- Μετανάστευσης και Ασύλου - http://www.opengov.gr/immigration -

Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων

Συγγραφέας: admin Στις Σε Δημόσια Ηλεκτρονική Διαβούλευση για την «Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων» | Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα

Διαβάστε κατωτέρω την «Εθνική Στρατηγική για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων» ή μεταφορτώστε το σχετικό αρχείο σε μορφή pdf εδώ. [1]

ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ TΩΝ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΣΥΛΟΥ

Ελληνική Δημοκρατία

 

 

 

Περιεχόμενα

Πρόλογος. 4 [2]

Δήλωση Αποστολής. 7 [3]

Στρατηγικοί Πυλώνες δράσης. 8 [4]

Αρχές. 9 [5]

Χρηματοδοτικά προγράμματα. 10 [6]

Έννοιες και Ορισμοί 10 [7]

Πυλώνας 1: Διασφάλιση της παροχής ολοκληρωμένης προστασίας και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών. 13 [8]

Σκοπός 1: Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα  20 [9]

Στόχος 1: Βελτιστοποίηση των συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για ασυνόδευτους ανηλίκους κατά την παραμονή τους σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. 20 [10]

Στόχος 2: Θέσπιση Μηχανισμού Επείγουσας Ανταπόκρισης για Ασυνόδευτους Ανήλικους σε Επισφαλείς Συνθήκες Διαβίωσης. 27 [11]

Στόχος 3: Ενίσχυση της δυναμικότητας του συστήματος στέγασης της χώρας. 32 [12]

Στόχος 4: Παρακολούθηση της λειτουργίας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών κάθε δομής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. 36 [13]

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος  των ανηλίκων. 39 [14]

Στόχος 1: Διασφάλιση της παροχής φιλικών προς τα παιδιά πληροφοριών και της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων. 39 [15]

Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο  42 [16]

Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας  των ασυνόδευτων ανηλίκων. 46 [17]

Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων  49 [18]

Στόχος  5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών. 51 [19]

Πυλώνας 2: Αναζήτηση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο  56 [20]

Σκοπός 1: Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας. 59 [21]

Στόχος 1: Υποστήριξη στη διαδικασία αναζήτησης μελών οικογένειας ανηλίκων και στην οικογενειακή επανένωση. 60 [22]

Στόχος 2: Προώθηση της δημιουργίας ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ΑΑ από την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη ή χώρες-εταίρους. 62 [23]

Σκοπός 2: Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους  65 [24]

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής πρόσβασης σε διαδικασίες καθορισμού νομικού καθεστώτος  65 [25]

Στόχος 2: Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και συμμετοχής ανηλίκων στην κοινότητα  69 [26]

Στόχος 3: Ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με ζητήματα που σχετίζονται με τους πρόσφυγες, τη μετανάστευση, την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική συνοχή. 74 [27]

Στόχος 4: Παροχή βοήθειας σε ανηλίκους κατά τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή τους  76 [28]

Σκοπός 3: Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα  79 [29]

Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και την υποστήριξη της επανένταξής τους. 79 [30]

Πυλώνας 3: Πρόληψη και αποτελεσματική προστασία από κάθε μορφή βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης. 83 [31]

Σκοπός  1: Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων. 86 [32]

Στόχος 1: Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ανηλίκων για θέματα βίας και εκμετάλλευσης,  ώστε να αναγνωρίζουν τους κινδύνους και να αναζητούν βοήθεια. 86 [33]

Στόχος 2: Καθορισμός προτύπων για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων  88 [34]

Στόχος  3: Προώθηση εκστρατειών ενημέρωσης για θέματα προστασίας των ανηλίκων και για τους κινδύνους στους οποίους συχνά εκτίθενται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι 92 [35]

Σκοπός 2: Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης. 95 [36]

Στόχος 1: Εξασφάλιση αποτελεσματικής αντιμετώπισης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης ασυνόδευτων ανηλίκων. 95 [37]

Στόχος  2: Ενίσχυση της διακρατικής συνεργασίας σε περιπτώσεις διασυνοριακής μετακίνησης ανηλίκων. 97 [38]

Στόχος 3: Βελτιστοποίηση διαδικασιών και ανταπόκρισης σε περιστατικά εξαφάνισης παιδιών  98 [39]

Πυλώνας 4: Εκσυγχρονισμός του συστήματος συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τις δομές φιλοξενίας. 101 [40]

Σκοπός 1: Ενίσχυση του  μηχανισμού συλλογής δεδομένων για τους ασυνόδευτους ανηλίκους  102 [41]

Στόχος: Δημιουργία ενός μητρώου για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων  103 [42]

Σκοπός 2: Χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων με βάση τη συνολική τους δυναμικότητα και των χαρακτηριστικών τους. 105 [43]

Στόχος: Αναδιαμόρφωση του συστήματος συλλογής δεδομένων για τις δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. 105 [44]

 

 

 

 

[1] [45] όπως αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για την προστασία των παιδιών στη μετανάστευση[2] [46], την Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα του παιδιού[3] [47] καθώς και το τρέχον πλαίσιο προστασίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους στην Ελλάδα, η παρούσα Εθνική Στρατηγική στοχεύει στη βελτίωση της κατάστασης του συνόλου των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα, παρέχοντας συγκεκριμένες λύσεις για τις ανάγκες τους, προστατεύοντας πλήρως τα δικαιώματά τους και διασφαλίζοντας το βέλτιστο συμφέρον τους. Η Εθνική Στρατηγική αποτελεί ένα συντονισμένο σχέδιο της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου φροντίδας και προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα.

H Εθνική Στρατηγική υιοθετεί μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα των ασυνόδευτων ανηλίκων, προάγοντας τον κοινωνικό και παιδοκεντρικό χαρακτήρα της πολιτείας για τους ανηλίκους που στερούνται γονικής μέριμνας, και επιδιώκει να ενισχύσει την ανταπόκριση και αποτελεσματικότητα του συστήματος προστασίας των παιδιών. Η υλοποίησή της πραγματοποιείται μέσα από το έργο και την υποστήριξη όλων των εμπλεