότερο από τους ανηλίκους/ικες, έστω και άρτι ενηλικιωθέντες/είσες, αν ανήκουν σε συγκεκριμένες εθνικότητες, να θεωρηθεί για αυτές/αυτούς ασφαλής χώρα η Τουρκία και σε κάθε περίπτωση να μείνουν χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα αντιμέτωποι/ες με τον κίνδυνο σύλληψης και επαναπροώθησης στην Τουρκία.

Στην αλληλουχία αυτή ανακύπτει επίσης το γενικότερο ζήτημα της εργαλειοποίησης της ευαλωτότητας, το οποίο παραγνωρίζεται στην όλη συζήτηση περί προσδιορισμού της ηλικίας. Στην πράξη, ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως ευάλωτου είναι καθοριστικής σημασίας στη χορήγηση διεθνούς προστασίας, ενώ σχετίζεται άμεσα με την εξασφάλιση νομικής, κοινωνικής και ιατρικής υποστήριξης, υπηρεσίες οι οποίες θα έπρεπε να είναι καθόλα αυτονόητες και νομικά κατοχυρωμένες για οποιοδήποτε άτομο αιτείται άσυλο. Η ανυπαρξία μέριμνας για το τελευταίο, σε συνδυασμό με την εκ διαμέτρου αντίθετη μεταχείριση αιτουσών/ντων άσυλο που δεν είναι “ευάλωτες/οι” (sic) και τον ολοκληρωτικό αποκλεισμό τους από στοιχειώδεις ανθρωπιστικές παροχές, αναγκάζει πολλούς/ές νέους/ες να υιοθετήσουν παρόμοιες πρακτικές ως μέσο επιβίωσης σε ένα εξαιρετικά δυσμενές και αφιλόξενο περιβάλλον. Ουδεμία μνεία δε γίνεται στο γεγονός ότι η θυματοποίηση αναγάγεται εν γένει σε κυρίαρχο κομμάτι της ταυτότητας και ότι το τραύμα και τα επίπεδα ευαλωτότητας χρησιμοποιούνται ως άλλο “κοινωνικό νόμισμα”.

Στην πράξη διαπιστώνεται ότι κατά την άφιξη στα κέντρα πρώτης υποδοχής πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι “ταυτοποιούνται” με πρόχειρες και συνοπτικές διαδικασίες και αντιμετωπίζονται ως “ενήλικες μέχρι αποδείξεως του εναντίου”, ακόμη και μετά την προβολή του ισχυρισμού περί ανηλικότητας ή την επίδειξη εγγράφων, που τεκμηριώνουν ότι είναι κάτω των δεκαοκτώ ετών. Παρατηρείται επίσης μια γενικευμένη τάση απαξίωσης και απόρριψης των ισχυρισμών ασυνόδευτων ανηλίκων με συγκεκριμένες εθνικότητες (π.χ. Αφγανιστάν, Σομαλία). Δε γίνεται καμία αναφορά στις δυο αυτές προβληματικές στο κείμενο, ούτε προτείνεται λύση στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου.

Προτάσεις:

1. Η κατάργηση οποιουδήποτε “τύπου” κράτησης ή περιορισμού της ελευθερίας των παιδιών για αυτονόητους λόγους.

2. Η εφαρμογή του συνόλου των ευνοϊκών διατάξεων για τα παιδιά και για τους νέους /νέες, που δεν έχουν υπερβεί το 21ο έτος ηλικίας τους.

Σχόλιο 2: Παρά τις παρατηρούμενες βελτιώσεις μετά τη σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, οι κλινικές εξετάσεις για τη διαπίστωση της ανηλικότητας στα νησιά παρουσιάζονται πολλαπλώς ανεπαρκείς, ενώ έχουν συχνά χαρακτηριστεί από τα ίδια τα παιδιά ως υπονομευτικές και δυσανάλογα παρεμβατικές για την ιδιωτική ζωή του ατόμου. Σε ό,τι αφορά τις επιμέρους ιατρικές μεθόδους διαπίστωσης της ανηλικότητας, αυτές, όπως επισημαίνεται στη σχετική βιβλιογραφία, δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν με ακρίβεια την ηλικία ενός ατόμου παρά μόνο το ηλικιακό εύρος, επομένως δε θα πρέπει να παρουσιάζονται/χρησιμοποιούνται ως θέσφατο. Η ψυχοκοινωνική εκτίμηση συχνά διενεργείται από μη καταρτισμένο προσωπικό με ερωτήσεις, που δεν αρμόζουν στην περίσταση και παρουσιάζουν παντελή έλλειψη ευαισθησίας και άγνοια του πολιτισμικού πλαισίου (π.χ. “Γιατί σταμάτησες το σχολείο για να πας να δουλέψεις;”). Επισημαίνεται επίσης ότι, λόγω του μεγάλου εύρους υποκειμενικών ερμηνειών των επαγγελματιών ψυχικής υγείας/κοινωνικών λειτουργών που συμμετέχουν στις διαδικασίες αυτές, η πιθανότητα επισφαλών συμπερασμάτων ως προς τον καθορισμό της ηλικίας είναι ιδιαίτερα αυξημένη.

Προτάσεις:

1. Με γνώμονα το Βέλτιστο Συμφέρον του Παιδιού, κάθε άτομο που φέρει τον ισχυρισμό ότι είναι ανήλικο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας προσδιορισμού της ανηλικότητας. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα ώστε το πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι είναι ανήλικος να έχει ανάλογη μεταχείριση ως ανήλικος, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης και της πρόσβασης σε πολυεπίπεδη φροντίδα σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.
2. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται από τους κατά τόπους εμπλεκόμενους φορείς η παροχή συναίνεσης και η προηγούμενη κατάλληλη ενημέρωση του ανηλίκου -σε γλώσσα κατανοητή προς τον/ην ίδιο/α και με τρόπο που να ελέγχεται η κατανόηση από τον/την ίδιο/α- ως προς την τηρούμενη διαδικασία, τη μέθοδο που θα ακολουθηθεί και τις ενδεχόμενες συνέπειες των αποτελεσμάτων, τα δικαιώματά του/της (π.χ. δικαίωμα προσβολής της έκβασης της διαπίστωσης). Θα πρέπει επίσης να δίνεται στο ανήλικο η δυνατότητα συμμετοχής και γνωστοποίησης των απόψεών του/της σε κάθε στάδιο της διαδικασίας.
3. Όλα τα ανωτέρω δεν θα είναι δυνατό να εφαρμοστούν εάν δεν περιλαμβάνεται η πρόβλεψη για θέσπιση ενιαίων πρακτικών προσδιορισμού ηλικίας με παράλληλη επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό και τον μακροχρόνιο προγραμματισμό, συνεχιζόμενες προσπάθειες επιμόρφωσης και κατάρτισης του προσωπικού, κλινική εποπτεία, καθώς και τακτική παρακολούθηση, υποστήριξη και αξιολόγηση του έργου τους.

Ως προς την ανίχνευση της “ευαλωτότητας”

■ Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια (σελ. 24)

“Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, πρέπει να πραγματοποιείται ανίχνευση της ευαλωτότητας…”

Σχόλιο: Είναι σαφές ότι, όπως αναφέρει ο νόμος αλλά και σε άλλο της σημείο η Εθνική Στρατηγική, τα παιδιά ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, η ανίχνευση μιας επιπλέον ευαλωτότητας δεν είναι δυνατόν να γίνει στα ΚΥΤ αλλά σε δομές φιλοξενίας στις οποίες θα πρέπει αμέσως να παραπέμπονται τα παιδιά.

Προτάσεις: Παράλληλα με τη σύσταση ενός ενιαίου επικαιροποιημένου εργαλείου ανίχνευσης όχι της ευαλωτότητας αλλά της συνολικότερης κατάστασής του (που θα πρέπει να περιλαμβάνει τις θέσεις στις οποίες ένα άτομο είναι ευάλωτο και ταυτόχρονα στις θέσεις στις οποίες διατηρεί την ανθεκτικότητά του) , θα πρέπει να υπάρξει ειδική μέριμνα για την έγκαιρη και αποτελεσματική περάτωση της διαδικασίας, την εξασφάλιση κατάλληλης επιστημονικής τεχνογνωσίας κατά τη διαδικασία ανάπτυξης του εργαλείου αλλά και μετέπειτα, καθώς και τη συνεχιζόμενη εκτίμηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση του πλαισίου αναγνώρισης των χαρακτηριστικών και των προσωπικών αποθεμάτων (δηλ. τόσο της ευαλωτότητας/ειδικών αναγκών, όσο της ανθεκτικότητας και των «δυνατών στοιχείων») των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η διενέργεια εκτιμήσεων μέσω συμμετοχικών μεθόδων, ο καθορισμός δεικτών παρακολούθησης και η αξιοποίηση των τελευταίων για αναστοχασμό, μάθηση και αλλαγή (ως ορίζεται στις Κατευθυντήριες Οδηγίες της IASC για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη σε Καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης) θα πρέπει βασικά να χαρακτηρίζουν όλους τους προγραμματικούς στόχους της Εθνικής Στρατηγικής.

Ως προς τις ασφαλείς ζώνες εντός των ΚΥΤ

■ Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ (σελ. 25)

Σχόλιο: Σημειώνεται ότι οποιαδήποτε προσπάθεια για δημιουργία ασφαλών περιοχών εντός των ΚΥΤ, που οδηγεί στην παραμονή ανηλίκων (ιδιαίτερα ασυνόδευτων ανηλίκων που στερούνται οικογενειακού περιβάλλοντος), έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, σε κλειστές εγκαταστάσεις που φυλάσσονται συνεχώς με ανελλιπή παρουσία ένστολων και πολυάριθμα μέτρα ασφαλείας αποτελεί σύμφωνα με πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κράτηση, η οποία έχει αποδεδειγμένα δυσμενείς επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών και επιφέρει περαιτέρω τραυματισμό τους. Επισημαίνεται επίσης ότι όταν τα παιδιά βρίσκονται στα ΚΥΤ, η ικανότητά τους να συμμετέχουν σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες και πολιτιστική ζωή περιορίζεται αυτόματα, γεγονός που έχει αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική τους υγεία.

Προτάσεις: Παρά την αντίθεσή μας με τη δημιουργία ασφαλών περιοχών σε συνθήκες κράτησης κρίνουμε απαραίτητη, για τις ήδη υπάρχουσες ασφαλείς ζώνες και μέχρι την κατάργησή τους, τη δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης και κατάρτισης του προσωπικού τόσο σε θέματα διαχείρισης κρίσεων, όσο και σε θέματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων και σύνταξη σχετικών πρωτοκόλλων που θα είναι εστιασμένα στις ανάγκες των ασφαλών περιοχών.

Σε κάθε περίπτωση, όταν τα παιδιά βρίσκονται στα ΚΥΤ, να υπάρχει υποχρέωση για πρόβλεψη εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών, αθλητικών, καλλιτεχνικών και άλλων δραστηριοτήτων εκτός ΚΥΤ, ώστε να μπορούν να έχουν πλήρη πρόσβαση στα δικαιώματα τους (άρθρο 31, Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού).

1. “η υγειονομική περίθαλψη (διασφάλιση της πρόσβασης στο Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης εντός των ΚΥΤ και στο πλησιέστερο δημόσιο νοσοκομείο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ανάγκης για εξειδικευμένη ιατρική θεραπεία)” (σελ. 26)

Σχόλιο: Σχετικά με την παροχή πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, υπάρχουν χρόνιες, σοβαρές ελλείψεις σε ανθρώπινους πόρους. Παρατηρείται αποσπασματική και ανακόλουθη διαχείριση περιστατικών από τα δημόσια νοσοκομεία και απουσία εξειδικευμένων ιατρικών υπηρεσιών (π.χ. απουσία παιδονευρολόγου στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου).

Προτάσεις: Εντοπισμός και συστηματική καταγραφή ιατρικών αναγκών σε κεντρικό επίπεδο και μέριμνα για κατάλληλη στελέχωση των κατά τόπους ιατρικών κλιμακίων και δημόσιων νοσοκομείων

2. “η εκπαίδευση (διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης σε εκπαιδευτικά προγράμματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ανηλίκων τα οποία έχουν σχεδιαστεί ή εγκριθεί από το κράτος)” (σελ. 26)

Σχόλιο: Δεν γίνεται καμία αναφορά στον εντοπισμό των αναλφάβητων παιδιών ή παιδιών που με πολύ μεγάλη δυσκολία γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση στη γλώσσα τους καθώς και η διοργάνωση διδασκαλίας για αναλφάβητα παιδιά και παιδιά με ανεπαρκείς βασικές γνώσεις. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος για τον οποίον μεγάλος αριθμός παιδιών εγκαταλείπει το σχολείο αφού πολλά από αυτά αδυνατούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του σχολείου, που έχουν σαν προϋπόθεση τις βασικές γνώσεις. Στην πράξη, παρατηρείται επίσης τάση “ψυχιατρικοποίησης” παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες ή συμπεριφορικές προκλήσεις, ιδιαίτερα στα σημεία υποδοχής, χωρίς καμία πρόβλεψη για την ένταξή τους σε ένα συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα που θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Τέλος, από την έναρξη της πανδημίας μέχρι και σήμερα, το ποσοστό παρακολούθησης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά στα κέντρα υποδοχής είναι τρομακτικά χαμηλό. Τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του Covid-19, ο περιορισμός των μετακινήσεων, η αδράνεια των διοικητικών αρχών, η έλλειψη εκπαιδευτικού προσωπικού και ευρύτερου συντονισμού, η αδυναμία παρακολούθησης μαθημάτων μέσω εξ αποστάσεως εκπαίδευσης λόγω απουσίας υλικοτεχνικών υποδομών, έχουν σωρευτικά δημιουργήσει τεράστιες προκλήσεις στην πρόσβαση στην εκπαίδευση. Παρά τις αξιοσημείωτες προσπάθειες αρμόδιων φορέων που δραστηριοποιούνται στα ΚΥΤ, δεν έχει υπάρξει καμία ουσιαστική μέριμνα σε κεντρικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Επισημαίνεται επίσης μια τάση ομογενοποίησης και λογικής της μάζας και εξακολουθούν να υφίστανται κρίσιμα κενά, όπου παιδιά αναλφάβητα, παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας ή παιδιά με ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες, διαταραχές ομιλίας ή αναπτυξιακές προκλήσεις, μένουν εκτός του σχολικού συστήματος.

Προτάσεις: Ανάγκη μακροπρόθεσμου και βιώσιμου προγραμματισμού που να περιλαμβάνει τη διαμόρφωση ασφαλών, πολιτισμικά συναφών, επαρκώς στελεχωμένων και με την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή χώρων με βάση ενδεδειγμένα διεθνή πρότυπα και με στόχο τη διασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για ασυνόδευτους ανηλίκους εν μέσω πανδημίας

Ως προς τις δομές φιλοξενίας

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης (σελ. 27)

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας (σελ. 32)

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (σελ. 36)

Σχόλιο: Παρότι η προσπάθεια για δημιουργία ενός οικο-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους είναι επιθυμητή, πρέπει να επισημανθεί ότι η τοποθέτηση παιδιών ανά δεκάδες σε ξενώνες/δομές φιλοξενίας έχει άκρως ιδρυματικό χαρακτήρα και ενισχύει την κοινωνική απομόνωση και όχι την κοινωνική ένταξη, οδηγώντας σε αρνητικές συνέπειες για τον ψυχισμό και την ευημερία τους. Σε πολλά σημεία φαίνεται να επιβάλλεται η εκπαίδευση των παιδιών ώστε να προαχθεί η ισότητα των φύλων και να μην παραχωρείται έδαφος στην έμφυλη βία, δεν γίνεται πουθενά μνεία για κοινούς ξενώνες αγοριών και κοριτσιών, που θα έφερναν σε επαφή τα δύο φύλα, αντί να τα χωρίζουν σε διακριτές δομές. Προβληματική είναι η απόδοση του φαινομένου της έμφυλης βίας αποκλειστικά σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά των αλλοδαπών παιδιών (συλλήβδην), ενώ είναι γενικώς παραδεκτό πως ανάλογα φαινόμενα έχουν πολυπαραγοντική αιτιολογία. Τέλος, δεν γίνεται σαφής μνεία για την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και των εργαζόμενων σε αυτές σε εκπαίδευση αναφορικά με την ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλικότητα με σκοπό να επιτρέψει στα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα και να διεκδικήσουν μια ισότιμη σχέση με τα συνομήλικά τους παιδιά.

Προτάσεις 1:

1. Παροχή υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και προετοιμασίας από κατάλληλα επιλεγμένο, εκπαιδευμένο και υποστηριζόμενο προσωπικό, για τη μετάβαση από την επείγουσα φιλοξενία σε άλλο πλαίσιο
2. Κοινές μικτές δομές φιλοξενίας για αγόρια και κορίτσια με ενιαία πρότυπα (standards) και διαδικασίες
3. Εκπαίδευση σε παιδιά και εργαζόμενους/ες σε θέματα ταυτότητας φύλου και σεξουαλικότητας
4. Στήριξη των ΛΟΑΤΚΙ + παιδιών από ειδικά καταρτισμένο προσωπικό
5. Εκπαιδεύσεις και συνεχιζόμενη υποστήριξη σε όλο το προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες σε ασυνόδευτους ανήλικους σε θέματα ψυχικής υγείας ασυνόδευτων παιδιών
6. Εποπτεία προσωπικού προκειμένου να υπάρχει καθοδήγηση και αποφόρτιση των επαγγελματιών τόσο για σχέσεις με τα ασυνόδευτα ανήλικα άτομα που εμπεριέχουν πολλαπλές προκλήσεις όσο για τις μεταξύ τους σχέσεις
7. Συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας για ενίσχυση του συστήματος ψυχικής υγείας και της Εθνικής Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης με ταυτόχρονη κατάρτιση του προσωπικού, προκειμένου να μπορεί να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες
8. Ένταξη στην παροχή υπηρεσιών μελών της προσφυγικής κοινότητας ως “community psychosocial workers”, όπου με την κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορούν να υποστηρίζουν περιστατικά ως μη ειδικοί και με την διαπολιτισμική αμεσότητα που διαθέτουν θα μπορούν να ενισχύουν τη σχέση
9. Κατάρτιση στις Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας και εκπαιδεύσεις σχετικές με το Τραύμα σε όλα τα στάδια της υποστήριξης (Trauma Informed Care)

Προτάσεις 2: Είναι γενικώς αποδεκτό πως οι προσπάθειες για την προστασία των ανηλίκων θα πρέπει να στοχεύουν στη σταδιακή εγκατάλειψη των ιδρυματικών μοντέλων φροντίδας. Αντ’ αυτών, προτείνεται η μετάβαση σε μοντέλα εναλλακτικής φροντίδας στην κοινότητα -όπως λχ προγράμματα υποστηριζόμενης διαβίωσης για παιδιά ηλικίας άνω των δεκαέξι ετών- και η ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής για παιδιά μικρότερης ηλικίας. Για την αναμόρφωση του τελευταίου, κρίνεται ύψιστης σημασίας η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας σχετικά με το θεσμό, και η καταπολέμηση των διακρίσεων, στερεοτύπων και προκαταλήψεων εις βάρος του μεταναστευτικού/προσφυγικού πληθυσμού μέσω ολοκληρωμένων συμμετοχικών παρεμβάσεων. Ενδείκνυται επίσης η ανάπτυξη αναλυτικών και επικαιροποιημένων πρωτοκόλλων για την επιλογή, εκπαίδευση, πιστοποίηση και παρακολούθηση ανάδοχων οικογενειών.

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

➔ Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων (σελ. 39)

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών (σελ. 51)

Ως προς την εκπαίδευση επαγγελματιών

■ Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους (σελ. 53)

Σχόλιο 1: Το ιατρικό προσωπικό σε δημόσια νοσοκομεία στα σημεία πρώτης υποδοχής πρέπει επίσης να αποτελέσει ομάδα-στόχο των εκπαιδεύσεων και της συνεχιζόμενης υποστήριξης ώστε να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται επιτυχώς στις προκλήσεις του ρόλου τους. Είναι αυτονόητο πως από μόνη της η εκπαίδευση και η υποστήριξη δεν δύνανται να καλύψουν τους στόχους αν δεν επιτελούνται εντός επαρκώς στελεχωμένων πλαισίων φροντίδας.

“Υφιστάμενη κατάσταση, Διαδικασία Ασύλου” (σελ. 56)

Σχόλιο: Δεν γίνεται σαφές ότι ο μοναδικός τρόπος νομιμοποίησης ενός ασυνόδευτου παιδιού είναι η διαδικασία ασύλου. Η εμπειρία μας έχει καταδείξει πως τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν στα ΚΥΤ ή σε δομές φιλοξενίας καταλάβει τις έννοιες του πρόσφυγα και αιτούντος άσυλο και έχουν μια εντελώς ασαφή εικόνα των δικαιωμάτων τους. Την ίδια ασαφή πολλές φορές εικόνα έχουν και οι εργαζόμενοι στους φορείς αυτούς. Η ένταξη είναι μια διαδικασία που ξεκινά με την άφιξη ενός προσώπου στο έδαφος της χώρας υποδοχής και δεν υπάρχει καμία αναφορά ότι είναι βάναυση η απόφαση απέλασης σε ένα παιδί για το οποίο έχουν γίνει προσπάθειες έστω και μεμονωμένες ένταξής του, πολλές φορές για μεγάλο χρονικό διάστημα, που περνά τον ένα ή δύο χρόνους παραμονής στη χώρα.

Πρόταση: Δυνατότητα άδειας παραμονής στη χώρα σε όσα πρόσωπα εισέρχονται στην χώρα ως παιδιά χωρίς επιστροφή τους όταν ενηλικιωθούν εκτός αν σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας αποφασίσουν την μην παραμονή στη χώρα υποδοχής

Ως προς τις διαδικασίες μετεγκατάστασης

➔ Σκοπός 1: Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας (σελ. 59)

Σχόλιο: Μια από τις τριβές μεταξύ των παιδιών μεταξύ τους αλλά μεταξύ των παιδιών και των προσώπων που τα φροντίζουν και του αισθήματος αδικίας που εκφράζουν είναι η χωρίς σαφείς κανόνες και πρακτικές μετεγκατάσταση σε άλλες χώρες, από τις οποίες αποκλείονται παιδιά, χωρίς να τους δίνεται απάντηση για την απόρριψή τους.

Πρόταση: Να υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπως με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ και σε κάθε περίπτωση στην Ελλάδα σαφείς πρακτικές και όροι για την μετεγκατάσταση από τους φορείς που την υλοποιούν και δυνατότητα προσφυγής των παιδιών σε περίπτωση απόρριψής τους.

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

➔ Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων (σελ. 86)

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων (σελ. 88)

■ Δράση 2.3.2: Προώθηση της ανάπτυξης και της χρήσης εργαλείων και υλικού για την υποστήριξη της πρακτικής των επαγγελματιών της πρώτης γραμμής σε θέματα κακοποίησης, βίας, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανηλίκων (σελ. 92)

Πρόταση: Δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων ή και εφαρμογής με ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό (ίσως και ασύγχρονης εκπαίδευσης)

Πυλώνας 4: Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας

➔ Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους (σελ. 105)

Στόχος: Αναδιαμόρφωση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (σελ. 105)

Πρόταση: Ενίσχυση υφιστάμενων στεγαστικών δομών του συστήματος ψυχικής υγείας, ώστε να μπορούν να λάβουν υπηρεσίες βραχυπρόθεσμης παραμονής και φροντίδας και ασυνόδευτα παιδιά ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος προκειμένου να περιοριστούν οι ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες.
1 Φεβρουαρίου 2022, 12:00 | Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ)

Μόνιμος Σύνδεσμος

Εισαγωγή

Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) καταρχήν καλωσορίζει την έκδοση Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων, η οποία αφενός έλλειπε, αφετέρου έρχεται να καλύψει ουσιαστικά το πλαίσιο προστασίας της πλέον ευάλωτης πλυθυσμιακής ομάδας, αυτής των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών. Η σημαντική δουλειά που έγινε στο πλαίσιο της προεργασίας για την κατάρτιση της Στρατηγικής, η οποία αντανακλάται στο ίδιο το περιεχόμενο του κειμένου, όπως και η διαπίστωση των μέχρι σήμερα αδύνατων ή ελλειπόντων σημείων θα πρέπει να αποτελέσουν το εφαλτήριο για την εφεξής ολιστική αντιμετώπιση των αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων και τη διασφάλιση της προστασίας τους, με πλήρη σεβασμό στην αρχή του βέλτιστου συμφέροντός τους. Είναι δε σημαντική και η αναγνώριση του ρόλου των φορέων της κοινωνίας των πολιτών στη διασφάλιση της προστασίας τους.

Στο ανωτέρω πνεύμα, το ΕΣΠ θέτει τα κάτωθι σημεία-σχόλια προς κρίση και προς συμπερίληψη στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής:
– Κάθε ανήλικο άτομο είναι φορέας δικαιωμάτων, τα οποία η Πολιτεία οφείλει και υποχρεούται να προστατεύει, προασπίζει και διασφαλίζει, προκειμένου τα πλέον ευάλωτα αυτά άτομα να μπορέσουν να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους, μέσα σε ένα περιβάλλον ασφάλειας, το οποίο ει δυνατόν να προσομοιάζει με αυτό της οικογένειας, την οποία στερούνται.
– Κάθε ανήλικο άτομο πρέπει να αντιμετωπίζεται από την Πολιτεία ως τέτοιο σε κάθε στάδιο της πραστασίας τους, ενώ τυχόν αμφιβολία περί της ανηλικότητας οφείλει να βασίζεται σε καλά τεκμηριωμένα στοιχεία. Επιπλέον, κάθε ανήλικο άτομο θα πρέπει να είναι ‘ορατό’ για την Πολιτεία με την τήρηση ολοκληρωμένων στοιχείων για την κοινωνική και νομική κατάστασή του. Επί παραδείγματι, το γεγονός ότι δεν προκύπτουν συγκεκριμένα ή δημόσια διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για τους ανήλικους δικαιούχους ανθρωπιστικού καθεστώτος αποτελεί απτό παράδειγμα προς αποφυγή.
– Η μετάβαση στην ενηλικίωση δεν θα πρέπει αυτομάτως να στερεί στους ασυνόδευτους ανήλικους το προστατευτικό πλέγμα δικαιωμάτων και παροχών που απολάμβαναν, αλλά, με βάση και τη διεθνή εμπειρία και πρακτική, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μία περίοδος ιδιαίτερα ευάλωτη, κατά την οποία το παιδί δεν παύει ουσιαστικά να είναι παιδί και κατά την οποία η Πολιτεία θα πρέπει να διασφαλίζει τη συνέχιση της παρεχόμενης -σε κάθε επίπεδο- προστασίας, προκειμένου να γίνει κατά τρόπο αρμονικό και ασφαλή η μετάβαση στην ενηλικίωση.
– Η διασφάλιση της ολοκληρωμένης προστασίας των ασυνόδευτων και χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών θα πρέπει να στηρίζεται σε σταθερή χρηματοδότηση, προκειμένου να μην τίθεται ουδέποτε υπό διακινδύνευση η προστασία των πλέον ευάλωτων ατόμων.

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Υφιστάμενη Κατάσταση

Σελ. 14-15: περί επιτροπείας και εκπροσώπησης ανηλίκων

Σχόλιο: Αποτελεί επιτακτική ανάγκη η επίσπευση υλοποίησης του θεσμού της Επιτροπείας. Σχεδόν 4 χρόνια μετά την ψήφιση του σχετικού Ν. 4554/18, παρά κάποιες προσπάθειες, ο θεσμός της Επιτροπείας συνεχίζει να μην εφαρμόζεται. Από τον δε Αύγουστο του 2021, όταν και τα μεταβατικά προγράμματα που κάλυπταν μέρος του κενού έπαυσαν, το σύστημα παιδικής προστασίας βρίσκεται σε κατάσταση παντελούς ανυπαρξίας επιτροπείας. Σε αυτό το πλαίσιο, η αναγνώριση των αστοχιών σε σχέση με την εφαρμογή του θεσμού της Επιτροπείας στο κείμενο της Στρατηγικής (σελ. 15) είναι σημαντική και το ΕΣΠ προσβλέπει στην άμεση εφαρμογή του θεσμού, χωρίς επιπλέον αδικαιολόγητη καθυστέρηση, η οποία βάλλει κατά του βέλτιστου συμφέροντος των ανήλικων ασυνόδευτων ατόμων. Επισημαίνει δε την ανάγκη εξειδίκευσης του καθηκοντολογίου των επιτρόπων και για παιδιά εκτός δομών, όπως και την αναγκαιότητα παρουσίας/εποπτείας της διαδικασίας πρώτης καταγραφής από επιτρόπους.

Σελ. 16: «[…] Οι αλλαγές στο πλαίσιο και τον τόπο διαμονής […], ωστόσο συχνά λόγω πολλών παραγόντων, όπως η έλλειψη προγραμματισμού και βιωσιμότητας των πηγών/προγραμμάτων χρηματοδότησης […]»

Σχόλια: Επισημαίνεται πως η διασφάλιση των αναγκών των ασυνόδευτων ανηλίκων, ως ενδεχομένως της κατεξοχήν ευάλωτης ομάδες πολιτών τρίτων χωρών, δεν μπορεί να εξαρτάται από τη βιωσιμότητα ευρωπαϊκών πηγών/προγραμμάτων χρηματοδότησης, αλλά απεναντίας θα πρέπει να ενταχθεί όχι μόνο στον εθνικό σχεδιασμό, αλλά και στον εθνικό προϋπολογισμό.
Όπως έχει επισημανθεί κατά το παρελθόν από την Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), υπάρχει ανάγκη για μια «παιδοκεντρική δημοσιονομική πολιτική, η οποία θα αποτυπώνεται σε «φιλικούς» για την προστασία της παιδικής ηλικίας προϋπολογισμούς και διαμόρφωση ειδικών πιστώσεων στον Κρατικό Προϋπολογισμό για τη χρηματοδότηση του συνόλου των κρατικών πολιτικών που αφορούν το παιδί (child budgeting), ελεγχόμενων ως προς την τήρησή τους με ειδική αιτιολόγηση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους».

Σελ 17: «[…] Ανήλικοι χωρίς καθεστώς έχουν πρόσβαση στο ΕΣΥ για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, σε κοινωνικά ιατρεία και ειδικώς σε εμβολιασμό και διαγνωστικούς ελέγχους κατά του κορωνοιού …, αποκτώντας Προσωρινό Αριθμό Κοινωνικής Ασφάλισης (ΠΑΜΚΑ…)»

Σχόλια: Το ζήτημα της περιορισμένης, μόνο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, πρόσβασης των ανηλίκων χωρίς καθεστώς στο σύστημα υγείας εισάγει αθέμιτη και αναιτιολόγητη διάκριση ως προς την πρόσβαση των παιδιών σε υπηρεσίες υγείας, κατά παράβαση σχετικών διατάξεων της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (άρθρα 2 και 24). Εξάλλου, όπως έχει επισημανθεί και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), τα παιδιά πρόσφυγες/ισσες και μετανάστες/ριες θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στην φροντίδα (care) με τους ίδιους όρους που έχουν και τα γηγενή παιδιά. Στο πλαίσιο, συνεπώς, της προτεινόμενης Στρατηγικής θα πρέπει να διασφαλισθεί η απρόσκοπτη πρόσβαση όλων των ανηλίκων στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ενδεχομένως μέσω της καθολικής απόδοσης ΑΜΚΑ σε ανήλικα και δη ασυνόδευτα, ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος. Σε κάθε περίπτωση, η Εθνική Στρατηγική θα πρέπει να εναρμονισθεί με το καθολικό δικαίωμα όλων των ανηλίκων – ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος- στην υγεία, σε αναλογία με το άρθρο 26 του Ν. 4251/2014, σύμφωνα με το οποίο εξαιρούνται από την υποχρέωση μη εξυπηρέτησης υπηκόων τρίτων χωρών χωρίς νόμιμο καθεστώς διαμονής τα νοσοκομεία, τα θεραπευτήρια και οι κλινικές, όταν πρόκειται για ανήλικα παιδιά. Η Εθνική Στρατηγική θα πρέπει, επίσης, να συνυπολογίσει την ευαίσθητη ηλικία μετάβασης στην ενηλικίωση, κατά την οποία το δικαίωμα στην υγεία θα πρέπει να τυγχάνει απρόσκοπτης πρόσβασης ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος του νεαρού ενηλίκου ατόμου.
Επιπλέον, το ζήτημα της φαρμακευτικής περίθαλψης κρίνεται υψίστης σημασίας, καθώς δεν υπάρχει συνταγογράφηση εξετάσεων/φαρμάκων για τα παιδιά εκείνα, τα οποία δεν εντάσσονται στη διαδικασία στέγασης (καθώς υπάρχει ήδη ασφαλές περιβάλλον) και δεν έχουν αριθμό ασφάλισης. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο να μένουν χωρίς ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παιδιά με σοβαρές ιατρικές χρόνιες παθήσεις, όπως φυματίωση/διαβήτη κ.ά. Θεωρητικά τα νοσοκομεία θα μπορούσαν να χορηγήσουν φάρμακα εάν έχουν περίσσευμα, με βάση, όμως, την εμπειρία του ΕΣΠ κάτι τέτοιο σπάνια γίνεται στην πράξη.
Σε κάθε περίπτωση, το δικαίωμα στην υγεία δεν δύναται στην πράξη να πραγματωθεί αν δεν προβλέπονται κατάλληλοι διερμηνείς και διαπολιτισμικοί διαμεσολαβητές στις γλώσσες και στην κουλτούρα των ασυνόδευτων ανηλίκων και νεαρών ενηλίκων ατόμων, οι οποίοι θα υποβοηθούν τα δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα στην απρόσκοπτη πρόσβαση, επικοινωνία και εξυπηρέτηση των ασθενών. Παράλληλα, όμως, κρίνεται απαραίτητη η ουσιαστική εκπαίδευση των ίδιων των επαγγελματιών υγείας (σε όλα τα επίπεδα εξυπηρέτησης: γραμματεία, ιατροί, νοσηλευτές) τόσο σε θέματα παιδικής προστασίας / δικαιωμάτων του παιδιού, διαφορετικής κουλτούρας, όσο και σε ζητήματα που άπτονται π.χ. του νομικού καθεστώτος τους, της στέγασης/ διαμονής τους κ.α.
Τέλος, εν είδει γενικού σχολίου, να αναφερθεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό φαίνεται να αγνοεί την κείμενη νομοθεσία και τις σχετικές ερμηνευτικές εγκυκλίους, δυσκολεύοντας παράλληλα τη διεξαγωγή των απαραίτητων εισαγωγικών εξετάσεων σε δομές φιλοξενίας, ζητώντας είτε νομιμοποιητικά έγγραφα (τα οποία δε χρειάζονται εφόσον υπάρχει έγγραφο τοποθέτησης από το Υπουργείο) είτε διεξαγωγή πολλών rapid test, τα οποία ένα παιδί δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να πληρώσει (εφόσον ζητούν τη διεξαγωγή τους το λιγότερο 24 ώρες πριν την προσέλευση τους στο χώρο του νοσοκομείου).

Σελ. 17-18: περί εκπαίδευσης

Σχόλια: Ειδικά μέτρα θα πρέπει να ληφθούν εκ μέρους του κράτους για την ακώλυτη πρόσβαση των παιδιών στο σχολείο, καθώς μέχρι και σήμερα αναφέρονται σημαντικά προβλήματα στη μετακίνηση (π.χ. τα μισά παιδιά δημοτικού στη Ριτσώνα). Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρξει ένας αποτελεσματικός μηχανισμός παρακολούθησης της σχολική διαρροής κατά τη διάρκεια της χρονιάς, ώστε να είναι εφικτή η λήψη προληπτικών μέτρων και μέτρων αντιμετώπισης του φαινομένου. Επιπροσθέτως, κρίνεται απαραίτητη η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών από την αρχή της χρονιάς σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, η ενίσχυση από ΣΕΠ, δομές και σχολικούς ψυχολόγους.
Σημαντική, επίσης, είναι η ενίσχυση των διαύλων πρόσβασης των ανηλίκων σε όλες τις βαθμίδες της δημόσιας εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης και της μη υποχρεωτικής (ΓΕΛ, ΕΠΑΛ, ΣΔΕ, ενίσχυση τριτοβάθμιας) και η πλαισίωσή τους ώστε να μπορούν να ενταχθούν και να παραμείνουν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τέλος, είναι απαραίτητη η ενίσχυση των παιδιών για την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με τη διαδικασία των αλλοδαπών αλλογενών υπηκόων τρίτων χωρών και η απλούστευση του πλαισίου και της απαιτούμενης διαδικασίας για την κατάθεση εγγράφων από τη χώρα καταγωγής τους νομίμως επικυρωμένων και μεταφρασμένων. Συγκεκριμένα, οι ανήλικοι και νεαροί ενήλικοι αιτούντες διεθνή προστασία ή δικαιούχοι αντίστοιχου καθεστώτος δεν δύνανται, για αντικειμενικούς λόγους, οι οποίοι ερείδονται στη διάρρηξη των σχέσεων με τη χώρα τους (ήτοι και την Πρεσβεία της χώρας τους στην Ελλάδα), να εφοδιασθούν με τα απαιτούμενα για την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έγγραφα. Είναι λυπηρό να στερούνται εκπαίδευσης παιδιά, τα οποία επιθυμούν σφόδρα να συνεχίσουν τις σπουδές τους, αλλά αντικειμενικά αδυνατούν να κατέχουν τα απαιτούμενα από την ελληνική Πολιτεία δικαιολογητικά για την εισαγωγή τους σε αυτήν.

Σελ. 18-20: περί διοικητικής κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων & προστατευτικής φύλαξης

Σχόλιο: Καταρχήν αναγνωρίζεται η σημαντική πρόοδος που έχει επέλθει με την κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης-κράτησης, ωστόσο κάποια ζητήματα παραμένουν και θα πρέπει να επιλυθούν. Ενδεικτικά, σε περιπτώσεις που συλλαμβάνονται παιδιά κάτω των 15 ετών, αυτά «κρατούνται» στο νοσοκομείο Παίδων, χωρίς να φυλάσσονται κατάλληλα, ήτοι όντας άκρως εκτεθειμένα σε καταστάσεις ασθένειας ή/και ψυχιατρικών ζητημάτων υπό συνθήκες ακατάλληλες για την ηλικία τους, ενώ οι κοινωνικές υπηρεσίες του νοσοκομείου δε δύνανται να έχουν την πλήρη προστασία τους.

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

Σελ 20: «Τα πρόσωπα που ταυτοποιούνται ως ασυνόδευτοι ανήλικοι ήδη από την πρώτη στιγμή και για όσο διάστημα βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια θα αντιμετωπίζονται με σεβασμό στα δικαιώματά τους, λαμβάνοντας πρωτίστως υπόψη το συμφέρον τους σε όλες τις αποφάσεις και ενέργειες που τους αφορούν ή τους επηρεάζουν και διασφαλίζοντας τη γενική ευημερία τους.»

Σχόλιο: Θα πρέπει να γίνει σαφές ήδη από την αρχή ότι τα προβλεπόμενα στον εν λόγω στόχο ισχύουν όχι μόνο για «τα πρόσωπα που ταυτοποιούνται ως ασυνόδευτοι ανήλικοι», αλλά και για τα πρόσωπα για τα οποία υπάρχει αμφιβολία αναφορικά με την ανηλικότητά τους κατά την άφιξή τους στη χώρα ή ακόμα και κατά μεταγενέστερο διάστημα και βρίσκονται σε διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας τους. Για όλο το διάστημα μέχρι την ολοκλήρωση των διαδικασιών προσδιορισμού της ηλικίας τους προκειμένου να διαπιστωθεί η ανηλικότητά τους ή μη, θα πρέπει να εφαρμόζεται για τα συγκεκριμένα άτομα τεκμήριο υπέρ της ανηλικότητάς τους, σύμφωνα και με τα προβλεπόμενα στα άρθρα 39 (5, στ) και α. 75 (ε) του Ν. 4636/19, με στόχο τη διασφάλιση της προστασίας μη ταυτοποιημένων ασυνόδευτων ανηλίκων.
Όπως έχει επισημανθεί σε έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης, «σε περίπτωση αμφιβολίας για την ηλικία ενός ατόμου, οι κίνδυνοι της τοποθέτησης ενός παιδιού σε κέντρα υποδοχής ή κράτησης με άγνωστους (unrelated) ενήλικες θεωρούνται υψηλότεροι από τους κινδύνους που προκύπτουν από την τοποθέτηση ενός νεαρού ενήλικα σε δομή φιλοξενίας παιδιών».
Ακολούθως, αναφορικά με τη διαμονή των ατόμων για τα οποία εκκρεμεί η ολοκλήρωση της διαδικασίας προσδιορισμού της ηλικίας τους, τα άτομα αυτά θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να διαμένουν ξεχωριστά από τον γενικό πληθυσμό και ιδανικά σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο προοριζόμενο για τη διαμονή ατόμων, τα οποία βρίσκονται σε διαδικασίες προσδιορισμού της ηλικίας τους, εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν είναι εφικτή η διαμονή τους στον χώρο που προορίζεται για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, παρότι για τα άτομα αυτά θα εφαρμόζεται το τεκμήριο ανηλικότητας. Επιπλέον καθ’ όλο το διάστημα αυτό θα πρέπει να απολαμβάνουν συνθήκες υποδοχής κατάλληλες για ασυνόδευτους ανηλίκους.

Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου (σελ. 21)

Σελ 21: «[…] Επίσης, μερικές φορές τα άτομα προέρχονται από χώρες όπου έχουν διαφορετικό ημερολόγιο, γεγονός που δημιουργεί σύγχιση στις ελληνικές αρχές, οι οποίες ενδέχεται να μην είναι εξοικειωμένες με αυτές τις διαφορές. […]»

Σχόλιο: Βάσει εμπειρίας, μετά από τόσα χρόνια θα πρέπει να είναι εξοικειωμένες με τις ημερολογιακές διαφορές των διαφόρων χωρών προέλευσης των ασυνόδευτων ανηλίκων, αν και σε κάθε περίπτωση τυχόν μη εξοικείωση δεν μπορεί να αποτελεί λόγο για τη μη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Αν και το περιεχόμενο της συγκεκριμένης δράσης ορθώς επισημαίνει τις δυσκολίες που ανακύπτουν ως προς τη διαπίστωση της ηλικίας ασυνόδευτων ανηλίκων, οφείλουν να επισημανθούν, με στόχο την αντιμετώπισή τους και τα συχνά και διαχρονικά κενά σε ό,τι αφορά τη στελέχωση και την κατάρτιση του αρμόδιου, για την διαπίστωση της ηλικίας προσωπικού, τα οποία συχνά παρατείνουν υπέρμετρα τη διάρκεια της διαδικασίας ή, όπως έχει παρατηρηθεί κατά καιρούς στα ΚΥΤ των νησιών (π.χ. στη Λέσβο και στη Σάμο), έχουν οδηγήσει ακόμη και σε πλήρη αναστολή της.

Δράση 1.1.1. Εφαρμογή διαδικασίας για τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως ανήλικου (σελ.21)

Σχόλιο: Λόγω της ούτως ή άλλως περιορισμένης αξιοπιστίας και του περιορισμένου βαθμού ακρίβειας των εν γένει ιατρικών εξετάσεων, θα πρέπει κατά τη διαδικασία για τη διαπίστωση της ανηλικότητας να διενεργούνται σωρευτικά και τα τρία στάδια που προβλέπονται, εκτός εάν σε κάποιο από τα απαριθμούμενα στάδια διαπιστωθεί η ανηλικότητα, οπότε και θα παρέλκει η διενέργεια του επόμενου σταδίου. Σε κάθε περίπτωση δεν θα πρέπει να στηρίζεται το πόρισμα περί (μη) ανηλικότητας στο πρώτο μόνο στάδιο, ήτοι στην αξιολόγηση της φυσικής ανάπτυξης μακροσκοπικών χαρακτηριστικών, καθώς μπορεί να υπάρχουν αποκλίσεις κρίσιμες, ιδίως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το άτομο βρίσκεται στο όριο της ανηλικότητάς του (είναι δηλαδή 17 ετών), όπως συχνά εντοπίζεται στην περίπτωση της Ελλάδος.
Θα πρέπει, επιπλέον, να οριστεί με σαφήνεια τι νοείται ως «μακροσκοπικά χαρακτηριστικά» και να συνυπολογισθεί και ρυθμισθεί το διαχρονικό και συχνό ζήτημα υποστελέχωσης ή/και έλλειψης επαρκώς καταρτισμένου προσωπικού (ιατρικό, ψυχοκοινωνικό και διοικητικό) στους φορείς που διενεργούν τέτοιου είδους διαδικασίες, προς αποφυγή λαθών ή/και ολοκλήρωσης της διαδικασίας σε ημιτελές στάδιο.
Επιπλέον, η διαδικασία θα πρέπει να είναι σαφής και να εφαρμόζεται ενιαία από όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες (ιδανικά να ορισθεί συγκεκριμένος, διαπιστευμένος και καταρτισμένος φορέας επιφορτισμένος με το έργο του κάθε σταδίου), να ακολουθείται ενιαίο πρωτόκολλο και εργαλεία με εκπαίδευση πάνω σε αυτά. Κρίνεται απαραίτητο ο επίτροπος να καλείται ήδη από τα σημεία εισόδου, όταν υπάρχουν κατά δήλωση ανήλικα, να εποπτεύει την καταγραφή τους προς αποφυγή λαθών. Ομοίως, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας διακρίβωσης της ηλικίας, το «πιθανολογούμενο» ανήλικο άτομο θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο, ενώ η παρουσία του επιτρόπου κρίνεται απαραίτητη.

Δράση 1.1.2. Ανάπτυξη και καθιέρωση μιας πρότυπης διαδικασίας για την αναγνώριση ότι ένας ανήλικος είναι ασυνόδευτος ή χωρισμένος (σελ.23-24)

Σχόλιο: Προτείνεται η συμπερίληψη ρητής αναφοράς στο ότι η διαδικασία που αναφέρεται στην τελευταία παράγραφο της δράσης θα διενεργείται από ειδικά καταρτισμένο προσωπικό, το οποίο θα συμπεριλαμβάνει κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους που θα έχουν λάβει σχετική και εξειδικευμένη εκπαίδευση.

Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια (σελ. 24-25)

Σελ. 25: «[…] Για τον σκοπό αυτό, θα συγκροτηθεί (άτυπη) ομάδα εργασίας, που θα συντονίζεται από την ΕΓΠΑΑ και την Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο (ΓΓΥΑΑ), με σκοπό τη βελτιστοποίηση του πλαισίου εκτίμησης των αναγκών και των ικανοτήτων των ασυνόδευτων ανηλίκων και στο πλαίσιο αυτό, θα αναπτυχθεί ένα εργαλείο ανίχνευσης ευαλωτότητας, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία από το πεδίο και υπάρχοντα εργαλεία, καθώς και προηγούμενες εμπειρίες και πρακτικές».

Σχόλιο: Σε σχέση με την ομάδα εργασίας που αναφέρεται στην τελευταία παράγραφο (σελ. 25) της δράσης, προτείνεται η σύσταση και λειτουργία της ομάδας εργασίας να έχει χαρακτήρα τυπικό και διαφανή και τα πρακτικά των συναντήσεών της να δημοσιεύονται σε τακτική βάση. Επιπλέον, θα ήταν σκόπιμο να προσκληθούν και συμπεριληφθούν στον κύκλο εργασιών της εκπρόσωποι και άλλων Υπουργείων (π.χ. Υγείας και Προστασίας του Πολίτη), όπως και ανεξάρτητων αρχών (Βοηθός Συνήγορος του Παιδιού), αλλά και φορέων, σωματείων, οργανώσεων και επαγγελματιών της κοινωνίας των πολιτών με ειδίκευση στον κλάδο της παιδικής προστασίας, ώστε ήδη από τα πρώτα στάδια κατάρτισης του αναφερόμενου εργαλείου ανίχνευσης της ευαλωτότητας να είναι εφικτό να συνεκτιμηθεί το εύρος των παραγόντων που προ-απαιτούνται για την ομαλή και αποτελεσματική εφαρμογή του, βάσει της εμπειρίας από το πεδίο, και να μπορεί να διευκολυνθεί η εν συνεχεία ομοιόμορφη εφαρμογή του εργαλείου ανά την επικράτεια.

Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ (σελ.25-26)

Σχόλιο 1: Για αρχή καλωσορίζεται ως εξαιρετικά σημαντική η συνεχιζόμενη επιδίωξη της Πολιτείας για τον περιορισμό του χρόνου παραμονής των ανηλίκων και δη των ασυνόδευτων στα ΚΥΤ. Σε σχέση, ωστόσο, με την πρόβλεψη μεταφοράς και παραμονής των ασυνόδευτων εντός καθορισμένων δομών εντός του ΚΥΤ, επισημαίνεται πως η εν λόγω πρόβλεψη θα πρέπει να ισχύσει και για τις περιπτώσεις ατόμων, των οποίων η διαδικασία διαπίστωσης της ηλικίας τους βρίσκεται εν εξελίξει, στο πλαίσιο εφαρμογής του τεκμηρίου ανηλικότητας, όπως μεταξύ άλλων προβλέπεται και στα άρθρα 39 (5, στ) και 75 (ε) του Ν. 4636/19. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να τοποθετούνται άτομα για τα οποία υπάρχει αμφιβολία αναφορικά με την ανηλικότητά τους μαζί με τον γενικό πληθυσμό.

Σχόλιο 2: Σε ό,τι αφορά τον καθορισμό προτύπων και τον ευρύτερο σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου μοντέλου φροντίδας, πέραν των συναρμόδιων φορέων, προτείνεται η διαβούλευση και συμπερίληψη στη διαδικασία σχεδιασμού και διεθνών οργανισμών και οργανώσεων και επαγγελματικών της κοινωνίας των πολιτών με εμπειρία/τεχνογνωσία επί των σχετικών θεμάτων, για παρόμοιους λόγους με αυτούς που αναφέρθηκαν σε προηγούμενο σχόλιο.

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης

Σελ. 28-29: Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής
«Παροχή υπηρεσιών εκπροσώπησης και συνοδείας. Μόλις εντοπιστεί ένας ανήλικος, θα ενημερώνεται ο Εισαγγελέας προκειμένου να οριστεί εκπρόσωπος και θα συνοδεύεται αρχικά σε αστυνομικό τμήμα προκειμένου να καταχωρισθεί στην εθνική βάση δεδομένων για πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς. Κατά την καταχώριση από την αστυνομία, θα είναι παρών ένας εκπρόσωπος του ανηλίκου ο οποίος θα ορίζεται τουλάχιστον για την εν λόγω διαδικασία».

Σχόλιο: Προβλέπεται η ύπαρξη μητρώου εκπροσώπων; Και αν ναι, με ποιο τρόπο αυτό θα καταρτιστεί;

Σελ. 34 (Δράση 3.1): «[…] Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει: (α) επαρκώς στελεχωμένους ξενώνες εντός της κοινότητας που προσφέρουν οικογενειακό περιβάλλον μαζί με συνομηλίκους και δομημένη καθημερινή ζωή ιδανικά δυναμικότητας από οκτώ (8) έως 25-30 θέσεων […]»

Σχόλιο: Χρήζει διασαφήνισης η φράση «εντός της κοινότητας».

Σελ 34: ”[…] μεταβατικές” δομές, ήτοι δομές φιλοξενίας για ανηλίκους που πρόκειται να μεταφερθούν σε άλλο κράτος μέλος […]»
Σχόλιο: Θα εφαρμόζονται ηλικιακά και κριτήρια φύλου; Επίσης, καθώς οι διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης και μετεγκατάστασης μπορεί να κρατήσουν μεγάλο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για τις περιπτώσεις αυτές. Παραμένει δηλαδή το παιδί σε ‘μεταβατική δομή’ από την αρχική στιγμή της τοποθέτησης, ή μεταφέρεται σε αυτήν από άλλη δομή, λίγο πριν μεταφερθεί στο άλλο κράτος- μέλος;

Σελ. 36 (Δράση 3.1): «Η χρήση διαδικτυακής πλατφόρμας / πληροφοριακού συστήματος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, ώστε να καταχωρούνται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τον ανήλικο, την τοποθέτηση του και τη δομή φιλοξενίας. Ο καθορισμός των προϋποθέσεων για την έγκαιρη υλοποίηση των τοποθετήσεων (π.χ. απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις, τα μέσα για την έγκαιρη διεξαγωγή τους, συνοδεία και μεταφορά ανηλίκων)».

Σχόλια: Θα πρέπει να διασφαλισθεί η διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων των ανηλίκων.

Σελ. 36: Στόχος 4 – Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
«Προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων, είναι απαραίτητη η παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών όλων των δομών φιλοξενίας […..] θα αναπτυχθεί ένας αποτελεσματικός μηχανισμός παρακολούθησης για τη διασφάλιση της ποιότητας της φροντίδας».

Σχόλιο: Από ποιούς θα αποτελείται ο μηχανισμός αυτός;

Σελ. 40 (Δράση 1.1): περί ‘εκπροσώπου – πρεσβευτή’

Σχόλιο: Υπάρχει πρόβλεψη για τον τρόπο διορισμού του, όπως και για το που θα αναφέρεται και ποιο το πεδίο δράσης του (πχ. ΚΥΤ, δομές, ΥΑ);

Σελ. 41: Κεφάλαιο: Δράση 1.3: Διασφάλιση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών διερμηνείας σε κάθε επίσημη διαδικασία και διαπολιτισμική μεσολάβηση ή διερμηνεία σε δομές φιλοξενίας

Σχόλιο: Θα πρέπει να εξετασθεί η παρουσία διαπολιτισμικών μεσολαβητών και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η μη κατανόηση της ελληνικής γλώσσας πιθανώς να αποτελεί παράγοντα που αποτρέπει τους ασυνόδευτους ανήλικους από το να κατανοήσουν τα όσα διδάσκονται, οδηγώντας στη μη συνέπεια παρακολούθησης των μαθημάτων. Επιπλέον, η ύπαρξη διαμεσολαβητή στο σχολείο θα βοηθούσε τους λοιπούς μαθητές να κατανοήσουν το πολιτισμικό υπόβαθρο και την ιστορία των νέων συμμαθητών τους, και κατ’ επέκταση να τους καταλάβουν καλύτερα.

Σελ. 42: περί επιτροπείας

Σχόλιο: Γίνεται μνεία για το βέλτιστο συμφέρον και τη σχέση επιτρόπου – ανηλίκου. Έχει παρατηρηθεί όμως, τα παιδιά να τοποθετούνται αρχικώς σε βραχυχρόνιες δομές φιλοξενίας και να διορίζεται επίτροπος, στη συνέχεια να μεταφέρονται σε μακροχρόνιες δομές φιλοξενίας και να αλλάζει ο επίτροπος, καθώς ο αρχικός δεν είναι πλέον τοπικά αρμόδιος. Κατά πόσο συνάδει με το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου το να αλλάζει επίτροπο κάθε φορά που αλλάζει τόπο διαμονής; Θα αποτελεί αυτό κριτήριο στην τοποθέτησή του από τη βραχυχρόνια στη μακροχρόνια δομή. Θα εκτιμηθεί δηλαδή η ύπαρξη επιτρόπου προκειμένου να γίνει αίτημα στέγασης σε δομή στην ίδια περιοχή;
Περί επιτροπείας βλ. και σχόλια ανωτέρω (σελ. 2).

Σελ. 45: Δράση 2.4: Διασφάλιση πρόσβασης των ανηλίκων σε δωρεάν νομική συνδρομή
«[…] Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δικαιούνται νομικής συνδρομής και εκπροσώπησης που παρέχεται από ειδικευμένους δικηγόρους, ιδίως κατά την εξέταση του αιτήματος διεθνούς προστασίας τους σε δεύτερο βαθμό […]»

Σχόλιο: Επισημαίνεται η ανάγκη διασφάλισης συνδρομής και στον πρώτο βαθμό της διαδικασίας ασύλου. Θα υπάρξει πρόβλεψη για τη δημιουργία αντίστοιχου μητρώου δικηγόρων, εξειδικευμένων σε ζητήματα προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων; Θα διαθέτει η κάθε δομή δικό της δικηγόρο; Τι γίνεται με τις δομές επείγουσας φιλοξενίας;

Σελ. 46: Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων

Σχόλια:
– Η έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων και προοπτικών για το μέλλον είναι από τους βασικότερους, αν όχι οι βασικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τα παιδιά. Είναι πολύ σημαντική η πρόβλεψη στην Εθνική Στρατηγική ύπαρξης ιατρικού φακέλου που να ακολουθεί τον κάθε ασθενή-παιδί (π.χ. αγωγή που μπορεί να είχε πάρει προ ετών, από τη μετατροπή του ΠΑΑΥΠΑ σε ΑΜΚΑ, το ιατρικό ιστορικό δεν υπάρχει, ξεκινάει από το 0).
– Θα πρέπει με κάθε τρόπο να αποφεύγεται η ιδρυματοποίηση σε θέματα υποστήριξης παιδιών που αντιμετωπίζουν ζητήματα ψυχικής υγείας (με τη δημιουργία π.χ. ξενώνων μόνο για αυτά τα παιδιά).
– Θα πρέπει, επιπλέον, με κάθε τρόπο να αποφεύγεται η θέση εκτός δομών φιλοξενίας των παιδιών που μόλις ενηλικιώθηκαν και να μην αντιμετωπίζονται αυτομάτως ως ενήλικα άτομα. Θα πρέπει να προβλέπεται ένα διάστημα ομαλής μετάβασης στην ενηλικίωση (κατ’ ελάχιστον έως το 21ο έτος).

Σελ. 46: περί δημιουργίας ψηφιακών ιατρικών αρχείων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους

Σχόλιο: Κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη συγκεκριμένης νομοθετικής πρόβλεψης για τον τρόπο με τον οποίο θα καταρτιστεί το αρχείο αυτό, για τις υπηρεσίες / φορείς που θα έχουν πρόσβαση και για τον τρόπο αποθήκευσης των δεδομένων, τα οποία θα είναι διαθέσιμα σε μεγάλο αριθμό ατόμων και υπηρεσιών. Επιπλεόν, κρίνεται σημαντική η γνώμη του ίδιου του ανηλίκου αναφορικά με το είδος των πληροφοριών που επιθυμεί να είναι διαθέσιμες, σε συμφωνία και με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Θα πρέπει, επίσης, να υπάρχει πρόβλεψει για το τί θα γίνει το αρχείο μόλις ο ανήλικος ενηλικιωθεί.

Δράση 3.4: Προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των ανηλίκων και ιδίως των κοριτσιών

Σχόλια: Για αρχή, προτείνεται η διαγραφή της φράσης «ιδίως των κοριτσιών», δεδομένης της σημασίας που έχει η καθολική προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, όπως εξάλλου αναγνωρίζεται και στο περιεχόμενο της δράσης. Από εκεί και έπειτα ο όρος «αναπαραγωγική υγεία», όπως και ο τρόπος (π.χ. μεθοδολογία, εμπλεκόμενοι δρώντες και προσόντα) με τον οποίο θα επιτευχθεί ο σκοπός της δράσης, δεδομένων και των διαφορετικών πολιτισμικών υποβάθρων των ασυνόδευτων ανηλίκων, χρήζουν αποσαφήνισης

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Υφιστάμενη Κατάσταση

Σελ. 57: «Για τον σκοπό αυτό, προβλέπεται, επίσης, ότι οι αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων εξετάζονται καταρχήν με την κανονική διαδικασία και μόνο κατ’ εξαίρεση με τη διαδικασία συνόρων ή την ταχύρρυθμη διαδικασία»

Σχόλιo: Δεδομένου και του ότι η υπαγωγή κάποιων ανηλίκων στη διαδικασία ασύλου των συνόρων ή την ταχύρρυθμη διαδικασία οδηγεί σε διαφορετική αντιμετώπιση ατόμων που ανήκουν στην ίδια πληθυσμιακή κατηγορία (παιδιά), προτείνεται ρητή εξαίρεση στο νόμο του συνόλου των ασυνόδευτων ανηλίκων από τις εν γένει διαδικασίες παραδεκτού.

Σελ. 65: Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος
«[…] Ακόμη, προτείνεται ένα επιπλέον καθεστώς, αυτό της υπό ‘ανοχή’ παραμονής, για τους ασυνόδευτους ανηλίκου που δεν δικαιούνται τους προαναφερθέντες τίτλους διαμονής, ωστόσο η επιστροφή τους αναβάλλεται τουλάχιστον μέχρι την ενηλικίωσή τους».

Σχόλιο: Κανένα παιδί δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «υπό ανοχή διαμένον». Ένα τέτοιο καθεστώς όχι μόνο δεν δύναται να καλύψει τις βασικές ανάγκες ενός παιδιού, αντιθέτως μάλιστα παραβιάζει το βέλτιστο συμφέρον του και σε καμία περίπτωση δεν προάγει την ένταξή του στην κοινωνία. Μάλιστα, το με ειδικές εγγυήσεις καθεστώς που θα προβλεφθεί για τους ανήλικους εκείνους που δεν δικαιούνται διεθνή προστασία ή ανθρωπιστικό καθεστώς, θα πρέπει να ανανεώνεται πέραν της ενηλικίωσής τους και δη μέχρι την ηλικία του 21ου έτους.
Σε κάθε δε περίπτωση θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για την πλήρωση όλων των δικαιωμάτων των ανηλίκων προς διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντός τους, μεταξύ των οποίων και της αποτελεσματικής δυνατότητας έκδοσης ταξιδιωτικού εγγράφου.
Επιπλέον, θα πρέπει ρητά να προβλεφθεί ότι πρέπει να εξαιρούνται από την ΚΥΑ περί επιστροφής σε ασφαλή τρίτη χώρα όλοι οι ανήλικοι, αλλά και νεαροί ενήλικοι (έως το 21ο έτος).

Σελ. 67: Δράση 1.1: Δημιουργία καθεστώτος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, για τους οποίους κρίνεται ότι η επιστροφή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους και οι οποίοι δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ανθρωπιστικού καθεστώτος, προκειμένου να υποβάλουν αίτηση και να αποκτήσουν το «καθεστώς ανοχής» για ανήλικους πολίτες τρίτων χωρών (σελ. 67-68)

Βλ. σχόλιο ανωτέρω υπό πυλώνας 2 / σκοπός 2 / στόχος 1

Σελ. 68-69: Δράση 1.2: Προώθηση της ανάπτυξης των ικανοτήτων των χειριστών υποθέσεων ανηλίκων κατά την διενέργεια συνέντευξης για τον καθορισμό του καθεστώτος τους

Σχόλιο: Θα πρέπει να παρέχεται εκπαίδευση σε θέματα παιδικής προστασίας όχι μόνο στους χειριστές της Υπηρεσίας Ασύλου, αλλά σε όλους όσοι εργάζονται με παιδιά στις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες. Κρίνεται, επίσης, σημαντική η εκπαίδευση χειριστών συνεντεύξεων νέων ενηλίκων 18-21, αναγνωρισμένη ως ευάλωτη κατηγορία και από την Εθνική Στρατηγική, νέοι οι οποίοι χρήζουν επίσης διαδικαστικών εγγυήσεων, και οι οποίοι αντιμετωπίζονται συνήθως ως ενήλικοι, ενώ πρακτικά δεν απέχουν πολύ από την ανηλικότητα και τις νομοθετικές ρυθμίσεις της συγκεκριμένης ομάδας.

Σελ. 69: Στόχος 2: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα
«Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι στους οποίους έχει χορηγηθεί άδεια διαμονής απολαύουν ίσης μεταχείρισης με τους πολίτες της χώρας στην οποία ζουν […]»
Σχόλιο: όλοι οι ανήλικοι -ανεξαρτήτως καθεστώτος- θα πρέπει να απολαύουν ίσης μεταχείρισης

Σελ. 76: Στόχος 4: Παροχή βοήθειας σε ανηλίκους κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή τους
«[…] Κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή, η κατάστασή τους, όσον αφορά στην κάλυψη των αναγκών προστασίας τους, πράγματι επιδεινώνεται, καθώς δεν υπάρχει νομικό πλαίσιο που να προβλέπει ειδική μέριμνα για το συγκεκριμένο ηλικιακό στάδιο, καθιστώντας συχνά τους νέους ενήλικες περισσότερο ευάλωτους. […]»

Σχόλιο: Θα πρέπει να προβλεφθεί νομικό πλαίσιο για όλους τους νεαρούς ενήλικους (έως την ηλικία του 21ου έτους), το οποίο να τους επιτρέπει να απολαμβάνουν όλων των δικαιωμάτων – απαραίτητων για τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντός τους.
Βλ. και ανωτέρω υπό πυλώνας 2 / σκοπός 2 / στόχος 1

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης (σελ.83)

Σελ. 87: Δράση 1.1: Προώθηση εργαστηρίων σε όλες τις δομές φιλοξενίας και τα κέντρα ημέρας με στόχο την ενημέρωση των ασυνόδευτων ανηλίκων σχετικά με τους κινδύνους και τις στρατηγικές αντιμετώπισης
«Τα εργαστήρια θα απευθύνονται χωριστά στα κορίτσια και τα αγόρια και σε μικρές ομάδες»

Σχόλιο: Ίσως να ήταν καλό να πραγματοποιούνται και μεικτές ομάδες, πέρα από διαχωρισμένες σύμφωνα με το φύλο, για την πιο βιωματική ευαισθητοποίηση των παιδιών και συνύπαρξη τους, η οποία θα έχει πιο άμεσα αποτελέσματα πιθανά, όταν κρίνεται επιτρεπτό.

Σελ. 88-89: Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων
«[…] να ακολουθείται κώδικας δεοντολογίας για τους επαγγελματίες που εργάζονται με ανηλίκους»(σελ.89)

Σχόλιο: Χρειάζεται μια εμπεριστατωμένη και δεοντολογική εκπαίδευση από επαγγελματίες (από ΜΚΟ/άλλους φορείς που έχουν πολυετή εμπειρία στο πεδίο) που θα αναζητήσει και συντονίσει το Υπουργείο, μέσω της δημιουργίας μιας ομάδας εργασίας, ώστε να παράξουν συγκεκριμένο υλικό προς εκπαίδευση σε όλους τους επαγγελματίες που σχετίζονται με την παιδική προστασία στην Ελλάδα. Ανάγκη για ένα ενιαίο σχέδιο δράσης και υλοποίησης καίριων και δεοντολογικών ζητημάτων που αφορούν τα ασυνόδευτα παιδιά.

Σελ. 95: Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Σχόλιο: Κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενός αποτελεσματικού μηχανισμού παραπομπής για ανήλικους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Επιπλέον με τον μηχανισμό αυτό, κρίνεται αναγκαίος ο άμεσος εντοπισμός και προστασία στα σύνορα ανηλίκων οι οποίοι κατηγορούνται για παράνομη είσοδο, δέχονται βία κάθε μορφής και κατηγορούνται για την τέλεση πράξεων εμπορίας ανθρώπων ή παράνομης διακίνησης μεταναστών. Σε άμεση σχέση με τα ανωτέρω, κρίνεται αναγκαία η παροχή εκπαίδευσης των δικαστικών λειτουργών επί των ζητημάτων αυτών.

Πυλώνας 4: Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας

Σχόλια: Σημαντική η αναγνώριση των κενών σε σχέση με τη διαθεσιμότητα πλήρων και αξιόπιστων δεδομένων για την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα, όπως και η πρόβλεψη για δημιουργία ενός εθνικού μηχανισμού (σελ. 101) και Πρότυπων Διαδικασιών Λειτουργίας (SOPs) σε εθνικό επίπεδο (Σκοπός 1.1.) για τη συλλογή δεδομένων κατά τρόπο ομοιογενή, από το σύνολο των εμπλεκόμενων κρατικών αρχών και υπό την αρμοδιότητα της Ειδικής Γραμματείας.
Χρήζει, ωστόσο, αποσαφήνισης το αν ο εν λόγω μηχανισμός και οι σχετικές διαδικασίες θα είναι ενιαίες, υπό την έννοια της υποκατάστασης των έως τώρα κατακερματισμένων βάσεων δεδομένων, ή αν πρόκειται για τη δημιουργία μιας επιπλέον βάσης δεδομένων, στην οποία περίπτωση ενδεχομένως να πρέπει να εξετασθεί είτε η δημιουργία μιας ενιαίας βάσης δεδομένων για το σύνολο των εμπλεκόμενων κρατικών αρχών ή/και η διασύνδεση των υφιστάμενων βάσεων.
Σε κάθε περίπτωση, σαφώς εξαιρουμένων των στοιχείων που εμπίπτουν στη σφαίρα των προσωπικών δεδομένων, επισημαίνεται και η ανάγκη τακτικής δημοσιοποίησης εθνικών στατιστικών και αναφορών προόδου σε σχέση με την κατάσταση και προστασία των ασυνόδευτων παιδιών στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της χρηστής διακυβέρνησης, αλλά και ως απαραίτητης προϋπόθεσης για τη δυνατότητα προγραμματισμού ενισχυτικών, των προσπαθειών της Πολιτεία, δράσεων και προγραμμάτων από πλευράς της κοινωνίας των πολιτών.
1 Φεβρουαρίου 2022, 12:47 | Τεχνική Ομάδα Εργασίας Αττικής για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη

Μόνιμος Σύνδεσμος

Αθήνα, 31 Ιανουαρίου 2022

Οι φορείς που υπογράφουν στη συνέχεια, μέλη της Τεχνικής Ομάδας Εργασίας Αττικής για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη, συμβάλλουν με τα σχόλια που ακολουθούν στη διαβούλευση για την Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

ΕΛΙΞ – Προγράμματα Εθελοντικής Εργασίας
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
Κέντρο Ημέρας Βαβέλ
Changemakers Lab
Εmantes – International Lgbtqia+ Solidarity
Human Rights 360
International Rescue Committee
Intersos Hellas
Solidarity Now
Terre des hommes Hellas
Velos Youth

Γενικά σχόλια

Η έκταση του κειμένου, η ύπαρξη πηγών και παραπομπών, ο χωρισμός σε ενότητες και οι προβληματισμοί που θέτει δείχνουν ότι αφιερώθηκε χρόνος και προσπάθεια για τη σύνταξή του και θα πρέπει να σχολιαστούν θετικά. Ταυτόχρονα, διακρίναμε τα ακόλουθα σημεία που θεωρούμε πως χρήζουν σχολιασμού, ο οποίος ευελπιστούμε να ληφθεί υπ’ όψιν:

ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για την Ειδική Γραμματεία “η Ειδική Γραμματεία έχει ως στρατηγικό στόχο τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την εποπτεία της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων”. Στο πλαίσιο του σκοπού αυτού, συνέταξε την Εθνική Στρατηγική για το έτος 2022, στην οποίαν φαίνεται (η Στρατηγική) να χαρτογραφεί το νομικό πλαίσιο διαδικασιών και πρακτικών και να εισηγείται προτάσεις για νομοθετικά και διοικητικά μέτρα. Επισημαίνεται πως χρειάζεται να καλυφθεί, καθώς φαίνεται να μην καλύπτεται, παρά σε ένα μικρό βαθμό, ένας βασικός της σκοπός, που είναι ο “Συντονισμός δράσης υπηρεσιών και φορέων, κρατικών και μη, που εμπλέκονται σε ζητήματα προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων, όπως στέγαση, υγεία, εκπαίδευση και εργασία”. Ο τελευταίος, εκτός από σκοπός της ίδιας της Ειδικής Γραμματείας, αποτελεί και βασική προϋπόθεση για τη σύνταξη της Εθνικής Στρατηγικής. Κάθε Εθνική Στρατηγική θα πρέπει να περιγράφει δράσεις που σχεδιάστηκαν κατόπιν συνεργασίας και θα υλοποιηθούν από κοινού με άλλους εμπλεκόμενους φορείς, όπως στην προκειμένη περίπτωση οι Εισαγγελείς Ανηλίκων ως προσωρινοί/ές επίτροποι των ασυνόδευτων παιδιών, η Υπηρεσία Ασύλου, τα εμπλεκόμενα Υπουργεία αλλά και οι λοιπές Υπηρεσίες του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου στον Υπουργό στο οποίο υπάγεται και η ίδια η Υπηρεσία Ασύλου. Πολύ χαρακτηριστικά, το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων αναφέρει το ρήμα “πρέπει” 251 φορές σε σύνολο 106 σελίδων προτρέποντας άλλες υπηρεσίες άμεσα εμπλεκόμενες με τα ασυνόδευτα παιδιά να αναλάβουν δράση. Έτσι το κείμενο, αν και “δουλεμένο”, δομημένο και επεξεργασμένο, δεν αποτελεί πρόταση Εθνικής Στρατηγικής, αφού αυτή προϋποθέτει αφενός την από κοινού “εθνική” δράση φορέων εμπλεκομένων στο ίδιο αντικείμενο υπό μια συμμετοχική σκοπιά που θέτει στο κέντρο του ενδιαφέροντός της τα ίδια τα ανήλικα, όχι ως μια ομογενοποιημένη άμορφη μάζα αλλά ως έναν πολύπλοκο ζωντανό οργανισμό με εναλλασσόμενες ανάγκες και βιωμένες εμπειρίες, αφετέρου ένα σχέδιο ενεργειών, δράσεων και οραμάτων εσωτερικής χρήσης της ίδιας της Ειδικής Γραμματείας.

Πρόταση: Ειδική μέριμνα για τον εξορθολογισμό του κατακερματισμένου συστήματος προστασίας, την αποφυγή αλληλοεπικάλυψης υπηρεσιών, την αξιοποίηση ενεργών δικτύων συνεργασίας, και την ελαχιστοποίηση της αλλεπάλληλης εξιστόρησης τραυματικών γεγονότων του παρελθόντος σε διαφορετικές υπηρεσίες και διαφορετικούς λειτουργούς, μέσω της ενίσχυσης του συντονισμού και της επικοινωνίας ανάμεσα στους πολυάριθμους φορείς που συμμετέχουν στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

ΑΝΑΓΚΗ ΝΑ ΛΗΦΘΟΥΝ ΥΠ’ ΟΨΙΝ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Η Εθνική Στρατηγική αναφέρει χαρακτηριστικά στη “Δράση 3.2: Προαγωγή της ψυχικής υγείας και πρόληψη ψυχικών ασθενειών”: “Η ψυχική και η σωματική υγεία είναι έννοιες αλληλένδετες. Η ψυχική υγεία είναι κάτι περισσότερο από την απουσία ψυχικής ασθένειας, καθώς αφορά σε μια κατάσταση ευημερίας και αποτελεσματικής λειτουργίας τόσο του ατόμου όσο και της κοινότητας, αφού η κατάσταση κάθε ατόμου επηρεάζει την υγεία ολόκληρης της κοινότητας και αντίστροφα”.

Παρ’ όλα αυτά, δεν γίνεται καμία αναφορά στις “Κατευθυντήριες Οδηγίες της IASC για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη σε Καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης” (2007) της Μόνιμης Διυπηρεσιακής Επιτροπής (Inter Agency Standing Committee), που ιδρύθηκε το 1992, ανταποκρινόμενη στο Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης 44/182, τις οποίες δεν φαίνεται να λαμβάνει υπ’ όψιν στον σχεδιασμό δράσεων, όπως δεν φαίνεται να ακολουθεί την “Πυραμίδα παρεμβάσεων για την ψυχική υγεία και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης”, βασικό πυλώνα των Οδηγιών.

https://interagencystandingcommittee.org/system/files/iasc_guidelines_gr_aprill.pdf

ΕΛΛΕΙΨΗ ΛΟΙΠΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ

Απαιτείται να ληφθούν υπ’ όψιν λοιποί παράγοντες, που επηρεάζουν την όλη κατάσταση. Έτσι, η αδυναμία πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου και οι ευνοϊκότερες για τα παιδιά διατάξεις για οικογενειακή συνένωση με βάση τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, η εκτεταμένη εφαρμογή της διοικητικής κράτησης σε ενήλικες, η μέχρι τώρα διακοπή προστασίας για όσες/ους υπερβούν το 18ο έτος ηλικίας αποτελούν νομικές διατάξεις και πρακτικές, που οδηγούν αρκετά ενήλικα άτομα να εμφανίζονται ως παιδιά. Αν και υπάρχει σημαντική αναφορά για προστασία όσων βρίσκονται στο μεταβατικό στάδιο μεταξύ 18ου και 21ου έτους ηλικίας στην Εθνική Στρατηγική τα ζητήματα αυτά δεν θίγονται, πλην του τελευταίου (δηλαδή λύσεις για το μεταβατικό στάδιο μεταξύ 18 και 21 ετών) ώστε να δοθεί μια προοπτική σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΤΡΕΧΟΥΝ ΟΛΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

Η έννοια του Βέλτιστου Συμφέροντος

Σχόλιο: Για μια ακόμα φορά, για τον πυρήνα της προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών, λείπει η εφαρμογή μιας διαδικασίας, που θα ρυθμίζεται από το Νόμο και θα καταλήγει στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Μια διαδικασία η οποία θα ορίζει το ή τα πρόσωπα που θα συναποφασίζουν γι’ αυτό αλλά και η δυνατότητα προσφυγής σε περίπτωση διαφωνίας για το περιεχόμενό του.

Πρόταση: Η εφαρμογή διαδικασίας για το βέλτιστο συμφέρον σύμφωνα με τα ως άνω.

Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων

Σχόλιο: Ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στην έλλειψη επιτρόπου, της/του οποίου ο ρόλος είναι πρωταρχικός, δεν γίνεται καμία μνεία των αποτυχημένων προσπαθειών τοποθέτησης “εκπροσώπων” των παιδιών μέσω Προγραμμάτων, τα οποία ήταν ιδιαιτέρως ανεπαρκή, χωρίς κατάρτιση, ευαισθητοποίηση και υποστήριξη του προσωπικού ως προς βασικές έννοιες και πρακτικές της παιδικής προστασίας. Όπως έχει επανειλημμένως παρατηρηθεί οι προσπάθειες αυτές ήταν έως και επικίνδυνες, όταν εκπρόσωποι εκπροσωπούσαν τα παιδιά χωρίς νομικές γνώσεις στη διαδικασία ασύλου με δυσμενείς συνέπειες για το μέλλον τους. Επίσης, απουσιάζει οποιαδήποτε μνεία για μοντέλο συνεργασίας με τις/τους Εισαγγελείς Ανηλίκων, που εκ του νόμου έχουν την προσωρινή επιμέλεια των παιδιών αυτών, ούτε για τη συνεργασία με όλο το φάσμα της Κοινωνίας Πολιτών για εύρεση λύσεων.

Πρόταση: Άμεση εφαρμογή του θεσμού του Επιτρόπου σε συνεργασία με την Εισαγγελία Ανηλίκων και διάλογος με την Κοινωνία των Πολιτών.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ:

● Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Ως προς την Πρώτη Υποδοχή

“Υφιστάμενη κατάσταση, Διοικητική κράτηση” (σελ. 13, σελ. 18)

“Όσον αφορά στην κράτηση ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, ισχύουν κυρίως τα άρθρα 46, 47 και ιδιαίτερα το άρθρο 48 παρ. 2 του ν. 4636/2019 (Α’ 169), σύμφωνα με τα οποία η κράτηση ανηλίκων κατά κύριο λόγο αποφεύγεται. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις κρατούνται ανήλικοι, ειδικά έως ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες ταυτοποίησης και εξασφαλιστεί η τοποθέτησή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι πέντε (25) ημέρες. Οι αρχές διασφαλίζουν επίσης ότι οι ανήλικοι κρατούνται χωριστά από τους ενηλίκους, εκτός από την περίπτωση όπου πρόκειται για οικογένεια. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους επιτρέπεται να έχουν επισκέψεις από μέλη της οικογένειάς τους ή νομικούς συμβούλους και άλλους συνηγόρους εφόσον τα εν λόγω πρόσωπα δεν εμποδίζουν την ομαλή διοικητική διαχείριση και δεν διαταράσσουν τη δημόσια ασφάλεια και τάξη. Ταυτόχρονα, οι ανήλικοι μπορούν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στην πράξη, αυτός ο τύπος κράτησης μεταναστών πραγματοποιείται στις συνοριακές περιοχές όπου βρίσκονται κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ). Ωστόσο, οι ανήλικοι έχουν ελευθερία κινήσεων εντός των ΚΥΤ και υπό την επίβλεψη εξουσιοδοτημένων ενηλίκων εκτός των ΚΥΤ (μέχρι και τον Σεπτέμβριο 2021). Εντούτοις, δεν τους επιτρέπεται να εγκαταλείψουν την περιοχή χωρίς προηγούμενη εισαγγελική άδεια και συνοδεία επαγγελματιών ή της αστυνομίας. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός αφίξεων έχει οδηγήσει κατά καιρούς σε έλλειψη χώρου και ορισμένες φορές οι συνθήκες είναι δυσμενείς. Ωστόσο, από το έτος 2020, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων μαζί με τις αρμόδιες αρχές (ΥΠΥΤ, Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο) εφαρμόζουν συντονισμένο πλάνο για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας της παραμονής των ανηλίκων στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την ανάπτυξη ενός πρότυπου μηχανισμού για την παραπομπή, μεταφορά και την ασφαλή τοποθέτηση ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα.”

Σχόλιο: Το κείμενο της “Στρατηγικής”, ενώ αναφέρει στα εισαγωγικά του την εφαρμογή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989 και τις καταδικαστικές αποφάσεις κατά της Ελλάδος για κράτηση ανηλίκων, δεν προτείνει έστω, όπως κάνει σε άλλες περιπτώσεις με τα “πρέπει” που θέτει (βλ. παραπάνω), την κατάργηση της κράτησης των παιδιών. Αντίθετα, “νομιμοποιεί” ως ανάγκη τον ιδιαίτερο τύπο κράτησης σε συνθήκες δυσμενείς με τη δικαιολογία του “συνεχώς αυξανόμενου αριθμό αφίξεων”, που, σύμφωνα με άλλες πηγές του αρμόδιου Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, εμφανίζεται να ελαττώνεται. Θέτει δε ως στόχο την “ελαχιστοποίηση” μιας, παρά τον Νόμο, ιδιαίτερα επισφαλούς κατάστασης για τη σωματική και ψυχική υγεία των ασυνόδευτων παιδιών, αυτήν του περιορισμού της ελευθερίας. Με αυτόν τον τρόπο όμως, παραβιάζει τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τις λοιπές Συμβάσεις για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, εφαρμόζοντας σε παιδιά μέτρα στερητικά της ελευθερίας, τα οποία δεν εφαρμόζονται ούτε καν στην ποινική διαδικασία στην Ελλάδα (sic).

➔ Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα (σελ. 20)

Ως προς τον προσδιορισμό της ανηλικότητας

■ Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου (σελ. 22)

Σχόλιο 1: Στην Εθνική Στρατηγική αναφέρεται η παρατηρούμενη εμφάνιση νέων σε ηλικία ανθρώπων που παρουσιάζονται ως ανήλικοι/ες. Δεν αναφέρεται όμως ότι ένας από τους λόγους αυτούς είναι πως η ως άνω πρακτική επιβίωσης οφείλεται στο γεγονός ότι η πρόσβαση ενηλίκων στη διαδικασία ασύλου, ακόμα και αν αυτές/οί ανήκουν στη μεταβατική περίοδο μεταξύ 18 και 21 ετών, είναι πρακτικά αδύνατη μέσω της αξιοποίησης μέσων εξ αποστάσεως επικοινωνίας, κλπ. Το ίδιο αδύνατη είναι και η συνένωσή τους με μέλη της οικογένειάς τους με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, αν εμφανιστούν να έχουν περάσει τα 18 έτη της ηλικίας. Επιπλέον, κινδυνεύουν περισσότερο από τους ανηλίκους/ικες, έστω και άρτι ενηλικιωθέντες/είσες, αν ανήκουν σε συγκεκριμένες εθνικότητες, να θεωρηθεί για αυτές/αυτούς ασφαλής χώρα η Τουρκία και σε κάθε περίπτωση να μείνουν χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα αντιμέτωποι/ες με τον κίνδυνο σύλληψης και επαναπροώθησης στην Τουρκία.

Στην αλληλουχία αυτή ανακύπτει επίσης το γενικότερο ζήτημα της εργαλειοποίησης της ευαλωτότητας, το οποίο παραγνωρίζεται στην όλη συζήτηση περί προσδιορισμού της ηλικίας. Στην πράξη, ο χαρακτηρισμός ενός ατόμου ως ευάλωτου είναι καθοριστικής σημασίας στη χορήγηση διεθνούς προστασίας, ενώ σχετίζεται άμεσα με την εξασφάλιση νομικής, κοινωνικής και ιατρικής υποστήριξης, υπηρεσίες οι οποίες θα έπρεπε να είναι καθόλα αυτονόητες και νομικά κατοχυρωμένες για οποιοδήποτε άτομο αιτείται άσυλο. Η ανυπαρξία μέριμνας για το τελευταίο, σε συνδυασμό με την εκ διαμέτρου αντίθετη μεταχείριση αιτουσών/ντων άσυλο που δεν είναι “ευάλωτες/οι” (sic) και τον ολοκληρωτικό αποκλεισμό τους από στοιχειώδεις ανθρωπιστικές παροχές, αναγκάζει πολλούς/ές νέους/ες να υιοθετήσουν παρόμοιες πρακτικές ως μέσο επιβίωσης σε ένα εξαιρετικά δυσμενές και αφιλόξενο περιβάλλον. Ουδεμία μνεία δε γίνεται στο γεγονός ότι η θυματοποίηση αναγάγεται εν γένει σε κυρίαρχο κομμάτι της ταυτότητας και ότι το τραύμα και τα επίπεδα ευαλωτότητας χρησιμοποιούνται ως άλλο “κοινωνικό νόμισμα”.

Στην πράξη διαπιστώνεται ότι κατά την άφιξη στα κέντρα πρώτης υποδοχής πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι “ταυτοποιούνται” με πρόχειρες και συνοπτικές διαδικασίες και αντιμετωπίζονται ως “ενήλικες μέχρι αποδείξεως του εναντίου”, ακόμη και μετά την προβολή του ισχυρισμού περί ανηλικότητας ή την επίδειξη εγγράφων, που τεκμηριώνουν ότι είναι κάτω των δεκαοκτώ ετών. Παρατηρείται επίσης μια γενικευμένη τάση απαξίωσης και απόρριψης των ισχυρισμών ασυνόδευτων ανηλίκων με συγκεκριμένες εθνικότητες (π.χ. Αφγανιστάν, Σομαλία). Δε γίνεται καμία αναφορά στις δυο αυτές προβληματικές στο κείμενο, ούτε προτείνεται λύση στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου.

Προτάσεις:

1. Η κατάργηση οποιουδήποτε “τύπου” κράτησης ή περιορισμού της ελευθερίας των παιδιών για αυτονόητους λόγους.

2. Η εφαρμογή του συνόλου των ευνοϊκών διατάξεων για τα παιδιά και για τους νέους /νέες, που δεν έχουν υπερβεί το 21ο έτος ηλικίας τους.

Σχόλιο 2: Παρά τις παρατηρούμενες βελτιώσεις μετά τη σύσταση της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, οι κλινικές εξετάσεις για τη διαπίστωση της ανηλικότητας στα νησιά παρουσιάζονται πολλαπλώς ανεπαρκείς, ενώ έχουν συχνά χαρακτηριστεί από τα ίδια τα παιδιά ως υπονομευτικές και δυσανάλογα παρεμβατικές για την ιδιωτική ζωή του ατόμου. Σε ό,τι αφορά τις επιμέρους ιατρικές μεθόδους διαπίστωσης της ανηλικότητας, αυτές, όπως επισημαίνεται στη σχετική βιβλιογραφία, δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν με ακρίβεια την ηλικία ενός ατόμου παρά μόνο το ηλικιακό εύρος, επομένως δε θα πρέπει να παρουσιάζονται/χρησιμοποιούνται ως θέσφατο. Η ψυχοκοινωνική εκτίμηση συχνά διενεργείται από μη καταρτισμένο προσωπικό με ερωτήσεις, που δεν αρμόζουν στην περίσταση και παρουσιάζουν παντελή έλλειψη ευαισθησίας και άγνοια του πολιτισμικού πλαισίου (π.χ. “Γιατί σταμάτησες το σχολείο για να πας να δουλέψεις;”). Επισημαίνεται επίσης ότι, λόγω του μεγάλου εύρους υποκειμενικών ερμηνειών των επαγγελματιών ψυχικής υγείας/κοινωνικών λειτουργών που συμμετέχουν στις διαδικασίες αυτές, η πιθανότητα επισφαλών συμπερασμάτων ως προς τον καθορισμό της ηλικίας είναι ιδιαίτερα αυξημένη.

Προτάσεις:

1. Με γνώμονα το Βέλτιστο Συμφέρον του Παιδιού, κάθε άτομο που φέρει τον ισχυρισμό ότι είναι ανήλικο πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας προσδιορισμού της ανηλικότητας. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα ώστε το πρόσωπο που ισχυρίζεται ότι είναι ανήλικος να έχει ανάλογη μεταχείριση ως ανήλικος, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης και της πρόσβασης σε πολυεπίπεδη φροντίδα σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.
2. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται από τους κατά τόπους εμπλεκόμενους φορείς η παροχή συναίνεσης και η προηγούμενη κατάλληλη ενημέρωση του ανηλίκου -σε γλώσσα κατανοητή προς τον/ην ίδιο/α και με τρόπο που να ελέγχεται η κατανόηση από τον/την ίδιο/α- ως προς την τηρούμενη διαδικασία, τη μέθοδο που θα ακολουθηθεί και τις ενδεχόμενες συνέπειες των αποτελεσμάτων, τα δικαιώματά του/της (π.χ. δικαίωμα προσβολής της έκβασης της διαπίστωσης). Θα πρέπει επίσης να δίνεται στο ανήλικο η δυνατότητα συμμετοχής και γνωστοποίησης των απόψεών του/της σε κάθε στάδιο της διαδικασίας.
3. Όλα τα ανωτέρω δεν θα είναι δυνατό να εφαρμοστούν εάν δεν περιλαμβάνεται η πρόβλεψη για θέσπιση ενιαίων πρακτικών προσδιορισμού ηλικίας με παράλληλη επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό και τον μακροχρόνιο προγραμματισμό, συνεχιζόμενες προσπάθειες επιμόρφωσης και κατάρτισης του προσωπικού, κλινική εποπτεία, καθώς και τακτική παρακολούθηση, υποστήριξη και αξιολόγηση του έργου τους.

Ως προς την ανίχνευση της “ευαλωτότητας”

■ Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια (σελ. 24)

“Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, πρέπει να πραγματοποιείται ανίχνευση της ευαλωτότητας…”

Σχόλιο: Είναι σαφές ότι, όπως αναφέρει ο νόμος αλλά και σε άλλο της σημείο η Εθνική Στρατηγική, τα παιδιά ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, η ανίχνευση μιας επιπλέον ευαλωτότητας δεν είναι δυνατόν να γίνει στα ΚΥΤ αλλά σε δομές φιλοξενίας στις οποίες θα πρέπει αμέσως να παραπέμπονται τα παιδιά.

Προτάσεις: Παράλληλα με τη σύσταση ενός ενιαίου επικαιροποιημένου εργαλείου ανίχνευσης όχι της ευαλωτότητας αλλά της συνολικότερης κατάστασής του (που θα πρέπει να περιλαμβάνει τις θέσεις στις οποίες ένα άτομο είναι ευάλωτο και ταυτόχρονα στις θέσεις στις οποίες διατηρεί την ανθεκτικότητά του) , θα πρέπει να υπάρξει ειδική μέριμνα για την έγκαιρη και αποτελεσματική περάτωση της διαδικασίας, την εξασφάλιση κατάλληλης επιστημονικής τεχνογνωσίας κατά τη διαδικασία ανάπτυξης του εργαλείου αλλά και μετέπειτα, καθώς και τη συνεχιζόμενη εκτίμηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση του πλαισίου αναγνώρισης των χαρακτηριστικών και των προσωπικών αποθεμάτων (δηλ. τόσο της ευαλωτότητας/ειδικών αναγκών, όσο της ανθεκτικότητας και των «δυνατών στοιχείων») των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η διενέργεια εκτιμήσεων μέσω συμμετοχικών μεθόδων, ο καθορισμός δεικτών παρακολούθησης και η αξιοποίηση των τελευταίων για αναστοχασμό, μάθηση και αλλαγή (ως ορίζεται στις Κατευθυντήριες Οδηγίες της IASC για την Ψυχική Υγεία και την Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη σε Καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης) θα πρέπει βασικά να χαρακτηρίζουν όλους τους προγραμματικούς στόχους της Εθνικής Στρατηγικής.

Ως προς τις ασφαλείς ζώνες εντός των ΚΥΤ

■ Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ (σελ. 25)

Σχόλιο: Σημειώνεται ότι οποιαδήποτε προσπάθεια για δημιουργία ασφαλών περιοχών εντός των ΚΥΤ, που οδηγεί στην παραμονή ανηλίκων (ιδιαίτερα ασυνόδευτων ανηλίκων που στερούνται οικογενειακού περιβάλλοντος), έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, σε κλειστές εγκαταστάσεις που φυλάσσονται συνεχώς με ανελλιπή παρουσία ένστολων και πολυάριθμα μέτρα ασφαλείας αποτελεί σύμφωνα με πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου κράτηση, η οποία έχει αποδεδειγμένα δυσμενείς επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών και επιφέρει περαιτέρω τραυματισμό τους. Επισημαίνεται επίσης ότι όταν τα παιδιά βρίσκονται στα ΚΥΤ, η ικανότητά τους να συμμετέχουν σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες και πολιτιστική ζωή περιορίζεται αυτόματα, γεγονός που έχει αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική τους υγεία.

Προτάσεις: Παρά την αντίθεσή μας με τη δημιουργία ασφαλών περιοχών σε συνθήκες κράτησης κρίνουμε απαραίτητη, για τις ήδη υπάρχουσες ασφαλείς ζώνες και μέχρι την κατάργησή τους, τη δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης και κατάρτισης του προσωπικού τόσο σε θέματα διαχείρισης κρίσεων, όσο και σε θέματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων και σύνταξη σχετικών πρωτοκόλλων που θα είναι εστιασμένα στις ανάγκες των ασφαλών περιοχών.

Σε κάθε περίπτωση, όταν τα παιδιά βρίσκονται στα ΚΥΤ, να υπάρχει υποχρέωση για πρόβλεψη εκπαιδευτικών, ψυχαγωγικών, αθλητικών, καλλιτεχνικών και άλλων δραστηριοτήτων εκτός ΚΥΤ, ώστε να μπορούν να έχουν πλήρη πρόσβαση στα δικαιώματα τους (άρθρο 31, Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού).

1. “η υγειονομική περίθαλψη (διασφάλιση της πρόσβασης στο Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης εντός των ΚΥΤ και στο πλησιέστερο δημόσιο νοσοκομείο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή ανάγκης για εξειδικευμένη ιατρική θεραπεία)” (σελ. 26)

Σχόλιο: Σχετικά με την παροχή πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, υπάρχουν χρόνιες, σοβαρές ελλείψεις σε ανθρώπινους πόρους. Παρατηρείται αποσπασματική και ανακόλουθη διαχείριση περιστατικών από τα δημόσια νοσοκομεία και απουσία εξειδικευμένων ιατρικών υπηρεσιών (π.χ. απουσία παιδονευρολόγου στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου).

Προτάσεις: Εντοπισμός και συστηματική καταγραφή ιατρικών αναγκών σε κεντρικό επίπεδο και μέριμνα για κατάλληλη στελέχωση των κατά τόπους ιατρικών κλιμακίων και δημόσιων νοσοκομείων

2. “η εκπαίδευση (διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης σε εκπαιδευτικά προγράμματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ανηλίκων τα οποία έχουν σχεδιαστεί ή εγκριθεί από το κράτος)” (σελ. 26)

Σχόλιο: Δεν γίνεται καμία αναφορά στον εντοπισμό των αναλφάβητων παιδιών ή παιδιών που με πολύ μεγάλη δυσκολία γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση στη γλώσσα τους καθώς και η διοργάνωση διδασκαλίας για αναλφάβητα παιδιά και παιδιά με ανεπαρκείς βασικές γνώσεις. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος για τον οποίον μεγάλος αριθμός παιδιών εγκαταλείπει το σχολείο αφού πολλά από αυτά αδυνατούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του σχολείου, που έχουν σαν προϋπόθεση τις βασικές γνώσεις. Στην πράξη, παρατηρείται επίσης τάση “ψυχιατρικοποίησης” παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες ή συμπεριφορικές προκλήσεις, ιδιαίτερα στα σημεία υποδοχής, χωρίς καμία πρόβλεψη για την ένταξή τους σε ένα συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα που θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Τέλος, από την έναρξη της πανδημίας μέχρι και σήμερα, το ποσοστό παρακολούθησης εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά στα κέντρα υποδοχής είναι τρομακτικά χαμηλό. Τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του Covid-19, ο περιορισμός των μετακινήσεων, η αδράνεια των διοικητικών αρχών, η έλλειψη εκπαιδευτικού προσωπικού και ευρύτερου συντονισμού, η αδυναμία παρακολούθησης μαθημάτων μέσω εξ αποστάσεως εκπαίδευσης λόγω απουσίας υλικοτεχνικών υποδομών, έχουν σωρευτικά δημιουργήσει τεράστιες προκλήσεις στην πρόσβαση στην εκπαίδευση. Παρά τις αξιοσημείωτες προσπάθειες αρμόδιων φορέων που δραστηριοποιούνται στα ΚΥΤ, δεν έχει υπάρξει καμία ουσιαστική μέριμνα σε κεντρικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Επισημαίνεται επίσης μια τάση ομογενοποίησης και λογικής της μάζας και εξακολουθούν να υφίστανται κρίσιμα κενά, όπου παιδιά αναλφάβητα, παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας ή παιδιά με ιδιαίτερες μαθησιακές ανάγκες, διαταραχές ομιλίας ή αναπτυξιακές προκλήσεις, μένουν εκτός του σχολικού συστήματος.

Προτάσεις: Ανάγκη μακροπρόθεσμου και βιώσιμου προγραμματισμού που να περιλαμβάνει τη διαμόρφωση ασφαλών, πολιτισμικά συναφών, επαρκώς στελεχωμένων και με την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή χώρων με βάση ενδεδειγμένα διεθνή πρότυπα και με στόχο τη διασφάλιση της απρόσκοπτης λειτουργίας εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για ασυνόδευτους ανηλίκους εν μέσω πανδημίας

Ως προς τις δομές φιλοξενίας

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης (σελ. 27)

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας (σελ. 32)

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (σελ. 36)

Σχόλιο: Παρότι η προσπάθεια για δημιουργία ενός οικο-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους είναι επιθυμητή, πρέπει να επισημανθεί ότι η τοποθέτηση παιδιών ανά δεκάδες σε ξενώνες/δομές φιλοξενίας έχει άκρως ιδρυματικό χαρακτήρα και ενισχύει την κοινωνική απομόνωση και όχι την κοινωνική ένταξη, οδηγώντας σε αρνητικές συνέπειες για τον ψυχισμό και την ευημερία τους. Σε πολλά σημεία φαίνεται να επιβάλλεται η εκπαίδευση των παιδιών ώστε να προαχθεί η ισότητα των φύλων και να μην παραχωρείται έδαφος στην έμφυλη βία, δεν γίνεται πουθενά μνεία για κοινούς ξενώνες αγοριών και κοριτσιών, που θα έφερναν σε επαφή τα δύο φύλα, αντί να τα χωρίζουν σε διακριτές δομές. Προβληματική είναι η απόδοση του φαινομένου της έμφυλης βίας αποκλειστικά σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά των αλλοδαπών παιδιών (συλλήβδην), ενώ είναι γενικώς παραδεκτό πως ανάλογα φαινόμενα έχουν πολυπαραγοντική αιτιολογία. Τέλος, δεν γίνεται σαφής μνεία για την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και των εργαζόμενων σε αυτές σε εκπαίδευση αναφορικά με την ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλικότητα με σκοπό να επιτρέψει στα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά να εκφραστούν ελεύθερα και να διεκδικήσουν μια ισότιμη σχέση με τα συνομήλικά τους παιδιά.

Προτάσεις 1:

1. Παροχή υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και προετοιμασίας από κατάλληλα επιλεγμένο, εκπαιδευμένο και υποστηριζόμενο προσωπικό, για τη μετάβαση από την επείγουσα φιλοξενία σε άλλο πλαίσιο
2. Κοινές μικτές δομές φιλοξενίας για αγόρια και κορίτσια με ενιαία πρότυπα (standards) και διαδικασίες
3. Εκπαίδευση σε παιδιά και εργαζόμενους/ες σε θέματα ταυτότητας φύλου και σεξουαλικότητας
4. Στήριξη των ΛΟΑΤΚΙ + παιδιών από ειδικά καταρτισμένο προσωπικό
5. Εκπαιδεύσεις και συνεχιζόμενη υποστήριξη σε όλο το προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες σε ασυνόδευτους ανήλικους σε θέματα ψυχικής υγείας ασυνόδευτων παιδιών
6. Εποπτεία προσωπικού προκειμένου να υπάρχει καθοδήγηση και αποφόρτιση των επαγγελματιών τόσο για σχέσεις με τα ασυνόδευτα ανήλικα άτομα που εμπεριέχουν πολλαπλές προκλήσεις όσο για τις μεταξύ τους σχέσεις
7. Συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας για ενίσχυση του συστήματος ψυχικής υγείας και της Εθνικής Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης με ταυτόχρονη κατάρτιση του προσωπικού, προκειμένου να μπορεί να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες
8. Ένταξη στην παροχή υπηρεσιών μελών της προσφυγικής κοινότητας ως “community psychosocial workers”, όπου με την κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορούν να υποστηρίζουν περιστατικά ως μη ειδικοί και με την διαπολιτισμική αμεσότητα που διαθέτουν θα μπορούν να ενισχύουν τη σχέση
9. Κατάρτιση στις Πρώτες Βοήθειες Ψυχικής Υγείας και εκπαιδεύσεις σχετικές με το Τραύμα σε όλα τα στάδια της υποστήριξης (Trauma Informed Care)

Προτάσεις 2: Είναι γενικώς αποδεκτό πως οι προσπάθειες για την προστασία των ανηλίκων θα πρέπει να στοχεύουν στη σταδιακή εγκατάλειψη των ιδρυματικών μοντέλων φροντίδας. Αντ’ αυτών, προτείνεται η μετάβαση σε μοντέλα εναλλακτικής φροντίδας στην κοινότητα -όπως λχ προγράμματα υποστηριζόμενης διαβίωσης για παιδιά ηλικίας άνω των δεκαέξι ετών- και η ενίσχυση του θεσμού της αναδοχής για παιδιά μικρότερης ηλικίας. Για την αναμόρφωση του τελευταίου, κρίνεται ύψιστης σημασίας η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας σχετικά με το θεσμό, και η καταπολέμηση των διακρίσεων, στερεοτύπων και προκαταλήψεων εις βάρος του μεταναστευτικού/προσφυγικού πληθυσμού μέσω ολοκληρωμένων συμμετοχικών παρεμβάσεων. Ενδείκνυται επίσης η ανάπτυξη αναλυτικών και επικαιροποιημένων πρωτοκόλλων για την επιλογή, εκπαίδευση, πιστοποίηση και παρακολούθηση ανάδοχων οικογενειών.

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

➔ Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων (σελ. 39)

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών (σελ. 51)

Ως προς την εκπαίδευση επαγγελματιών

■ Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους (σελ. 53)

Σχόλιο 1: Το ιατρικό προσωπικό σε δημόσια νοσοκομεία στα σημεία πρώτης υποδοχής πρέπει επίσης να αποτελέσει ομάδα-στόχο των εκπαιδεύσεων και της συνεχιζόμενης υποστήριξης ώστε να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται επιτυχώς στις προκλήσεις του ρόλου τους. Είναι αυτονόητο πως από μόνη της η εκπαίδευση και η υποστήριξη δεν δύνανται να καλύψουν τους στόχους αν δεν επιτελούνται εντός επαρκώς στελεχωμένων πλαισίων φροντίδας.

“Υφιστάμενη κατάσταση, Διαδικασία Ασύλου” (σελ. 56)

Σχόλιο: Δεν γίνεται σαφές ότι ο μοναδικός τρόπος νομιμοποίησης ενός ασυνόδευτου παιδιού είναι η διαδικασία ασύλου. Η εμπειρία μας έχει καταδείξει πως τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν στα ΚΥΤ ή σε δομές φιλοξενίας καταλάβει τις έννοιες του πρόσφυγα και αιτούντος άσυλο και έχουν μια εντελώς ασαφή εικόνα των δικαιωμάτων τους. Την ίδια ασαφή πολλές φορές εικόνα έχουν και οι εργαζόμενοι στους φορείς αυτούς. Η ένταξη είναι μια διαδικασία που ξεκινά με την άφιξη ενός προσώπου στο έδαφος της χώρας υποδοχής και δεν υπάρχει καμία αναφορά ότι είναι βάναυση η απόφαση απέλασης σε ένα παιδί για το οποίο έχουν γίνει προσπάθειες έστω και μεμονωμένες ένταξής του, πολλές φορές για μεγάλο χρονικό διάστημα, που περνά τον ένα ή δύο χρόνους παραμονής στη χώρα.

Πρόταση: Δυνατότητα άδειας παραμονής στη χώρα σε όσα πρόσωπα εισέρχονται στην χώρα ως παιδιά χωρίς επιστροφή τους όταν ενηλικιωθούν εκτός αν σε καθεστώς πλήρους ελευθερίας αποφασίσουν την μην παραμονή στη χώρα υποδοχής

Ως προς τις διαδικασίες μετεγκατάστασης

➔ Σκοπός 1: Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας (σελ. 59)

Σχόλιο: Μια από τις τριβές μεταξύ των παιδιών μεταξύ τους αλλά μεταξύ των παιδιών και των προσώπων που τα φροντίζουν και του αισθήματος αδικίας που εκφράζουν είναι η χωρίς σαφείς κανόνες και πρακτικές μετεγκατάσταση σε άλλες χώρες, από τις οποίες αποκλείονται παιδιά, χωρίς να τους δίνεται απάντηση για την απόρριψή τους.

Πρόταση: Να υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπως με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ και σε κάθε περίπτωση στην Ελλάδα σαφείς πρακτικές και όροι για την μετεγκατάσταση από τους φορείς που την υλοποιούν και δυνατότητα προσφυγής των παιδιών σε περίπτωση απόρριψής τους.

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

➔ Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων (σελ. 86)

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων (σελ. 88)

■ Δράση 2.3.2: Προώθηση της ανάπτυξης και της χρήσης εργαλείων και υλικού για την υποστήριξη της πρακτικής των επαγγελματιών της πρώτης γραμμής σε θέματα κακοποίησης, βίας, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανηλίκων (σελ. 92)

Πρόταση: Δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων ή και εφαρμογής με ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό (ίσως και ασύγχρονης εκπαίδευσης)

Πυλώνας 4: Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας

➔ Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους (σελ. 105)

Στόχος: Αναδιαμόρφωση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων (σελ. 105)

Πρόταση: Ενίσχυση υφιστάμενων στεγαστικών δομών του συστήματος ψυχικής υγείας, ώστε να μπορούν να λάβουν υπηρεσίες βραχυπρόθεσμης παραμονής και φροντίδας και ασυνόδευτα παιδιά ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος προκειμένου να περιοριστούν οι ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες.
1 Φεβρουαρίου 2022, 10:22 | International Rescue Committee Hellas (IRC)

Μόνιμος Σύνδεσμος

ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

• Η Eθνική Στρατηγική για την Προστασία των Aσυνόδευτων Aνήλικων που δημοσιεύθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2022, διακρίνεται από αρκετά θετικά σημεία, αλλά και αρκετές ασάφειες.
• Κρίνεται πολύ θετικά η αναγνώριση της συμβολής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων.
• Ωστόσο το βασικό πρόβλημα έγκειται στο ότι αναφέρεται σε ήδη υπάρχουσες δράσεις και επιδιώξεις που δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμη, και προϋπήρχαν νομικά. Δεν υπάρχει αποτίμηση της προηγούμενης περιόδου, ποιες αποφάσεις πρέπει να παρθούν και ποια είναι τα κατάλληλα βήματα για την υλοποίηση ενός ουσιαστικού πλαισίου προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών.
• Παράλληλα, σε όλη τη στρατηγική, εκτός μια αναφορά σε εργαστήρια ευαισθητοποίησης, απουσιάζει το κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Τα ασυνόδευτα παιδιά για να ενταχθούν, όπως και όλοι οι πληθυσμοί, εκτός απ την προετοιμασία που πρέπει τα ίδια να λάβουν, πρέπει και η άλλη πλευρά να προετοιμαστεί αντιστοίχως.
• Η έννοια του Βέλτιστου Συμφέροντος: Για μια ακόμα φορά, για τον πυρήνα της προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών, λείπει η εφαρμογή μιας διαδικασίας που θα ρυθμίζεται από το Νόμο και θα καταλήγει στο βέλτιστο συμφέρον του παιδιού. Μια διαδικασία η οποία θα ορίζει το ή τα πρόσωπα που θα συναποφασίζουν γι’ αυτό αλλά και η δυνατότητα προσφυγής σε περίπτωση διαφωνίας για το περιεχόμενό του.

Πυλώνας 1. Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

• Δεν υπάρχει ρητή αναφορά του ρόλου του Συνηγόρου του Πολίτη και κυρίως της Βοηθού-Συνηγόρου του Παιδιού. Σε πολλές περιπτώσεις, και σε διαφορετικού τύπου προβλήματα (πχ. πρόστιμο για μάσκα ενώ την φόραγε το παιδί και μεταφορά και κράτησή του σε ΑΤ, άρνηση γιατρού σε ΙΚΑ να εξετάσει παιδί λόγω καταγωγής, άρνηση διευθυντή να εγγράψει παιδιά, κτλ), γίνεται επικοινωνία μεταξύ των οργανώσεων που υλοποιούν προγράμματα παιδικής προστασίας με τα παραπάνω όργανα για να αναλάβουν τα ζητήματα που προκύπτουν. Η συμβολή τους είναι εξαιρετικά πολύτιμη, για να απουσιάζει από τη στρατηγική.
• Πρώτη υποδοχή: Δεν γίνεται αναφορά στη διαδικασία εκτίμησης της ευαλωτότητας και της επικινδυνότητας, καθώς και ποιος φορέας θα είναι υπεύθυνος.
• Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων: Οι επαγγελματίες που ασχολούνται με υποθέσεις ανηλίκων πρέπει να έχουν και να λαμβάνουν συνεχώς κατάλληλη κατάρτιση, αλλά η αναφορά στο κείμενο είναι πολύ γενική χωρίς να ορίζει συγκεκριμένη θεματολογία και φορέα υλοποίησης. Θα πρέπει να παρέχεται από την Ειδική Γραμματεία για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανήλικων (ΕΓΠΑΑ), είτε από φορέα που συνεργάζεται με την ΕΓΠΑΑ, ώστε όλοι οι επαγγελματίες να λαμβάνουν την ίδια κατάρτιση, σε συχνότητα και ποιότητα και να μην επαφίεται στην ευχέρεια της κάθε οργάνωσης ή/και του κάθε φορέα.
• Εκπαίδευση: Οι θέσεις στα σχολεία δεν είναι αρκετές- οι ΔΥΕΠ δε λειτουργούν παντού- πολλές φορές η εγγραφή ενός παιδιού, ακόμα και αν υπάρχουν άδειες θέσεις, επαφίεται στην διακριτική ευχέρεια του διευθυντή και στη θετική του προσέγγιση στο γενικότερο προσφυγικό ζήτημα. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι πως οι τάξεις υποδοχής που έχουν θέσεις, δεν είναι πάντα κοντά στο σημείο διαμονής των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

• Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου
Είναι ασαφές ποιος επαγγελματίας και με ποιο τρόπο θα είναι υπεύθυνος να πιστοποιήσει ότι η διαδικασία καταγραφής έχει γίνει/γίνεται, καθώς και ποιες περιπτώσεις αφορά η διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας. Αντίστοιχα, ποιος είναι ο φορέας παραπομπής και ποιες οι περαιτέρω ενέργειες σε περίπτωση που υπάρχει αδυναμία εκτίμησης της ηλικίας.
• Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια
Δεν αναφέρονται τα εργαλεία που θα χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση της ευαλωτότητας, κάθε πότε επαναλαμβάνεται χρονικά και εάν υπάρχουν συγκεκριμένοι δείκτες ευαλωτότητας.
• Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ
Το να δημιουργούνται «ζώνες» για ασυνόδευτα ή/και διαχωρισμένα παιδιά, εντός των ΚΥΤ, αυτόματα εκθέτει τα παιδιά αυτά σε πολλούς κινδύνους. Έχει αποδειχτεί και στο παρελθόν πως η διαμονή εντός των ΚΥΤ, μαζί με τον γενικό πληθυσμό, των ασυνόδευτων ή/ και διαχωρισμένων παιδιών, ήταν μια συνθήκη που έφερε πολλές προβληματικές. Δεν καθορίζεται στη στρατηγική ο λόγος επαναφοράς των συγκεκριμένων χώρων και εάν υπάρχουν προβλέψεις σχετικά με το πώς θα είναι αυτή η περιοχή, πώς θα προφυλάσσεται, το διάστημα παραμονής των παιδιών εντός των συγκεκριμένων χώρων και εάν συνάδει με το βέλτιστο συμφέρον τους.

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης
• Μηχανισμός επείγουσας ανταπόκρισης: Είναι πάρα πολύ σημαντική πρακτική και πρέπει να καθιερωθεί ως ένας σταθερός μηχανισμός ανταπόκρισης, ο οποίος θα λειτουργεί ανεξάρτητα από χρηματοδότηση. Παρόλα αυτά, επειδή πρέπει να παραμένει μια προσωρινή λύση, δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για το διάστημα μέσα στο οποίο ένας ανήλικος θα πρέπει να μεταφέρεται σε μακροχρόνια δομή φιλοξενίας, όπως θα έπρεπε.
• Αναφέρεται πως εάν ένας ασυνόδευτος ανήλικος αναγνωριστεί σε άλλη περιοχή, θα οδηγείται σε προστατευτική κράτηση. Δεν αναφέρεται ωστόσο εάν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν ώστε ένας ανήλικος να μην παραμένει για μεγάλο διάστημα σε αστυνομικό τμήμα και να μεταφέρεται στε κατάλληλες δομές.
• Δράση 2.1.2: Δημιουργία δομών επείγουσας φιλοξενίας
Οι θέσεις στις δομές επείγουσας φιλοξενίας ωστόσο, εφόσον δεν είναι με μοναδιαίο κόστος, είναι πολύ θετικό να υπάρχουν. Είναι όμως πολύ σημαντικό να υπάρχει και ένα πλάνο μετάβασης σε δομή μακροχρόνιας φιλοξενίας και κατά το δυνατόν, οι επαγγελματίες να κάνουν δράσεις ενίσχυσης των δεξιοτήτων των παιδιών, με συγκεκριμένους στόχους που θα πρέπει να πετύχουν μέσα σε αυτούς τους 2 μήνες.
• Δράση 2.1.3: Διαχείριση υποθέσεων: Σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου πλαισίου αξιολόγησης και υποστήριξης για όλους τους σημαντικούς τομείς της ζωής των παιδιών
Η δράση αυτή είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και προωθητική, ωστόσο απουσιάζει ο χρόνος ανάπτυξης του πλαισίου, ο υπεύθυνος φορέας υλοποίησης και γενικότερα πώς θα υλοποιηθεί σε πρακτικό επίπεδο. Αντίστοιχα, είναι ασαφές το χρονικό πλαίσιο εκκίνησης της πιλοτικής εφαρμογής του «μοντέλου πλαισίου υποδοχής» καθώς και ο φορέας/τρόπος αξιολόγησής του.

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας

Σύμφωνα με την έκθεση της IRC «Μια ευκαιρία για ένα καλύτερο μέλλον: Πρόγραμμα υποστηριζόμενης διαβίωσης για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών», η μεγάλης κλίμακας ιδρυματικού τύπου φροντίδα αναγνωρίζεται πλέον, σε παγκόσμιο επίπεδο, ως μία από τις κύριες αιτίες εμφάνισης συμπτωμάτων παραμέλησης και συναισθηματικής ή/και ψυχολογικής κατάπτωσης των παιδιών. Η ασφαλής και ηλικιακά κατάλληλη φροντίδα εκτός ιδρυμάτων είναι καίριας σημασίας, προκειμένου τα ασυνόδευτα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να αισθανθούν ασφάλεια και υποστήριξη, και να ενταχθούν στο νέο κοινοτικό πλαίσιο που βρίσκονται. Δεν υπάρχει λόγος αύξησης των θέσεων σε συστήματα φιλοξενίας παιδιών, εφόσον οι ήδη υφιστάμενες θέσεις σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης πχ δεν καλύπτονται. Περιορισμοί όπως η βραχυπρόθεσμη και αβέβαιη χρηματοδότηση, η οποία θέτει σε κίνδυνο τη λειτουργία των διαμερισμάτων υποστηριζόμενης διαβίωσης, καθώς και η έλλειψη ενός σχεδίου για τα παιδιά που ενηλικιώνονται, πρέπει να ξεπεραστούν προκειμένου να υπάρξει ουσιαστικό πλαίσιο στέγασης και φιλοξενίας σε κατάλληλες δομές.

• Δράση 3.1: Ανάπτυξη ενός εθνικού “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης ενός αποτελεσματικού συστήματος παραπομπών και του στρατηγικού σχεδιασμού τοποθετήσεων
Στο πλαίσιο της αποιδρυματοποίησης και λαμβάνοντας υπόψη τα οφέλη (τόσο στα ίδια τα παιδιά, όσο και από άποψη κόστους) των εναλλακτικών μορφών φροντίδας, κρίνεται σημαντικός ο στρατηγικός σχεδιασμός που περιλαμβάνει λιγότερες θέσεις σε ξενώνες (ιδρυματική φροντίδα) και περισσότερες σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης (φροντίδα στην κοινότητα). Ειδικά ξενώνες 25-30 θέσεων δεν ανταποκρίνονται στο βέλτιστο συμφέρον των παιδιών καθώς γενικότερα, οι ιδρυματικού τύπου δομές φιλοξενίας, ακριβώς επειδή δεν προάγουν την μοναδικότητα του ατόμου, οδηγούν σε συμπεριφορές μάζας και κατ’ επέκταση σε περιστατικά έντασης και αντι-κοινωνικοποίησης. Πρέπει να υπάρχουν θέσεις σε ξενώνες μικρής δυναμικότητας (8 εως 10 παιδιά το πολύ) για παιδιά τα οποία δεν είναι έτοιμα να μεταβούν στην ημι-αυτονομία. Είναι απαραίτητη η προώθηση εναλλακτικών πρακτικών φροντίδας, όπως η υποστηριζόμενη διαβίωση, που προσφέρουν ασφάλεια και φροντίδα στα παιδιά και τη δυνατότητα να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που προάγει τη σωματική, κοινωνική, συναισθηματική, γνωστική και οικονομική ευεξία.
• Παραμονή/Νομικό καθεστώς: Χρειάζεται περαιτέρω διευκρίνιση, σχετικά με το αν αποκλείονται λόγω νομικού καθεστώτος παιδιά από τη δυνατότητα παραπομπής σε διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης, παιδιά που πρόκειται να φύγουν από την Ελλάδα με οικογενειακή επανένωση/μετεγκατάσταση και εάν θα αλλάξει το υφιστάμενο πλαίσιο.
• Ξενώνες για νεαρούς ενήλικες: Σε περίπτωση που οι νεαροί ενήλικες διέμεναν σε διαμέρισμα υποστηριζόμενης διαβίωσης, θα είναι λάθος το να μεταφερθούν σε ξενώνα μετά την ενηλικίωση καθώς θα εισέλθουν και πάλι σε μία ιδρυματικού τύπου φροντίδα, ενώ έχουν ήδη αναπτύξει δεξιότητες αυτονομίας. Οι ξενώνες για ενήλικες θα πρέπει να είναι ελάχιστοι και σίγουρα λιγότεροι σε σχέση με τους ξενώνες για ασυνόδευτα παιδιά.
• Σταθερή χρηματοδότηση: Είναι σημαντικό η χρηματοδότηση να είναι με μεικτή βάση υπολογισμού, δηλαδή πάγιες δαπάνες και ελαστικά κόστη που προκύπτουν από δαπάνες που σχετίζονται με την πληρότητα, αλλιώς οι δράσεις δεν θα έχουν νόημα.

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

• Δράση 4.1: Ανάπτυξη και θέσπιση προτύπων ποιότητας για όλες τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Όπως και παραπάνω, πρέπει να διευκρινιστεί αν η κατάρτιση και η εποπτεία θα παρέχονται από την ΕΓΠΑΑ ή αν είναι στην ευχέρεια του κάθε φορέα. Είναι ένα χρόνιο ζήτημα που απασχολεί τους φορείς.
• Δράση 4.2: Ανάπτυξη μηχανισμού εποπτείας και αξιολόγησης των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Είναι πολύ σημαντικό βήμα η δημιουργία του μηχανισμού εποπτείας των δομών φιλοξενίας. Παρόλα αυτά, επειδή οι φορείς φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών μπορεί να περάσουν από έλεγχο δύο φορές τον χρόνο από την Ειδική Υπηρεσία του ΤΑΜΕ, ο οποίος είναι πολύ χρονοβόρος και γραφειοκρατικός, θα πρέπει να υπάρχει συντονισμός ώστε να μην ζητούνται τα ίδια πράγματα από διαφορετικά όργανα ελέγχου και αξιολόγησης. Επίσης η αναφορά στη διαδικασία μη συμμόρφωσης των φορέων, είναι πολύ γενική και χρήζει διευκρίνισης.
Δείκτες για την παρακολούθηση υλοποίησης των δράσεων:
Πολύ σημαντικό που υπάρχουν οι δείκτες, παρόλα αυτά οι περισσότεροι είναι ποσοτικοί και όχι ποιοτικοί. Θα μπορούσαν να προστεθούν δείκτες όπως π.χ. αριθμός ασυνόδευτων παιδιών που μεταφέρονται σε δομή μακροχρόνιας φιλοξενίας εντός 25 ημερών (παρονομαστής ο αριθμός των παιδιών που φιλοξενούνται σε κάθε ΚΥΤ, κάθε μήνα). Ή για παράδειγμα, αριθμός επαγγελματιών που βελτίωσαν τις γνώσεις στον τομέα της παροχής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, μετά την παρακολούθηση κάποιας επιμόρφωσης.

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων

Στόχος 1: Διασφάλιση της παροχής φιλικών προς τα παιδιά πληροφοριών και της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων

• Δράση 1.1: Χρήση υφιστάμενου ή ανάπτυξη νέου και διάδοση υλικού με φιλικές προς τα παιδιά πληροφορίες στην ελληνική γλώσσα και στις πιο ευρέως ομιλούμενες γλώσσες μεταξύ των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα
Δεν είναι σαφές εάν έχουν ζητηθεί οι ιδέες και οι απόψεις των παιδιών, στα πλαίσια της δημιουργίας της στρατηγικής ή έαν έγιναν κάποιες ομάδες εστιασμένης συζήτησης με τα παιδιά. Θα μπορούσε να γίνει και σε επόμενο στάδιο, καθώς είναι σημαντικό τα ίδια τα παιδιά να εκφράσουν τι πληφορίες θα ήθελαν να έχουν.
• Υλικό: Είναι απαραίτητες οι επιπλέον εκπαιδευτικές δραστηριότητες και κυρίως δραστηριότητες εκπαιδευτικού και επαγγελματικού προσανατολισμού, καθώς πολλά από τα ασυνόδευτα παιδιά ενδιαφέρονται να εξελίξουν τις δεξιότητές τους και τους απασχολεί πολύ η εύρεση εργασίας.
• Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους
Πληροφοριακό σύστημα ιατρικών στοιχείων: Είναι εξαιρετικά σημαντική η ύπαρξη των ιατρικών στοιχείων του παιδιού, καθώς πολλές φορές η πληροφορία δεν μεταβιβάζεται ορθά και ολοκληρωμένα στην επόμενη δομή φιλοξενίας.
• Δράση 3.4: Προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των ανηλίκων και ιδίως των κοριτσιών
Εξαιρετικά προβληματική η διαφοροποίηση μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, καθώς η αναπαραγωγική και σεξουαλική υγεία αφορά όλα τα φύλα, ενώ ο διαχωρισμός τους οδηγεί σε σεξιστικές συμπεριφορές και αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας και των θηλυκοτήτων στην κοινωνία. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην ενημέρωση με σκοπό την πρόληψη, σε όλα τα φύλα.
• Δράση 4.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων των εκπαιδευτικών για τη διευκόλυνση της διδασκαλίας σε πολύγλωσση τάξη
Παρότι είναι πολύ σημαντική η διαρκής ανάπτυξη ικανοτήτων των εκπαιδευτικών, είναι πολύ γενική δράση. Πρέπει να οριστεί ο ρόλος του Υπουργείου Παιδείας, ο ρόλος του Υπουργείου Μετανάστευσης και ο ρόλος της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανήλικων. Επίσης ο τρόπος που θα επιλεγούν οι εκπαιδευτικοί και σε τι θεματικές/τομείς θα εκπαιδευτούν περαιτέρω. Είναι ασαφής ο φορέας και ο τρόπος αξιολόγησης. Δεδομένων των δυσκολιών των ασυνόδευτων παιδιών ως προς την εκπαίδευσή τους και λαμβάνοντας υπόψη τα περιστατικά ρατσισμού στα σχολεία, χρειάζεται εμπλοκή όλου του σχολικού συστήματος (όχι μόνο των εκπαιδευτικών) καθώς και δράσεις με γονείς και με την τοπική κοινότητα.

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών
• Δράση 5.1: Εισαγωγή ευρείας χρήσης της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος
Η διαδικασία πρέπει να είναι πολύ συγκεκριμένη, δηλαδή πρέπει να αναφέρονται οι περιπτώσεις που θα πρέπει να γίνεται καθορισμός βέλτιστου συμφέροντος, ποιοι εκπρόσωποι θα συμμετέχουν στην επιτροπή, ποιος έχει δικαίωμα να εκκινήσει τη διαδικασία καθώς και μέχρι πότε πρέπει να έχει γίνει.
• Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους
Είναι εξαιρετικά χρήσιμη δράση, ωστόσο χρειάζεται να γίνει πιο ξεκάθαρο ένα μεγάλο μέρος της Στρατηγικής. Συγκεκριμένα πρέπει να οριστεί ο φορέας που θα αναλάβει τις επιμορφώσεις, το χρονικό πλαίσιο που θα λαμβάνουν χώρα και πώς θα επιλέγονται οι επαγγελματίες. Είναι επίσης πολύ σημαντικό που στις ομάδες-στόχους συμπεριλαμβάνονται και δημόσιοι φορείς.

Δείκτες
• Αριθμός παιδιών-υποβολή παραπόνων: Και πάλι είναι ποσοτικοί οι δείκτες. Θα μπορούσε να αλλάξει σε «αριθμός παιδιών που είναι ικανοποιημένα με τον μηχανισμό παραπόνων/αναφορών» ή «αριθμός παιδιών που νιώθουν ασφαλή με τον μηχανισμό παραπόνων/αναφορών».

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο
Άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς μόνο μέσω νόμιμης μετανάστευσης πλέον και όχι ασύλου.

Δεν υπάρχει αναφορά στον τρόπο ή τα βήματα ή τα όργανα υλοποίησης της εξασφάλισης νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους καθώς και της διασφάλισης ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα

Δείκτες:
• Αριθμός αιτημάτων επανένωσης: σημαντικό να προστεθεί χρονοδιάγραμμα, καθώς μπορεί να υπάρχουν πολύ μεγάλες καθυστερήσεις. Π.χ. αριθμός αιτημάτων που ολοκληρώνονται μέσα σε συγκεκριμένους μήνες.
• Αναζήτηση μελών οικογένειας: και με αυτό σαν παρονομαστή, αριθμός αιτημάτων που είναι επιτυχή/ έχουν θετική έκβαση.

Σκοπός 2: Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους

• Δράση 1.1: Δημιουργία καθεστώτος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, για τους οποίους κρίνεται ότι η επιστροφή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους και οι οποίοι δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ανθρωπιστικού καθεστώτος, προκειμένου να υποβάλουν αίτηση και να αποκτήσουν το «καθεστώς ανοχής» για ανήλικους πολίτες τρίτων χωρών
Πρέπει να διευκρινιστεί ποια διαδικασία θα ακολουθείται μετά την ενηλικίωση, καθώς στην στρατηγική δεν υπάρχει πρόβλεψη για νέους ενήλικες και για τη συνέχιση της υποστήριξής τους.
• Δράση 1.2: Προώθηση της ανάπτυξης των ικανοτήτων των χειριστών υποθέσεων ανηλίκων κατά την διενέργεια συνέντευξης για τον καθορισμό του καθεστώτος τους
Είναι πολύ σημαντικά και πρέπει να γίνονται, παρόλα αυτά πρέπει να υπάρξουν συγκεκριμένες δράσεις συντονισμένες από την ΕΓΠΑΑ για ομοιόμορφη πρακτική και επιμόρφωση. Ήδη πολλές οργανώσεις με προγράμματα παιδικής προστασίας έχουν πραγματοποιήσει επιμορφώσεις σε αστυνομικούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και άλλους επαγγελματίες της πρώτης γραμμής.

Στόχος 2: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα
Αρκετά προβληματικός ο διαχωρισμός των δικαιούχων διεθνούς προστασίας και των αιτούντων/ουσών ασυνόδευτων παιδιών καθώς η ένταξη πρέπει να ξεκινά με την άφιξη ενός παιδιού στη χώρα υποδοχής, άρα και κατά τη διαδικασία της αίτησης ασύλου για την ομαλή μετάβασή του στην κοινωνία μετέπειτα. Πολλές φορές επίσης τα παιδιά περιμένουν πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα να περάσουν από συνέντευξη, επομένως πρέπει να έχουν πρόσβαση σε ενταξιακά προγράμματα.

• Δράση 2.3: Εξασφάλιση της παροχής καθοδήγησης στους ανηλίκους σχετικά με την κοινωνικοποίηση, τις σπουδές, την εργασία, τα σχέδια τους για το μέλλον, την ελληνική κουλτούρα και τη γεφύρωση του χάσματος
Έπειτα από την εμπειρία της προηγούμενης περιόδου, κρίνεται απαραίτητο να τεθεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο θα πρέπει να έχει οριστεί ο/η επίτροπος.

• Δράση 2.4: Εξασφάλιση πρόσβασης στην επαγγελματική κατάρτιση και διευκόλυνση της μαθητείας
Πρέπει να οριστεί εάν η ΕΓΓΠΑΑ θα έχει κάποιο συντονιστικό ρόλο στη δράση αυτή και εάν θα υπάρξουν στοχευμένες ενέργειες απ’ το Υπουργείο Μετανάστευσης ή από το Υπουργείο Παιδείας ή σε συνεργασία.

Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και την υποστήριξη της επανένταξής τους.
Πρόκειται για εξαιρετικά προβληματικό στόχο, που δεν είναι σαφές για ποιο λόγο υφίσταται σε μια στρατηγική προστασίας ασυνόδευτων ανήλικων. Επίσης, δεν γίνεται αναφορά στον τρόπο αξιολόγησης κάθε ανήλικου, ποιος ο ρόλος της ΕΓΠΑΑ και κυρίως ποια θα είναι η διαδικασία εφόσον μάλιστα ο νεαρός ενήλικας δεν απολαμβάνει τα δικαιώματά του στη χώρα καταγωγής/τρίτη χώρα επανένταξης.

• Δράση 1.2: Καθιέρωση διαδικασίας για το προπαρασκευαστικό στάδιο, τη μεταφορά, την επιστροφή και την επανένταξη
Οι 24 ώρες πριν δεν θεωρούνται έγκαιρη ενημέρωση. Χρειάζεται σε κάθε περίπτωση, καθώς η επιστροφή, είναι ακόμα μια αλλαγή στη ζωή ενός νεαρού ενήλικα και ένα πιθανώς στρεσογόνο γεγονός.

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

• Δράση 1.2: Ευαισθητοποίηση για θέματα ισότητας των φύλων
Θετικό το ότι εμπλέκονται τα σχολεία στη συγκεκριμένη δράση, καθώς συμπεριλαμβάνει όλη την κοινότητα. Ασαφές εάν θα έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα.

Δείκτες:
• Αριθμός εργαστηρίων: Θα μπορούσε κι εδώ να προστεθεί ένας ποιοτικός δείκτης, καθώς και στην περιγραφή της δράσης, δίνεται έμφαση στον βιωματικό τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνονται τέτοια εργαστήρια. Συνεπώς, δεν είναι σημαντικό μόνο το να γίνουν, αλλά η μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί, η προσέγγιση και φυσικά, οι δεξιότητες του επαγγελματία.
• Αριθμός οργανώσεων/υπηρεσιών: Οι περισσότεροι – αν όχι όλοι οι φορείς – πλέον έχουν πολιτική παιδικής προστασίας. Δεν έχουν λειτουργικό, δομημένο και ουσιαστικό μηχανισμό υποβολής αναφορών και ανεξάρτητη διαδικασία διερεύνησης αναφορών – ίσως θα ήταν σημαντικό να προστεθεί αυτό.

Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης
• Δράση 1.3: Υποστήριξη ανηλίκων επιζώντων σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σεξουαλικής κακοποίησης
Εξαιρετικά σημαντική και προωθητική δράση, αλλά πολύ γενική. Χρειάζεται ορισμός του μοντέλου υποστήριξης, του συστήματος ανταπόκρισης, συμπεριλαμβανομένης και της αρχικής ιατρικής φροντίδας, με πιθανή εμπλοκή των νοσοκομείων.
1 Φεβρουαρίου 2022, 10:01 | ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΗ ΝΑΝΑ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Είναι εμφανές ότι στο υπό διαβούλευση ν/σ αναγνωρίζετε ως αναγκαία την επιτροπεία και τον ορισμό μόνιμου επιτρόπου – εκπροσώπου ασυνόδευτου ανηλίκου τρίτων χωρών ή ανιθαγενών ανηλίκων, από τον αρμόδιο Εισαγγελέα. Επιπλέον αναφέρετε ότι με τον νόμο 4540/2018 που θεσμοθέτησε τον ρόλο του επαγγελματία επιτρόπου, δημιουργήθηκαν μητρώα στο ΕΚΚΑ και προβλέπεται το εποπτικό συμβούλιο για την λήψη κρίσιμων αποφάσεων. Όμως ο νόμος αυτός, ατυχώς, δεν εφαρμόστηκε. Είναι απορίας άξιον λοιπόν,γιατί δεν εφαρμόζετε την ισχύουσα αυτή νομοθεσία, που στην ουσία επιδοκιμάζετε, αλλά επιχειρείτε να υιοθετήσετε μια διαφορετική. Μήπως ο Ν.4540/2018 είναι καλός μεν αλλά, προτίθεστε, με τον «μανδύα» ενός νέου νόμου, να μεταφέρετε τις αρμοδιότητες των επιτρόπων ασυνόδευτων ανηλίκων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών ανηλίκων, από το Τμήμα Προστασίας Ανηλίκων, που ανήκει τώρα στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου…?

Ευχαριστώ
1 Φεβρουαρίου 2022, 09:40 | Χρυσάνθη Τάτση

Μόνιμος Σύνδεσμος

Ακολουθούν οι προτάσεις/ σχόλια των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδας στη διαβούλευση για την Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων.
Γενικά σχόλια
Τόσο το περιεχόμενο όσο και η έκταση του κειμένου αποδεικνύουν ότι αφιερώθηκε χρόνος και προσπάθεια για τη σύνταξή του και αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους/ες. Ταυτόχρονα, μοιραζόμαστε τις προτάσεις μας, προκειμένου να εμπλουτίσουμε την προσπάθεια που ξεκινάει.

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών
Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα
Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ
όσον αφορά στη λειτουργία ασφαλών περιοχών:
o η διασφάλιση ότι ο φορέας που διαχειρίζεται την ασφαλή περιοχή σε συνεργασία με την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την Ειδική Γραμματεία Προστασίας των Ασυνόδευτων Ανηλίκων αναπτύσσει ένα σχέδιο λειτουργίας περιλαμβάνοντας τον κατάλληλο αριθμό προσωπικού, την ειδικότητα, την επαγγελματική εμπειρία, τη διαδικασία ελέγχου και εποπτείας, τον ρόλο των μελών του προσωπικού και τη διαθεσιμότητά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, π.χ. 24/7 σε οκτάωρες βάρδιες ή όπως άλλως συμφωνηθεί,
Πρόταση: Δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης και κατάρτισης του προσωπικού τόσο σε θέματα διαχείρισης κρίσεων, όσο και σε θέματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων και σύνταξη σχετικών πρωτοκόλλων που θα είναι εστιασμένα στις συνθήκες που επικρατούν στις ασφαλείς περιοχές
όσον αφορά στις παρεχόμενες υπηρεσίες:
o οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες ή αθλήματα (διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της πρόσβασης σε δραστηριότητες αναψυχής προσαρμοσμένες στις ανάγκες των ανηλίκων και των αθλημάτων που είναι ασφαλή για αυτούς),
Πρόταση: Ωστόσο, όταν τα παιδιά βρίσκονται στα ΚΥΤ, η ικανότητά τους να συμμετέχουν σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες και πολιτιστική ζωή περιορίζεται αυτόματα, γεγονός που έχει αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική τους υγεία. Θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για δραστηριότητες εκτός ΚΥΤ, ώστε να μπορούν να έχουν πλήρη πρόσβαση στα δικαιώματα τους (άρθρο 31, Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού)
o η ψυχοκοινωνική υποστήριξη (διασφάλιση ότι πραγματοποιείται αξιολόγηση κινδύνου και ευαλωτότητας και ότι ανήλικοι με αυξημένες ανάγκες φροντίδας εντοπίζονται έγκαιρα και παραπέμπονται σε εξειδικευμένες υπηρεσίες, εφόσον κρίνεται απαραίτητο),
Πρόταση: Η ψυχοκοινωνική υποστήριξη θα πρέπει να έχει τα χαρακτηριστικά της ολιστικής παρέμβασης εστιασμένη όχι μόνο στα σοβαρά περιστατικά, αλλά και στο πλαίσιο της παρακολούθησης, υποστήριξης και διασύνδεσης (για βασικές υπηρεσίες και αγαθά).
Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης
Δράση 2.1.2: Δημιουργία δομών επείγουσας φιλοξενίας
Πρόταση 1: Σύσταση δομών με κοινά πρότυπα και διαδικασίες και δημιουργία ανεξάρτητης επιτροπής αξιολόγησης της παρέμβασης.
Πρόταση 2: Παροχή υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και προετοιμασίας για την μετάβαση από την επείγουσα φιλοξενία σε άλλο πλαίσιο.

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων
Στόχος 1: Διασφάλιση της παροχής φιλικών προς τα παιδιά πληροφοριών και της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων
Δράση 1.2: Προώθηση της συμμετοχής ανηλίκων σε όλα τα στάδια και σε όλα τα θέματα και τις αποφάσεις που τους αφορούν
Πρόταση: Η δημιουργία μιας υπηρεσίας υποστήριξης και ενσωμάτωσης από community youth workers (ενήλικοι νεαροί πρόσφυγες) που με την κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορούν να παρέχουν peer support, mentoring, καθοδήγηση, ενημέρωση, βασική ψυχοκοινωνική υποστήριξη (ως μη ειδικοί) και διασύνδεση με υπηρεσίες και φορείς.
Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων
Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους
Πρόταση: Συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας και την αρμόδια Διεύθυνση για να μπορέσει να δημιουργηθεί.
Δράση 3.2: Προαγωγή της ψυχικής υγείας και πρόληψη ψυχικών ασθενειών
Πρόταση: Οριζόντιες εκπαιδεύσεις σε όλο το προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες σε ασυνόδευτους ανήλικους σε θέματα ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων με προσφυγική ιδιότητα. Εποπτεία προσωπικού προκειμένου να υπάρχει καθοδήγηση και αποφόρτιση των επαγγελματιών τόσο για τα δύσκολα περιστατικά, όσο και για τις μεταξύ τους σχέσεις. Συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας για ενίσχυση του συστήματος ψυχικής υγείας και της Εθνικής Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης με ταυτόχρονη κατάρτιση του προσωπικού, προκειμένου να μπορεί να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες. Ένταξη στην παροχή υπηρεσιών και μέλη της προσφυγικής κοινότητας ως community psychosocial workers, όπου με την κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορούν να υποστηρίζουν περιστατικά ως μη ειδικοί και με την διαπολιτισμική αμεσότητα που διαθέτουν θα μπορούν να ενισχύουν τη σχέση των ασυνόδευτων ανήλικων τόσο με τον επαγγελματία ψυχικής υγείας, όσο και με το σύστημα υγείας ευρύτερα.
Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για
ανηλίκους
Πρόταση: Α’ Βοήθειες Ψυχικής Υγείας και εκπαιδεύσεις σχετικές με το Τραύμα σε όλα τα στάδια της υποστήριξης (Trauma Informed Care).

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο
Σκοπός 3: Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα
Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και την υποστήριξη της επανένταξής τους
Πρόταση: Βελτίωση των διαδικασιών των νομιμοποιητικών εγγράφων προς αποφυγή της επικίνδυνης προοπτικής επαναπροώθησης σε τρίτες χώρες.

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης
Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων
Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων
Δράση 2.3.2: Προώθηση της ανάπτυξης και της χρήσης εργαλείων και υλικού για την υποστήριξη της πρακτικής των επαγγελματιών της πρώτης γραμμής σε θέματα κακοποίησης, βίας, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανηλίκων
Πρόταση: Δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων ή και εφαρμογής με ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό (ίσως και ασύγχρονης εκπαίδευσης).

Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης
Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής αντιμετώπισης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης ασυνόδευτων ανηλίκων
Δράση 1.1: Προώθηση της καθιέρωσης Πρότυπων Διαδικασιών Λειτουργίας (SOPs) και ενός σαφούς μηχανισμού παραπομπής για την προστασία των παιδιών
Πρόταση: Θα πρέπει να ενισχυθούν ή και να δημιουργηθούν υπηρεσίες (που θα είναι δημόσιες), όπου θα παραπέμπουν οι φορείς τόσο για αξιολόγηση, όσο και για υποστήριξη και παρακολούθηση περιστατικών με αυξημένες ανάγκες (όπως οι επιζώντες σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή κακοποίησης, κ.α.).

Πυλώνας 4: Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας
Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους
Στόχος: Αναδιαμόρφωση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Πρόταση: Σε σχέση με την πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας θα πρέπει να ενισχυθούν οι υφιστάμενες στεγαστικές δομές του συστήματος ψυχικής υγείας, ώστε να μπορούν να λάβουν υπηρεσίες βραχυπρόθεσμης παραμονής και φροντίδας και ασυνόδευτα παιδιά ανεξαρτήτως νομικού καθεστώτος προκειμένου να περιοριστούν οι ακούσιες ψυχιατρικές νοσηλείες.
1 Φεβρουαρίου 2022, 09:53 | ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΡΥΘΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ

Μόνιμος Σύνδεσμος

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2022

ΠΥΛΩΝΑΣ 1,ΣΚΟΠΟΣ 1, ΣΤΟΧΟΙ 1,2
ΣΚΟΠΟΣ 2 ΣΤΟΧΟΣ 2
Η επιτροπεία των ανηλίκων κρίνεται κρίσιμη και ουσιώδης και θα πρέπει να διευκρινιστούν σε κάθε λεπτομέρεια τους οι αρμοδιότητες /καθήκοντα του επιτρόπου.
Είναι αναγκαίο να αποσαφηνιστεί το πλαίσιο εκπροσώπησης και το πλαίσιο επιτροπείας, καθότι νομικά είναι διαφορετικό.
Ποιος θα είναι ο ρόλος του επιτρόπου, ποιος του εκπροσώπου , εάν θα είναι συγκεντρωμένοι οι ρόλοι στο ίδιο πρόσωπο η όχι .
Ποια θα είναι τα καθήκοντα των επιτρόπων/ εκπροσώπου και οι διαδικασίες λειτουργίας τους σε οργανωμένες Δομές /Κέντρα Φιλοξενίας , που είναι στελεχωμένες με όλους τους απαραίτητους επαγγελματίες και ποια θα είναι καθήκοντα των επιτρόπων στα ΚΥΤ , σε υποστελεχωμένα Κέντρα, εποπτευόμενα διαμερίσματα , δομές επείγουσας φιλοξενίας .
Επιπρόσθετα, χρειάζεται να διευκρινιστεί, εάν θα περιλαμβάνεται η συνοδεία τους σε ανήλικους στις διάφορες μεταφορές /διαδικασίες και αναγκαίες ενέργειες αυτών και να θεσπιστεί ειδική διαδικασία διαπίστευσης, πρόσληψης και εποπτείας τους.
Είναι προφανές ότι οι εν λόγω επίτροποι / εκπρόσωποι δεν μπορούν να έχουν αρμοδιότητες νομικών ζητημάτων/ νομικής συνδρομής /νομικής εκπροσώπησης , εκτός εάν φέρουν παράλληλα και την ιδιότητα του δικηγόρου, εγγεγραμμένου σε οικείο Δικηγορικό Σύλλογο της Χώρας .
Λαμβανομένης υπόψιν της μη εφαρμογής του θεσμού της επιτροπείας των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα αλλά και της αποσπασματικής-περιστασιακής και μη ορθής εφαρμογής του νόμου της εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ανηλίκων από επαγγελματίες, (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εφαρμογή του θεσμού – που αποτέλεσε νομική κατασκευή επιτρόπου/εκπροσώπου- το Δεκέμβριο 2020 έως τον Αύγουστο 2021, δυνάμει του οποίου παρατηρήθηκε η εφαρμογή του θεσμού σε κέντρα φιλοξενίας τα οποία παρείχαν πλήρη, ποιοτική και αποτελεσματική εκπροσώπηση των αα σε όλους τους τομείς, χωρίς μάλιστα να έχει προηγηθεί βάσει νόμου η παραπομπή από τα ΚΦΑΑ των αα όπως απαιτούσε ο νόμος, αλλά μέσω τυχαίας παραπομπής από το ΕΚΚΑ των αα των ΚΦΑΑ σε εκπροσώπους, καθιστώντας επί τοις πράγμασιν αναποτελεσματικό, ανεφάρμοστο και μη λειτουργικό το πρόγραμμα που απαιτούσε εφαρμογή σε αα που δεν εκπροσωπούνταν και βρίσκονταν σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης) προκρίνεται η θέσπιση μόνιμου θεσμού εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται σε επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης υπό την υψηλή εποπτεία του Εισαγγελέα Ανηλίκων, της Ειδικής Γραμματείας και του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου. Σημειωτέον δε κρίνεται αναγκαία η αδιάλειπτη -ουσιαστική συμμετοχή του Εισαγγελέα, ως τοποτηρητή του θεσμού και γραπτή αξιολόγηση του προγράμματος από τους ωφελούμενους. Κατά το ως άνω πλαίσιο κρίνεται σκόπιμο η δημιουργία σαφούς και καθορισμένου πεδίου αρμοδιοτήτων τους, ο σαφής διαχωρισμός του ρόλου των επαγγελματιών εκπροσώπων από τον νομικό παραστάτη και εκπρόσωπο των ασυνόδευτων ανηλίκων προκειμένου να μην δημιουργούνται συγχύσεις ως προς το ρόλο του εκάστοτε εκπροσώπου καθώς και αλληλοεπικαλύψεις κατά την άσκηση των καθηκόντων των επαγγελματιών. Σαφής και αποκλειστική εφαρμογή του θεσμού της επιτροπείας /εκπροσώπησης σε περιπτώσεις που ο αα βρίσκεται σε εκτός δομών ή κέντρων φιλοξενίας.

ΠΥΛΩΝΑΣ 1,ΣΚΟΠΟΣ 1 ΣΤΟΧΟΣ 3 & 4
ΣΚΟΠΟΣ 2 ΣΤΟΧΟΣ 3
Τα κέντρα φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων θα αποτελέσουν ισχυρό ρυθμιστικό παράγοντα στην υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής των Ασυνόδευτων Ανηλίκων τόσο από πλευράς εξασφάλισης ασφαλούς και μόνιμης στέγασης των ασυνόδευτων ανηλίκων με παράλληλη υλική, νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη όσο και από πλευράς ότι αποτελούν φορείς ένταξης των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ελληνική κοινωνία. Για το σκοπό αυτό κρίνεται αναγκαία η εξασφάλιση συνεχούς χρηματοδοτικής ροής, εξειδικευμένου προσωπικού (νομικού, ιατρικού, νοσηλευτικού, διοικητικού, κοινωνικών λειτουργών, παιδοψυχολόγων, φροντιστών, πολιτισμικών διαμεσολαβητών κτλ.) στο οποίο θα παρέχεται συνεχής εκπαίδευση μέσω εξειδικευμένων σεμιναρίων από φορείς που διαθέτουν την απαραίτητη εμπειρία και γνώση σε θέματα προσφυγικού και ιδίως σε θέματα ασυνόδευτων ανηλίκων, δημιουργία forum με εγγραφή και συμμετοχή των άνω εξειδικευμένων επαγγελματιών υπό την εποπτεία της Ειδικής Γραμματείας, ενημέρωση και συμμετοχή σε συλλογικές δράσεις, διεθνείς συνέδρια, οργανισμούς και ομάδες εργασίας προκειμένου να ερευνώνται και να αποτυπώνονται οι συνεχείς μεταβαλλόμενες ανάγκες των ωφελουμένων των κέντρων τους.

ΠΥΛΩΝΑΣ 1 ΣΚΟΠΟΣ 1 ΣΤΟΧΟΣ 4
Σημαντική κρίνεται η δημιουργία αποκλειστικής γραμμής επικοινωνίας μεταξύ των κέντρων φιλοξενίας και της Ειδικής Γραμματείας προκειμένου η τελευταία να λαμβάνει άμεσα γνώση των αναγκών των δομών/των έκτακτων καταστάσεων που τυχόν λάβουν χώρα ενώ παράλληλα θα παρέχει άμεση συνδρομή και υλικοτεχνική υποστήριξη και καθοδήγηση σε κάθε αναφυόμενο ζήτημα.

ΠΥΛΩΝΑΣ 1, ΣΤΟΧΟΣ 2, ΔΡΑΣΕΙΣ 1, 2, 3, 4

1. Επιτάχυνση/ διευκόλυνση της διαδικασίας υποβολής αιτήματος ασύλου, ενεργειών καταγραφής/ συνέντευξης/ λήψης αποφάσεων α βαθμού . Κρίνεται αναγκαίο η άμεση δημιουργία ενός Περιφερειακού Γραφείου Ασύλου Κεντρικής Ελλάδας, με έδρα την Λάρισα η εν γένει τον Νομό Θεσσαλίας , που θα δέχεται και εξυπηρετεί ενέργειες των προσφύγων όλων των εθνικοτήτων, με ταυτόχρονη αρμοδιότητα της οικείας Διεύθυνσης Αλλοδαπών Κεντρικής Ελλάδας, ώστε να γίνεται εξυπηρέτηση και για τις λήψεις ΑΔΕΤ /διαβατηρίων / ανανεώσεις ΔΑΔΠ, καθότι η σώρευση της εξέταση των αιτημάτων διεθνούς προστασίας / οικογενειακής επανένωσης ανηλίκων που προσέρχονται, λόγω τοπικής αρμοδιότητας στα ΠΓΑ Αττικής, έχει δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα καθυστέρησης καταγραφών αιτημάτων διεθνούς προστασίας και οικογενειακής επανένωσης, με πολλά παρελκόμενα θέματα που αντιμετωπίζουν οι ανήλικοι, μη διαθέτοντας για μεγάλο χρονικό διάστημα κάρτα ΔΑΔΠ.
Επίσης με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλίζεται στα περιφερειακά/ επαρχιακά Κέντρα/ Δομές Φιλοξενίας η ισότιμη πρόσβαση των ανηλίκων στις διαδικασίες ασύλου και θα δύνανται να απολαμβάνουν τα ίδια νομικά δικαιώματα με τα αντίστοιχα Κέντρα Φιλοξενίας που βρίσκονται πλησίον των αντίστοιχων Π..Γ.Α.
Στην περίπτωση που αυτό κριθεί ανέφικτο η μη υλοποιήσιμο, να τεθεί πλαίσιο
τοπικής αρμοδιότητας του Νομού Θεσσαλίας , το Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου Θεσσαλονίκης , ως το πιο κοντινό ΠΓΑ καθώς κρίνεται, από εμπειρία, ιδιαιτέρως δυσχερής και κουραστική η μετάβαση των ανηλίκων στα ΠΓΑ Αττικής , ειδικώς για τις πολύωρες συνεντεύξεις τους.

2. Δημιουργία νομικού / διοικητικού πλαισίου καθορισμού και διευκρίνισης επί μέρους θεμάτων για την διαδικασία χορήγησης ανθρωπιστικής προστασίας σε ανήλικους , καθότι μέχρι σήμερα η διαδικασία είναι διοικητικά πολύπλοκη.
Καθορισμός τοπικής αρμοδιότητας των αρμοδίων αρχών για την παραλαβή και την εξέταση αιτήσεων ανθρωπιστικής προστασίας, ώστε να είναι οι Διευθύνσεις της Αποκεντρωμένων Διοικήσεων της χώρας του Υπουργείου Εσωτερικών, ανάλογα με τον τόπο διαμονής του ανηλίκου/ Διοικητική Περιφέρεια. Θα πρέπει να καθοριστεί επιμελώς ο χρόνος έκδοσης των εν λόγω αποφάσεων, που θα πρέπει να είναι σύντομος .

3.Διευκρίνιση του τρόπου εφαρμογής της δωρεάν παροχής νομικής συμβουλευτικής/ συνδρομής/ στελέχωσης του Μητρώου Δικηγόρων της Υπηρεσίας Ασύλου .
Παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής και απαλλαγής όλων των νομικών εξόδων /παραβόλων / διπλοτύπων ειδικά για τα άτομα με απορριπτική σε Β’ Βαθμό, που επιθυμούν σε περαιτέρω άσκηση ενδίκων μέσων για την προστασία διασφάλισης των δικαιωμάτων τους, και κατ΄αυτόν τον τρόπο να έχουν δωρεάν άσκηση και εκδίκαση αιτήσεων ακυρώσεως, αιτήσεων αναστολής εκτέλεσης και εν γένει προσφυγής σε Διοικητικά Δικαστήρια .
Επίσης να παρέχεται δωρεάν παροχή νομική συμβουλευτική/ συνδρομή σε όλες τις ποινικές διαδικασίες /μηνύσεις /καταγγελίες / δίκες των ανηλίκων , με την ως άνω αναφερόμενη στελέχωση του Μητρώου και την απαλλαγή εκδόσεως διπλοτύπων και παραβόλων για αυτές τις ενέργειες .

4. Διευκόλυνση όλων των διοικητικών διαδικασιών για ζητήματα όπως ηλεκτρονικές επιδόσεις αποφάσεων στους παριστάμενους κατά την συνέντευξης πληρεξουσίους δικηγόρους, εξομοιούμενης με την δια ζώσης επίδοση στους αιτούντες.

5. Άμεση υλοποίηση του καθεστώτος υπό ανοχή παραμονής στη χώρα , το οποίο να χορηγείται σε ασυνόδευτους ανηλίκους που δεν δικαιούνται νομικό καθεστώς, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, θεωρώντας ότι η επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής τους δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους έως ότου ενηλικιωθούν και αυτό να προβλέπεται να περικλείεται σε αποφάσεις α η β βαθμού η σε κάθε περίπτωση να ισχύει για όλους ανεξαιρέτως τους ανηλίκους, που δεν επιθυμούν να επιστέψουν στην χώρα καταγωγής τους.

ΣΤΟΧΟΣ 3, ΕΠΙΔΙΩΞΗ 2, ΔΡΑΣΕΙΣ 1, 2, 3

Επαναπροσδιορισμός και νέος καθορισμός των προσόντων για την ένταξη / διευκόλυνση στην διαδικασία απόκτησης ιθαγένειας των δικαιούχων διεθνούς προστασίας.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΚΟΠΟΣ 1, ΣΤΟΧΟΣ 1 & 2
Αξιολόγηση των αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης και συμμετοχής στο πρόγραμμα relocation και από τις εθνικές αρχές (Υπηρεσίες Ασύλου), με δυνατότητα παρέμβασης αυτών ως «οιονεί συνηγόρων» υπέρ των ασυνόδευτων ανηλίκων για την αποδοχή των αιτημάτων τους από τις εκάστοτε Αλλοδαπές Υπηρεσίες Ασύλου. Ενδεχόμενη προηγούμενη διαβούλευση μεταξύ των Ελληνικών Αρχών και των αντίστοιχων στις χώρες υποδοχής για την κρίση περί της βασιμότητας των αιτημάτων οικογ. επαν. και μεταστέγασης με γνώμονα πάντα το βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων. Θέσπιση ειδικού δικαιοδοτικού οργάνου που θα εξυπηρετεί τον παραπάνω ρόλο και θα έχει παρεμβατικό χαρακτήρα προς υποστήριξη των ανηλίκων, προκειμένου να δοθεί στους τελευταίους η δυνατότητα της επανένωσης τους με τα μέλη της οικογένειας τους, εφόσον βέβαια πληρούνται οι σχετικές προϋποθέσεις.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΚΟΠΟΣ 2, ΣΤΟΧΟΣ 1
• Θέσπιση εύλογου χρόνου νομικής προστασίας και υποστήριξης των ανηλίκων για το χρονικό διάστημα που ακολουθεί την ενηλικίωσή τους, καθώς το υφιστάμενο καθεστώς υπολαμβάνει εσφαλμένα ότι τα ασυνόδευτα αυτά πρόσωπα μόλις συμπληρώσουν τα 18 έτη, δεν απολαμβάνουν πλέον των προνομίων της ανηλικότητας τους και δύνανται να διαχειρίζονται τα νομικά τους ζητήματα ατομικά και χωρίς καμία άλλη συνδρομή από τους αρμόδιους φορείς. Τούτο φυσικά αποτελεί μείζον θέμα προς συζήτηση και απαιτεί άμεσα μία νομική «ανακατασκευή», καθώς είναι προφανές ότι το πρόσωπό που είναι «18 και μία μέρας» δεν γίνεται αυτόματα και πλήρως ικανό για τη διαχείριση των νομικών του ζητημάτων και βεβαίως χρειάζεται σχετική καθοδήγηση από Δικηγόρο και οικονομική ενίσχυση, άλλως δωρεάν παροχή νομικών υπηρεσιών.
• Θέσπιση ενός μηχανισμού αξιολόγησης των νομικών υποθέσεων των ασυνόδευτων ανηλίκων, των νομικών βημάτων που θα πρέπει να λάβουν χώρα για λογαριασμό τους, και του χρόνου διεκπεραίωσης και επίλυσης αυτών, έτσι ώστε να γίνεται πιο ορθή κατανομή τους στα κέντρα-δομές φιλοξενίας τους, προκειμένου να αποφεύγονται άσκοπες τοποθετήσεις τους, οι οποίες έχουν ως απόρροια την απώλεια σημαντικού χρόνου για τον χειρισμό των υποθέσεών τους και την έλλειψη νομικής ενότητας των υποθέσεων τους. Δέον είναι η Νομική Υπηρεσία της Δομής, του Κέντρου που αναλαμβάνει τη φιλοξενία των ασυνόδευτων ανηλίκων να έχει τον απαραίτητο χρόνο, έτσι ώστε να χειρίζεται την υπόθεση στην ολότητα της και να επιδιώκει το τελικό αποτέλεσμα, προς το βέλτιστο συμφέρον των ανηλίκων.
• Θέσπιση μηχανισμών προς επίσπευση των νομικών διαδικασιών που αφορούν τους ασυνόδευτους ανηλίκους, δεδομένου ότι αυτές είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες, με αποτέλεσμα να καλλιεργείται στους ανηλίκους το αίσθημα της ανασφάλειας και της δυσπιστίας προς τους αρμόδιους φορείς, πολλώ μάλλον εάν ληφθεί υπόψη σας, η ευαλωτότητα εκείνων, λόγω των δυσκολιών που έχουν περάσει και των κακουχιών που έχουν αντιμετωπίσει σε τόσο νεαρή και ευαίσθητη ηλικία.
Σχετικά με τις διαδικασίες εξέτασης αιτημάτων διεθνούς προστασίας και οικογενειακής επανένωσης παρόλο που το θεωρητικό πλαίσιο κρίνεται επαρκές, στην πράξη και την καθημερινή πρακτική προκύπτουν πλήθος προκλήσεων που χρήζουν αντιμετώπισης όπως:
– Επίσπευση της διαδικασίας εξέτασης των αιτημάτων διεθνούς προστασίας και οικογενειακής επανένωσης και ταχύτερος ορισμός ραντεβού καταγραφών, συνεντεύξεων κτλ. των ανηλίκων με τη στελέχωση των Υπηρεσιών Ασύλου και της Μονάδας Δουβλίνου με επαρκές και μόνιμο προσωπικό. Εφαρμογή στην πράξη πρακτικών διευκόλυνσης των διαδικασιών προς αποφυγή άσκοπης αναμονής και πολύωρης ταλαιπωρίας των ήδη επιβαρυμένων ανηλίκων καθώς και των επαγγελματιών που χειρίζονται τις υποθέσεις τους.
– Αποφυγή φαινομένων όπως η διακοπή συμβάσεων προσωπικού, η επαναπρόσληψή του κτλ. τα οποία δυσχεραίνουν τη συνέχεια και την ενιαία προσέγγιση στην εξέταση των αιτημάτων και θέτουν σε κίνδυνο την απρόσκοπτη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ανηλίκων.
– Καθιέρωση ενιαίων και ομοιόμορφων πρακτικών στο χειρισμό των αιτημάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων από όλα τα ΠΓΑ στην Αθήνα και την Περιφέρεια, όσον αφορά όλα τα στάδια της διαδικασίας εξέτασης π.χ. τον τρόπο, τον χρόνο ορισμού ραντεβού κτλ ώστε να διευκολύνεται το έργο των επαγγελματιών που χειρίζονται υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων.
– Ειδική πρόβλεψη για την άμεση μεταφορά της υπόθεσης κάθε ασυνόδευτου ανηλίκου από το ΠΓΑ της πόλης υποδοχής του σε αυτό που υπάγεται μετά τη φυσική μετακίνησή του, ώστε να αποφεύγονται άσκοπες μετακινήσεις των ανηλίκων και των επαγγελματιών που χειρίζονται τις υποθέσεις τους από μία πόλη σε άλλη πχ για τη διεξαγωγή συνέντευξης του ανηλίκου κτλ.
• Σε περίπτωση μη αποδοχής του αιτήματος διεθνούς προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων από τις Ελληνικές Αρχές, πρόβλεψη για μεταβατικό στάδιο «ανοχής», κατά το οποίο θα πρέπει να διερευνώνται και να αξιολογούνται κατά περίπτωση οι υποθέσεις τους και να αναζητούνται εναλλακτικοί τρόποι νομιμοποίησής τους και ένταξης τους στο ελληνικό δικαιϊκό σύστημα, λαμβανομένων υπόψη εξατομικευμένων συνδυαστικών κριτηρίων που θα δικαιολογούν την νόμιμη παραμονή τους στην Ελλάδα, η οποία δυστυχώς τις περισσότερες φορές δεν αποδεικνύεται με κάποιο πρόσφορο τρόπο λόγω της επί μακρόν παράνομης παρουσίας τους.
• Προώθηση με κάθε πρόσφορο μέσο της διακρατικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. όσον αφορά τη διαδικασία οικογενειακής επανένωσης ώστε να διαμορφωθεί ένα σαφές και ενιαίο πλαίσιο εφαρμογής του Κανονισμού του Δουβλίνου και να αποφεύγονται φαινόμενα διαφορετικής ερμηνείας των διατάξεών του από κάθε χώρα τα οποία προκαλούν σύγχυση και δυσχεραίνουν το έργο των επαγγελματιών που χειρίζονται τέτοιες υποθέσεις.
• Προώθηση με κάθε πρόσφορο μέσο της διακρατικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. προς το σκοπό της επανέναρξης του προγράμματος μετεγκατάστασης (relocation) μέσα στο νέο έτος κατόπιν της ολοκλήρωσης αυτού κατά το προηγούμενο έτος ώστε να κατανεμηθεί ισομερώς το βάρος της διαχείρισης του προσφυγικού ζητήματος σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Μέσω της επανέναρξης του προγράμματος θα δοθεί η δυνατότητα ένταξης σε αυτό ανηλίκων, οι οποίοι κατόπιν της καταγραφής τους δεν επιθυμούν να παραμείνουν στη χώρα εξυπηρετώντας έτσι το βέλτιστο συμφέρον τους.
• Δυνάμει του προοιμίου της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οικογένεια αποτελεί το κύριο και φυσικό περιβάλλον για την ανάπτυξη και την ευημερία των παιδιών και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να της παρέχονται η απαραίτητη προστασία και συνδρομή. Στο πλαίσιο αυτό με στόχο την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος και τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του ασυνόδευτου ανηλίκου, προκρίνεται η διασταλτική ερμηνεία των διατάξεων του Κανονισμού Δουβλίνου ΙΙΙ για την περίπτωση των συγγενών που είναι πολίτες στα εν λόγω κράτη και όχι γραμματική και αυστηρή εφαρμογή των άρθρων 16 και 17 του Κανονισμού για τα οποία καθίσταται πολλές φορές δυσχερής η απόδειξη των προϋποθέσεων που απαιτούνται και συχνά οδηγούν δίχως άλλο σε απόρριψη των αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης προκαλώντας πρόσθετο άγχος στους ανηλίκους. Σε κάθε δε περίπτωση, ακόμα και στην περίπτωση της απόρριψης του αιτήματος για οικογενειακή επανένωση μέσω του Κανονισμού Δουβλίνου ΙΙΙ, προτείνεται η σύσταση ειδικού μηχανισμού άμεσης συνεργασίας μέσω των Πρεσβειών των κρατών μελών και όχι μόνο, για την διευκόλυνση και επιτάχυνση των χρονοβόρων διαδικασιών της οικογενειακής επανένωσης προκειμένου να εξαντληθεί κάθε προσπάθεια επίτευξης του αιτήματος οικογενειακής επανένωσης και ακολούθως σε έσχατη λύση να εξετάζεται η παραπομπή του αιτούντος στην κανονική διαδικασία του ασύλου λαμβάνοντας υπόψη την βούληση του ασυνόδευτου ανηλίκου

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΚΟΠΟΣ 2, ΣΤΟΧΟΣ 1
Συγκρότηση ομάδων εργασίας μεταξύ του εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού των κέντρων φιλοξενίας (πχ Νομικών συμβούλων) με την επιστημονική ομάδα της Ειδικής Γραμματείας και της Υπηρεσίας Ασύλου προκειμένου να υπάρχει ενεργός συμμετοχή και συνεχής αλληλοτροφοδότηση – εξεύρεση μεθόδων επίλυσης των νομικών ζητημάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΚΟΠΟΣ 2, ΣΤΟΧΟΣ 1, ΔΡΑΣΗ 1.3
Τέλος, χαιρετίζουμε την πρωτοβουλία για την υλοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης των επαγγελματιών που ασχολούνται με το χειρισμό υποθέσεων ασυνόδευτων ανηλίκων και ειδικότερα των δικηγόρων, τα οποία κρίνουμε επωφελή για το ιδιαιτέρως δύσκολο έργο μας, το οποίο απαιτεί ευαισθησία αλλά και εξειδικευμένες γνώσεις. Αναμένουμε αποσαφήνιση και διευκρινίσεις σχετικά με τις προϋποθέσεις συμμετοχής στα σεμινάρια αυτά, τον Φορέα υλοποίησής τους κτλ

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΚΟΠΟΣ 2, ΣΤΟΧΟΣ 2
Επειδή συνδετικός κρίκος των πολιτών μεταξύ τους είναι ο κάθε Δήμος -ως θεσμός- θα πρέπει να υπάρχει στενή συνεργασία μεταξύ Δομών(φορέων) και Δήμων ούτως ώστε οι πολίτες να συμμετέχουν εμπράκτως και να βοηθούν στην κοινωνική ένταξη των προσφύγων στην ευρωπαϊκή κοινωνία ,αποδεχόμενοι(οι πολίτες) ότι θα πρέπει οι πρόσφυγες να διατηρήσουν τα ήθη και τα έθιμά τους προκειμένου να μην απωλέσουν την ταυτότητά τους. Αντιθέτως, απόντων των Δήμων –ως φορέων-από τις κοινωνικές δράσεις των προσφύγων, απουσιάζουν και οι πολίτες ενώ οι πρόσφυγες απομονώνονται κοινωνικά και στοχοποιούνται.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΤΟΧΟΣ 3
Είναι ανεπαρκής η ενημέρωση των πολιτών ως προς το ποιος επωμίζεται το κόστος διαβιώσεως των προσφύγων στην Ελλάδα. Αυτό, έχει σαν αποτέλεσμα οι πολίτες να θεωρούν ότι το επωμίζεται το κράτος και κατ’ επέκταση οι πολίτες-φορολογούμενοι.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΚΟΠΟΣ 3
Όταν αναγνωρίζεται τελεσιδίκως ότι απορρίπτεται το αίτημά του περί διεθνούς ή επικουρικής προστασίας ,τόσον ο ανήλικος πρόσφυγας όσο και ο πρόσφυγας γενικά και διατάσσεται η επιστροφή του στην χώρα του, θα πρέπει αυτός με έξοδα του Ελληνικού κράτους να επιστρέφεται στην χώρα του, με τον πιο ασφαλή τρόπο, ενώ μέχρι αυτήν την στιγμή, δεν έχουμε δει να συμβαίνει και στερούμενος νομιμοποιητικών εγγράφων στην χώρα μας, γίνεται θύμα και «έρμαιο» στα χέρια στυγνών εργοδοτών, οι οποίοι γνωρίζοντας το πρόβλημα των προσφύγων ,παρέχουν «μαύρη εργασία »με πενιχρά ημερομίσθια επιπέδου Κίνας ή Τουρκίας. Αυτό σημαίνει ότι αφού οι εργαζόμενοι αδυνατούν με τα ημερομίσθια αυτά να καλύψουν αξιοπρεπώς τις βιοτικές τους ανάγκες, να είναι-κάποιοι από αυτούς – επιρρεπείς στην παραβατικότητα(απαγωγές και εκβιασμοί για λύτρα , κλοπές, κατάρτιση και χρήση ή πώληση πλαστών εγγράφων και άλλων αδικημάτων που προβλέπονται από τον Π.Κ

ΠΥΛΩΝΑΣ 1, ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ
Αναφορικά με την τοποθέτηση ασυνόδευτων ανηλίκων στα Κέντρα Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, παρατηρούνται προκλήσεις που προκύπτουν όταν τοποθετούνται στα ΚΦΑΑ ασυνόδευτοι ανήλικοι των οποίων το προφίλ δεν μπορεί να υποστηριχθεί από το υφιστάμενο πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων.
Στα παραπάνω εμπίπτουν οι εξής περιπτώσεις ανηλίκων:
• Ανήλικοι με ιστορικό παραβατικότητας (π.χ. σχηματισμός δικογραφίας για διαπραχθέν αδίκημα, όπως η διακίνηση ναρκωτικών): Οι εν λόγω ανήλικοι δεν μπορούν να υποστηριχθούν κατάλληλα από το πλαίσιο, καθώς δημιουργούν συνθήκες ανασφάλειας και φόβου σε προσωπικό και λοιπούς ωφελούμενους, ενώ δύνανται επίσης να επηρεάσουν αρνητικά τη συμπεριφορά ωφελούμενων που παρουσιάζουν επιρρέπεια για ατομικούς, οικογενειακούς ή/και κοινωνικούς λόγους (π.χ. άτολμα χωρίς αυτοπεποίθηση παιδιά).
• Ανήλικοι-χρήστες ναρκωτικών ουσιών: Οι εν λόγω ανήλικοι δεν μπορούν να υποστηριχτούν από το πλαίσιο λειτουργίας των ΚΦΑΑ, διότι η διαχείριση της εξάρτησής τους απαιτεί ειδική προσέγγιση σε συγκεκριμένο θεραπευτικό και υποστηρικτικό πλαίσιο. Η παραμονή τους σε ΚΦΑΑ ενέχει, ταυτόχρονα, τον κίνδυνο εθισμού σε ναρκωτικές ουσίες άλλων ωφελούμενων, οι οποίοι είναι επιρρεπείς για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Ανάγκη δημιουργίας κλειστών προγραμμάτων απεξάρτησης για ασυνόδευτα ανήλικα που δεν θα έχουν ως προτεραιότητα ένταξης τη γλώσσα επικοινωνίας (πχ μόνο ελληνικά).

• Ανήλικοι με διαγνωσμένη ψυχιατρική ή νευρολογική διαταραχή: Οι εν λόγω ανήλικοι χρήζουν στοχευμένης περίθαλψης σε εξειδικευμένο πλαίσιο ως προς τη νόσο τους. Η τοποθέτηση αυτών σε ΚΦΑΑ που δεν διαθέτουν την απαιτούμενη υποδομή και κατάρτιση, θέτει σε περαιτέρω κίνδυνο τόσο την υγεία των ίδιων όσο και την ασφάλεια προσωπικού και ωφελούμενων. Εναλλακτική πρόταση αποτελεί η στελέχωση των ΚΦΑΑ με εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (π.χ. ψυχίατρος, νοσηλευτής κ.ά.).
• Ανήλικοι από πληθώρα διαφορετικών χωρών προέλευσης: Τη δεδομένη στιγμή στα ΚΦΑΑ του ΕΕΣ φιλοξενούνται ανήλικοι που προέρχονται από Αφγανιστάν, Συρία, Μπαγκλαντές, Πακιστάν, Αίγυπτο, Χώρες της Αφρικής, Αλβανία, Ιράν, Ιράκ κτλ. Η συνύπαρξη ανηλίκων από πολλές και διαφορετικές χώρες δημιουργεί εντάσεις και ακραία περιστατικά που θέτουν σε κίνδυνο την εύρυθμη και ασφαλή λειτουργία των ΚΦΑΑ, καθώς ανήλικοι διαφορετικής καταγωγής εχθρεύονται -είτε ατομικά είτε σε ομάδες- λόγω αντιπαλοτήτων που προϋπάρχουν στις χώρες καταγωγής τους. Προτείνεται η φιλοξενία ανηλίκων με περιορισμό του βαθμού ανομοιογένειας ως προς τις χώρες προέλευσης.
• Ανήλικοι με μεγάλη απόκλιση ηλικίας ως προς το μέσο όρο ηλικίας των φιλοξενούμενων: Τα ΚΦΑΑ του ΕΕΣ φιλοξενούν ανηλίκους από 15 έως 18 ετών. Ωστόσο, τοποθετούνται επίσης σε αυτά ανήλικοι 12-15 ετών, γεγονός που δημιουργεί, λόγω ηλικιακής ανομοιογένειας, δυσλειτουργία, η οποία εντείνεται όταν συνδυάζεται με τους παράγοντες που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Επιπλέον, είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ότι οι διαδικασίες αποχώρησης των ωφελούμενων που ενηλικιώνονται είναι χρονοβόρες, με συνέπεια να συμβιώνουν στα ΚΦΑΑ μικρής ηλικίας ανήλικοι με ενηλίκους. Προτείνεται η υιοθέτηση της πιστοποίησης ανηλικότητας ως προϋπόθεση τοποθέτησης ανηλίκων στα ΚΦΑΑ.
• Ανήλικοι που δεν υποστηρίζονται γλωσσικά από τις σχετικές υπηρεσίες των ΚΦΑΑ: Όταν στα ΚΦΑΑ τοποθετούνται ανήλικοι των οποίων η μητρική γλώσσα δεν παρέχεται από τις υπηρεσίες διερμηνείας των Κέντρων, η υποστήριξή τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη και παρουσιάζει αποσπασματικό χαρακτήρα. Ταυτόχρονα, οι εν λόγω ανήλικοι εμφανίζουν μειωμένη συμμετοχή στις δραστηριότητες των Κέντρων και επιλέγουν να απομονώνονται.
ΠΥΛΩΝΑΣ 1, ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
Καθυστέρηση (2 μήνες περίπου) στην ενεργοποίηση του Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης (ΠΑΜΚΑ) με αποτέλεσμα πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι να μη δύνανται να εμβολιαστούν.
Καθυστερήσεις στη καταγραφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Υπηρεσία Ασύλου με συνέπεια τη δυσκολία πρόσβασης σε δημόσιες υπηρεσίες υγείας (όπως για παράδειγμα αδυναμία διενέργειας rapid τεστ ή συνταγογράφησης φαρμάκου)

ΠΥΛΩΝΑΣ 1, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Εντοπίζονται προκλήσεις που λειτουργούν παρελκυστικά, αν όχι απαγορευτικά σε ορισμένες περιπτώσεις, αναφορικά με την ένταξη των ανηλίκων προσφύγων στη δημόσια εκπαίδευση. Η βασικότερη εξ αυτών σχετίζεται με το γεγονός ότι καθυστερεί σημαντικά, σχεδόν κάθε χρόνο, η πρόσληψη των Εκπαιδευτικών που αναλαμβάνουν τα Τμήματα Υποδοχής Ζ.Ε.Π. (Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας) με αποτέλεσμα να ατονεί γρήγορα το ενδιαφέρον των ασυνόδευτων ανηλίκων να συνεχίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία, αφού δεν είναι, κατά γενική ομολογία, σε θέση να παρακολουθούν τα σχολικά μαθήματα που προβλέπονται από το ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου και αφορούν κατ’ αποκλειστικότητα τους γηγενείς μαθητές. Από τη στιγμή, επομένως, που θεωρούν και οι ίδιοι οι ανήλικοι πρόσφυγες ότι δεν υποστηρίζονται επαρκώς από το κείμενο πλαίσιο, παρατηρούνται ήδη, ένα μήνα μετά την έναρξη φοίτησής τους, αξιοσημείωτες διαρροές, τις οποίες οι υπεύθυνοι των δομών δυσκολεύονται να αναχαιτίσουν. Ταυτόχρονα, οι απουσίες που σημειώνονται το εν λόγω διάστημα δυσχεραίνουν έτι περαιτέρω την όλη διαδικασία κινητοποίησής τους, δεδομένου ότι ως επί το πλείστον απορρίπτονται, πριν καν ξεκινήσει για τους ίδιους η εκπαιδευτική κανονικότητα. Προτείνεται η τμηματοποίηση μέσω της εξατομίκευσης εκπαιδευτικών αναγκών και η ανάγκη συγκεκριμένου σχεδίου παρέμβασης που λαμβάνει υπόψιν τις ιδιαίτερες ανάγκες της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας.

ΠΥΛΩΝΑΣ1, ΣΚΟΠΟΣ1, ΣΤΟΧΟΣ2, ΔΡΑΣΗ 2.1.1
Αξιοποίηση της πολυετούς εμπειρίας και της τεχνογνωσίας που έχουν αποκτήσει διάφοροι Οργανισμοί στο πλαίσιο του σχεδιασμού, της ανάπτυξης και της υλοποίησης υπηρεσιών προς όφελος της προστασίας και της υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων και με σκοπό την αποφυγή αλληλοεπικάλυψης παρεχόμενων υπηρεσιών. Παραδείγματος χάριν, ως προς τη λειτουργία της τηλεφωνικής γραμμής είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός λειτουργεί από το 1998 Τηλεφωνική Γραμμή Πληροφόρησης και Υποστήριξης Προσφύγων, καλύπτοντας 16 γλώσσες και διαλέκτους σε 12ώρη βάση με σκοπό την παροχή ακριβούς και επικαιροποιημένης πληροφόρησης στη μητρική γλώσσα των προσφύγων και τη διευκόλυνση της πρόσβασης των τελευταίων σε φορείς και υπηρεσίες. Το προσωπικό που απασχολείται στην εν λόγω Γραμμή, έχει αποκτήσει υψηλό επίπεδο εμπειρίας και τεχνογνωσίας, μέσω της συνεχούς κατάρτισης και εκπαίδευσης, ενώ η λειτουργίας της ως άνω Γραμμής στηρίζεται σε πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας που συνεχώς επικαιροποιούνται.
ΠΥΛΩΝΑΣ1, ΣΚΟΠΟΣ1, ΣΤΟΧΟΣ4, ΔΡΑΣΗ 4.1.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Κανονισμός λειτουργίας των Κέντρων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων απαιτείται και εγκρίνεται από το χρηματοδοτικό πλαίσιο, είναι σημαντικό να εμπλουτιστεί με θέματα που αφορούν σε ασφάλεια και προστασία προσωπικού και ωφελούμενων, να είναι σε εναρμόνιση με τις πολιτικές που υιοθετεί ο Οργανισμός που λειτουργεί Κέντρα Φιλοξενίας, να περιλαμβάνει με σαφήνεια τις κυρώσεις ενδεχόμενης παραβίασης τόσο από τους ωφελούμενους όσο και από το προσωπικό και να έχει νομική ισχύ, προκειμένου να αναγνωρίζεται από το σύστημα παιδικής προστασίας.
ΠΥΛΩΝΑΣ1, ΣΚΟΠΟΣ2, ΣΤΟΧΟΣ1, ΔΡΑΣΗ 1.1.
Ως προς το σχεδιασμό και την ανάπτυξη ψηφιακού υλικού και εργαλείων, φιλικών προς την ομάδα ασυνόδευτων ανηλίκων, είναι σημαντικό πριν την ανάθεση της δημιουργίας τους, να διενεργεί χαρτογράφηση των υφιστάμενων με σκοπό τη εξοικονόμηση πόρων, ανθρώπινων και οικονομικών.
ΠΥΛΩΝΑΣ 1, ΣΤΟΧΟΣ 3, ΔΡΑΣΗ 3.2
• Δημιουργία ολοκληρωμένων προγραμμάτων κατάρτισης για επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ώστε να παρέχεται εκπαίδευση σε διαγνωστικά εργαλεία:
Α) προβολικού χαρακτήρα, όπως το ιχνογράφημα,
Β) εκτίμησης του βαθμού της ψυχικής ανθεκτικότητας του ανηλίκου,
Γ) ψυχομετρικών διαγνωστικών εργαλείων για αξιολόγηση διαφορετικών τύπων νοημοσύνης.
• Δημιουργία ολοκληρωμένων οδηγών και προγραμμάτων για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων.
• Δημιουργία ολοκληρωμένων προγραμμάτων ειδικά για χρήστες ψυχοτρόπων ουσιών.

ΣΤΟΧΟΣ 5, ΔΡΑΣΗ 5.2
Τακτική εποπτεία από ειδικούς ψυχικής υγείας στους επαγγελματίες, που εργάζονται στο πεδίο.

ΠΥΛΩΝΑΣ 2, ΣΤΟΧΟΣ 2, ΔΡΑΣΗ 2.6
Δυνατότητα πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων σε αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες τόσο εντός όσο και εκτός των Κέντρων Φιλοξενίας με στόχο την ομαλή προσαρμογή τους στο κοινωνικό σύνολο και την άμεση επαφή τους με την τοπική κοινότητα. Είναι σημαντικό να υπάρχει δωρεάν πρόσβαση των ασυνόδευτων ανηλίκων σε κάποια προγράμματα του εκάστοτε Δήμου, αλλά και να υπάρχουν εξειδικευμένοι επαγγελματίες από τον χώρο του αθλητισμού και της τέχνης, που θα παρέχουν τις υπηρεσίες τους εντός των Δομών.

ΠΥΛΩΝΑΣ 3, ΣΤΟΧΟΣ 1, ΔΡΑΣΗ 1.1. & 1.2
Δημιουργία ολοκληρωμένων προγραμμάτων ειδικά για θύματα βίας, σε ισόβαθμο επίπεδο με την πρόληψη. Πρέπει επίσης να υπάρξουν και προγράμματα αντιμετώπισης της βίας.
1 Φεβρουαρίου 2022, 09:44 | Δίκτυο Για τα Δικαιώματα του παιδιού

Μόνιμος Σύνδεσμος

Ως Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού θα θέλαμε να καλωσορίσουμε την Δημόσια Ηλεκτρονική Διαβούλευση για την «Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων» (στο εξής «Στρατηγική»), η οποία αποτελεί ένα πολύ ουσιαστικό σε περιεχόμενο κείμενο που λαμβάνει υπόψη, προσδίδοντας την πρέπουσα σημασία, τις αρχές που πηγάζουν από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία πρέπει να γίνεται σεβαστή. Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η στρατηγική αυτή περιλαμβάνει συγκεκριμένους στόχους και μετρήσιμους δείκτες, γεγονός το οποίο θα μπορεί να συμβάλλει στη λήψη δεδομένων που θα αφορούν τα ασυνόδευτα παιδιά και με τον τρόπο αυτό θα μπορεί να πραγματοποιείται σύγκριση και έλεγχος της στρατηγικής και του κατά πόσο έχουν επιτευχθεί οι στόχοι της.

Ωστόσο, για να επιτευχθούν οι στόχοι που προβλέπονται στη Στρατηγική και να μπορούν να υλοποιηθούν σε πρακτικό επίπεδο οι διαδικασίες που περιγράφονται, είναι πολύ σημαντικό να τηρηθεί ο “Συντονισμός δράσης υπηρεσιών και φορέων, κρατικών και μη, που εμπλέκονται σε ζητήματα προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων, όπως στέγαση, υγεία, εκπαίδευση και εργασία”, όπως αναφέρεται στη Στρατηγική.

Σε ό,τι αφορά στου Πυλώνες, τους Σκοπούς και του Στόχους της Στρατηγικής, το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει τις παρακάτω παρατηρήσεις:

Πυλώνας 1, Σκοπός 1, Στόχος 2 που αφορά το πρόγραμμα Θέσπισης Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης: Δεν υπάρχει ρητή αναφορά για αναλογική εφαρμογή της διαδικασίας διακρίβωσης ανηλικότητας όπως περιγράφεται αναλυτικά στη σελίδα 21 και αναφέρεται σε όλα τα στάδια. Περαιτέρω, είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι πρέπει να υπάρχει διασφάλιση της τήρησης της υπ’ αρ. 9889 κοινής απόφασης (ΚΥΑ) των Υπουργών Υγείας και Μετανάστευσης και Ασύλου (Β’ 3390), καθώς οι δημόσιες δομές υγείας δεν έχουν γνώση αυτής και δεν την ακολουθούν. Επιπλέον, έχει εντοπιστεί η ανάγκη για τη δημιουργία κινητών κλιμακίων με εξειδικευμένο προσωπικό, οι οποίες θα μπορούν άμεσα να εφαρμόζουν την ως άνω ΚΥΑ και να γνωστοποιούν άμεσα το αποτέλεσμα της ηλικίας του παιδιού, προκειμένου να λαμβάνει και την αντίστοιχη με την ηλικία του υποστήριξη. Θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι στη θέσπιση του Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης δεν γίνεται αναφορά σε παιδιά τα οποία δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν να ενταχθούν στο σύστημα παιδικής προστασίας που έχει προβλεφθεί και ορίζεται από την Ειδική Γραμματεία, παιδιά για τα οποία θα πρέπει να υπάρξει ανάλογη μέριμνα και σχεδιασμός από την Πολιτεία.

Πυλώνας 1 σκοπός 2, στόχος 2 για την εκπροσώπηση και επιτροπεία, στη δράση 2.1. στην 1η παράγραφο πρέπει να προστεθούν τα στοιχεία ε’ και στ΄ που λείπουν.

Η πρόβλεψη και περιγραφή του προγράμματος επιτροπείας (σελ. 42 επ.) είναι πολύ σημαντικό που αναφέρεται, ωστόσο ακόμα πιο σημαντικό είναι να εκκινήσει η εφαρμογή του. Η Στρατηγική αναφέρει : « Για τον σκοπό αυτόν, έχει ξεκινήσει και θα ολοκληρωθεί μεταρρύθμιση της νομοθεσίας έως τον Νοέμβριο του 2021» μεταρρύθμιση, η οποία δεν έχει υλοποιηθεί δυστυχώς. Οι επίτροποι θα αποτελέσουν τα πρόσωπα αναφοράς των παιδιών, έχοντας σύμφωνα με την πρόβλεψη του Ν. 4554/2018 εποπτικό ρόλο και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ζητείται και να διασφαλίζεται η συνεργασία τους με όλους τους φορείς που υποστηρίζουν τα παιδιά. Καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί η επικοινωνία, συμβολή και συνεργασία με τις/τους αρμόδιες Εισαγγελείς Ανηλίκων, που εκ του νόμου έχουν την προσωρινή επιμέλεια των παιδιών αυτών, καθώς και η συνεργασία και η λήψη των απόψεων και της εμπειρίας από οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών που παρέχουν υπηρεσίες παιδικής προστασίας. Τέλος, όπως περιγράφεται και είναι βαρύνουσας σημασίας, πρέπει να υλοποιηθεί η διάκριση των ρόλων των επαγγελματιών που υποστηρίζουν τα παιδιά, δηλαδή του επιτρόπου, του νομικού εκπροσώπου – δικηγόρου, των κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων, φροντιστών κτλ του παιδιού.

Τέλος, προτείνεται στη δράση 2.4 να υπάρξει ρητή πρόβλεψη για υποχρεωτική κάλυψη παροχής νομικής υποστήριξης και κατά την εξέταση του αιτήματος διεθνούς προστασίας σε πρώτο βαθμό από την Υπηρεσία Ασύλου.
1 Φεβρουαρίου 2022, 02:23 | ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΥ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Αναφέρεται στην ΕΣ ότι εφαρμόστηκε πιλοτικά μέσα στο 2021, με τη συνεργασία του ΔΟΜ και της Ύπατης Αρμοστείας για τους πρόσφυγες, ο μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής των ασυνόδευτων ανηλίκων που είναι άστεγοι ή ζουν σε επισφαλείς συνθήκες. Πρόκειται, προφανώς, για την κατηγορία των ασυνόδευτων ανήλικων που διέμεναν σε άγνωστο μέρος και αποτυπώνονταν σε συγκεκριμένο πεδίο στην ειδική ψηφιακή πλατφόρμα που είχε δημιουργήσει στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) το Υπουργείο Εργασίας και Κοιν. Αλληλεγγύης σε συνεργασία με τη UNICEF για την ανά δεκαπενθήμερα παρακολούθηση της διακύμανσης των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα.Είναι δυνατόν μέσα σε λίγους μήνες πιλοτικής εφαρμογής του Μηχανισμού να εντοπίσατε όλες αυτές τις περιπτώσεις και να τις τακτοποιήσατε σε ξενώνες φιλοξενίας ώστε από τον Αύγουστο του 2021 να έχετε αφαιρέσει τη σχετική πληροφόρηση για τον αριθμό των παιδιών που παραμένουν σε τέτοιες συνθήκες; Η δε πληροφόρηση για τη λειτουργία του μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής δεν αναφέρει πόσοι ανήλικοι ασυνόδευτοι τακτοποιήθηκαν σε ξενώνες μόνιμης φιλοξενίας και πόσοι εκτιμάται ότι παραμένουν σε εκκρεμότητα.
1 Φεβρουαρίου 2022, 02:52 | ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΤΑΡΑΜΠΟΥΚΑ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η επιδίωξη της διασφάλισης της υγείας και της ανάπτυξης των ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών «Καλή υγεία και Ευημερία», επιτυγχάνεται, όπως αναφέρεται στην Εθνική Στρατηγική, μέσω προγραμμάτων προώθησης της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων που θα υλοποιούνται σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας. Πώς αυτό συνάδει με την πρόσφατη απαγόρευση, με το άρθρο 38 του ν, 4865/21 που απαγορεύει τη συνταγογράφηση εξετάσεων, φαρμάκων και θεραπειών για ευάλωτες κατηγορίες, μεταξύ αυτών και οι αιτούντες άσυλο, οι μη διαθέτοντες νομιμοποιητικά έγγραφα παραμονής στη χώρα, οι ανιθαγενείς κ.λπ. από οποιονδήποτε γιατρό εκτός εκείνων του δημόσιου συστήματος των νοσοκομείων και των Κέντρων Υγείας;
31 Ιανουαρίου 2022, 13:07 | Αρσις Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων

Μόνιμος Σύνδεσμος

ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ TΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Άρσις Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων:

Σχόλια επί της ηλεκτρονικής δημόσιας διαβούλευσης

Αναρτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2022 το υπό ηλεκτρονική διαβούλευση κείμενο για την “Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων”.

Καταρχάς, χαιρετίζουμε την προσπάθεια που έχει εκπονηθεί από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Η συγκεκριμένη πρόταση καλύπτει χρονική περίοδο τουλάχιστον πέντε ετών, γεγονός που καθιστά την επιτυχή ανταπόκρισή της στις υφιστάμενες και μελλοντικές ανάγκες ακόμα πιο απαραίτητη.

Η θέση ότι η προτεινόμενη στρατηγική αποτελεί ένα “βαθιά πολιτικό κείμενο” ανταποκρίνεται απόλυτα στην πολιτική και την δράση της Άρσις:
στο πεδίο της παιδικής προστασίας δοκιμάζονται οι αρχές που διέπουν τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη, οι πολιτικές της κοινωνικής αλληλεγγύης και της διασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Η διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθησης των δικαιωμάτων των παιδιών, η αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, η πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης, καθώς και ο εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας αποτελούν εξίσου βασικούς πυλώνες της αποστολής και της λειτουργίας της Οργάνωσής μας.

Στο επίκεντρο των ανωτέρω αρχών – πρέπει να – βρίσκεται πάντοτε το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου.

Ακολουθούν σχόλια σε συγκεκριμένα σημεία του υπό διαβούλευση κειμένου:

Στρατηγικοί Πυλώνες δράσης – Αρχές:
Μελετώντας την υπό διαβούλευση εθνική στρατηγική παρατηρούμε ότι ορθά τίθεται στο επίκεντρο ως βασική αρχή το γεγονός ότι “κανένας ανήλικος δεν μπορεί να κρατηθεί διοικητικά, εκτός εάν αυτό προβλέπεται από τον νόμο, για το ελάχιστο χρονικό διάστημα, με σεβασμό στην ανηλικότητα, στην αρχή της αναλογικότητας, τα δικαιώματα του παιδιού και το βέλτιστο συμφέρον του και τηρώντας όλες τις θεσμικές εγγυήσεις2”. Η θέση της Οργάνωσής μας είναι ότι η διοικητική κράτηση δεν είναι σύμφωνη με την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει πρώτα να εξετάζονται όλα τα εναλλακτικά μέτρα της διοικητικής κράτησης, η οποία όταν εφαρμόζεται, θα πρέπει να αιτιολογείται ειδικά.

Χρηματοδοτικά προγράμματα
Οι χώροι φιλοξενίας και δράσεων των ασυνόδευτων ανηλίκων αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε λειτουργικά έξοδα ή άλλες ανάγκες λόγω της έλλειψης κονδυλίων. Ως αποτέλεσμα αναστέλλουν τη λειτουργία τους ή κλείνουν οριστικά. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία η διασφάλιση των χρηματοδοτικών προγραμμάτων και με την συνδρομή της Πολιτείας παράλληλα με την έκδοση σαφών οδηγιών για την χρηματοδότηση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών.

Έννοιες και Ορισμοί
Ως κατάλληλος όρος για τα “separated minors” στα Ελληνικά προτείνεται το «αποχωρισμένος». «Αποχωρισμένος από την οικογένεια του ανήλικος» ή «αποχωρισμένος ανήλικος» είναι το πρόσωπο κάτω των 18 ετών που στερείται γονικής μέριμνας, αλλά συνοδεύεται από ενήλικο συγγενή που στην πράξη τον φροντίζει (άρθρο 41 περ. θ του ν. 4636/2019). Στις περισσότερες περιπτώσεις στη συνέχεια του εγγράφου, ο όρος «ασυνόδευτος» χρησιμοποιείται για να περιλαμβάνει τόσο ασυνόδευτους ανηλίκους όσο και ανηλίκους που έχουν αποχωριστεί από την οικογένειά τους. Όποτε απαιτείται διαφοροποίηση, θα πρέπει να χρησιμοποιείται ο όρος «αποχωρισμένος», ο οποίος ανταποκρίνεται καλύτερα εννοιολογικά στην κατηγορία αυτών των παιδιών.

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Πρώτη υποδοχή
Ορθά στην σελίδα 13 του σχετικού κειμένου περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι όχι μόνο “Οι ανήλικοι που εισέρχονται στην Ελλάδα χωρίς τα απαραίτητα νομιμοποιητικά έγγραφα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της νομοθεσίας για τη μετανάστευση”, αλλά και, συχνά, ο εντοπισμός τους συνοδεύεται από την άσκηση ποινικής δίωξης για παράνομη είσοδο σύμφωνα με τον Ν.3386/2005. Την παραπάνω δυσμενή νομική ενέργεια δεν αντιλαμβάνονται οι ανήλικοι, ενώ πολλές φορές δεν γνωρίζουν καν ότι εκκρεμεί σε βάρος τους με αποτέλεσμα ακόμα και να καταδικάζονται ερήμην τους. Η κίνηση ποινικής δίωξης και η επιβολή ακόμα και αναμορφωτικού / θεραπευτικού μέτρου κωλύει την διαδικασία οικογενειακής επανένωσης ή μετεγκατάστασης.

Αυτή η πρακτική θα πρέπει ρητά να σταματήσει: αφενός υπάρχει νομικά η δυνατότητα για αποχή από την άσκηση ποινική δίωξη σε αυτές τις περιπτώσεις και αφετέρου προτείνεται να τίθεται η συγκεκριμένη ποινική δίωξη στο αρχείο σύμφωνα με το άρ. 43 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, αμέσως μετά την ταυτοποίηση του ανηλίκου και την εγγραφή του στο σχετικό μητρώο της Ειδικής Γραμματείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

Περαιτέρω, αναφέρεται ότι “Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται για τον εντοπισμό των μελών της οικογένειας του ανηλίκου, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλειά του/της, ωστόσο ο ανωτέρω εντοπισμός δεν γίνεται με συστηματοποιημένο τρόπο και ο χρόνος έναρξης της διαδικασίας συχνά ποικίλλει”. Η μεθοδολογία και τα μέσα που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα για τον εντοπισμό της οικογένειας του ανηλίκου δεν είναι συγκεκριμένα και οριοθετημένα, ενώ επίσης δεν υπάρχει κάποια μέριμνα ή νομοθετική πρόβλεψη για τη συμμετοχή του ανηλίκου στη διαδικασία εντοπισμού κατά τρόπο μάλιστα που θα διασφαλίζεται η ασφάλεια του και δε θα διαταράσσεται η ψυχοσυναισθηματική του κατάσταση. Περαιτέρω, η διαδικασία εντοπισμού της οικογένειας έχει ως στόχο την επανένωση του ανηλίκου με το μέλος ή τα μέλη της οικογένειας του, γεγονός που καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερές και χρονοβόρο όταν το οικογενειακό μέλος εντοπίζεται σε άλλο ευρωπαϊκό κράτος.

Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων
Στην 12η σελίδα και υπό τον τίτλο “Έννοιες και Ορισμοί” αναφέρεται ότι “… «επίτροπος» με βάση και την επικείμενη νέα νομοθεσία είναι ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή διεθνούς οργανισμού στην Ελλάδα, ο οποίος στη συνέχεια εξουσιοδοτεί φυσικό πρόσωπο – επαγγελματία να εκτελέσει τα καθήκοντα του επιτρόπου («εντεταλμένος επιτροπείας»).”

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή διεθνούς οργανισμού στην Ελλάδα, ο οποίος σύμφωνα και με τις διατάξεις του Ν. 4636/19, όπως ισχύει, είναι δυνατόν να οριστεί και ως εκπρόσωπος του ανηλίκου (βλ. και τον ορισμό του εκπροσώπου στο ίδιο το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής αμέσως παρακάτω), δεν είναι δυνατόν να έχει τον θεσμικό ρόλο του Επιτρόπου. Είναι δεδομένο ότι πολλά από τα αναφερόμενα νομικά πρόσωπα αναλαμβάνουν την φροντίδα δεκάδων, αν όχι εκατοντάδων, ασυνόδευτων ανηλίκων. Ως εκ τούτου πιστεύουμε ότι η ένταξη των παραπάνω προσώπων στην έννοια του Επιτρόπου αφενός δεν συνάδει με την θέση τους και αφετέρου δεν είναι αντικειμενικά εφικτή η ανταπόκρισή τους στο ρόλο του Επιτρόπου.

Στην επόμενη σελίδα του υπό συζήτηση κειμένου περιγράφεται ο θεσμός της Επιτροπείας με την σημείωση ότι, συχνά, “ελλείψει κατάλληλου φυσικού προσώπου η επιτροπεία μπορεί να ανατίθεται σε κατάλληλο ίδρυμα ή σωματείο ή σε αρμόδια κοινωνική υπηρεσία”. Ομοίως, στην σελίδα 15 ότι “ο Εισαγγελέας είναι περαιτέρω υπεύθυνος από τον νόμο να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον διορισμό μόνιμου επιτρόπου για ασυνόδευτους ανηλίκους και, ως εκ τούτου, μπορεί να διορίσει φυσικό πρόσωπο ή νομική οντότητα για την άσκηση ενεργειών επιτροπείας για τη συγκεκριμένη περίπτωση”.

Στο σημείο αυτό θεωρούμε αναγκαίο η παραπάνω ανάθεση να γίνεται βάσει ενός καταλόγου που θα περιλαμβάνει τα ιδρύματα, σωματεία ή κοινωνικές υπηρεσίες, τα οποία αποδέχονται και είναι σε θέση να αναλάβουν την Επιτροπεία. Έχει παρατηρηθεί να γίνεται ανάθεση επιτροπείας σε φορείς, οι οποίοι δεν έχουν τέτοιο καταστατικό σκοπό ή δεν έχουν την σχετική δυνατότητα. Πολλές φορές δε η σχετική ανάθεση γίνεται ακόμη και εν αγνοία τους.

Περαιτέρω, στις περιπτώσεις που “επείγει η νομική εκπροσώπηση του ανηλίκου σε ένδικη υπόθεση ή ακροαματική διαδικασία” προτείνεται ο εκάστοτε Εισαγγελέας Πρωτοδικών / Ανηλίκων να εξουσιοδοτεί τρίτο πρόσωπο – δικηγόρο για την σύννομη εκπροσώπηση του ανηλίκου. Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, ότι οι Εισαγγελικές Αρχές σπάνια αποδέχονται την σύνταξη συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου προς δικηγόρο για την εκπροσώπηση των ανηλίκων ενώπιον των Διοικητικών Δικαστηρίων, όταν συζητείται αίτηση ακύρωσης κατά δευτεροβάθμιας απορριπτικής απόφασης ασύλου, αντίθετα με τα όσα προβλέπονται από τις σχετικές διατάξεις του Α.Κ. και του Π.Δ. 19/19893.
Σύμφωνα με τα άρθρα 26 και 27 του ΠΔ18/1989, βάσει του οποίου εκδικάζονται οι ακυρωτικές υποθέσεις ενώπιον των τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων, ορίζεται ότι για να είναι κατά νόμο παραδεκτή τόσο η κατάθεση της αίτησης ακύρωσης όσο και η παράσταση των πληρεξουσίων δικηγόρων κατά την συζήτηση αυτής απαιτείται η σύνταξη και προσκόμιση συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου από τον ασκούντα την γονική μέριμνα του ασυνόδευτου ανηλίκου. Εν προκειμένω ο ασκών την γονική μέριμνα είναι ο Εισαγγελέας Ανηλίκων ή ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών, σε όσες περιπτώσεις κατά την συζήτηση της υπόθεσης ο ωφελούμενος δεν θα έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να νομιμοποιήσει το σχετικό δικόγραφο και τον πληρεξούσιο δικηγόρο. Ωστόσο την πράξη οι Εισαγγελείς, οι οποίοι έχουν κατά νόμο την επιτροπεία του ασυνόδευτου ανηλίκου, δεν δέχονται να υπογράψουν το σχετικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κινδυνεύουν οι εν λόγω αιτήσεις -κατά την συζήτησή τους – να απορριφθούν ως απαράδεκτες από τα Διοικητικά Πρωτοδικεία. Μία λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα θα μπορούσε να είναι ο άμεσος διορισμός επαγγελματία επιτρόπου στους ασυνόδευτους ανηλίκους που προσφεύγουν ενώπιον των Διοικητικών Πρωτοδικείων και η υπογραφή του σχετικού συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου από τον επίτροπο αυτόν.
Φιλοξενία
Στο πεδίο της φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, ενδεχομένως, θα πρέπει να ομαδοποιούνται οι τοποθετήσεις των παιδιών με βάση το αίτημα για διαμονή – διεθνή προστασία του κάθε παιδιού: η εμπειρία έχει δείξει ότι για την εύρυθμη λειτουργία της εκάστοτε Δομής και την καλύτερη πλαισίωση και υποστήριξη των αναγκών των παιδιών είναι ωφέλιμο οι φιλοξενούμενοι ανήλικοι να τοποθετούνται με κριτήριο το αίτημα για οικογενειακή επανένωση ή αίτημα για άσυλο στην Ελλάδα κοκ4. Με τον τρόπο αυτό οργανώνεται καλύτερα από τους επαγγελματίες της παιδικής προστασίας το πλάνο δράσης τόσο συλλογικά όσο για κάθε παιδί ξεχωριστά.
Περαιτέρω, όπως επισημαίνεται στη σελίδα 16 “Οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τις υποθέσεις ανηλίκων πρέπει να έχουν και να λαμβάνουν συνεχώς κατάλληλη κατάρτιση, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς στις ανάγκες των ανηλίκων. Πρέπει επίσης να δεσμεύονται νομικά από έναν κώδικα δεοντολογίας». Αδιαμφισβήτητα η κατάρτιση των επαγγελματιών είναι προαπαιτούμενη και αναγκαία για την κατάλληλη και ορθή υποστήριξη των ανηλίκων. Ωστόσο, πρέπει να προβλεφθεί συγκεκριμένη διαδικασία κατάρτισης καθώς και το ειδικότερο περιεχόμενο αυτής με βάση τις ανάγκες και ιδαιτερότητες της κάθε ειδικότητας επαγγελματιών. Περαιτέρω, ορθά επισημαίνεται η αναγκαιότητα ενός κώδικα δεοντολογίας, ο οποίος θα πρέπει να είναι ενιαίος και κοινός για όλους τους επαγγελματίες, εργαζόμενους και εθελοντές, ανεξαρτήτως του φορέα στον οποίο ο κάθε επαγγελματίας εργάζεται. Στη περίπτωση αυτή, είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί ο φορέας που θα αναλάβει τη σύνταξη του κώδικα αυτού. Σε περίπτωση που προκριθεί η ύπαρξη διαφορετικών κωδίκων δεοντολογίας ανά φορέα, κρίνουμε χρήσιμο τη θέσπιση ελάχιστων κριτηρίων και όρων που θα πρέπει να προβλέπουν οι κώδικες και την ανάθεση της επάρκειας και αποτελεσματικότητας τους σε συγκεκριμένη εποπτική αρχή.
Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη
Ορθά αναφέρεται στη σελίδα 17 του υπό διαβούλευση κειμένου ότι οι ανήλικοι έχουν πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας. Παρόλα αυτά έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις παιδιών, τα οποία αν και κατόρθωσαν με τη χρήση του Π.Α.Α.Υ.Π.Α. να πραγματοποιήσουν μεν τον εμβολιασμό τους κατά της COVID 19, δεν μπόρεσαν να εκδώσουν το πιστοποιητικό εμβολιασμού. Ως εκ τούτου αποκλείονται υφίστανται των περιορισμών που έχουν τεθεί με τις σχετικές νομοθετικές πράξεις και εκλαμβάνονται από την Διοίκηση ως ανεμβολίαστοι.

Εκπαίδευση
Θεωρείται αναγκαία η έκδοση σαφών οδηγιών προς όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες, ως προς τη σαφή και ρητή υποχρέωση της πολιτείας για καθολική εγγραφή των παιδιών σχολικής ηλικίας που ζουν στη χώρα, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη προϋπόθεση, καθ’ όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και για την διασφάλιση της πραγματικής και υποστηριζόμενης φοίτησής τους. Σημαντική θα ήταν επιπλέον η πρόβλεψη για διδασκαλία κατ’ οίκον ή σε δομή φιλοξενίας για τα παιδιά, τα οποία για λόγους ανωτέρας βίας αδυνατούν να συμμετάσχουν σε σχολική τάξη..

Έχει παρατηρηθεί έντονα το φαινόμενο της σχολικής διαρροής σε Γυμνάσια και Λύκεια του αστικού ιστού, με κυρίαρχο αίτιο την αδυναμία παρακολούθησης των μαθημάτων στην ελληνική γλώσσα. Οι υπάρχουσες Τάξεις Υποδοχής σε πολλά σχολεία καθυστερούν τη λειτουργία τους λόγω μη έγκαιρης πρόσληψης των αναπληρωτών που τις στελεχώνουν.

ΘΑ πρέπει να εκδοθεί οδηγός με καλές πρακτικές για τους εκπαιδευτικούς που στελεχώνουν τα γενικά τμήματα, καθώς και να διασφαλιστεί ότι θα λαμβάνουν την απαραίτητη επιμόρφωση σε θέματα που αφορούν στον προσφυγικό πληθυσμό (κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο, θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και εκπαίδευσης της ελληνικής ως ξένης γλώσσας κλπ.). Ο αρνητικός αντίκτυπος του παραπάνω ζητήματος επηρεάζει όχι μόνο στην αύξηση της σχολικής διαρροής, αλλά και γενικότερα στη μείωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

Προγραμματισμός για τη συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των γονέων παιδιών σχολικής ηλικίας, ως προς το δικαίωμα στην εκπαίδευση και την αντίστοιχη υποχρέωση των ίδιων, σύμφωνα με τα ισχύοντα στην ελληνική έννομη τάξη. Συστηματικός προγραμματισμός δράσεων ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινοτήτων, ώστε να κάμπτεται η επιφυλακτικότητα και να διευκολύνεται η ομαλή σχολική ένταξη των παιδιών.

Διοικητική κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων
Με δεδομένη την σημαντικότατη εξέλιξη της κατάργησης του θεσμού της προστατευτικής φύλαξης και την αντικατάσταση της από τον Εθνικό Μηχανισμό Εντοπισμού και Προστασίας, αλλά και την κατάργηση των “ασφαλών ζωνών” προσωρινής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, παρατηρείται η προσωρινή “κράτηση” των παιδιών – μέχρι την τοποθέτησή τους σε κατάλληλη Δομή Φιλοξενίας- σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), ενώ προβλέπεται ήδη η τοποθέτηση – κράτησή τους σε συγκεκριμένες “κλειστές” Δομές στην ενδοχώρα.

Η παρούσα κατάσταση θα πρέπει άμεσα να αντικατασταθεί από την τοποθέτηση, αμέσως μετά την ταυτοποίηση, σε Δομές Επείγουσας Φιλοξενίας στην ενδοχώρα.

Περαιτέρω, ακόμη και στις σπάνιες πλέον περιπτώσεις που, μετά την ταυτοποίηση, οι ανήλικοι παραμένουν σε αστυνομικά τμήματα μέχρι την τοποθέτηση σε δομή φιλοξενίας (θέση που και το Εθνικό Σχέδιο αναγνωρίζει ως κράτηση), προτείνουμε οι ανήλικοι να έχουν όλα τα δικαιώματα ένδικης προστασίας που διαθέτουν οι διοικητικά κρατούμενοι ενήλικες (όπως οι αντιρρήσεις στο Διοικητικό Πρωτοδικείο με την Προεδρική Διαδικασία), ώστε να είναι δυνατή η άμεση εύρεση ασφαλούς εναλλακτικής λύσης στο ζήτημα της κράτησης. Θεωρούμε, επίσης, σημαντικό να μην μπορεί να παραταθεί το διάστημα των 25 ημερών για την ταυτοποίηση στα σημεία εισόδου. Για τον λόγο αυτόν είναι απαραίτητη η κατάργηση ως προς τους ασυνόδευτους ανηλίκους, της δυνατότητας παράτασης της πενθημέρου κράτησης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης βάσει του άρ. 39 § 4 Ν. 4636/2019.

Σημαντικό, επιπρόσθετα, να αναφερθεί ότι σύμφωνα με τις σχετικές απορριπτικές αποφάσεις Β Βαθμού των Ανεξάρτητων Αρχών Προσφυγών διατάσσεται, μαζί με την ταχθείσα προθεσμία για οικειοθελή αναχώρηση από την χώρα, και η διακοπή της φιλοξενίας του ανηλίκου από την Δομή που έχει τοποθετηθεί με απόφαση της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων και την σύμφωνη Διάταξη του Εισαγγελέα Ανηλίκων / Πρωτοδικών. Είναι αυτονόητο ότι η παραπάνω πρακτική πρέπει να παύσει και να προβλεφθεί νομοθετικά η συνέχιση της φιλοξενίας, τουλάχιστον μέχρι και την ενηλικίωση του παιδιού, του οποίου το αίτημα για διεθνή προστασία έχει απορριφθεί και σε δεύτερο βαθμό. Η παραπάνω πρακτική οδηγεί με βεβαιότητα τα συγκεκριμένα παιδιά εκ νέου σε καθεστώς διοικητικής κράτησης.

Προστατευτική φύλαξη
Αν και η λεγόμενη προστατευτική φύλαξη έχει νομοθετικά καταργηθεί, ήδη από τον Δεκέμβριο του 2020, υφίσταται ακόμα η – έστω ολιγοήμερη – κράτηση των παιδιών σε αστυνομικά τμήματα. Είναι απαραίτητο πάντοτε να εκλαμβάνεται η κράτηση ως μία κατάσταση, όπου οι ανήλικοι στερούνται βασικών δικαιωμάτων τους και, ειδικά, αυτού της προσωπικής τους υγιεινής, της επικοινωνίας με την οικογένεια τους και της διασκέδασης – παιχνιδιού. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι κανένα παιδί δεν θα κρατείται σε αυτές τις συνθήκες και ότι θα επισπευσθεί η δημιουργία ειδικών χώρων, όπου θα φιλοξενούνται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι μέχρι την τοποθέτησή τους. Επίσης, θα πρέπει να παύσει η πρακτική της προσωρινής τοποθέτησης παιδιών μικρής ηλικίας σε νοσοκομεία, ελλείψει ειδικών Δομών.

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα
Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου

Σύμφωνα με το υπό διαβούλευση σχέδιο5, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής όλες οι δράσεις στοχεύουν να διασφαλίσουν πρώτα και κύρια “ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αντιμετωπίζονται ως ανήλικοι, ότι όλοι οι ανήλικοι είναι «ορατοί» (καταγραφή ενώπιον των αρμόδιων αρχών, έγγραφα ταυτοποίησης, εντός του συστήματος παιδικής προστασίας) και ότι κανένα παιδί δεν θα μείνει «πίσω»(ίση πρόσβαση στα δικαιώματα, μέτρα θετικής δράσης για τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης)”.

Αναμφίβολα, όλες οι εγγυήσεις των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων εξαρτώνται από την προαναφερόμενη «ορατότητα», δηλαδή την τυπική αναγνώριση και καταχώρηση των ανηλίκων προσώπων ως τέτοιων. Και ενώ είναι αυτονόητο ότι η εθνική νομοθεσία θα όφειλε, ως εκ τούτου, να διευκολύνει την καταγραφή των στοιχείων εκείνων που επιβεβαιώνουν το γεγονός της ανηλικότητας, απαιτείται προσοχή σε σχέση με ισχύουσες σήμερα ρυθμίσεις, οι οποίες μόνον ως ασυμβίβαστες με το εν λόγω πνεύμα της Εθνικής Στρατηγικής μπορούν να θεωρηθούν.

Επί παραδείγματι, σύμφωνα με το Άρθρο 79 Ν.4636/2019 (ΦΕΚ A’ 169/01.11.2019 ) “Στοιχεία Ταυτότητας των Αιτούντων: «1. Τα στοιχεία ταυτότητας των αιτούντων προκύπτουν από το διαβατήριό τους, το δελτίο ταυτότητας τους, εφόσον αναγράφεται σε αυτό η πλήρης ημερομηνία γέννησής τους, ή τη ληξιαρχική πράξη γέννησής τους εφόσον έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Με απόφαση του Διοικητή της Υπηρεσίας Ασύλου μπορεί να γίνεται δεκτή και άλλη κατηγορία εγγράφων6.”
Όπως είναι φανερό – και διαπιστώθηκε στην πράξη επίσης – ο ως άνω περιοριστικός όρος περί αναγραφής της πλήρους ημερομηνίας γέννησης στην αλλοδαπή ταυτότητα, έχει ως αποτέλεσμα να μην γίνονται δεκτές από την Υπηρεσία Ασύλου, ούτε σε πρωτότυπη και νομίμως θεωρημένη μορφή, αλλοδαπές ταυτότητες, με τις οποίες επιδιώκεται η αλλαγή προσωπικών στοιχείων, όταν οι εν λόγω ταυτότητες δεν αναφέρουν ρητά την ημέρα και τον μήνα παρά μόνον το έτος γέννησης.

Εδώ πλήττεται εμμέσως πλην σαφώς μια πολύ συχνή κατηγορία ταυτοποιητικού έγγραφου, ήτοι η αφγανική εθνική ταυτότητα (tazkira, τασκιρά), στην οποία κατά κανόνα αναγράφεται το έτος γέννησης και δύναται εμμέσως μόνον από την ημερομηνία έκδοσής της να υπολογιστούν η ημέρα και ο μήνας γέννησης. Με τον τρόπο αυτόν, όμως, ένας ανήλικος Αφγανός, του οποίου η ανηλικότητα για οποιονδήποτε λόγο δεν δηλώθηκε ή δεν δηλώθηκε ορθά στο πλαίσιο της καταγραφής του αιτήματος ασύλου, αποστερείται εν τοις πράγμασι από το δικαίωμα της εκ των υστέρων διόρθωσης των στοιχείων εκείνων που αποδεικνύουν το κρίσιμο για την απόδειξη της ανηλικότητας έτους γέννησης και επιτρέπουν, έστω βάσει υπολογισμών, την συναγωγή της συγκεκριμένης ημέρας και του μήνα γέννησης.

Άλλωστε, δεν είναι άνευ ετέρου κατανοητός ο ίδιος ο νομοθετικός σκοπός που υπαγόρευσε την προαναφερόμενη τροποποίηση του προισχύσαντος άρθρου79 Ν.4636/2019 και επέφερε, κατά συνέπεια, την κατάργηση του μοναδικού τρόπου διόρθωσης των στοιχείων που αποδεικνύουν την ανηλικότητα Αφγανών υπηκόων μέσω της εθνικής ταυτότητάς τους.

Μολονότι στην αιτιολογική έκθεση του Ν. 4825/2021 ως στόχος της τροποποίησης της παρ. 1 του άρθρου 79 Ν.4636/2019 αναφέρονται «τα φαινόμενα κατάχρησης της διαδικασίας ασύλου», καθώς επίσης και η αποτροπή των φαινομένων «αλλαγής της ημερομηνίας γέννησης με απώτερο σκοπό τη χρήση των ευνοϊκών διατάξεων που διέπουν την εξέταση αιτήσεων ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων», οι εν λόγω διατυπώσεις παραμένουν εξόχως ασαφείς και αφηρημένες. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπουν να εννοηθεί για ποιον λόγο η «αλλαγή της ημερομηνίας γέννησης» στα αντίστοιχα έγγραφα καθίσταται ευχερέστερη απ’ ότι σε ταυτότητες, στις οποίες αναγράφεται εξ αρχής η ημέρα και ο μήνας γέννησης. Από μία άποψη το πρόβλημα της δυσπιστίας, τελικά, απέναντι στις αφγανικές εθνικές ταυτότητες θα μπορούσε να διορθωθεί και να επιλύεται κατά περίπτωση με απόφαση του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου7. Εντούτοις, ούτε και μια ερμηνεία αυτού του είδους θα ήταν ασφαλής ή ικανοποιητική. Διότι εν προκειμένω η ευχέρεια του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου να κάνει δεκτή «άλλη κατηγορία» εγγράφου αφήνει ανοιχτό ένα περαιτέρω ερώτημα, ήτοι εάν μια ταυτότητα (όπως η tazkira – τασκιρά), στην οποία δεν αναγράφονται ρητά, αλλά συμπεραίνονται εμμέσως η ημέρα και ο μήνας γέννησης, αποτελεί μία συγκεκριμένη κατηγορία εγγράφου που διακρίνεται από άλλες κατηγορίες και μπορεί έτσι να υπαχθεί στην έννοια του τελευταίου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 79.

Εν όψει όλων των παραπάνω, προβάλλει καθαρά η αναγκαιότητα αναθεώρησης του άρθρου 79 παρ. 1 Ν.4636/2019, έτσι ώστε το περιεχόμενό του να μην δύναται να οδηγεί ανήλικους σε αφάνεια, αλλά να τους διευκολύνει να γίνονται «ορατοί» σύμφωνα με τις αρχές που υποστηρίζονται στο σχέδιο της Εθνικής Στρατηγικής για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Δράση 1.1.1. Εφαρμογή διαδικασίας για τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως ανήλικου
Η εφαρμογή της Κ.Υ.Α 9889/2020 (ΦΕΚ Β’ 3390/13-8-2020), η οποία ισχύει ήδη σχεδόν ενάμιση έτος και συνιστά μία σημαντικότατη πρόοδο σχέση με τις δύο προϊσχύσασες, που ρύθμιζαν το ίδιο θέμα, δηλαδή την ΥΑ Υ1.Γ.Π. οικ.92490/2013 (ΦΕΚ Β’ 2745/29-10-2013) και την Κ.Υ.Α. 1982/2016 (ΦΕΚ Β’ 335/16-2-2016), ανέδειξε ορισμένα ζητήματα που χρήζουν βελτίωσης.
Αν και καταρχήν είναι θετική η εξαγγελία της αναμόρφωσης της, το γεγονός ότι “ενδέχεται να υπάρχουν περιπτώσεις πλαστών εγγράφων ή να πρόκειται για προϊόντα παράνομης δραστηριότητας (απάτης ή διαφθοράς)” δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να οδηγεί σε γενικευμένη άρνηση αποδοχής εγγράφων που δεν αναγράφουν ακριβή ημερομηνία γέννησης, όπως οι «τασκιρά» που εκδίδονται στο Αφγανιστάν.

Συμφωνούμε και με τα πέντε σημεία που αναφέρονται στην 23η σελίδα του σχεδίου. Θεωρούμε σημαντικό το υπ’ αριθ. Πρωτ. 177217/9-8-2021 έγγραφο της πρώην Ε.Γ.Π.Α.Α., καθώς και με τις ερμηνευτικές κατευθύνσεις που υιοθετεί αναφορικά με την Κ.Υ.Α. 9889/2020. Επισημαίνουμε δε ότι συναντήσαμε προβλήματα κατά την εφαρμογή του 1ου και 2ου σταδίου με Δομές Υγείας, οι οποίες δήλωναν αναρμόδιες και μη εκπαιδευμένες κατάλληλα για τη διεξαγωγή του ηλικιακού προσδιορισμού και ότι η λύση του ιδιώτη γιατρού/ψυχολόγου/κοινωνικού λειτουργού ορθά προβλέπεται επικουρικά, αλλά θα μείνει χωρίς πρακτική χρησιμότητα, αν δεν υπάρχει αφενός σύστημα πιστοποίησης των ανωτέρω και αφετέρου προγράμματα που να χρηματοδοτούν τις αμοιβές τους. Επίσης έχουμε παρατηρήσει ότι ενίοτε στο πρώτο στάδιο έχουμε εξέταση ήβης και γεννητικών οργάνων, κάτι που πιθανότατα αντίκειται στο σεβασμό της αξιοπρέπειας του εξεταζόμενου. Τέλος, θεωρούμε απαραίτητο να υπάρξει σύστημα παροχής δωρεάν νομικής βοήθειας για τη σύνταξη προσφυγής κατά απόφασης προσδιορισμού ηλικίας, αν ο εξετασθείς το επιθυμεί, όπως ήδη υπάρχει για την προσφυγή κατά πρωτοβάθμιας απορριπτικής, καθώς υπάρχει η ίδια ratio που θεμελιώνει την αναγκαιότητα δωρεάν νομικής συνδρομής.

Δράση 1.1.2. Ανάπτυξη και καθιέρωση μιας πρότυπης διαδικασίας για την αναγνώριση ότι ένας ανήλικος είναι ασυνόδευτος ή χωρισμένος
Κατά τη διαδικασία έρευνας σχετικά με τον πιθανό εντοπισμό στην Ελλάδα μελών της οικογένειας του ασυνόδευτου ανηλίκου, ορθά επισημαίνεται ότι ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να επιδεικνύεται σε περιπτώσεις όπου ένας ανήλικος συνοδεύεται από ενήλικο που δεν μπορεί να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τη σχέση του/της με τον ανήλικο, υπάρχει υποψία ότι ο ανήλικος είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων ή αναγκαστικού γάμου, ο ενήλικος δεν φαίνεται ικανός να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ανηλίκου ή έχει διατυπωθεί η υποψία σχετικά με ενδεχομένως καταχρηστική συμπεριφορά προς τον ανήλικο ή ο ενήλικος συγγενής έχει αποβιώσει ενώ βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια.

Όσον αφορά την ειδικότερη περίπτωση της πιθανότητας ο ανήλικος να είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων κρίνεται απαραίτητη η τήρηση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς των προτυποποιημένων διαδικασιών που έχουν θεσπιστεί για την λειτουργία του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς (ΕΜΑ) σχετικά με την προστασία των θυμάτων εμπορίας. Πιο συγκεκριμένα, η αναγνώριση ενδείξεων ότι έλαβε χώρα μία τουλάχιστον ενέργεια εμπορίας ανθρώπων σε βάρος ασυνόδευτου ανηλίκου θα πρέπει να γίνεται από καταρτισμένους επαγγελματίες και φορείς, σε περίπτωση δε που ο φορέας εντοπισμού δεν είναι εξειδικευμένος στην παροχή κοινωνικής υποστήριξης σε ευάλωτες ομάδες ή δεν μπορεί να αναλάβει την παρακολούθηση μίας περίπτωσης (π.χ. Κοινωνική Υπηρεσία Νοσοκομείου), θα πρέπει να παραπέμπει σε Φορέα Προστασίας μετά από προηγούμενη επικοινωνία με το ΕΚΚΑ με στόχο την εξασφάλιση ότι το θύμα δε θα «χαθεί» μεταξύ παραπομπών και ότι θα λάβει υπηρεσίες προστασίας μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η ιατροφαρμακευτική φροντίδα, η ψυχολογική υποστήριξη/ψυχοθεραπεία, η κοινωνική υποστήριξη και η νομική συμβουλευτική και εκπροσώπηση.

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης
Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής
Προτείνεται η διαμόρφωση της πρότασης όπως παρακάτω:
Δωρεάν τηλεφωνική γραμμή 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, […]. Η τηλεφωνική γραμμή μπορεί επίσης να χρησιμοποιείται από τους ίδιους τους ασυνόδευτους ανηλίκους, καθώς η επικοινωνία θα υποστηρίζεται με διερμηνεία (πχ. γλώσσες).

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας,

Δράση 3.1: Ανάπτυξη ενός εθνικού “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης ενός αποτελεσματικού συστήματος παραπομπών και του στρατηγικού σχεδιασμού τοποθετήσεων του
Ορθά, προβλέπεται η θεσμοθέτηση δομών φιλοξενίας για τους “νεαρούς ενηλίκους 18 έως 21 ετών που φεύγουν από το προηγούμενο πλαίσιο φροντίδας τους (ως πρώην Α.Α.), ωστόσο εξακολουθούν να χρειάζονται υποστήριξη για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής”.
Πρέπει και σε αυτό το στάδιο να προβλεφθεί ρητά με ποιο ακριβώς νομικό καθεστώς θα διασφαλίζεται η νόμιμη διαμονή των ανωτέρω στην χώρα. Και εδώ η προτεινόμενη λύση θα ήταν η χορήγηση προσωρινού τίτλου διαμονής μέχρι την εκτέλεση της απόφασης επιστροφής, με πλήρη δικαιώματα και πρόσβαση στην εργασία.

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων
Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Στις σελίδες 41 και επόμενες προτείνονται οι τρόποι ορισμού των επιτρόπων “ώστε να διασφαλίζεται ότι ο επίτροπος, ο οποίος πρέπει να διαθέτει σχετικά προσόντα, υποστηρίζει τον ανήλικο σε όλα τα θέματα και τις διαδικασίες που τον αφορούν και τον επηρεάζουν … Είναι σημαντικό ότι ο επίτροπος πρέπει να διοριστεί αμέσως μόλις ένα άτομο ταυτοποιηθεί ως ασυνόδευτος ανήλικος από τις αρμόδιες αρχές πρώτης υποδοχής ή ανά πάσα στιγμή που εντοπίζεται ασυνόδευτος ανήλικος από τις κρατικές αρχές .. Οι επίτροποι στα διάφορα σημεία της χώρας, στις συνοριακές περιοχές συνόρων ή την ηπειρωτική χώρα εκτελούν το σύνολο των καθηκόντων τους, όπως θα προβλεφθεί με την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ενδέχεται να αντικατασταθούν λόγω μετακίνησης του ανηλίκου ή ανεξάρτητα από τις συνθήκες φιλοξενίας του ανηλίκου”.

Τα παραπάνω είναι απολύτως σύμφωνα με τις ανάγκες που έχουν προκύψει το τελευταίο χρονικό διάστημα. Ωστόσο είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι έχουν παρατηρηθεί αρκετές περιπτώσεις που παρά τον ορισμό επιτρόπου δεν υπήρξε εκτίμηση του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου ή δεν υπήρξε κατάλληλη ενημέρωση – προετοιμασία για τα νόμιμα δικαιώματά του και δη για την σημασία του αιτήματος ασύλου και την διενέργεια προσωπικής συνέντευξης.

Περαιτέρω έχουμε διαπιστώσει πολλές φορές την απουσία του διορισμένου επιτρόπου κατά την προσωπική συνέντευξη του ασυνόδευτου ανηλίκου, γεγονός που αντίκειται τόσο στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του παιδιού όσο και στις υποχρεώσεις του Επιτρόπου. Τέλος, την τυπική παράσταση του Επιτρόπου, ειδικά κατά την διενέργεια της προσωπικής συνέντευξης, χωρίς προηγούμενη επικοινωνία και ενημέρωση του ανηλίκου για την διαδικασία και τις έννομες συνέπειες της.

Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπή
Όπως επισημαίνεται, ο μηχανισμός Εντοπισμού και Παραπομπής θα συντονίζεται από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τηλεφωνική γραμμή 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα για την παραλαβή και επεξεργασία αιτημάτων για επείγουσα φιλοξενία και παροχή καθοδήγησης σε επαγγελματίες ή άλλους πολίτες σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν όταν εντοπίζεται ασυνόδευτος ανήλικος χωρίς ασφαλή ή γνωστή διαμονή. Η τηλεφωνική γραμμή μπορεί επίσης να χρησιμοποιείται από τους ίδιους τους ασυνόδευτους ανηλίκους, καθώς η επικοινωνία θα υποστηρίζεται με διερμηνεία. Κρίνεται απαραίτητο η συγκεκριμένη τηλεφωνική γραμμή να παρέχεται προς όλους χωρίς χρέωση, δεδομένου ότι σε αντίστοιχες τηλεφωνικές γραμμές κατά το παρελθόν, όπως η Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας «1107», οι πολίτες και οι επαγγελματίες αδυνατούσαν να καλέσουν λόγω του κόστους και χρειάστηκαν παρεμβάσεις φορέων της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ αυτών και της ΑΡΣΙΣ, προκειμένου να επιτευχθεί η δωρεάν κλήση προς τη συγκεκριμένη γραμμή. Επίσης, είναι σημαντικό η συγκεκριμένη γραμμή να εξυπηρετεί το σύνολο των πιθανών γλωσσών με ανάλογη διερμηνεία, προκειμένου να μην αποκλείεται η πρόσβαση σε κανένα ασυνόδευτο παιδί.

Δράση 2.4: Διασφάλιση πρόσβασης των ανηλίκων σε δωρεάν νομική συνδρομή
Ένα πρόσθετο πρόβλημα που ανακύπτει αναφορικά με το δικαίωμα των ανηλίκων για πρόσβαση στην δικαιοσύνη είναι το γεγονός ότι πολλές φορές καθίσταται δυσχερής η παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας κατά τις διατάξεις του Ν. 3226/04. Παρόλο που οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πληρούν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις για παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας, οι τροποποιήσεις που επέφερε ο Ν. 4686/20 και, συγκεκριμένα (για την παροχή νομικής βοήθειας σε διοικητικές υποθέσεις), το γεγονός ότι η αίτηση για την χορήγηση του παραπάνω ευεργετήματος δεν αναστέλλει την προθεσμία των 30 ημερών για την κατάθεση της αίτησης ακύρωσης, έχει ως αποτέλεσμα να συρρικνώνονται ακόμα περαιτέρω τα χρονικά περιθώρια για την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος. Το παραπάνω οφείλεται στο ότι τα Διοικητικά Πρωτοδικεία συχνά αποφαίνονται για την χορήγηση της νομικής βοήθειας λίγες ημέρες προτού εκπνεύσει η προθεσμία αυτή των 30 ημερών. Επιπλέον συχνή είναι η άρνηση, ειδικά διορισμένων δικαστικών επιμελητών με την παραπάνω διαδικασία, να αποδεχτούν τον ορισμό τους με αποτέλεσμα να καθυστερεί πλέον του μήνα η συζήτηση της προσωρινής διαταγής για την αναστολή εκτέλεσης της απορριπτικής απόφασης ενώπιον των Διοικητικών Πρωτοδικείων. Προτείνεται η χωρίς προϋποθέσεις (πχ εισοδηματικά κριτήρια και λοιπά απαιτούμενα έγγραφα) παροχή νομικής συνδρομής σε ασυνόδευτους ανηλίκους με απλή διαπίστωση από τον Πρόεδρο του Διοικητικού Πρωτοδικείου / Εφετείου της ιδιότητας του αιτούντος ως ασυνόδευτου ανηλίκου, βάσει των εγγράφων της Ειδικής Γραμματείας ή του Εισαγγελέα Ανηλίκων / Πρωτοδικών.
Περαιτέρω, οι προβλέψεις του Ν. 4689/2020 σχετικά με την νομική συνδρομή σε ανηλίκους ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων δεν έχουν τύχει μέχρι και σήμερα εφαρμογής, τόσο σε προδικαστικό στάδιο όσο και στην επ΄ ακροατηρίου διαδικασία. Προτείνεται η άμεση εφαρμογή των σχετικών διατάξεων με την κατάρτιση του σχετικού καταλόγου από τους Δικηγορικούς Συλλόγους (ιδανικά θα ήταν επιθυμητό να υπάρχει ξεχωριστός κατάλογος για όσους δικηγόρους επιθυμούν να εκπροσωπήσουν ανηλίκους), την άμεση ενημέρωση των παιδιών από την αρχή της σε βάρος τους ποινικής διαδικασίας σχετικά με το δικαίωμα δωρεάν νομικής συνδρομής και την διευκόλυνση της μεταξύ δικηγόρου και παιδιού επικοινωνίας με υποχρεωτικό διορισμό διερμηνέα.
Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων.
Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους
Για τα ασυνόδευτα παιδιά με αναπηρία:
● Σε σχέση με την ολιστική θεραπευτική και εκπαιδευτική παρέμβαση, δεν υπάρχει δυνατότητα δωρεάν πρόσβασης τους σε απαραίτητες θεραπείες – λογοθεραπεία, εργοθεραπεία, φυσιοθεραπεία, θεραπευτική γυμναστική, ειδική αγωγή, πρώιμη παρέμβαση – οι οποίες θα συντελούσαν στην ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων σε κάθε αναπτυξιακό τομέα π.χ. γνωστικό, κινητικό, κιναισθητικό, συναισθηματικό. Έτσι, τα παιδιά στερούνται όλων αυτών των θεραπειών κι εκπαιδευτικών διαδικασιών που θα προήγαγαν τη σωματική και ψυχική τους υγεία.
● Δεν υπάρχει πρόνοια για φαρμακευτική και υλική υποστήριξη, ώστε να διασφαλίζεται η σωματική/οργανική υγεία και η ποιοτική καθημερινότητα των ασυνόδευτων παιδιών με αναπηρία. Π.χ. ειδικές φαρμακευτικές αγωγές που κοστίζουν πολύ, ειδική διατροφή και συμπληρώματα βιταμινών, υποστηρικτικά μέσα κινητικής αυτονόμησης (προσαρμοσμένα – στη σωματική διάπλαση του κάθε παιδιού- αμαξίδια, ορθοστάτες, προθετικές παρεμβάσεις/νάρθηκες).
● Ανυπαρξία οικονομικής υποστήριξης και κατάλληλης καθοδήγησης στις περιπτώσεις που είναι αναγκαίες χειρουργικές επεμβάσεις.
Συμπληρωματικά, οι εργαζόμενοι να πλαισιώνονται επαρκώς από δίκτυο ειδικών για τη σωστή ενημέρωση, συμβουλευτική υποστήριξη, ψυχολογική υποστήριξη κι εκπαίδευση τους, ώστε να ανταπεξέλθουν στην καθημερινή φροντίδα των ασυνόδευτων παιδιών με αναπηρία.

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Δράση 4.1: Ανάπτυξη και θέσπιση προτύπων ποιότητας για όλες τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Να προστεθεί «Η συμμόρφωση του προσωπικού με τον κώδικα συμπεριφοράς όπως ορίζει η Εθνική Πολιτική Προστασίας Ανηλίκων»

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών

Δράση 5.1: Εισαγωγή ευρείας χρήσης της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος
Απαραίτητη η σε κάθε στάδιο έγγραφη αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος και η αιτιολόγηση, ειδικά, των δυσμενών σε βάρος του ανηλίκου αποφάσεων στην βάση της παραπάνω αρχής. Η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος θα πρέπει να διενεργείται από εξειδικευμένο διεπιστημονικό προσωπικό, ανεξάρτητο από την αρμόδια να αποφασίζει Αρχή. Κάθε απόφαση που λαμβάνεται θα πρέπει ειδικώς να αιτιολογείται στην προηγούμενη αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος. Η έλλειψη σχετικής έκθεσης αξιολόγησης να αποτελεί διαδικαστική προϋπόθεση πριν την έκδοση ατομικής διοικητικής πράξης σε βάρος του ανηλίκου επί ποινή απαραδέκτου.

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Υφιστάμενη κατάσταση
“Ένας ασυνόδευτος πολίτης τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, ο οποίος εισήλθε στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, προκειμένου να αποκτήσει καθεστώς νόμιμης διαμονής στη χώρα θα πρέπει να εξεταστεί αν πληροί τις προϋποθέσεις για να λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας ή, διαφορετικά, ανθρωπιστική προστασία, οπότε είτε θα υποβάλει αίτηση για διεθνή προστασία είτε για άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σύμφωνα με το άρθρο 19Α του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης. Τα άτομα που δεν επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας ή των οποίων το αίτημα απορρίπτεται οριστικά κατά τη διαδικασία των συνόρων ή τα οποία δεν ζητούν άλλο είδος προστασίας, παραπέμπονται για απέλαση, επιστροφή ή επανεισδοχή. Στην προκειμένη περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 3907/2011, άρθρα 16 και επόμενα. Τυχόν επιστροφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα καταγωγής απαιτεί ειδικές εγγυήσεις (λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον τους και την αναζήτηση κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων υποδομών προστασίας στη χώρα καταγωγής τους), με αποτέλεσμα η διαδικασία να καθίσταται πρακτικά ανεφάρμοστη.”

Καταρχάς να σημειωθεί η ανεπιτυχής κατάργηση με τον Ν. 4686/2020 της δυνατότητας παραπομπής της αίτησης διεθνούς προστασίας στην Διοίκηση για την χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Η παραπάνω δυνατότητα ήταν θα μπορούσε να καλύψει σε μεγάλο βαθμό το νομικό κενό που δημιουργείται στις περιπτώσεις απόρριψης του αιτήματος διεθνούς προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων και μέχρι την ενηλικίωσή τους.

Περαιτέρω η βεβαίωση απομάκρυνσης που είναι δυνατόν να χορηγηθεί κατά τις διατάξεις του Ν.3907/2011, δεν είναι δυνατόν να καλύψει το συγκεκριμένο κενό, ενώ η ρητή πρόβλεψη του άρ. 2 του Ν. 4825/2022 (άδεια διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας) δεν έχει μέχρι στιγμής εφαρμοστεί.

Προτείνεται η δυνατότητα χορήγησης άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς (ή άλλους νέους και ειδικότερους) λόγους σε όλους τους εντοπισμένους ανηλίκους τουλάχιστον μέχρι την ενηλικίωσή τους. Με τον τρόπο αυτόν θα αποσυνδεθεί το αίτημα για λήψη νομιμοποιητικών εγγράφων με αυτό της χορήγησης διεθνούς προστασίας, όπου πολλές φορές δεν έχει βασιμότητα, και θα διασφαλιστεί μέσω νομιμοποιητικών εγγράφων η υποχρέωση της Πολιτείας για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Αναφέρεται στο κείμενο “Σε περίπτωση θετικής απόφασης σε πρώτο ή σε δεύτερο βαθμό, απονέμεται στον ανήλικο το καθεστώς του πρόσφυγα ή του δικαιούχου επικουρικής προστασίας που σημαίνει άδεια διαμονής για τρία (3) έτη, με δυνατότητα ανανέωσης για άλλα τρία (3) έτη (όσον αφορά το καθεστώς του πρόσφυγα) ή για ένα έτος με δυνατότητα ανανέωσης για δύο (2) έτη (όσον αφορά το καθεστώς της επικουρικής προστασίας). Σε αντίθετη περίπτωση, ο ανήλικος μπορεί να υποβάλει αίτηση για άδεια διαμονής δύο (2) ετών για ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον βρίσκεται υπό τη φροντίδα μη κερδοσκοπικού ιδρύματος ή άλλης κλειστής δομής φιλοξενίας υπό την εποπτεία του αρμόδιου Υπουργείου, σύμφωνα με το άρθρο 19Α παρ. 2 περ. α) και δ) αντίστοιχα του ν. 4251/2014 (Α’ 80).”

Η σχετική παραπομπή γίνεται στις διατάξεις του άρ 19Α § 2 του Ν. 4251/14, όπου ορίζεται: “2. Με απόφαση του Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης του τόπου διαμονής του ενδιαφερόμενου πολίτη τρίτης χώρας χορηγείται άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους στις παρακάτω κατηγορίες πολιτών τρίτων χωρών: α. Ενήλικοι, ανίκανοι να επιμεληθούν των υποθέσεών τους εξαιτίας λόγων υγείας ή ανήλικοι που αποδεδειγμένα χρήζουν προστατευτικών μέτρων και φιλοξενούνται από ιδρύματα ή άλλα νομικά πρόσωπα κοινωφελούς σκοπού, εφόσον η επιστροφή τους σε ασφαλές περιβάλλον είναι αδύνατη. Η διάρκεια της αρχικής άδειας διαμονής είναι διετής και μπορεί να ανανεώνεται κάθε φορά μέχρι δύο έτη εφόσον πληρούνται οι ίδιες προϋποθέσεις …. δ. Ανήλικοι φιλοξενούμενοι σε οικοτροφεία, που λειτουργούν υπό την εποπτεία των αρμόδιων Υπουργείων. Η διάρκεια της αρχικής άδειας διαμονής είναι διετής και μπορεί να ανανεώνεται κάθε φορά μέχρι δύο έτη εφόσον πληρούνται οι ίδιες προϋποθέσεις”.

Ωστόσο και σύμφωνα με την παράγραφο 7 “Αιτήσεις για τη χορήγηση άδειας διαμονής ανηλίκων ή ενηλίκων που αδυνατούν να επιληφθούν των υποθέσεών τους και φιλοξενούνται σε οποιοδήποτε ίδρυμα ή σε νομικά πρόσωπα κοινωφελούς σκοπού, υποβάλλονται από τον οριζόμενο εκπρόσωπο του ιδρύματος ή του νομικού προσώπου.»

Προτείνεται, προς αποφυγή προβλημάτων, τα οποία μπορεί να δημιουργηθούν με την αόριστη διατύπωση “ανήλικοι που αποδεδειγμένα χρήζουν προστατευτικών μέτρων”, να οριστεί σαφής άδεια διαμονής και να αντικατασταθεί η φράση “από τον οριζόμενο εκπρόσωπο του ιδρύματος ή του νομικού προσώπου” με την φράση “από τον Επίτροπο του παιδιού”.

Τονίζεται και σε αυτό το σημείο ότι σύμφωνα με τις σχετικές απορριπτικές αποφάσεις Β βαθμού των Ανεξάρτητων Αρχών Προσφυγών διατάσσεται, μαζί με την ταχθείσα προθεσμία για αναχώρηση από την χώρα, και η διακοπή της φιλοξενίας του ανηλίκου από την Δομή που έχει τοποθετηθεί.

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να ορισθεί ρητά ότι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει οι αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων να εξετάζονται με τη διαδικασία συνόρων ή την ταχύρρυθμη διαδικασία.

Σκοπός 2: Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους
Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος

Δράση 1.1: Δημιουργία καθεστώτος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, για τους οποίους κρίνεται ότι η επιστροφή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους και οι οποίοι δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ανθρωπιστικού καθεστώτος, προκειμένου να υποβάλουν αίτηση και να αποκτήσουν το «καθεστώς ανοχής» για ανήλικους πολίτες τρίτων χωρών
Όπως σε πολλά σημεία της παρούσας αναφέρθηκε, είναι αναγκαία η υπαγωγή της ευάλωτης ομάδας των ασυνόδευτων ανηλίκων σε μία από τις εξαιρετικές κατηγορίες αδειών διαμονής, που ήδη προβλέπονται στο Ν. 4251/2014, όπως αυτή της άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Ωστόσο φρονούμε ότι, ειδικά για τα ασυνόδευτα παιδιά, θα ήταν καλύτερο να θεσπιστεί το συντομότερο δυνατόν άδεια διαμονής για “ασυνόδευτους ανηλίκους”, η οποία θα έχει διάρκεια δύο ετών και θα ανανεώνεται μέχρι και την ενηλικίωσή τους. Με την θέσπιση ειδικής άδειας διαμονής για τα ασυνόδευτα παιδιά, θα αποφευχθεί η καθυστέρηση στην εξυπηρέτηση των αιτημάτων τους, η οποία είναι δεδομένη στην περίπτωση που θα υπαχθούν στην κατηγορία των αδειών διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, σύμφωνα και με τα ισχύοντα δεδομένα.

Η ειδική αυτή άδεια διαμονής εκτιμάται ότι θα βοηθήσει στην ταχύτερη και πληρέστερη εξέταση των αιτημάτων παροχής διεθνούς προστασίας, καθώς πλέον δεν θα αποτελεί μονόδρομο για την νόμιμη διαμονή στην χώρα η υποβολή από την πλευρά των ασυνόδευτων ανηλίκων αιτήματος ασύλου.

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης
Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων
Όπως ορθά αναφέρεται, αναφορικά με τα ασυνόδευτα ανήλικα θύματα βίας, υπάρχουν επιπλέον ειδικές διατάξεις που ρυθμίζουν τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνονται. Συγκεκριμένα, προβλέπονται ειδικές συνθήκες υποδοχής και συνδρομής για ανηλίκους που θεωρούνται θύματα κακοποίησης, εκμετάλλευση ή βασανιστηρίων. Ειδική πρόβλεψη ωστόσο θα πρέπει να υπάρξει και για τους ανηλίκους οι οποίοι είναι θύματα έμφυλης βίας, ανεξάρτητα από το αν τα αναφερόμενα σχετικά περιστατικά έλαβαν χώρα στη χώρα καταγωγής, ή στη διάρκεια του ταξιδιού μέχρι την άφιξη τους στην Ελλάδα ή εντός της χώρας μας.

Περαιτέρω, όσον αφορά τους ανηλίκους που είναι θύματα εμπορίας ανθρώπων ο φορέας που εντοπίζει το ανήλικο θα πρέπει να ενημερώνει άμεσα και επαρκώς τον Εισαγγελέα Ανηλίκων, ο οποίος σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 4/2020 απόφαση της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου (ΦΕΚ Β 2556/25.6.2020) περί Κανονισμού εσωτερικής υπηρεσίας της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών: «Ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων και ενεργεί σύμφωνα με τα οριζόμενα στα άρθρα 49 «Προθεσμία περίσκεψης», όταν θύμα εμπορίας είναι ανήλικος και 50 παρ. 2 «Ενημέρωση θυμάτων και ειδική μέριμνα για ανήλικους» του ν. 4251/2014 «Κώδικας Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης και λοιπές διατάξεις». Ωστόσο, όπως παρατηρείται μέχρι σήμερα, πολλοί φορείς εντοπισμού παραλείπουν ή καθυστερούν να ενημερώσουν τον αρμόδια Εισαγγελέα Ανηλίκων αλλά και τον Εθνικό Μηχανισμό Αναφοράς, είτε διότι εκτιμούν ότι τα στοιχεία που έχουν στη διάθεση τους δεν είναι επαρκή είτε διότι δε γνωρίζουν οι ίδιοι την υποχρέωση αναφοράς των υπό διερεύνηση περιστατικών στις αρμόδιες ως άνω Αρχές.

Επιπρόσθετα, έχει παρατηρηθεί ότι οι κατά τόπον αρμόδιες Εισαγγελίες όταν παραλαμβάνουν αναφορές για πιθανές πράξεις εμπορίας σε βάρος ανηλίκων όχι μόνο δεν εφαρμόζουν τα όσα προβλέπονται στον νόμο ν. 4251/2014 αλλά δε διερευνούν καν τη βασιμότητα των αναφορών αυτών και των καταγγελλόμενων περιστατικών. Τέλος, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1 ια) του Ν. 4251/2014: “Ο χαρακτηρισμός «θύμα εμπορίας ανθρώπων» αποδίδεται με Πράξη του αρμόδιου Εισαγγελέα Πρωτοδικών, τόσο αμέσως μετά την κίνηση της ποινικής δίωξης για έγκλημα που προβλέπεται στα άρθρα 323A, 339 Παράγραφοι 1 και 3, 342 παράγραφοι 1 και 2, 348 παράγραφος 2, 348Α, 348Β, 349 και 351Α του Π.Κ. όσο και πριν ασκηθεί ποινική δίωξη για κάποιο από αυτά τα αδικήματα”. Κρίνεται, ωστόσο, απαραίτητη η πρόβλεψη προσφυγής σε δεύτερο βαθμό κατά των απορριπτικών αποφάσεων των αρμόδιων Εισαγγελέων Πρωτοδικών, δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις (ειδικά των ενήλικων πιθανών θυμάτων), οι αιτήσεις απορρίπτονται με ελλιπή αιτιολογία.

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων
Προτείνεται η παρακάτω παράγραφος:
Για να διασφαλιστεί ένα επαρκές και ποιοτικό προστατευτικό πλαίσιο για τους ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένα πρότυπα. Κάθε φορέας ή υπηρεσία που συμμετέχει στη διαχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένη πολιτική παιδικής προστασίας βάσει Διεθνών Πρότυπων κ Αρχών. Πρέπει, ακόμη, να δημιουργηθεί και να ακολουθείται κώδικας δεοντολογίας για τους επαγγελματίες που εργάζονται με ανηλίκους βασισμένος σε Διεθνή Πρότυπα. Οι επαγγελματίες να είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι, ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά και γρήγορα σε περιστατικά βίας, κακοποίησης και εκμετάλλευσης ανηλίκων.

Δράση 2.1: Ανάπτυξη και εφαρμογή Πολιτικής Παιδικής Προστασίας σε κάθε κρατικό ή μη κρατικό φορέα που εμπλέκεται στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων
Κατά την εφαρμογή πολιτικής παιδικής προστασίας θα πρέπει οι εμπλεκόμενοι φορείς να διασφαλίζουν ότι το προσωπικό τους, οι συνεργάτες και τα προγράμματά τους δεν βλάπτουν τα παιδιά και δεν τα εκθέτουν σε οποιασδήποτε μορφής κίνδυνο. Η ύπαρξη μιας πολιτικής προστασίας έχει προφανή θετικά αποτελέσματα στην προστασία των παιδιών, που έρχονται σε επαφή με τον οργανισμό ή/και τις δραστηριότητες του οργανισμού σε οποιαδήποτε μορφή.

Σε όλα τα προγράμματα με παιδιά πρέπει να εξασφαλίζεται ότι κάθε παιδί απολαμβάνει το πλεονέκτημα ενός προστατευτικού περιβάλλοντος, στο οποίο τηρούνται και υποστηρίζονται τα δικαιώματά τους. Θα πρέπει να ενημερώνονται σε τακτική βάση σχετικά με τους κανόνες και τα δικαιώματα τους, βάσει διεθνών πρακτικών και καλών πρακτικών.

Η Πολιτική Παιδικής Προστασίας έχει ως στόχο να ενεργήσει ως οδηγός για τη διαχείριση καθημερινών δραστηριοτήτων με παιδιά. Η ανάπτυξη ενός γραπτού κώδικα συμπεριφοράς ή δεοντολογίας, που θα ισχύει για οποιονδήποτε έχει επαφή με τα ευάλωτα άτομα (προσωπικό, συνεργάτες, εθελοντές, ασκούμενους, διαχειριστές, επισκέπτες), πρέπει να προσδιορίζει τις ευθύνες και τις μη επιτρεπτές συμπεριφορές προς τα παιδιά. Ο ισχύων κάθε φορά κώδικας δεοντολογίας πρέπει να υιοθετείται από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς πριν την επαφή τους με το αντικείμενο της παιδικής προστασίας. Ένας κώδικας δεοντολογίας είναι ένας σαφής και συνοπτικός οδηγός για το τι είναι και τι δεν είναι αποδεκτή συμπεριφορά ή πρακτική για τους εργαζόμενους και τους συνεργάτες του οργανισμού σε σχέση με τα παιδιά. Το προσωπικό που εργάζεται με παιδιά πρέπει να ακολουθεί αυτόν τον κώδικα εντός και εκτός του χώρου εργασίας. Αυτό μπορεί συχνά να θεωρηθεί πρόκληση για το προσωπικό, αλλά είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι ο οργανισμός δημιουργεί ένα περιβάλλον που συμβάλλει στην ασφάλεια όλων των παιδιών. Στα πλαίσια αυτά κάθε φορέας που εργάζεται με ασυνόδευτα παιδιά πρέπει να ορίζει Σύμβουλο για την Προστασία και Διασφάλιση Πολιτικής Προστασίας του Παιδιού.

Ελπίζουμε ότι όλα όσα αναφέρθηκαν στην παρούσα, τα οποία αποτελούν αντικείμενο συλλογικής διεπιστημονικής εργασίας των στελεχών της Άρσις – Κοινωνικής Οργάνωσης Υποστήριξης Νέων, θα συμβάλλουν στην βελτίωση του υπό διαβούλευση κειμένου και στην καλύτερη ανταπόκριση της Ελληνικής Πολιτείας στις ανάγκες και στα δικαιώματα των ασυνόδευτων παιδιών.

Θεσσαλονίκη, 31 Ιανουαρίου 2022
31 Ιανουαρίου 2022, 13:05 | HumanRights360

Μόνιμος Σύνδεσμος

Σχόλιο επί του «1.1.1 Εφαρμογή διαδικασίας για τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως ανήλικου.»

Εφαρμογή της Κοινής Υπουργικής Απόφασης – ΚΥΑ 9889/2020 για τη διαπίστωση ανηλικότητας υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που εισέρχονται στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις

Σύμφωνα με την ΚΥΑ 9889/2020 (ΦΕΚ 3390/Β/13-8-2020) η διαπίστωση της ανηλικότητας υπηκόων τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που εισέρχονται στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις πρέπει να πραγματοποιείται με τρεις διαδοχικά τρόπους, οι οποίοι περιλαμβάνουν αντίστοιχα, αξιολόγηση μακροσκοπικών χαρακτηριστικών, ψυχοκοινωνική αξιολόγηση και ακτινογραφία αριστερού καρπού και άκρας χειρός για τον προσδιορισμό της οστικής ηλικίας, είτε οδοντικής εξέτασης, είτε οδοντικής ακτινογραφίας. Η περιορισμένη, ωστόσο και εσφαλμένη εφαρμογή της ΚΥΑ από τις αρμόδιες αρχές με όλες τις προβληματικές που προκύπτουν, οδηγεί σε υποβάθμιση του τεκμηρίου της ανηλικότητας ενόσω διαρκούν οι αμφιβολίες (άρθρο 1 παρ. 11) και αναπόφευκτα σε καταστρατήγηση του βέλτιστου συμφέροντος των ανήλικων αιτούντων άσυλο (άρθρο 1 παρ. 10 της ΚΥΑ 9889/2020, 4636/2019, 4686/2020).

Σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 5 της ΚΥΑ 9889/2020, ο προσδιορισμός της ηλικίας του προσώπου πραγματοποιείται άπαξ με τους ακόλουθους διαδοχικά τρόπους:
α) Αξιολόγηση της σωματικής ανάπτυξης μακροσκοπικών χαρακτηριστικών, όπως ύψος, βάρος, δείκτης μάζας σώματος, φωνής και τριχοφυΐας κατόπιν κλινικής εξέτασης και λήψης ιατρικού ιστορικού βάσει τιμών αναφοράς ή σωματομετρικών δεδομένων. Η κλινική αυτή εξέταση διενεργείται από κατάλληλα καταρτισμένο επαγγελματία υγείας (ιατροί παθολόγοι, παιδίατροι, κ.ά.).
β) Στην περίπτωση αιτιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ηλικίας βάσει της ανωτέρω εξέτασης, έπεται ψυχοκοινωνική αξιολόγηση από εκπαιδευμένο ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, οι οποίοι εξετάζουν τη γνωστική, συμπεριφορική και ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου και συντάσσουν σχετική έκθεση. (…) Η ανωτέρω ψυχοκοινωνική αξιολόγηση περιλαμβάνει τουλάχιστον μία ημιδομημένη συνέντευξη, κατά την οποία διερευνάται η προσωπική ιστορία του ατόμου, συνεκτιμώντας όλα τα απαραίτητα στοιχεία που σχετίζονται με την ψυχολογική ωρίμανση του ατόμου. Το αποτέλεσμα του προσδιορισμού της ηλικίας σε αυτό το στάδιο προκύπτει από τον συνδυασμό της ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης, αλλά και της εξέτασης της σωματικής ανάπτυξης των μακροσκοπικών χαρακτηριστικών.
γ) Αν κατόπιν των ανωτέρω εξετάσεων εξακολουθεί να υφίσταται αιτιολογημένη αμφιβολία, τότε η εκτίμηση της ηλικίας θα πραγματοποιείται είτε με ακτινογραφία αριστερού καρπού και άκρας χειρός για τον προσδιορισμό της οστικής ηλικίας, είτε οδοντικής εξέτασης, είτε οδοντικής ακτινογραφίας, είτε, τέλος, με κάθε άλλο πρόσφορο μέσο που βάσει διεθνούς βιβλιογραφίας και πρακτικής μπορεί να δώσει έγκυρο πόρισμα.
Η εξάντληση κάθε ανωτέρω σταδίου είναι υποχρεωτική πριν την εφαρμογή του επόμενου, αιτιολογείται επαρκώς και κοινοποιείται στο παραπέμπον όργανο για τις ενέργειες περαιτέρω παραπομπής στις περιπτώσεις αιτιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ανηλικότητας.
Οι γνωματεύσεις, τα αποτελέσματα των εξετάσεων και η ως άνω διοικητική πράξη προσδιορισμού της ηλικίας κοινοποιούνται στον υπήκοο τρίτης χώρας ή ανιθαγενή, ο οποίος, εφόσον θίγεται από αυτήν, δύναται εντός προθεσμίας δεκαπέντε (15) ημερών από την κοινοποίησή της να ασκήσει κατ΄ αυτής ενδικοφανή προσφυγή, σύμφωνα με το άρθρο 25 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (ν. 2690/1999, Α΄45), ενώπιον του οργάνου που εξέδωσε την προσβαλλόμενη.

Για την ευδοκίμηση, ωστόσο, των ως άνω προσφυγών απαραίτητη κρίνεται η προσκόμιση επίσημων εγγράφων ταυτοποίησης ή νομίμως συνταχθέντων ταξιδιωτικών εγγράφων από τις χώρες καταγωγής, καθώς σύμφωνα με την παρ. 12 του άρθρου 1 της ΚΥΑ 9889/2020, η προσκόμιση τέτοιου είδους εγγράφων αίρει την αμφιβολία για τη διαπίστωση της ανηλικότητας.
Εν προκειμένω, ωστόσο, εγείρεται η προβληματική της υποχρέωσης προσκόμισης εγγράφων από τη χώρα δίωξης ενός αιτούντα άσυλο, αλλά και της εξαιρετικής δυσκολίας συλλογής και προσκόμισης επίσημων εγγράφων ταυτοποίησης ή νομίμως συνταχθέντων ταξιδιωτικών εγγράφων από τις χώρες καταγωγής, εντός της τόσο σύντομης νόμιμης προθεσμίας για την κατάθεση της ενδικοφανούς προσφυγής. Μάλιστα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων και χωρίς να ορίζεται ρητά στην ΚΥΑ, απαιτείται από τις εξετάζουσες αρχές τα έγγραφα να φέρουν επικύρωση και μετάφραση, κατ΄αναλογία εφαρμογής σχετικών οδηγιών του Υπουργείου Εξωτερικών (https://bit.ly/3AMDZf9) που εφαρμόζει και η Υπηρεσία Ασύλου. Ως εκ τούτου, κατά περίπτωση και στη διακριτική ευχέρεια των αρχών της ΥΠΥΤ και της Υπηρεσίας Ασύλου για να γίνει αποδεκτό ένα αλλοδαπό δημόσιο έγγραφο απαιτείται προηγουμένως η νόμιμη κατά περίπτωση επικύρωσή του και εν συνεχεία η μετάφρασή του. Η επικύρωσή του προηγείται της επίσημης μετάφρασης από την Μεταφραστική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών ή από δικηγόρο που γνωρίζει τη γλώσσα. Γίνεται αντιληπτό, ότι σε συνθήκες Υποδοχής και Ταυτοποίησης και δη ενός κλειστού κέντρου (ΚΥΤ Φυλακίου), αλλά και σε συνθήκες διοικητικής κράτησης στα Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης είναι ιδιαίτερα δύσκολο να προσκομιστεί σχετικό έγγραφο (αδυναμία πρόσβασης σε ΕΛΤΑ, Courier κλπ), με αποτέλεσμα να καταστρατηγείται το βέλτιστο συμφέρον των ωφελουμένων, η ανηλικότητα των οποίων αμφισβητείται. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ενώπιον του ΚΥΤ Φυλακίου αναγνωρίζονται και γίνονται δεκτά μόνο πρωτότυπα διαβατήρια, ενώ δεν γίνονται κατά κανόνα αποδεκτές Tazkera (Αφγανιστάν), Πιστοποιητικά Γέννησης (Πακιστάν, Μπανγκλαντές) κατά τη διαδικασία αυτή.

Η καταστρατήγηση του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων και οι παραβιάσεις διατάξεων της ως άνω ΚΥΑ εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, στην αυθαίρετη έγερση αμφιβολίας της ανηλικότητας, στην έλλειψη κατάρτισης του επαγγελματία υγείας, στην μη εξάντληση των υποχρεωτικών διαδοχικών σταδίων που προβλέπει ο νόμος, καθώς και στην έλλειψη αιτιολογίας της απόφασης προσδιορισμού ηλικίας.

Στις περισσότερες περιπτώσεις (ΚΥΤ Φυλακίου), όπου η διαπίστωση ανηλικότητας διενεργείται από γιατρό του ΕΟΔΥ (ή από στρατιωτικό ιατρό-ανθυπίατρο που αναπληρώνει), ο ίδιος γιατρός που εγείρει την αμφιβολία είναι και ο γιατρός που θα εκκινήσει και θα διενεργήσει τον προσδιορισμό, δημιουργώντας σοβαρές προβληματικές και ανησυχίες. Για το λόγο αυτό και μόνο μία φορά το Σεπτέμβριο 2021 η κινητή μονάδα ανηλικότητας του ΔΟΜ συνοδευόμενη από εκπροσώπους της Ειδικής Γραμματείας Ανηλίκων, επισκέφθηκε το ΚΥΤ Φυλακίου προκειμένου να διενεργήσει τη διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας. Από σύνολο 27 ωφελούμενων που εξέτασε και για τους οποίους ο γιατρός του ΕΟΔΥ είχε εκφράσει αμφιβολία αναφορικά με την ανηλικότητα, αποφάνθηκε ότι 13 ήταν ανήλικοι και 14 ενήλικοι. Σε δύο περιπτώσεις στο ΚΥΤ Φυλακίου οι προσφεύγοντες είχαν μεταχθεί από ΠΡΟΚΕΚΑ μετά από διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας διενεργειθείσα από το Εργαστήριο Ιατροδικαστικών Ερευνών του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης και διαπιστώθηκε η ανηλικότητά τους. Ήτοι, παρόλο που εισήλθαν ως ανήλικοι στο ΚΥΤ, εκφράσθηκε αμφιβολία από το Γιατρό του ΕΟΔΥ με αποτέλεσμα να οδηγηθούν εκ νέου σε διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας και να εκδοθεί απόφαση, σύμφωνα με την οποία κρίθηκε ότι είναι ενήλικοι.

Μάλιστα κατά παράβαση της σχετικής διάταξης άρθρο 1 παρ. 5 της ΚΥΑ 9889/2020 του (α) πρώτου σταδίου ο γιατρός αυτός δεν αποτελεί κατάλληλα καταρτισμένο επαγγελματία υγείας (ιατροί παθολόγοι, παιδίατροι, κ.ά.), καθώς κατά κανόνα είναι γενικής ιατρικής ή στρατιωτικός ιατρός – ανθυπίατρος (ΚΥΤ Φυλακίου), χωρίς καμία εκπαίδευση ή εξειδίκευση προς τούτο. Aκόμα, όμως, και αν η μακροσκοπική εξέταση διενεργηθεί από καταρτισμένο Ιατρό, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ο υπολογισμός της ηλικίας βάσει των σωματικών χαρακτηριστικών θεωρείται από τις λιγότερο ακριβείς ιατρικές μεθόδους προσδιορισμού της ηλικίας, καθώς κατά τις μετρήσεις δεν συνυπολογίζονται οι διακυμάνσεις που υφίστανται λόγω διαφορετικής εθνικότητας, φυλής, πρόσληψης θρεπτικών ουσιών και κοινωνικοοικονομικής προέλευσης, ενώ και ο βαθμός ωρίμανσης μπορεί να επηρεάζεται από τυχόν παθήσεις του ενδιαφερομένου. Σύμφωνα με την παράγραφο 5, τελευταίο εδάφιο της ΚΥΑ: «Η εξάντληση κάθε ανωτέρω σταδίου είναι υποχρεωτική πριν την εφαρμογή του επόμενου, αιτιολογείται επαρκώς και κοινοποιείται στο παραπέμπον όργανο για τις ενέργειες περαιτέρω παραπομπής στις περιπτώσεις αιτιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ανηλικότητας». Ερμηνευτικά η διάταξη αυτή προβλέπει ότι στις περιπτώσεις αδυναμίας εκτίμησης της ανηλικότητας κατά το στάδιο της μακροσκοπικής εξέτασης, καθίσταται υποχρεωτική η παραπομπή στο αμέσως επόμενο στάδιο της ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης από εκπαιδευμένο ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, οι οποίοι εξετάζουν τη γνωστική, συμπεριφορική και ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου και συντάσσουν σχετική έκθεση. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, εσφαλμένα εκδίδεται χωρίς επαρκή αιτιολογία αποτέλεσμα προσδιορισμού ηλικίας στο στάδιο της μακροσκοπικής εξέτασης, ενώ θα έπρεπε να παραπεμφθεί στο υποχρεωτικό επόμενο στάδιο της ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης, προκειμένου να εξαντληθούν όλα τα στάδια όπως εκ του νόμου προβλέπονται. Σε περίπτωση αμφιβολίας, άλλωστε, για την πραγματική ηλικία του ενδιαφερομένου θα πρέπει να εφαρμόζεται πάντα το τεκμήριο υπέρ της ανηλικότητας. Ακόμα κι αν φτάναμε, βέβαια στο στάδιο αυτό, ένα από τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της εν λόγω μεθόδου αποτελεί η έλλειψη επιστημονικά έγκυρης μεθόδου για τον προσδιορισμό των γενικών περιθωρίων σφάλματος και κατ’ επέκταση το μεγάλο εύρος υποκειμενικών ερμηνειών εκ μέρους των ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών ως προς τον καθορισμό της εκτιμώμενης ηλικίας. Επίσης, προβληματισμούς ως προς την ακρίβεια της τελικής εκτίμησης εγείρει και η επίδραση των διαφορετικών πολιτισμικών και εθνοτικών/φυλετικών χαρακτηριστικών των πολιτών τρίτων χωρών στην παραπάνω ψυχοκοινωνική εκτίμηση. Περαιτέρω, η ολοκλήρωση της διαδικασίας διακρίβωσης της ηλικίας από τον ψυχολόγο και τον κοινωνικό λειτουργό απαιτεί την ύπαρξη συνθηκών που να διασφαλίζουν στο άτομο την δυνατότητα να καταθέσει τις απαραίτητες πληροφορίες για την κατάρτιση ενός ψυχοκοινωνικού ιστορικού. Παράλληλα, από πλευράς των ειδικών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός χρονικού πλαισίου τέτοιου που να επιτρέπει την εφαρμογή των προβλεπόμενων διαδικασιών για τον προσδιορισμό της ηλικίας. Είναι σαφές ότι η διάρκεια μίας συνέντευξης/συνεδρίας από τον κοινωνικό λειτουργό και τον ψυχολόγο δεν ανταποκρίνεται στους κατάλληλους χρόνους που απαιτούνται για την ολοκλήρωση της εν λόγω διαδικασίας. Εξάλλου, οι ιδιαίτερες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο ΚΥΤ Ορεστιάδας Φυλακίου, μετά την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας και των συνθηκών περιορισμού κατά της εξάπλωσης του COVID-19, δεν συντελούν στην διαμόρφωση κατάλληλου περιβάλλοντος για την διεξαγωγή των συνεντεύξεων και επιτείνουν τους στρεσογόνους παράγοντες στον προσφυγικό και μεταναστευτικό πληθυσμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το εκάστοτε άτομο να μην είναι σε θέση να δώσει τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζονται για την εκτίμηση της ηλικίας. Επιπλέον, η απουσία εξειδικευμένων και κατάλληλα εκπαιδευμένων διερμηνέων για την διεξαγωγή συνεντεύξεων σε βάθος που απαιτούνται στο πλαίσιο των διαδικασιών διακρίβωσης της ηλικίας αποτελεί έναν ακόμα περιοριστικό παράγοντα ως προς την εξαγωγή τεκμηριωμένων συμπερασμάτων. Συνεπώς, η ομάδα των κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων που παρέχουν υπηρεσίες στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης δεν διαθέτει τα μεθοδολογικά εκείνα εργαλεία (πιστοποιημένα από διεθνείς φορείς και την επιστημονική κοινότητα) που θα βοηθούσαν στη διεξαγωγή πιο ασφαλών εκτιμήσεων ως προς το συγκεκριμένο θέμα. Επιπλέον, διάφορα ευρωπαϊκά και διεθνή όργανα του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης επισημαίνουν την περιορισμένη αξιοπιστία των ιατρικών μεθόδων διαπίστωσης της ανηλικότητας και τον δυσανάλογα παρεμβατικό χαρακτήρα για την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπειά του ατόμου και υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας διεπιστημονικής προσέγγισης κατά την εκτίμηση της ηλικίας και την διασφάλιση της εμπιστοσύνης και του σεβασμού προς τα παιδιά. Διάφορα δικαστήρια ευρωπαϊκών κρατών έχουν επισημάνει την περιορισμένη αξιοπιστία των ιατρικών μεθόδων διαπίστωσης της ανηλικότητας ενός προσώπου. Λαμβανομένου υπόψη του παρεμβατικού χαρακτήρα ορισμένων εξ αυτών για την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπειά του ατόμου, δεν μπορούν αυτές να εφαρμόζονται αδιακρίτως με στόχο τη διαπίστωση της ανηλικότητας ή μη προσώπων. Η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση κατά την εφαρμογή των σχετικών διαδικασιών και αποφάσεων των αρχών και σε περίπτωση αμφιβολίας για την πραγματική ηλικία του ενδιαφερομένου θα πρέπει να εφαρμόζεται το τεκμήριο υπέρ της ανηλικότητας (https://bit.ly/3s1UwI9)

Σε άλλες περιπτώσεις, ο προσδιορισμός ηλικίας γίνεται με παράκαμψη των σταδίων και απευθείας διενέργεια ακτινογραφίας καρπού και εκτίμηση ηλικίας που δεν παρέχει εύρος ηλικίας, αλλά κρίνει τον ωφελούμενο ως 18 ετών (ΚΥΤ Λέσβου). Επιπλέον, διενεργείται διαπίστωση ανηλικότητας χωρίς να προκύπτει από την απόφαση προσδιορισμού το εάν οι εξετάσεις των σταδίων που έλαβαν χώρα έγιναν με τη διαδοχή που ορίζει ο νόμος (άρθρο 1 παρ. 5 της ΚΥΑ 9889/2020) και χωρίς να αιτιολογείται επαρκώς η παραπομπή του ωφελούμενου σε επόμενο στάδιο. Στις τελευταίες δύο περιπτώσεις, αξίζει να σημειωθεί ότι οι αρμόδιες επιτροπές της Αρχής Προσφυγών μετά από ενδικοφανή προσφυγή ενώπιόν τους ανέβαλαν την έκδοση οριστικής απόφασης και διέταξαν να διαβιβαστεί ο φάκελος στο ΠΓΑ Λέσβου, προκειμένου να διενεργηθεί η διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην ΚΥΑ 9889/2020 στάδια. Σύμφωνα, μάλιστα με την Απόφ. 204339/25.08.2021 της 5ης Ανεξάρτητης Επιτροπής Προσφυγών (μον.συνθ.) (https://bit.ly/3HgTEFY), η 5η Επιτροπή, αφού έλαβε υπόψη τις δηλώσεις του προσφεύγοντος αναφορικά με την ανηλικότητά του τόσο κατά την καταγραφή του αιτήματός του όσο και κατά τη συνέντευξή του, διαπίστωσε ότι ανακύπτει αμφιβολία αναφορικά με την ηλικία του. Ενόψει τούτου και αφού έλαβε υπόψη ότι η πράξη προσδιορισμού ηλικίας του προσφεύγοντος βασίστηκε στην εισήγηση του Κλιμακίου Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης, χωρίς να προκύπτει το εάν οι εξετάσεις των σταδίων που έλαβαν χώρα έγιναν με τη διαδοχή που ορίζει ο νόμος (άρθρο 1 παρ της ΚΥΑ 9889/2020) και χωρίς να αιτιολογείται επαρκώς η παραπομπή του προσφεύγοντος σε επόμενο στάδιο, ανέβαλε τη συζήτηση της υπόθεσης προκειμένου να εκτελεστούν όσα ορίστηκαν.

Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, και σε όλα τα στάδια διαπίστωσης της ανηλικότητας, αποτελεί καθοριστικής σημασίας τόσο το τεκμήριο υπέρ της ανηλικότητας, όσο και το ευεργέτημα της αμφιβολίας, ώστε αν αποφευχθεί με κάθε τρόπο η καταστρατήγηση του βέλτιστου συμφέροντος των ανήλικων αιτούντων άσυλο.
31 Ιανουαρίου 2022, 12:23 | ΑΝΑΔΟΧΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Ανάδοχοι Εκπαιδευτικοί
Εθελοντική ομάδα για τη στήριξη της σχολικής ένταξης
web: https://refugeducare.blogspot.com/
e-mail: refugeducare@gmail.com

Το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων ακολουθεί μια αυστηρά ιεραρχική διάρθρωση, που ξεκινάει από τον καθορισμό τεσσάρων πυλώνων, οι οποίοι αναλύονται σε ειδικότερους σκοπούς και επιμέρους στόχους και καταλήγει στην περιγραφή συγκεκριμένων δράσεων για την υλοποίηση του κάθε επιμέρους στόχου.

[1] Από τη διατύπωση του τίτλου “Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων” προκύπτει ότι το κεντρικό ζητούμενο είναι η προστασία των ασυνόδευτων. Η ένταξή τους στην κοινωνία της χώρας μας / της Ευρώπης δεν προκύπτει ευθέως από κανένα σημείο του κειμένου ως κεντρικό ζητούμενο της Εθνικής Στρατηγικής. Πράγματι, η προστασία των παιδιών μπορεί να επιτευχθεί, ακόμη και χωρίς την ουσιαστική κοινωνική ένταξή τους. Για παράδειγμα, η προστατευτική φύλαξη των παιδιών σε κλειστές δομές μπορεί να υπηρετεί επιτυχώς το στόχο της προστασίας τους, χωρίς ένταξή τους στην κοινωνία. Αντίθετα, οι προτάσεις μας που ακολουθούν, διέπονται από τη θεμελιώδη παραδοχή, ότι η βέλτιστη προστασία των παιδιών περνάει αναγκαία μέσα από την ομαλή και ασφαλή κοινωνική τους ένταξη.

Ως πολίτες και ταυτόχρονα ως επαγγελματίες εκπαιδευτικοί είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε, ότι το σχολείο αποτελεί τον ιστορικά καταξιωμένο χώρο, όπου παγκοσμίως συντελείται με ασφάλεια η ένταξη των παιδιών αρχικά στις σχολικές τάξεις και προετοιμάζεται η ομαλή μεταγενέστερη ένταξή τους στην κοινωνία. Τα παιδιά που διαρρέουν από το σχολείο και παραμένουν έξω από τον προστατευτικό του χώρο, κινδυνεύουν να ενταχθούν στο κοινωνικό περιθώριο με καταστροφικές συνέπειες για τα ίδια και για ολόκληρη την κοινωνία. Από τα οικουμενικά κείμενα των διεθνών οργανισμών, καθώς και από τη διεθνή, αλλά και στην εθνική μας συνταγματική και κοινή νομοθεσία προκύπτει η σύνδεση του δικαιώματος όλων των παιδιών στην εκπαίδευση με την αντίστοιχη υποχρέωση της Πολιτείας να διασφαλίσει την ένταξή τους στο σχολείο. Η παγκόσμια παιδαγωγική επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει διαχρονικά το σχολείο ως τον καταλληλότερο και ασφαλέστερο χώρο για την ανάπτυξη όλων των παιδιών.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων ως κεντρικό ζητούμενο της Εθνικής Στρατηγικής υπηρετείται βέλτιστα με την ένταξη όλων των παιδιών στα σχολεία. Με την έννοια αυτή η ένταξη των ασυνόδευτων παιδιών στα σχολεία και κατ’ επέκτασιν στην Ελληνική / Ευρωπαϊκή κοινωνία συνιστά θεμελιώδη πυλώνα της Εθνικής Στρατηγικής.

Στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής δεν ορίζεται η ένταξη στην Εκπαίδευση ως Πυλώνας. Σε διάφορα σημεία του κειμένου υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές σε επιμέρους ζητήματα εκπαίδευσης και σχολείων. Τα ουσιώδη θέματα σχολικής ένταξης και εκπαίδευσης των ασυνόδευτων συμπεριλαμβάνονται σε δύο διαφορετικά κεφάλαια της Εθνικής Στρατηγικής: Τα γενικά ζητήματα της εκπαίδευσης στον Πυλώνα 1, Σκοπός 2, Στόχος 4 (σελ. 49), αλλά τα ζητήματα τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στον Πυλώνα 2, Σκοπός 2, Στόχος 2 (σελ.69).

Πρόταση:
Προτείνουμε τη δημιουργία ενός θεμελιώδους Πυλώνα με τον τίτλο “Διασφάλιση της ένταξης των παιδιών στην Εκπαίδευση” και τη συγκέντρωση σ’ αυτόν όλων των επιμέρους σκοπών, ειδικότερων στόχων, συγκεκριμένων δράσεων για τα ζητήματα ένταξης των ασυνόδευτων παιδιών στην τυπική εκπαίδευση. Στο προοίμιο της περιγραφής αυτού του θεμελιώδους Πυλώνα για την Εκπαίδευση προτείνουμε να συμπεριληφθεί το κείμενο: «Η ομαλή ένταξη των Ασυνόδευτων Ανηλίκων στην ελληνική / την ευρωπαϊκή κοινωνία αποτελεί στρατηγική επιλογή της Πολιτείας. Η ασφαλής κοινωνική ένταξη των ασυνόδευτων παιδιών περνάει αναγκαία μέσα από την ένταξή τους στα σχολεία τυπικής εκπαίδευσης, όπου κοινωνικοποιούνται και αναπτύσσονται ανάμεσα στους συνομηλίκους συμμαθητές τους. Η ένταξη των ασυνόδευτων παιδιών στο προστατευμένο σχολικό περιβάλλον αποτρέπει τον κίνδυνο διαρροής τους προς το κοινωνικό περιθώριο προστατεύοντας ταυτόχρονα τα ίδια τα παιδιά, αλλά και ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο”.

Εναλλακτικά, το παραπάνω κείμενο μπορεί να συμπεριληφθεί και στο προοίμιο της περιγραφής του υπάρχοντος Στόχου 4 στη σελ. 49 (Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων).

Η προτεινόμενη τροποποίηση είναι εφικτή και εναρμονίζεται με το γενικό πνεύμα της Εθνικής Στρατηγικής, καθώς μέσα στο ίδιο το κείμενο στη σελ. 11 (Κεφάλαιο «Έννοιες και Ορισμοί») περιγράφεται η έννοια ως εξής: «Η κοινωνική ένταξη είναι η διαδικασία κατά την οποία οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που διαμένουν στην Ελλάδα γίνονται μέρος της κοινότητας υποδοχής τους δημιουργώντας εντός της κοινότητας τις συνθήκες εκείνες που προάγουν την αρμονική συνύπαρξη και την κοινωνική συνοχή».

[2] Ως αφετηρία για την ανάλυση σε ειδικότερους σκοπούς το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής χρησιμοποιεί συχνά (αλλά όχι πάντοτε) την περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης. Στο τέλος κάθε ειδικότερου στόχου παρατίθενται οι δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησής τους. Οι δείκτες αυτοί είναι ποσοτικοί, ενώ απουσιάζουν τα ποιοτικά κριτήρια για την αξιολόγηση της πορείας υλοποίησης.

Πρόταση:
Προτείνουμε τη συνάρθρωση των αμιγώς ποσοτικών δεικτών και τον εμπλουτισμό τους με γνήσια ποιοτικά κριτήρια. Όπου αυτό δεν είναι εφικτό, προτείνουμε την επιλογή διευρυμένων ποσοτικών δεικτών, από τους οποίους να είναι δυνατή η εξαγωγή κάποιων ελάχιστων ποιοτικών συμπερασμάτων. Ειδικότερα, στους δείκτες για την εκπαίδευση προτείνουμε να συμπληρωθούν ως βασικοί ενταξιακοί δείκτες οι αριθμοί των προαγωγών στην επόμενη τάξη και των αποφοιτήσεων ασυνόδευτων ανηλίκων από όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, καθώς και τα ποσοστά τους ως προς τους αντίστοιχους αριθμούς των εγγεγραμμένων και ως προς τους συνολικούς αριθμούς των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στη χώρα. Από τους διευρυμένους ποσοτικούς δείκτες αυτού του είδους μπορούν ευκολότερα να εξαχθούν κάποια ποιοτικά συμπεράσματα για την ενταξιακή πορεία των ασυνόδευτων. Σε κάθε περίπτωση η προσθήκη κατάλληλων ποιοτικών κριτηρίων δίπλα στους αμιγώς ποσοτικούς δείκτες είναι επιτακτική ανάγκη για ολόκληρη την Εθνική Στρατηγική.

[3] Η Εθνική Στρατηγική ασχολείται με την εκπαίδευση των ασυνόδευτων σ’ ένα επιμέρους στόχο με τον τίτλο «Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων» (σελ.49). Η προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες ένταξης των ασυνόδευτων είναι πολύτιμη, επομένως θα πρέπει να διατηρηθεί ως στόχος της Εθνικής Στρατηγικής. Όμως η λέξη «ικανότητες» είναι περιττή, καθώς η τυπική εκπαίδευση στην Ελλάδα, όπως και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, εξ ορισμού καθημερινά προσαρμόζεται στις διαφορετικές ικανότητες των μαθητών. Η διατήρηση του όρου αυτού μπορεί να προκαλέσει παραδοχές επικίνδυνες για την ίση μεταχείριση των μαθητών

Πρόταση:
Προτείνουμε τη διαγραφή της λέξης «ικανότητες» από τον τίτλο, καθώς και από την τελευταία παράγραφο της σελ. 49.

[4] Σε άλλο σημείο του κειμένου της Εθνικής Στρατηγικής (στη σελ. 69-70) γίνεται λόγος για την επίδραση της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών επιτευγμάτων στη διαδικασία κοινωνικής ένταξης των ασυνόδευτων ανηλίκων. Ωστόσο η διατύπωση του επιμέρους Στόχου (κοινωνική ένταξη των παιδιών) δεν αναδεικνύει τη σπουδαιότητα της τακτικής φοίτησης στα δημόσια σχολεία. Παρότι στην Εθνική Στρατηγική αναφέρεται το αποτέλεσμα της έρευνας που έγινε στο πλαίσιο του έργου με τη χρηματοδότηση της ΕΕ (H2020) «Χαρτογράφηση της ένταξης των παιδιών προσφύγων και μεταναστών – IMMERSE», τελικά δεν υιοθετείται η λεπτομερειακή διάρθρωση των ενταξιακών δεικτών του έργου αυτού κατά την επιλογή των επιμέρους δράσεων. Το αναφερόμενο έργο αποδίδει το κεντρικό βάρος της ένταξης στην εκπαίδευση και το κατανέμει ισότιμα σε όλες τις βαθμίδες της. Αντίθετα, η Εθνική Στρατηγική δεν προβλέπει πουθενά ρητά την ένταξη στις τάξεις των σχολείων τυπικής εκπαίδευσης ως μέσο υλοποίησης του Στόχου 2 για την κοινωνική ένταξη. Από τις περιγραφόμενες συγκεκριμένες δράσεις της Εθνικής Στρατηγικής, η μόνη που ανταποκρίνεται κάπως στις ενταξιακές απαιτήσεις του αναφερόμενου έργου IMMERSE, είναι η Δράση 2.4: «Εξασφάλιση πρόσβασης στην επαγγελματική κατάρτιση και διευκόλυνση της μαθητείας».

Πρόταση:
Προτείνουμε να προστεθεί στην αρχή της περιγραφής του Στόχου 2 (στη σελ. 69), καθώς και στην αρχή της περιγραφής του Στόχου 4 (στη σελ. 49) η διατύπωση: «Η ομαλή και ασφαλής κοινωνική ένταξη των ανηλίκων συντελείται μέσα στα σχολεία, όπου φοιτούν μαζί με τους συνομηλίκους συμμαθητές τους. Για το σκοπό αυτό πρωταρχικό μέλημα της Πολιτείας είναι η τακτική σχολική φοίτηση όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων στα σχολεία τυπικής εκπαίδευσης της επικράτειας».

Η προτεινόμενη προσθήκη είναι εφικτή και εναρμονίζεται με το συνολικό πνεύμα της Εθνικής Στρατηγικής, καθώς μέσα στο ίδιο το κείμενο στη σελ. 50 περιγράφεται η έννοια ως εξής: «Ειδικά για τα μικρά παιδιά η σχολική εκπαίδευση αποδεικνύεται σημαντικά επωφελής όχι μόνο όσον αφορά τα μετέπειτα ακαδημαϊκά τους επιτεύγματα αλλά και για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και την κοινωνική ένταξή τους» (βλ. σελ. 50, Δράση 4.3: «Διασφάλιση της πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων στη σχολική εκπαίδευση»).

[5] Η παραπάνω προτεινόμενη προσθήκη της «Σχολικής Ένταξης» ως κεντρικού Στόχου της Εθνικής Στρατηγικής θα πρέπει να βασίζεται στην εκτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης, όπως προκρίνεται συχνά μέσα στο κείμενο και για άλλους επιμέρους Στόχους του: Προηγείται μια εκτίμηση / αξιολόγηση της σημερινής κατάστασης και ακολουθεί η περιγραφή των επιμέρους Στόχων ή των συγκεκριμένων Δράσεων. Όμως το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής σε κανένα σημείο του δεν περιγράφει τη σημερινή κατάσταση της Σχολικής Ένταξης των ασυνόδευτων, αγνοώντας την υπερβολικά υψηλή σχολική διαρροή / σχολική εγκατάλειψη, που προκύπτει από έρευνες [βλ. πρόχειρα Η σχολική φοίτηση των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων κατά τα έτη 2018-2021. Συγκριτική μελέτη (https://refugeducare.blogspot.com/2021/11/2018-2021.html)].

Πρόταση:
Προτείνουμε να προστεθεί στην αρχή της περιγραφής του Στόχου 4 (στη σελ. 49) η διατύπωση: «Τα παρατηρούμενα υπερβολικά υψηλά ποσοστά Σχολικής Διαρροής / Σχολικής Εγκατάλειψης των ασυνόδευτων ανηλίκων αναδεικνύουν τον άμεσο κίνδυνο της περιθωριοποίησής τους. Η διαρροή αυτών των παιδιών από το προστατευμένο περιβάλλον του Σχολείου προς το κοινωνικό περιθώριο συνιστά σοβαρό κίνδυνο για τα ίδια τα παιδιά, αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας».

[6] Στο τέλος της σελ. 49 αναφέρεται και η συμπερίληψη της μη τυπικής εκπαίδευσης στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας: «Το επίσημο σύστημα εκπαίδευσης θα πρέπει να γίνει ευέλικτο και να περιλαμβάνει επίσης προγράμματα “μη τυπικής” εκπαίδευσης θέτοντας υψηλά πρότυπα ποιότητας και παρακολουθώντας την εφαρμογή τους».

Πρόταση:
Προτείνουμε στο τέλος αυτής της πρότασης να προστεθεί: «Τα προγράμματα μη τυπικής εκπαίδευσης δεν υποκαθιστούν την ένταξη στην τυπική σχολική εκπαίδευση. Αντίθετα, με τη θέσπιση κατάλληλων προγραμμάτων μη τυπικής εκπαίδευσης με υψηλά πρότυπα ποιότητας η Πολιτεία στοχεύει στη συμπληρωματική κάλυψη των αυξημένων αναγκών των αλλόγλωσσων μαθητών κατά τη διαδικασία της ομαλής ένταξής τους στην τυπική εκπαίδευση, η οποία συνιστά την κεντρική ενταξιακή επιλογή».

[7] Σε άλλο σημείο του κειμένου της Εθνικής Στρατηγικής (στη σελ. 71) περιγράφεται η Δράση 2.2: «Διασφάλιση της παράδοσης υποχρεωτικών μαθημάτων ελληνικής γλώσσας και κοινωνικών σπουδών σε δημοτικό επίπεδο». Είναι μια ειδική δράση για την υλοποίηση του Στόχου 2, ο οποίος υπηρετεί το Σκοπό 2, ο οποίος εντάσσεται στον Πυλώνα 2: «Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο». Από την όλη διατύπωση της δράσης δίνεται η εντύπωση, ότι η παράδοση μαθημάτων ελληνικής γλώσσας από κάποιους απροσδιόριστους φορείς μη τυπικής εκπαίδευσης αποτελεί το βασικό μέσο κοινωνικής ένταξης.

Πρόταση:
Προτείνουμε να διευκρινιστεί ότι πρόκειται για συμπληρωματική / επικουρική δράση, που μπορεί να διευκολύνει την επίτευξη του κύριου στόχου της σχολικής ένταξης στην τυπική εκπαίδευση, με την προσθήκη που αναφέρθηκε παραπάνω (στη σελ. 49): «Τα προγράμματα μη τυπικής εκπαίδευσης δεν υποκαθιστούν την ένταξη στην τυπική σχολική εκπαίδευση. Αντίθετα, με τη θέσπιση κατάλληλων προγραμμάτων μη τυπικής εκπαίδευσης με υψηλά πρότυπα ποιότητας η Πολιτεία στοχεύει στην συμπληρωματική κάλυψη των αυξημένων αναγκών των αλλόγλωσσων μαθητών κατά τη διαδικασία της ομαλής ένταξής τους στην τυπική εκπαίδευση, η οποία συνιστά την κεντρική ενταξιακή επιλογή».

[8] Στη σελ. 72 (Πυλώνας 2, Σκοπός 2, Στόχος 2: «Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα») περιγράφεται η συγκεκριμένη Δράση 2.4: «Εξασφάλιση πρόσβασης στην επαγγελματική κατάρτιση και διευκόλυνση της μαθητείας». Η περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης δεν είναι ακριβής. Αναφέρεται η σημασία της διευκόλυνσης «… απόδοσης ΑΦΜ στους ανηλίκους, όπως προβλέπεται και από την υπ’ αρ. Α.1270/2020 (Β’ 5508) απόφαση του Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων». Όμως ακριβώς αυτή η αναφερόμενη απόφαση καθιστά πρακτικά ανέφικτη την απόδοση ΑΦΜ σε ανήλικους, καθώς (σύμφωνα με την παραπάνω απόφαση) απαιτείται η σύνδεση του ανηλίκου με τον ΑΦΜ του ασκούντος τη γονική μέριμνα ή την επιμέλεια ή με τον ΑΦΜ του επιτρόπου του ασυνόδευτου ανήλικου, δηλαδή ανύπαρκτων προσώπων στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Πρόταση:
Για το σκοπό αυτό προτείνουμε να συμπεριληφθεί στη δράση η δημιουργία ενός ειδικού ΑΦΜ από την Ειδική Γραμματεία, με τον οποίο να συνδέονται όσοι ασυνόδευτοι χρειάζονται ΑΦΜ για την εγγραφή τους στις ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ ή άλλες επαγγελματικές δομές κατάρτισης ή σε δομές μαθητείας, όπου απαιτείται ο ΑΦΜ του μαθητευόμενου.

[9] Στα πρότυπα ποιότητας για τους ξενώνες και τις άλλες δομές φιλοξενίας είναι αναγκαία η συμπερίληψη και των παραγόντων ενίσχυσης της σχολικής φοίτησης, περιορισμού της σχολικής διαρροής και γενικότερα των παραγόντων που συντελούν στην ομαλή σχολική ένταξη. Η αποτίμηση της σημερινής κατάστασης θα καταδείξει το βαθμό επάρκειας των υλικών και ανθρώπινων πόρων που διατίθενται για τη σχολική ένταξη, καθώς και των προβλεπόμενων θεσμικών διαδικασιών. Στους υλικούς πόρους συγκαταλέγεται η πρόβλεψη για χώρους και υποδομές μελέτης και σχολικής προετοιμασίας των παιδιών. Στις διαδικασίες συμπεριλαμβάνονται η καθημερινή φροντίδα για την τακτική σχολική φοίτηση με όρους ισότιμους και ανάλογους μιας μέσης οικογένειας με παιδιά σχολικής ηλικίας. Στους ανθρώπινους πόρους ανήκει ο προσδιορισμός συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων του προσωπικού με στόχο την παρακολούθηση και την ενίσχυση της επιτυχούς σχολικής φοίτησης.

Για το σκοπό αυτό πρέπει μέσα στο κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής να περιγραφεί αρχικά η σημερινή υπάρχουσα κατάσταση των δομών φιλοξενίας ως προς τα προαναφερόμενα σημεία των υλικών και ανθρώπινων πόρων, καθώς και των υπαρχουσών διαδικασιών. Πρέπει να περιγράφονται οι υλικοτεχνικές υποδομές, οι διαδικασίες και το προσωπικό των δομών φιλοξενίας. Παραδείγματα: Να περιγράφονται οι δομές που διαθέτουν δωμάτια με πολλά κρεβάτια, αλλά κανένα τραπέζι για σχολική μελέτη. Έτσι τα παιδιά προσπαθούν να γράψουν και να διαβάσουν πάνω στις κουβέρτες τους. Να περιγράφονται οι συνθήκες του ύπνου και η επίδρασή τους στο αναγκαίο για τη σχολική φοίτηση πρωινό ξύπνημα: τα παιδιά που ξενυχτούν δυσκολεύονται να ξυπνήσουν το πρωί. Να περιγράφονται οι όροι μεταφοράς των μαθητών από και προς τα σχολεία τους. Να περιγράφονται οι ψηφιακές υποδομές, όπως για παράδειγμα η διαθεσιμότητα υπολογιστών και η συνδεσιμότητα στο διαδίκτυο. Να περιγράφονται οι αρμοδιότητες του Παιδαγωγικού Υπεύθυνου της δομής φιλοξενίας. Να περιγράφονται οι διαδικασίες επικοινωνίας παιδαγωγικών ζητημάτων ανάμεσα στα σχολεία των παιδιών και στις δομές φιλοξενίας και η επίδρασή τους πάνω στη σχολική ένταξη.

Πρόταση:
Σε όσα σημεία της Εθνικής Στρατηγικής περιγράφονται οι προδιαγραφές / τα πρότυπα για την καταλληλότητα των δομών φιλοξενίας, όπως για παράδειγμα στη σελ. 37 (Δράση 4.1: “Ανάπτυξη και θέσπιση προτύπων ποιότητας για όλες τις δομές φιλοξενίας
ασυνόδευτων ανηλίκων”), προτείνουμε να συμπεριληφθούν τα ακόλουθα, που σχετίζονται με την εκπαίδευση: “Για τη διαμόρφωση των δωματίων προβλέπεται τουλάχιστον ένα τραπέζι και δύο καρέκλες ανά δύο παιδιά. Σε κάθε δομή πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένας χώρος διδασκαλίας και μελέτης των παιδιών με επαρκή αριθμό θέσεων εργασίας για όλα τα παιδιά της κάθε δομής. Σε κάθε δομή πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένας χώρος με επαρκή ψηφιακό εξοπλισμό και επαρκή αριθμό θέσεων εργασίας για την ψηφιακή εκπαίδευση και την τηλεκπαίδευση των παιδιών. Σε κάθε δομή πρέπει να υπάρχει διαδικτυακή σύνδεση των υψηλοτάτων προδιαγραφών, ώστε να είναι εφικτή η ταυτόχρονη σύνδεση και τηλεκπαίδευση όλων των παιδιών. Η φροντίδα για την ομαλή σχολική ένταξη όλων των παιδιών καθίσταται βασικός στόχος και επιτυγχάνεται ως αποτέλεσμα συνέργειας όλων των μελών του προσωπικού κάθε δομής φιλοξενίας σε συνεννόηση με το προσωπικό των σχολείων. Ειδικότερα η παρακολούθηση της τακτικής σχολικής φοίτησης, η επικοινωνία παιδαγωγικών ζητημάτων με τα σχολεία και η διασφάλιση των κάθε μορφής προϋποθέσεων για την ομαλή σχολική ένταξη όλων των παιδιών ανατίθεται σε επαρκή αριθμό εξειδικευμένων επαγγελματιών που εργάζονται σε κάθε δομή. Οι ακολουθούμενες διαδικασίες που στοχεύουν στην ομαλή σχολική ένταξη πρέπει να περιγράφονται ρητά και αιτιολογημένα στους Κανονισμούς και τα Οργανογράμματα κάθε δομής”.

Πρόταση:
Αντίστοιχη πρόβλεψη πρέπει να υπάρχει και για τα σχολεία τυπικής εκπαίδευσης που υποδέχονται ασυνόδευτους ανήλικους μαθητές: “Η ομαλή σχολική ένταξη κάθε νέου μαθητή συνιστά θεμελιώδη επιδίωξη του σχολείου και επιτυγχάνεται ως αποτέλεσμα συνέργειας των μελών του προσωπικού του σχολείου σε συνεννόηση με το προσωπικό κάθε δομής φιλοξενίας των μαθητών. Ειδικότερα για τους ασυνόδευτους αλλόγλωσσους μαθητές πρέπει να λειτουργούν Τάξεις Υποδοχής με κατάλληλο περιεχόμενο. Η διασύνδεση του σχολείου με τη δομή φιλοξενίας, ως υποκατάστατο της οικογένειας / του σπιτιού των μαθητών, καθώς και η επικοινωνία παιδαγωγικών ζητημάτων των ασυνόδευτων μαθητών μεταξύ σχολείου και δομής ανατίθεται ως συγκεκριμένο καθήκον σε εκπαιδευτικό / εκπαιδευτικούς του σχολείου”.

[10] Η Εθνική Στρατηγική στο Στόχο 4 του Πυλώνα 2 ασχολείται με τη μετάβαση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ενήλικη ζωή (σελ. 76). Ήδη κατά την περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης στο προοίμιο του Στόχου 4, μεταξύ άλλων, αναφέρεται και η διακοπή της δυνατότητας πρόσβασης στην εκπαίδευση των νεαρών ενηλίκων (18 έως 21 ετών).

Πρόταση:
Στο κείμενο της Δράσης 4.2 “Ανάπτυξη δικτύου ασφαλείας για νεαρούς ενήλικες” (σελ. 77) να προστεθεί: “Η μεταβολή των συνθηκών διαβίωσης λόγω της ενηλικίωσης επέρχεται ομαλά και δεν διακόπτει τη σχολική φοίτηση. Η διατήρηση των προηγούμενων ευνοϊκών για τη σχολική φοίτηση συνθηκών διαβίωσης μπορεί να παρατείνεται για εύλογο χρόνο μετά την ενηλικίωση, τουλάχιστον μέχρι το τέλος της τρέχουσας σχολικής χρονιάς”.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:43 | ΑΡΗΣ ΚΕΦ.

Μόνιμος Σύνδεσμος

Θεωρώ ότι μια σύγχρονη και εναρμονισμένη με όσα ισχύουν διεθνώς Εθνική Στρατηγική που υποτίθεται ότι επιχειρεί την πλήρη υλοποίηση των δικαιωμάτων των ανήλικων, όφειλε να περιλαμβάνει την κατάργηση των προβλέψεων του νόμου 4636/19 που διαχωρίζει τους ανήλικους ασυνόδευτους σε πάνω και κάτω από 15 ετών, με τους δεύτερους να κρίνονται ως αιτούντες άσυλο με τη διαδικασία των ενηλίκων. Προβλέψεις που είναι σαφώς αντίθετες με τα συμφέροντα των ανηλίκων και τα απογυμνώνει από την παιδική τους ιδιότητα.
Eίναι όμως γνωστό ότι περίπου το 90% των ασυνόδευτων ανήλικων είναι παιδιά πάνω από 14 ετών και άρα σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.4636/2019 η πλειοψηφία των ασυνόδευτων ανήλικων κρίνεται με βάση την εξαιρετικά δυσχερή και συνήθως ατελέσφορη διαδικασία που προβλέπεται για τους ενήλικους.
Νομίζω πως απαιτείται η κατάργηση των προβλέψεων αυτών του Ν.4636/19
31 Ιανουαρίου 2022, 11:19 | ΒΑΣΩ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Αναφέρει η Εθνική Στρατηγική ότι, λόγω καθυστερήσεων ή και απόρριψης του αιτήματος ασύλου ασυνόδευτων ανήλικων, που έτσι παραμένουν χωρίς έγγραφα ταυτοποίησης, πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο καθεστώς «υπό ανοχή παραμονής» στη χώρα, διότι «κανένας ανήλικος δεν πρέπει να επιστρέφεται αναγκαστικά σε τρίτη χώρα μέχρι την ενηλικίωσή του/της ή μέχρι αυτός/ή να θελήσει τον οικειοθελή επαναπατρισμό του/της, ο οποίος κρίνεται προς το βέλτιστο συμφέρον του/της, και κάτι το οποίο πρέπει να επιβεβαιώνεται από τον Καθορισμό του Βέλτιστου Συμφέροντος του ανηλίκου».
Αυτό είναι πολύ θετικό, αν όμως ισχύει η απαγόρευση επαναπατρισμού ανήλικου, προς τι η συνέχιση ισχύος του ν. 4636/2021 για τη διάκριση των ανηλίκων σε κάτω και πάνω από 15 ετών με αυτούς τους τελευταίους να κρίνονται με την κανονική διαδικασία των ενηλίκων;
Σημνατικό είναι να μη δημιουργηθεί μια κατηγορία ασυνόδευτων ανηλίκων που ζουν υπό καθεστώς ανοχής η οποία θα διογκώνεται υπέρμετρα, αλλά να εντάσσονται εκεί οι ανήλικοι προσωρινά, μέχρι να κριθεί η πιθανή ένστασή τους ή να επανυποβάλουν αίτηση για επανάκριση. Με δεδομένο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ασυνόδευτων ανήλικων είναι πάνω από 14 ετών, η ένταξη στο καθεστώς της «υπό ανοχή παραμονής» μεγάλου αριθμού ανηλίκων, υποκρύπτει τη μαζική επαναπροώθηση στις χώρες προέλευσης των ασυνόδευτων άμα τη ενηλικιώσει.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:32 | ΒΑΣΩ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η παρούσα Εθνική Στρατηγική είναι ανολοκλήρωτη και δεν έχει τη μορφή μιας στρατηγικής που άμεσα μπαίνει σε εφαρμογή.
Αποτελεί αποτύπωση, υπό μορφή διακήρυξης, του ιδανικού περιβάλλοντος που θα πρέπει να δημιουργηθεί για την εκπλήρωση των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων, με βάση τις αρχές του ΟΗΕ.
Είναι όμως ένα ασαφές ευχολόγιο, αφού δεν συνοδεύεται από ένα Σχέδιο Δράσης που να εντάσσει συγκεκριμένες δράσεις επίτευξης των στόχων, να ορίζει ποιος φορέας κάνει τι, ποιοι εθνικοί και διεθνείς φορείς εμπλέκονται στην κάθε δράση, ποιος έχει τον κεντρικό ρόλο σε κάθε συνεργασία και ποιοι ακριβείς δείκτες αποτιμούν την επιτυχία ή μη μιας δράσης. Ε
πίσης απουσιάζει ο Οδικός Χάρτης των δράσεων, ένα χρονοδιάγραμμα δηλαδή που να ορίζει τους χρόνους έναρξης και ολοκλήρωσης της κάθε δράσης.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:14 | ΑΡΗΣ ΚΕΦ.

Μόνιμος Σύνδεσμος

1. Αναφέρεται στην εισαγωγή της Εθνικής Στρατηγικής ότι: «ορμώμενοι πλέον από ένα σημείο όπου τα παιδιά βρίσκονται σε δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας και έχουν τις βασικές ανάγκες τους καλυμμένες, μπορούμε να σχεδιάσουμε …τις βέλτιστες λύσεις για την προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών»
Όταν είναι γνωστές οι άθλιες συνθήκες που επικρατούν στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης των νησιών, πώς θεωρείτε ότι είναι δυνατό και με ποιο τρόπο να επιλυθούν τα τεράστια σημερινά προβλήματα για τα εισερχόμενα ανήλικα ασυνόδευτα; Με ποια στοιχεία υποστηρίζετε ότι έχουν τις ανάγκες τους καλυμμένες; Οι αβάσιμοι ισχυρισμοί δεν βοηθούν για τον σχεδιασμό και υλοποίηση της απαραίτητης Εθνικής Στρατηγικής για τα ασυνόδευτα παιδιά.
2. Προβλέπεται η ανάθεση της αρμοδιότητας της επιτροπείας στην Ειδική Γραμματεία Ασυνόδευτων Ανηλίκων που υπάγεται στο Υπουργείο Μετανάστευσης & Ασύλου. Αυτό σηματοδοτεί την προσήλωσή σας σε μια πολιτική που αντιμετωπίζει τα ασυνόδευτα ανήλικα πρωτίστως και βασικά ως μετανάστες και δευτερευόντως ως παιδιά. Αυτό όμως είναι λάθος και έρχεται σε αντίθεση με το γεγονός της ανηλικότητας των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων και την ανάγκη προστασίας, κατά προτεραιότητα, των δικαιωμάτων τους ως παιδιών. Μια λογική που αντίθετα με τις δικές σας πολιτικές κυριαρχεί στις επικρατούσες διεθνώς αρχές για το παιδί – τις οποίες επικαλείται και το παρόν σχέδιο Εθνικής Στρατηγική.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:41 | ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΥ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Το έγγραφο ταυτοπροσωπίας θα επαρκεί και για αλλαγές στη νομική κατάσταση του ανηλίκου, π.χ. ανάθεση επιμέλειας με δικαστική πράξη, υιοθεσία; Αν ναι πρέπει να γίνει σαφές, αν όχι πρέπει να εξασφαλιστεί ο τρόπος διότι σήμερα προκαλούνται πολλά προβλήματα εξαιτίας έλλειψης επαρκών στοιχείων των ανηλίκων, που φτάνουν στα δικαστήρια με αυτά τα αιτήματα.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:18 | ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΥ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η αναφορά στη Δράση 1.3, ότι «θα σχεδιαστεί, θα εφαρμοστεί πιλοτικά» ταιριάζει και με το περιεχόμενο του Συνόλου της Εθνικής Στρατηγικής, η οποία χαρακτηρίζεται από ασάφειες και αοριστίες. Είναι απαράδεκτο για Εθνική Στρατηγική.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:42 | ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΥ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η ηλεκτρονική διασύνδεση των Βάσεων δεδομένων δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση και προϋποθέτει την πρόβλεψη Επιτροπής Μελέτης με εμπλοκή Ανεξάρτητων Αρχών, εκπροσώπων χρηστών και εξυπηρετούμενων, ώστε να διασφαλιστούν και τα δικαιώματα και οι προβλέψεις του Κανονισμού GDPR.
31 Ιανουαρίου 2022, 11:12 | ΧΡΥΣΑ Κ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η έκφραση «ο λαϊκισμός ήταν πάντα παρών» στη σελίδα 74, ως αναφερόμενο αίτιο για τη ριζοσπαστικοποίηση είναι μάλλον αδόκιμη και μη συνάδουσα με το κείμενο..
31 Ιανουαρίου 2022, 10:36 | ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΛΙΑ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Ο μηχανισμός παραπομπών, όπως αναφέρεται, που θα καθιερωθεί σταδιακά, θα έπρεπε να είναι πιο συγκεκριμένος και σαφής. Το «εφόσον απαιτείται» δείχνει ακριβώς πως δεν υπάρχει καμία πρόθεση να οργανωθεί και να εφαρμοστεί. Η ανάγκη είναι διαπιστωμένη. Κυρίως σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις όπως είναι ανήλικοι με αναπηρία, ανήλικοι με ψυχικά ανοιχτά προβλήματα, βρέφη χωρίς επαρκή στοιχεία πέφτει το βάρος στους Εισαγγελείς Ανηλίκων να επιλέγουν δομή (ανάμεσα σε αυτές που δεν υπάρχουν ή σε αυτές που δεν ταιριάζουν αλλά με πίεση τελικά αποδέχονται, χωρίς να εξυπηρετείται η ανάγκη του ανηλίκου). Αυτή είναι μία απαράδεκτη τακτική, με κακά αποτελέσματα, που τα βιώνουν μόνο όσοι εμπλέκονται και δεν φτάνουν να προβληματίσουν τους αρμόδιους. Απαιτείται λοιπόν να τον περιγράψετε με βάση συγκεκριμένο δίκτυο δομών (συμπεριλαμβανόμενης της αναδοχής, οπωσδήποτε).
31 Ιανουαρίου 2022, 10:55 | ΧΡΥΣΑ Κ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Τόσα πολλά «πρέπει να…» (π.χ. σελίδα 99, αναφέρεται 12 φορές) καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το υποκείμενο των έργων που πρέπει να γίνουν αποφεύγει να πάρει την ευθύνη. Ποιος θα κάνει αυτά που «πρέπει να» γίνουν και πότε;
31 Ιανουαρίου 2022, 10:11 | ΧΡΥΣΑ Κ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Το συγκεκριμένο κείμενο δεν έχει την επάρκεια μιας Εθνικής Στρατηγικής.
Έκθεση γενικού περιεχομένου, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί με φιλότιμη προσπάθεια τεκμηρίωσης. Εκτός των άλλων, δεν αναφέρονται οι συντάκτες και η συνάφειά τους με το ζήτημα των ασυνόδευτων ανηλίκων. Δεν δεσμεύεται για την εφαρμογή ούτε μέσω χρονοδιαγράμματος, ούτε μέσα από σαφή περιγραφή συγκεκριμένων δράσεων.
30 Ιανουαρίου 2022, 22:54 | Άρσις Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων

Μόνιμος Σύνδεσμος

Καταρχάς, χαιρετίζουμε την προσπάθεια που έχει εκπονηθεί από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Η συγκεκριμένη πρόταση καλύπτει χρονική περίοδο τουλάχιστον πέντε ετών, γεγονός που καθιστά την επιτυχή ανταπόκρισή της στις υφιστάμενες και μελλοντικές ανάγκες ακόμα πιο απαραίτητη.

Η θέση ότι η προτεινόμενη στρατηγική αποτελεί ένα “βαθιά πολιτικό κείμενο” ανταποκρίνεται απόλυτα στην πολιτική και την δράση της Άρσις:
στο πεδίο της παιδικής προστασίας δοκιμάζονται οι αρχές που διέπουν τα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη, οι πολιτικές της κοινωνικής αλληλεγγύης και της διασφάλισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Η διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθησης των δικαιωμάτων των παιδιών, η αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, η πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης, καθώς και ο εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας αποτελούν εξίσου βασικούς πυλώνες της αποστολής και της λειτουργίας της Οργάνωσής μας.

Στο επίκεντρο των ανωτέρω αρχών – πρέπει να – βρίσκεται πάντοτε το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου.

Ακολουθούν σχόλια σε συγκεκριμένα σημεία του υπό διαβούλευση κειμένου:

Στρατηγικοί Πυλώνες δράσης – Αρχές:
Μελετώντας την υπό διαβούλευση εθνική στρατηγική παρατηρούμε ότι ορθά τίθεται στο επίκεντρο ως βασική αρχή το γεγονός ότι “κανένας ανήλικος δεν μπορεί να κρατηθεί διοικητικά, εκτός εάν αυτό προβλέπεται από τον νόμο, για το ελάχιστο χρονικό διάστημα, με σεβασμό στην ανηλικότητα, στην αρχή της αναλογικότητας, τα δικαιώματα του παιδιού και το βέλτιστο συμφέρον του και τηρώντας όλες τις θεσμικές εγγυήσεις”. Η θέση της Οργάνωσής μας είναι ότι η διοικητική κράτηση δεν είναι σύμφωνη με την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει πρώτα να εξετάζονται όλα τα εναλλακτικά μέτρα της διοικητικής κράτησης, η οποία όταν εφαρμόζεται, θα πρέπει να αιτιολογείται ειδικά.

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Πρώτη υποδοχή
Ορθά στην σελίδα 13 του σχετικού κειμένου περιγράφεται η υφιστάμενη κατάσταση. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι όχι μόνο “Οι ανήλικοι που εισέρχονται στην Ελλάδα χωρίς τα απαραίτητα νομιμοποιητικά έγγραφα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της νομοθεσίας για τη μετανάστευση”, αλλά και, συχνά, ο εντοπισμός τους συνοδεύεται από την άσκηση ποινικής δίωξης για παράνομη είσοδο σύμφωνα με τον Ν.3386/2005. Την παραπάνω δυσμενή νομική ενέργεια δεν αντιλαμβάνονται οι ανήλικοι, ενώ πολλές φορές δεν γνωρίζουν καν ότι εκκρεμεί σε βάρος τους. Η κίνηση ποινικής δίωξης και η επιβολή ακόμα και αναμορφωτικού / θεραπευτικού μέτρου κωλύει την διαδικασία οικογενειακής επανένωσης ή μετεγκατάστασης.

Αυτή η πρακτική θα πρέπει ρητά να σταματήσει: αφενός υπάρχει νομικά η δυνατότητα για αποχή από την άσκηση ποινική δίωξη σε αυτές τις περιπτώσεις και αφετέρου προτείνεται να τίθεται η συγκεκριμένη ποινική δίωξη στο αρχείο σύμφωνα με το άρ. 43 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, αμέσως μετά την ταυτοποίηση του ανηλίκου και την εγγραφή του στο σχετικό μητρώο της Ειδικής Γραμματείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων
Στην 12η σελίδα και υπό τον τίτλο “Έννοιες και Ορισμοί” αναφέρεται ότι “… «επίτροπος» με βάση και την επικείμενη νέα νομοθεσία είναι ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή διεθνούς οργανισμού στην Ελλάδα, ο οποίος στη συνέχεια εξουσιοδοτεί φυσικό πρόσωπο – επαγγελματία να εκτελέσει τα καθήκοντα του επιτρόπου («εντεταλμένος επιτροπείας»).”

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι ο νόμιμος εκπρόσωπος νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή διεθνούς οργανισμού στην Ελλάδα, ο οποίος σύμφωνα και με τις διατάξεις του Ν. 4636/19, όπως ισχύει, είναι δυνατόν να οριστεί και ως εκπρόσωπος του ανηλίκου (βλ. και τον ορισμό του εκπροσώπου στο ίδιο το κείμενο της Εθνικής Στρατηγικής αμέσως παρακάτω), δεν είναι δυνατόν να έχει τον θεσμικό ρόλο του Επιτρόπου. Είναι δεδομένο ότι πολλά από τα αναφερόμενα νομικά πρόσωπα αναλαμβάνουν την φροντίδα δεκάδων, αν όχι εκατοντάδων, ασυνόδευτων ανηλίκων. Ως εκ τούτου πιστεύουμε ότι η ένταξη των παραπάνω προσώπων στην έννοια του Επιτρόπου αφενός δεν συνάδει με την θέση τους και αφετέρου δεν είναι αντικειμενικά εφικτή η ανταπόκρισή τους στο ρόλο του Επιτρόπου.

Στην επόμενη σελίδα του υπό συζήτηση κειμένου περιγράφεται ο θεσμός της Επιτροπείας με την σημείωση ότι, συχνά, “ελλείψει κατάλληλου φυσικού προσώπου η επιτροπεία μπορεί να ανατίθεται σε κατάλληλο ίδρυμα ή σωματείο ή σε αρμόδια κοινωνική υπηρεσία”. Ομοίως, στην σελίδα 15 ότι “ο Εισαγγελέας είναι περαιτέρω υπεύθυνος από τον νόμο να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον διορισμό μόνιμου επιτρόπου για ασυνόδευτους ανηλίκους και, ως εκ τούτου, μπορεί να διορίσει φυσικό πρόσωπο ή νομική οντότητα για την άσκηση ενεργειών επιτροπείας για τη συγκεκριμένη περίπτωση”.

Στο σημείο αυτό θεωρούμε αναγκαίο η παραπάνω ανάθεση να γίνεται βάσει ενός καταλόγου που θα περιλαμβάνει τα ιδρύματα, σωματεία ή κοινωνικές υπηρεσίες, τα οποία αποδέχονται και είναι σε θέση να αναλάβουν την Επιτροπεία. Έχει παρατηρηθεί να γίνεται ανάθεση επιτροπείας σε φορείς, οι οποίοι δεν έχουν τέτοιο καταστατικό σκοπό ή δεν έχουν την σχετική δυνατότητα. Πολλές φορές δε η σχετική ανάθεση γίνεται ακόμη και εν αγνοία τους.

Περαιτέρω, στις περιπτώσεις που “επείγει η νομική εκπροσώπηση του ανηλίκου σε ένδικη υπόθεση ή ακροαματική διαδικασία” προτείνεται ο εκάστοτε Εισαγγελέας Πρωτοδικών / Ανηλίκων να εξουσιοδοτεί τρίτο πρόσωπο – δικηγόρο για την σύννομη εκπροσώπηση του ανηλίκου. Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, ότι οι Εισαγγελικές Αρχές σπάνια αποδέχονται την σύνταξη συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου προς δικηγόρο για την εκπροσώπηση των ανηλίκων ενώπιον των Διοικητικών Δικαστηρίων, όταν συζητείται αίτηση ακύρωσης κατά δευτεροβάθμιας απορριπτικής απόφασης ασύλου, αντίθετα με τα όσα προβλέπονται από τις σχετικές διατάξεις του Α.Κ. και του Π.Δ. 19/19892.

Σύμφωνα με τα άρθρα 26 και 27 του ΠΔ18/1989, βάσει του οποίου εκδικάζονται οι ακυρωτικές υποθέσεις ενώπιον των τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων, ορίζεται ότι για να είναι κατά νόμο παραδεκτή τόσο η κατάθεση της αίτησης ακύρωσης όσο και η παράσταση των πληρεξουσίων δικηγόρων κατά την συζήτηση αυτής απαιτείται η σύνταξη και προσκόμιση συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου από τον ασκούντα την γονική μέριμνα του ασυνόδευτου ανηλίκου. Εν προκειμένω ο ασκών την γονική μέριμνα είναι ο Εισαγγελέας Ανηλίκων ή ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών, σε όσες περιπτώσεις κατά την συζήτηση της υπόθεσης ο ωφελούμενος δεν θα έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν να νομιμοποιήσει το σχετικό δικόγραφο και τον πληρεξούσιο δικηγόρο. Ωστόσο την πράξη οι Εισαγγελείς, οι οποίοι έχουν κατά νόμο την επιτροπεία του ασυνόδευτου ανηλίκου, δεν δέχονται να υπογράψουν το σχετικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κινδυνεύουν οι εν λόγω αιτήσεις -κατά την συζήτησή τους – να απορριφθούν ως απαράδεκτες από τα Διοικητικά Πρωτοδικεία. Μία λύση στο συγκεκριμένο πρόβλημα θα μπορούσε να είναι ο άμεσος διορισμός επαγγελματία επιτρόπου στους ασυνόδευτους ανηλίκους που προσφεύγουν ενώπιον των Διοικητικών Πρωτοδικείων και η υπογραφή του σχετικού συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου από τον επίτροπο αυτόν.

Φιλοξενία
Στο πεδίο της φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, ενδεχομένως, θα πρέπει να ομαδοποιούνται οι τοποθετήσεις των παιδιών με βάση το αίτημα για διαμονή – διεθνή προστασία του κάθε παιδιού: η εμπειρία έχει δείξει ότι για την εύρυθμη λειτουργία της εκάστοτε Δομής και την καλύτερη πλαισίωση και υποστήριξη των αναγκών των παιδιών είναι ωφέλιμο οι φιλοξενούμενοι ανήλικοι να τοποθετούνται με κριτήριο το αίτημα για οικογενειακή επανένωση ή αίτημα για άσυλο στην Ελλάδα κοκ3. Με τον τρόπο αυτό οργανώνεται καλύτερα από τους επαγγελματίες της παιδικής προστασίας το πλάνο δράσης τόσο συλλογικά όσο για κάθε παιδί ξεχωριστά.

Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη
Ορθά αναφέρεται στη σελίδα 17 του υπό διαβούλευση κειμένου ότι οι ανήλικοι έχουν πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας. Παρόλα αυτά έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις παιδιών, τα οποία αν και κατόρθωσαν με τη χρήση του Π.Α.Α.Υ.Π.Α. να πραγματοποιήσουν μεν τον εμβολιασμό τους κατά της COVID 19, δεν μπόρεσαν να εκδώσουν το πιστοποιητικό εμβολιασμού. Ως εκ τούτου αποκλείονται υφίστανται των περιορισμών που έχουν τεθεί με τις σχετικές νομοθετικές πράξεις και εκλαμβάνονται από την Διοίκηση ως ανεμβολίαστοι.

Διοικητική κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων
Με δεδομένη την σημαντικότατη εξέλιξη της κατάργησης του θεσμού της προστατευτικής φύλαξης και την αντικατάσταση της από τον Εθνικό Μηχανισμό Εντοπισμού και Προστασίας, αλλά και την κατάργηση των “ασφαλών ζωνών” προσωρινής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, παρατηρείται η προσωρινή “κράτηση” των παιδιών – μέχρι την τοποθέτησή τους σε κατάλληλη Δομή Φιλοξενίας- σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), ενώ προβλέπεται ήδη η τοποθέτηση – κράτησή τους σε συγκεκριμένες “κλειστές” Δομές στην ενδοχώρα.

Η παρούσα κατάσταση θα πρέπει άμεσα να αντικατασταθεί από την τοποθέτηση, αμέσως μετά την ταυτοποίηση, σε Δομές Επείγουσας Φιλοξενίας στην ενδοχώρα.

Περαιτέρω, ακόμη και στις σπάνιες πλέον περιπτώσεις που, μετά την ταυτοποίηση, οι ανήλικοι παραμένουν σε αστυνομικά τμήματα μέχρι την τοποθέτηση σε δομή φιλοξενίας (θέση που και το Εθνικό Σχέδιο αναγνωρίζει ως κράτηση), προτείνουμε οι ανήλικοι να έχουν όλα τα δικαιώματα ένδικης προστασίας που διαθέτουν οι διοικητικά κρατούμενοι ενήλικες (όπως οι αντιρρήσεις στο Διοικητικό Πρωτοδικείο με την Προεδρική Διαδικασία), ώστε να είναι δυνατή η άμεση εύρεση ασφαλούς εναλλακτικής λύσης στο ζήτημα της κράτησης. Θεωρούμε, επίσης, σημαντικό να μην μπορεί να παραταθεί το διάστημα των 25 ημερών για την ταυτοποίηση στα σημεία εισόδου. Για τον λόγο αυτόν είναι απαραίτητη η κατάργηση ως προς τους ασυνόδευτους ανηλίκους, της δυνατότητας παράτασης της πενθημέρου κράτησης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης βάσει του άρ. 39 § 4 Ν. 4636/2019.

Σημαντικό, επιπρόσθετα, να αναφερθεί ότι σύμφωνα με τις σχετικές απορριπτικές αποφάσεις Β Βαθμού των Ανεξάρτητων Αρχών Προσφυγών διατάσσεται, μαζί με την ταχθείσα προθεσμία για οικειοθελή αναχώρηση από την χώρα, και η διακοπή της φιλοξενίας του ανηλίκου από την Δομή που έχει τοποθετηθεί με απόφαση της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων και την σύμφωνη Διάταξη του Εισαγγελέα Ανηλίκων / Πρωτοδικών. Είναι αυτονόητο ότι η παραπάνω πρακτική πρέπει να παύσει και να προβλεφθεί νομοθετικά η συνέχιση της φιλοξενίας, τουλάχιστον μέχρι και την ενηλικίωση του παιδιού, του οποίου το αίτημα για διεθνή προστασία έχει απορριφθεί και σε δεύτερο βαθμό. Η παραπάνω πρακτική οδηγεί με βεβαιότητα τα συγκεκριμένα παιδιά εκ νέου σε καθεστώς διοικητικής κράτησης.

Προστατευτική φύλαξη
Αν και η λεγόμενη προστατευτική φύλαξη έχει νομοθετικά καταργηθεί, ήδη από τον Δεκέμβριο του 2020, υφίσταται ακόμα η – έστω ολιγοήμερη – κράτηση των παιδιών σε αστυνομικά τμήματα. Είναι απαραίτητο πάντοτε να εκλαμβάνεται η κράτηση ως μία κατάσταση, όπου οι ανήλικοι στερούνται βασικών δικαιωμάτων τους και, ειδικά, αυτού της προσωπικής τους υγιεινής, της επικοινωνίας με την οικογένεια τους και της διασκέδασης – παιχνιδιού. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι κανένα παιδί δεν θα κρατείται σε αυτές τις συνθήκες και ότι θα επισπευσθεί η δημιουργία ειδικών χώρων, όπου θα φιλοξενούνται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι μέχρι την τοποθέτησή τους. Επίσης, θα πρέπει να παύσει η πρακτική της προσωρινής τοποθέτησης παιδιών μικρής ηλικίας σε νοσοκομεία, ελλείψει ειδικών Δομών.

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα
Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου

Σύμφωνα με το υπό διαβούλευση σχέδιο4, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής όλες οι δράσεις στοχεύουν να διασφαλίσουν πρώτα και κύρια “ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι αντιμετωπίζονται ως ανήλικοι, ότι όλοι οι ανήλικοι είναι «ορατοί» (καταγραφή ενώπιον των αρμόδιων αρχών, έγγραφα ταυτοποίησης, εντός του συστήματος παιδικής προστασίας) και ότι κανένα παιδί δεν θα μείνει «πίσω»(ίση πρόσβαση στα δικαιώματα, μέτρα θετικής δράσης για τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης)”.

Αναμφίβολα, όλες οι εγγυήσεις των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων εξαρτώνται από την προαναφερόμενη «ορατότητα», δηλαδή την τυπική αναγνώριση και καταχώρηση των ανηλίκων προσώπων ως τέτοιων. Και ενώ είναι αυτονόητο ότι η εθνική νομοθεσία θα όφειλε, ως εκ τούτου, να διευκολύνει την καταγραφή των στοιχείων εκείνων που επιβεβαιώνουν το γεγονός της ανηλικότητας, απαιτείται προσοχή σε σχέση με ισχύουσες σήμερα ρυθμίσεις, οι οποίες μόνον ως ασυμβίβαστες με το εν λόγω πνεύμα της Εθνικής Στρατηγικής μπορούν να θεωρηθούν.

Επί παραδείγματι, σύμφωνα με το Άρθρο 79 Ν.4636/2019 (ΦΕΚ A’ 169/01.11.2019 ) “Στοιχεία Ταυτότητας των Αιτούντων: «1. Τα στοιχεία ταυτότητας των αιτούντων προκύπτουν από το διαβατήριό τους, το δελτίο ταυτότητας τους, εφόσον αναγράφεται σε αυτό η πλήρης ημερομηνία γέννησής τους, ή τη ληξιαρχική πράξη γέννησής τους εφόσον έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Με απόφαση του Διοικητή της Υπηρεσίας Ασύλου μπορεί να γίνεται δεκτή και άλλη κατηγορία εγγράφων.”

Όπως είναι φανερό – και διαπιστώθηκε στην πράξη επίσης – ο ως άνω περιοριστικός όρος περί αναγραφής της πλήρους ημερομηνίας γέννησης στην αλλοδαπή ταυτότητα, έχει ως αποτέλεσμα να μην γίνονται δεκτές από την Υπηρεσία Ασύλου, ούτε σε πρωτότυπη και νομίμως θεωρημένη μορφή, αλλοδαπές ταυτότητες, με τις οποίες επιδιώκεται η αλλαγή προσωπικών στοιχείων, όταν οι εν λόγω ταυτότητες δεν αναφέρουν ρητά την ημέρα και τον μήνα παρά μόνον το έτος γέννησης.

Εδώ πλήττεται εμμέσως πλην σαφώς μια πολύ συχνή κατηγορία ταυτοποιητικού έγγραφου, ήτοι η αφγανική εθνική ταυτότητα (tazkira, τασκιρά), στην οποία κατά κανόνα αναγράφεται το έτος γέννησης και δύναται εμμέσως μόνον από την ημερομηνία έκδοσής της να υπολογιστούν η ημέρα και ο μήνας γέννησης. Με τον τρόπο αυτόν, όμως, ένας ανήλικος Αφγανός, του οποίου η ανηλικότητα για οποιονδήποτε λόγο δεν δηλώθηκε ή δεν δηλώθηκε ορθά στο πλαίσιο της καταγραφής του αιτήματος ασύλου, αποστερείται εν τοις πράγμασι από το δικαίωμα της εκ των υστέρων διόρθωσης των στοιχείων εκείνων που αποδεικνύουν το κρίσιμο για την απόδειξη της ανηλικότητας έτους γέννησης και επιτρέπουν, έστω βάσει υπολογισμών, την συναγωγή της συγκεκριμένης ημέρας και του μήνα γέννησης.

Άλλωστε, δεν είναι άνευ ετέρου κατανοητός ο ίδιος ο νομοθετικός σκοπός που υπαγόρευσε την προαναφερόμενη τροποποίηση του προισχύσαντος άρθρου79 Ν.4636/2019 και επέφερε, κατά συνέπεια, την κατάργηση του μοναδικού τρόπου διόρθωσης των στοιχείων που αποδεικνύουν την ανηλικότητα Αφγανών υπηκόων μέσω της εθνικής ταυτότητάς τους.

Μολονότι στην αιτιολογική έκθεση του Ν. 4825/2021 ως στόχος της τροποποίησης της παρ. 1 του άρθρου 79 Ν.4636/2019 αναφέρονται «τα φαινόμενα κατάχρησης της διαδικασίας ασύλου», καθώς επίσης και η αποτροπή των φαινομένων «αλλαγής της ημερομηνίας γέννησης με απώτερο σκοπό τη χρήση των ευνοϊκών διατάξεων που διέπουν την εξέταση αιτήσεων ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων», οι εν λόγω διατυπώσεις παραμένουν εξόχως ασαφείς και αφηρημένες. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπουν να εννοηθεί για ποιον λόγο η «αλλαγή της ημερομηνίας γέννησης» στα αντίστοιχα έγγραφα καθίσταται ευχερέστερη απ’ ότι σε ταυτότητες, στις οποίες αναγράφεται εξ αρχής η ημέρα και ο μήνας γέννησης. Από μία άποψη το πρόβλημα της δυσπιστίας, τελικά, απέναντι στις αφγανικές εθνικές ταυτότητες θα μπορούσε να διορθωθεί και να επιλύεται κατά περίπτωση με απόφαση του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου6. Εντούτοις, ούτε και μια ερμηνεία αυτού του είδους θα ήταν ασφαλής ή ικανοποιητική. Διότι εν προκειμένω η ευχέρεια του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου να κάνει δεκτή «άλλη κατηγορία» εγγράφου αφήνει ανοιχτό ένα περαιτέρω ερώτημα, ήτοι εάν μια ταυτότητα (όπως η tazkira – τασκιρά), στην οποία δεν αναγράφονται ρητά, αλλά συμπεραίνονται εμμέσως η ημέρα και ο μήνας γέννησης, αποτελεί μία συγκεκριμένη κατηγορία εγγράφου που διακρίνεται από άλλες κατηγορίες και μπορεί έτσι να υπαχθεί στην έννοια του τελευταίου εδαφίου της παρ. 1 του άρθρου 79.

Εν όψει όλων των παραπάνω, προβάλλει καθαρά η αναγκαιότητα αναθεώρησης του άρθρου 79 παρ. 1 Ν.4636/2019, έτσι ώστε το περιεχόμενό του να μην δύναται να οδηγεί ανήλικους σε αφάνεια, αλλά να τους διευκολύνει να γίνονται «ορατοί» σύμφωνα με τις αρχές που υποστηρίζονται στο σχέδιο της Εθνικής Στρατηγικής για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Δράση 1.1.1. Εφαρμογή διαδικασίας για τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως ανήλικου
Η εφαρμογή της Κ.Υ.Α 9889/2020 (ΦΕΚ Β’ 3390/13-8-2020), η οποία ισχύει ήδη σχεδόν ενάμιση έτος και συνιστά μία σημαντικότατη πρόοδο σχέση με τις δύο προϊσχύσασες, που ρύθμιζαν το ίδιο θέμα, δηλαδή την ΥΑ Υ1.Γ.Π. οικ.92490/2013 (ΦΕΚ Β’ 2745/29-10-2013) και την Κ.Υ.Α. 1982/2016 (ΦΕΚ Β’ 335/16-2-2016), ανέδειξε ορισμένα ζητήματα που χρήζουν βελτίωσης.
Αν και καταρχήν είναι θετική η εξαγγελία της αναμόρφωσης της, το γεγονός ότι “ενδέχεται να υπάρχουν περιπτώσεις πλαστών εγγράφων ή να πρόκειται για προϊόντα παράνομης δραστηριότητας (απάτης ή διαφθοράς)” δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να οδηγεί σε γενικευμένη άρνηση αποδοχής εγγράφων που δεν αναγράφουν ακριβή ημερομηνία γέννησης, όπως οι «τασκιρά» που εκδίδονται στο Αφγανιστάν.

Συμφωνούμε και με τα πέντε σημεία που αναφέρονται στην 23η σελίδα του σχεδίου. Θεωρούμε σημαντικό το υπ’ αριθ. Πρωτ. 177217/9-8-2021 έγγραφο της πρώην Ε.Γ.Π.Α.Α., καθώς και με τις ερμηνευτικές κατευθύνσεις που υιοθετεί αναφορικά με την Κ.Υ.Α. 9889/2020. Επισημαίνουμε δε ότι συναντήσαμε προβλήματα κατά την εφαρμογή του 1ου και 2ου σταδίου με Δομές Υγείας, οι οποίες δήλωναν αναρμόδιες και μη εκπαιδευμένες κατάλληλα για τη διεξαγωγή του ηλικιακού προσδιορισμού και ότι η λύση του ιδιώτη γιατρού/ψυχολόγου/κοινωνικού λειτουργού ορθά προβλέπεται επικουρικά, αλλά θα μείνει χωρίς πρακτική χρησιμότητα, αν δεν υπάρχει αφενός σύστημα πιστοποίησης των ανωτέρω και αφετέρου προγράμματα που να χρηματοδοτούν τις αμοιβές τους. Επίσης έχουμε παρατηρήσει ότι ενίοτε στο πρώτο στάδιο έχουμε εξέταση ήβης και γεννητικών οργάνων, κάτι που πιθανότατα αντίκειται στο σεβασμό της αξιοπρέπειας του εξεταζόμενου. Τέλος, θεωρούμε απαραίτητο να υπάρξει σύστημα παροχής δωρεάν νομικής βοήθειας για τη σύνταξη προσφυγής κατά απόφασης προσδιορισμού ηλικίας, αν ο εξετασθείς το επιθυμεί, όπως ήδη υπάρχει για την προσφυγή κατά πρωτοβάθμιας απορριπτικής, καθώς υπάρχει η ίδια ratio που θεμελιώνει την αναγκαιότητα δωρεάν νομικής συνδρομής.

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας,

Δράση 3.1: Ανάπτυξη ενός εθνικού “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης ενός αποτελεσματικού συστήματος παραπομπών και του στρατηγικού σχεδιασμού τοποθετήσεων του
Ορθά, προβλέπεται η θεσμοθέτηση δομών φιλοξενίας για τους “νεαρούς ενηλίκους 18 έως 21 ετών που φεύγουν από το προηγούμενο πλαίσιο φροντίδας τους (ως πρώην Α.Α.), ωστόσο εξακολουθούν να χρειάζονται υποστήριξη για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής”.
Πρέπει και σε αυτό το στάδιο να προβλεφθεί ρητά με ποιο ακριβώς νομικό καθεστώς θα διασφαλίζεται η νόμιμη διαμονή των ανωτέρω στην χώρα. Και εδώ η προτεινόμενη λύση θα ήταν η χορήγηση προσωρινού τίτλου διαμονής μέχρι την εκτέλεση της απόφασης επιστροφής, με πλήρη δικαιώματα και πρόσβαση στην εργασία.

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων
Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Στις σελίδες 41 και επόμενες προτείνονται οι τρόποι ορισμού των επιτρόπων “ώστε να διασφαλίζεται ότι ο επίτροπος, ο οποίος πρέπει να διαθέτει σχετικά προσόντα, υποστηρίζει τον ανήλικο σε όλα τα θέματα και τις διαδικασίες που τον αφορούν και τον επηρεάζουν … Είναι σημαντικό ότι ο επίτροπος πρέπει να διοριστεί αμέσως μόλις ένα άτομο ταυτοποιηθεί ως ασυνόδευτος ανήλικος από τις αρμόδιες αρχές πρώτης υποδοχής ή ανά πάσα στιγμή που εντοπίζεται ασυνόδευτος ανήλικος από τις κρατικές αρχές .. Οι επίτροποι στα διάφορα σημεία της χώρας, στις συνοριακές περιοχές συνόρων ή την ηπειρωτική χώρα εκτελούν το σύνολο των καθηκόντων τους, όπως θα προβλεφθεί με την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ενδέχεται να αντικατασταθούν λόγω μετακίνησης του ανηλίκου ή ανεξάρτητα από τις συνθήκες φιλοξενίας του ανηλίκου”.

Τα παραπάνω είναι απολύτως σύμφωνα με τις ανάγκες που έχουν προκύψει το τελευταίο χρονικό διάστημα. Ωστόσο είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι έχουν παρατηρηθεί αρκετές περιπτώσεις που παρά τον ορισμό επιτρόπου δεν υπήρξε εκτίμηση του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου ή δεν υπήρξε κατάλληλη ενημέρωση – προετοιμασία για τα νόμιμα δικαιώματά του και δη για την σημασία του αιτήματος ασύλου και την διενέργεια προσωπικής συνέντευξης.

Περαιτέρω έχουμε διαπιστώσει πολλές φορές την απουσία του διορισμένου επιτρόπου κατά την προσωπική συνέντευξη του ασυνόδευτου ανηλίκου, γεγονός που αντίκειται τόσο στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του παιδιού όσο και στις υποχρεώσεις του Επιτρόπου. Τέλος, την τυπική παράσταση του Επιτρόπου, ειδικά κατά την διενέργεια της προσωπικής συνέντευξης, χωρίς προηγούμενη επικοινωνία και ενημέρωση του ανηλίκου για την διαδικασία και τις έννομες συνέπειες της.

Δράση 2.4: Διασφάλιση πρόσβασης των ανηλίκων σε δωρεάν νομική συνδρομή
Ένα πρόσθετο πρόβλημα που ανακύπτει αναφορικά με το δικαίωμα των ανηλίκων για πρόσβαση στην δικαιοσύνη είναι το γεγονός ότι πολλές φορές καθίσταται δυσχερής η παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας κατά τις διατάξεις του Ν. 3226/04. Παρόλο που οι ασυνόδευτοι ανήλικοι πληρούν τις ουσιαστικές προϋποθέσεις για παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας, οι τροποποιήσεις που επέφερε ο Ν. 4686/20 και, συγκεκριμένα (για την παροχή νομικής βοήθειας σε διοικητικές υποθέσεις), το γεγονός ότι η αίτηση για την χορήγηση του παραπάνω ευεργετήματος δεν αναστέλλει την προθεσμία των 30 ημερών για την κατάθεση της αίτησης ακύρωσης, έχει ως αποτέλεσμα να συρρικνώνονται ακόμα περαιτέρω τα χρονικά περιθώρια για την άσκηση του εν λόγω δικαιώματος. Το παραπάνω οφείλεται στο ότι τα Διοικητικά Πρωτοδικεία συχνά αποφαίνονται για την χορήγηση της νομικής βοήθειας λίγες ημέρες προτού εκπνεύσει η προθεσμία αυτή των 30 ημερών. Επιπλέον συχνή είναι η άρνηση, ειδικά διορισμένων δικαστικών επιμελητών με την παραπάνω διαδικασία, να αποδεχτούν τον ορισμό τους με αποτέλεσμα να καθυστερεί πλέον του μήνα η συζήτηση της προσωρινής διαταγής για την αναστολή εκτέλεσης της απορριπτικής απόφασης ενώπιον των Διοικητικών Πρωτοδικείων. Προτείνεται η χωρίς προϋποθέσεις (πχ εισοδηματικά κριτήρια και λοιπά απαιτούμενα έγγραφα) παροχή νομικής συνδρομής σε ασυνόδευτους ανηλίκους με απλή διαπίστωση από τον Πρόεδρο του Διοικητικού Πρωτοδικείου / Εφετείου της ιδιότητας του αιτούντος ως ασυνόδευτου ανηλίκου, βάσει των εγγράφων της Ειδικής Γραμματείας ή του Εισαγγελέα Ανηλίκων / Πρωτοδικών.
Περαιτέρω, οι προβλέψεις του Ν. 4689/2020 σχετικά με την νομική συνδρομή σε ανηλίκους ενώπιον των ποινικών δικαστηρίων δεν έχουν τύχει μέχρι και σήμερα εφαρμογής, τόσο σε προδικαστικό στάδιο όσο και στην επ΄ ακροατηρίου διαδικασία. Προτείνεται η άμεση εφαρμογή των σχετικών διατάξεων με την κατάρτιση του σχετικού καταλόγου από τους Δικηγορικούς Συλλόγους (ιδανικά θα ήταν επιθυμητό να υπάρχει ξεχωριστός κατάλογος για όσους δικηγόρους επιθυμούν να εκπροσωπήσουν ανηλίκους), την άμεση ενημέρωση των παιδιών από την αρχή της σε βάρος τους ποινικής διαδικασίας σχετικά με το δικαίωμα δωρεάν νομικής συνδρομής και την διευκόλυνση της μεταξύ δικηγόρου και παιδιού επικοινωνίας με υποχρεωτικό διορισμό διερμηνέα.

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών

Δράση 5.1: Εισαγωγή ευρείας χρήσης της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος
Απαραίτητη η σε κάθε στάδιο έγγραφη αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος και η αιτιολόγηση, ειδικά, των δυσμενών σε βάρος του ανηλίκου αποφάσεων στην βάση της παραπάνω αρχής. Η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος θα πρέπει να διενεργείται από εξειδικευμένο διεπιστημονικό προσωπικό, ανεξάρτητο από την αρμόδια να αποφασίζει Αρχή. Κάθε απόφαση που λαμβάνεται θα πρέπει ειδικώς να αιτιολογείται στην προηγούμενη αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος. Η έλλειψη σχετικής έκθεσης αξιολόγησης να αποτελεί διαδικαστική προϋπόθεση πριν την έκδοση ατομικής διοικητικής πράξης σε βάρος του ανηλίκου επί ποινή απαραδέκτου.

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Υφιστάμενη κατάσταση
“Ένας ασυνόδευτος πολίτης τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, ο οποίος εισήλθε στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, προκειμένου να αποκτήσει καθεστώς νόμιμης διαμονής στη χώρα θα πρέπει να εξεταστεί αν πληροί τις προϋποθέσεις για να λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας ή, διαφορετικά, ανθρωπιστική προστασία, οπότε είτε θα υποβάλει αίτηση για διεθνή προστασία είτε για άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σύμφωνα με το άρθρο 19Α του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης. Τα άτομα που δεν επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας ή των οποίων το αίτημα απορρίπτεται οριστικά κατά τη διαδικασία των συνόρων ή τα οποία δεν ζητούν άλλο είδος προστασίας, παραπέμπονται για απέλαση, επιστροφή ή επανεισδοχή. Στην προκειμένη περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 3907/2011, άρθρα 16 και επόμενα. Τυχόν επιστροφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα καταγωγής απαιτεί ειδικές εγγυήσεις (λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον τους και την αναζήτηση κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων υποδομών προστασίας στη χώρα καταγωγής τους), με αποτέλεσμα η διαδικασία να καθίσταται πρακτικά ανεφάρμοστη.”

Καταρχάς να σημειωθεί η ανεπιτυχής κατάργηση με τον Ν. 4686/2020 της δυνατότητας παραπομπής της αίτησης διεθνούς προστασίας στην Διοίκηση για την χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Η παραπάνω δυνατότητα ήταν θα μπορούσε να καλύψει σε μεγάλο βαθμό το νομικό κενό που δημιουργείται στις περιπτώσεις απόρριψης του αιτήματος διεθνούς προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων και μέχρι την ενηλικίωσή τους.

Περαιτέρω η βεβαίωση απομάκρυνσης που είναι δυνατόν να χορηγηθεί κατά τις διατάξεις του Ν.3907/2011, δεν είναι δυνατόν να καλύψει το συγκεκριμένο κενό, ενώ η ρητή πρόβλεψη του άρ. 2 του Ν. 4825/2022 (άδεια διαμονής για λόγους φιλευσπλαχνίας) δεν έχει μέχρι στιγμής εφαρμοστεί.

Προτείνεται η δυνατότητα χορήγησης άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς (ή άλλους νέους και ειδικότερους) λόγους σε όλους τους εντοπισμένους ανηλίκους τουλάχιστον μέχρι την ενηλικίωσή τους. Με τον τρόπο αυτόν θα αποσυνδεθεί το αίτημα για λήψη νομιμοποιητικών εγγράφων με αυτό της χορήγησης διεθνούς προστασίας, όπου πολλές φορές δεν έχει βασιμότητα, και θα διασφαλιστεί μέσω νομιμοποιητικών εγγράφων η υποχρέωση της Πολιτείας για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Αναφέρεται στο κείμενο “Σε περίπτωση θετικής απόφασης σε πρώτο ή σε δεύτερο βαθμό, απονέμεται στον ανήλικο το καθεστώς του πρόσφυγα ή του δικαιούχου επικουρικής προστασίας που σημαίνει άδεια διαμονής για τρία (3) έτη, με δυνατότητα ανανέωσης για άλλα τρία (3) έτη (όσον αφορά το καθεστώς του πρόσφυγα) ή για ένα έτος με δυνατότητα ανανέωσης για δύο (2) έτη (όσον αφορά το καθεστώς της επικουρικής προστασίας). Σε αντίθετη περίπτωση, ο ανήλικος μπορεί να υποβάλει αίτηση για άδεια διαμονής δύο (2) ετών για ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον βρίσκεται υπό τη φροντίδα μη κερδοσκοπικού ιδρύματος ή άλλης κλειστής δομής φιλοξενίας υπό την εποπτεία του αρμόδιου Υπουργείου, σύμφωνα με το άρθρο 19Α παρ. 2 περ. α) και δ) αντίστοιχα του ν. 4251/2014 (Α’ 80).”

Η σχετική παραπομπή γίνεται στις διατάξεις του άρ 19Α § 2 του Ν. 4251/14, όπου ορίζεται: “2. Με απόφαση του Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης του τόπου διαμονής του ενδιαφερόμενου πολίτη τρίτης χώρας χορηγείται άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους στις παρακάτω κατηγορίες πολιτών τρίτων χωρών: α. Ενήλικοι, ανίκανοι να επιμεληθούν των υποθέσεών τους εξαιτίας λόγων υγείας ή ανήλικοι που αποδεδειγμένα χρήζουν προστατευτικών μέτρων και φιλοξενούνται από ιδρύματα ή άλλα νομικά πρόσωπα κοινωφελούς σκοπού, εφόσον η επιστροφή τους σε ασφαλές περιβάλλον είναι αδύνατη. Η διάρκεια της αρχικής άδειας διαμονής είναι διετής και μπορεί να ανανεώνεται κάθε φορά μέχρι δύο έτη εφόσον πληρούνται οι ίδιες προϋποθέσεις …. δ. Ανήλικοι φιλοξενούμενοι σε οικοτροφεία, που λειτουργούν υπό την εποπτεία των αρμόδιων Υπουργείων. Η διάρκεια της αρχικής άδειας διαμονής είναι διετής και μπορεί να ανανεώνεται κάθε φορά μέχρι δύο έτη εφόσον πληρούνται οι ίδιες προϋποθέσεις”.

Ωστόσο και σύμφωνα με την παράγραφο 7 “Αιτήσεις για τη χορήγηση άδειας διαμονής ανηλίκων ή ενηλίκων που αδυνατούν να επιληφθούν των υποθέσεών τους και φιλοξενούνται σε οποιοδήποτε ίδρυμα ή σε νομικά πρόσωπα κοινωφελούς σκοπού, υποβάλλονται από τον οριζόμενο εκπρόσωπο του ιδρύματος ή του νομικού προσώπου.»

Προτείνεται, προς αποφυγή προβλημάτων, τα οποία μπορεί να δημιουργηθούν με την αόριστη διατύπωση “ανήλικοι που αποδεδειγμένα χρήζουν προστατευτικών μέτρων”, να οριστεί σαφής άδεια διαμονής και να αντικατασταθεί η φράση “από τον οριζόμενο εκπρόσωπο του ιδρύματος ή του νομικού προσώπου” με την φράση “από τον Επίτροπο του παιδιού”.

Τονίζεται και σε αυτό το σημείο ότι σύμφωνα με τις σχετικές απορριπτικές αποφάσεις Β βαθμού των Ανεξάρτητων Αρχών Προσφυγών διατάσσεται, μαζί με την ταχθείσα προθεσμία για αναχώρηση από την χώρα, και η διακοπή της φιλοξενίας του ανηλίκου από την Δομή που έχει τοποθετηθεί.

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να ορισθεί ρητά ότι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει οι αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων να εξετάζονται με τη διαδικασία συνόρων ή την ταχύρρυθμη διαδικασία.

Σκοπός 2: Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους
Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος

Δράση 1.1: Δημιουργία καθεστώτος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, για τους οποίους κρίνεται ότι η επιστροφή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους και οι οποίοι δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του ανθρωπιστικού καθεστώτος, προκειμένου να υποβάλουν αίτηση και να αποκτήσουν το «καθεστώς ανοχής» για ανήλικους πολίτες τρίτων χωρών
Όπως σε πολλά σημεία της παρούσας αναφέρθηκε, είναι αναγκαία η υπαγωγή της ευάλωτης ομάδας των ασυνόδευτων ανηλίκων σε μία από τις εξαιρετικές κατηγορίες αδειών διαμονής, που ήδη προβλέπονται στο Ν. 4251/2014, όπως αυτή της άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους. Ωστόσο φρονούμε ότι, ειδικά για τα ασυνόδευτα παιδιά, θα ήταν καλύτερο να θεσπιστεί το συντομότερο δυνατόν άδεια διαμονής για “ασυνόδευτους ανηλίκους”, η οποία θα έχει διάρκεια δύο ετών και θα ανανεώνεται μέχρι και την ενηλικίωσή τους. Με την θέσπιση ειδικής άδειας διαμονής για τα ασυνόδευτα παιδιά, θα αποφευχθεί η καθυστέρηση στην εξυπηρέτηση των αιτημάτων τους, η οποία είναι δεδομένη στην περίπτωση που θα υπαχθούν στην κατηγορία των αδειών διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, σύμφωνα και με τα ισχύοντα δεδομένα.
Η ειδική αυτή άδεια διαμονής εκτιμάται ότι θα βοηθήσει στην ταχύτερη και πληρέστερη εξέταση των αιτημάτων παροχής διεθνούς προστασίας, καθώς πλέον δεν θα αποτελεί μονόδρομο για την νόμιμη διαμονή στην χώρα η υποβολή από την πλευρά των ασυνόδευτων ανηλίκων αιτήματος ασύλου.

Ελπίζουμε ότι όλα όσα αναφέρθηκαν στην παρούσα, τα οποία αποτελούν αντικείμενο συλλογικής διεπιστημονικής εργασίας των στελεχών της Άρσις – Κοινωνικής Οργάνωσης Υποστήριξης Νέων, θα συμβάλλουν στην βελτίωση του υπό διαβούλευση κειμένου και στην καλύτερη ανταπόκριση της Ελληνικής Πολιτείας στις ανάγκες και στα δικαιώματα των ασυνόδευτων παιδιών.
26 Ιανουαρίου 2022, 15:21 | ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΛΙΑ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Το θέμα της διερμηνείας αλλά και της εκπαίδευσης κατ οίκον πρέπει να συμπληρωθούν ως υποχρεωτικά μέτρα για ασυνόδευτους ανήλικους, που εξαιτίας αναπηρίας βρίσκονται και φροντίζονται σε δομές ανάπηρων και όχι σε ξενώνες αμιγώς ασυνόδευτων ανηλίκων. Η ιδιαίτερα επιβαρυμένη κατάσταση εφήβου, που κατέστη ανάπηρος λόγω βομβαρδισμού, με παράλληλη απώλεια οικογένειας, το επίπονο ταξίδι, η εγκατάσταση σε΄κλειστή δομή και παράλληλα η αδυναμία επικοινωνίας τον καθιστούν άτομο ιδιαιτέρως ευάλωτο, για το οποίο όμως οι θεραπευτικές ενέργειες πρέπει να βαρύνουν (πέρα από την κατηγοριοποίηση), μέσα από ένα πλέγμα εξατομικευμένων υπηρεσιών. Πρωτεύοντα ρόλο θα παίξει η δυνατότητα διερμηνείας άμεσα και καθημερινά αλλά και η εκμάθηση της γλώσσας και η εκπαίδευση κατ οίκον.
26 Ιανουαρίου 2022, 15:19 | ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΕΛΛΙΑ

Μόνιμος Σύνδεσμος

Η σύνδεση της Στρατηγικής και των μέτρων με την αντίστοιχη της Παιδικής προστασίας δεν κρίνεται επαρκής. Για παράδειγμα: Ο θεσμός της αναδοχής έπρεπε οπωσδήποτε να συμπεριλαμβάνεται και στις δομές επείγουσας φιλοξενίας και να διατρέχει το κείμενο, σε αντίστοιχα πεδία. Η μία παράγραφος στη σελίδα 35 είναι η μόνη αναφορά, που αφορά μάλιστα στο (αρμόδιο μεν) Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, μπορεί να αναγνωσθεί ως έλλειψη βούλησης για την εφαρμογή του θεσμού. Μπορεί επιπρόσθετα να δημιουργήσει κενά ή επικαλύψεις στην εφαρμογή, αν εκ των προτέρων δεν έχει αποσαφηνισθεί το κοινό πλαίσιο.

Σχόλια

Μετανάστευσης και Ασύλου

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων

Πρόλογος

Δήλωση Αποστολής

Αρχές

Έννοιες και Ορισμοί

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης

Δράση 1.1: Καθορισμός σαφών διαδικασιών σχετικά με τον προσδιορισμό και την καταγραφή ενός ατόμου ως ασυνόδευτου ή χωρισμένου ανήλικου

Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια

Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης

Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 4.1: Ανάπτυξη και θέσπιση προτύπων ποιότητας για όλες τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 4.2: Ανάπτυξη μηχανισμού εποπτείας και αξιολόγησης των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος των ανηλίκων

Δράση 1.2: Προώθηση της συμμετοχής ανηλίκων σε όλα τα στάδια και σε όλα τα θέματα και τις αποφάσεις που τους αφορούν

Δράση 1.3: Διασφάλιση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών διερμηνείας σε κάθε επίσημη διαδικασία και διαπολιτισμική μεσολάβηση ή διερμηνεία σε δομές φιλοξενίας

Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Δράση 2.1: Βελτιστοποίηση του συστήματος επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα

Δράση 2.2: Διασφάλιση ότι οι επίτροποι διαθέτουν την απαραίτητη γνώση, εμπειρία, δεξιότητες και είναι εκπαιδευμένοι

Δράση 2.3: Εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου μηχανισμού εποπτείας και αξιολόγησης των επιτρόπων

Δράση 2.4: Διασφάλιση πρόσβασης των ανηλίκων σε δωρεάν νομική συνδρομή

Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας των ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 3.1: Προώθηση της δημιουργίας ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους

Δράση 3.2: Προαγωγή της ψυχικής υγείας και πρόληψη ψυχικών ασθενειών

Δράση 3.3: Προώθηση της πολιτισμικής επάρκειας των εργαζομένων στον τομέα της υγείας

Δράση 3.4: Προώθηση της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των ανηλίκων και ιδίως των κοριτσιών

Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 4.1: Αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης και δεξιοτήτων

Δράση 4.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων των εκπαιδευτικών για τη διευκόλυνση της διδασκαλίας σε πολύγλωσση τάξη

Δράση 4.3: Διασφάλιση της πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων στη σχολική εκπαίδευση

Στόχος 5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών

Δράση 5.1: Εισαγωγή ευρείας χρήσης της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος

Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Στόχος 1: Υποστήριξη στη διαδικασία αναζήτησης μελών οικογένειας ανηλίκων και στην οικογενειακή επανένωση

Στόχος 2: Προώθηση της δημιουργίας ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ΑΑ από την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη ή χώρες-εταίρους

Δράση 2.1: Θέσπιση μόνιμου μηχανισμού μετεγκατάστασης από την Ελλάδα σε άλλα κράτη

Δράση 2.2: Ανάπτυξη εγχειριδίου για την εφαρμογή του προγράμματος της μετεγκατάστασης

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος

Δράση 1.2: Προώθηση της ανάπτυξης των ικανοτήτων των χειριστών υποθέσεων ανηλίκων κατά την διενέργεια συνέντευξης για τον καθορισμό του καθεστώτος τους

Δράση 1.3: Ενίσχυση των γνώσεων και δεξιοτήτων των δικηγόρων που αναλαμβάνουν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων

Στόχος 2: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα

Δράση 2.5: Δημιουργία προγραμμάτων εργασιακής απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο με συμμετοχή ασυνόδευτων ανηλίκων και ανηλίκων της τοπικής κοινότητας

Δράση 2.6: Προώθηση της συμμετοχής των ανηλίκων στα κοινά

Δράση 3.1: Προώθηση της διοργάνωσης σεμιναρίων και εργαστηρίων στα σχολεία

Δράση 3.2: Προώθηση διεξαγωγής τακτικών δραστηριοτήτων στους δήμους για την εξοικείωση των δημοτών τους με τους άλλους πολιτισμούς

Στόχος 4: Παροχή βοήθειας σε ανηλίκους κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή τους

Δράση 4.1: Διασφάλιση ότι οι ανήλικοι, κατά το τέλος της εφηβείας, αποκτούν δεξιότητες και γνώσεις για την προετοιμασία τους για την ενήλικη ζωή

Δράση 4.2: Ανάπτυξη δικτύου ασφαλείας για νεαρούς ενήλικες

Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και την υποστήριξη της επανένταξής τους

Δράση 1.1: Καθορισμός διαδικαστικών εγγυήσεων σε περίπτωση έκδοσης απόφασης επιστροφής

Δράση 1.2: Καθιέρωση διαδικασίας για το προπαρασκευαστικό στάδιο, τη μεταφορά, την επιστροφή και την επανένταξη

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Σκοπός 1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων

Στόχος 1: Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ανηλίκων για θέματα βίας και εκμετάλλευσης, ώστε να αναγνωρίζουν τους κινδύνους και να αναζητούν βοήθεια

Δράση 1.2: Ευαισθητοποίηση για θέματα ισότητας των φύλων

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 2.1: Ανάπτυξη και εφαρμογή Πολιτικής Παιδικής Προστασίας σε κάθε κρατικό ή μη κρατικό φορέα που εμπλέκεται στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 2.2: Ανάπτυξη κώδικα δεοντολογίας για επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή ή συνεργάζονται με ανηλίκους

Δράση 2.3: Ανάπτυξη ικανοτήτων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους

2.3.1.3 Εκπαίδευση των επαγγελματιών σχετικά με τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης και των θυμάτων εγκλημάτων μίσους

Στόχος 3: Προώθηση εκστρατειών ενημέρωσης για θέματα προστασίας των ανηλίκων και για τους κινδύνους στους οποίους συχνά εκτίθενται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι

Δράση 3.1: Ευαισθητοποίηση του κοινού μέσω ενημερωτικών εκστρατειών

Δράση 3.2: Προώθηση της συνεργασίας με ευρωπαϊκούς και διεθνείς οργανισμούς και υπηρεσίες και άλλες χώρες

Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής αντιμετώπισης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης ασυνόδευτων ανηλίκων

Δράση 1.1: Προώθηση της καθιέρωσης Πρότυπων Διαδικασιών Λειτουργίας (SOPs) και ενός σαφούς μηχανισμού παραπομπής για την προστασία των παιδιών

Δράση 1.2: Ενίσχυση των μηχανισμών παρακολούθησης και εποπτείας

Δράση 1.3: Υποστήριξη ανηλίκων επιζώντων σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σεξουαλικής κακοποίησης

Δράση 1.4: Παροχή εξειδικευμένης βοήθειας σε ανηλίκους που έχουν πληγεί από ένοπλες συγκρούσεις

Δράση 1.5: Προώθηση της εφαρμογής αναμορφωτικών και θεραπευτικών μέτρων για τους ανήλικους παραβάτες

Στόχος 2: Ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας σε περιπτώσεις διασυνοριακής μετακίνησης ανηλίκων

Δράση 2.1: Προώθηση του καθορισμού εθνικών σημείων επαφής στις χώρες της ΕΕ και στις χώρες-εταίρους για θέματα διασυνοριακής προστασίας των παιδιών

Στόχος 3: Βελτιστοποίηση διαδικασιών και ανταπόκρισης σε περιστατικά εξαφάνισης παιδιών

Αναρτήθηκε
17 Ιανουαρίου 2022, 13:00
Ανοικτή σε Σχόλια έως
1 Φεβρουαρίου 2022, 13:00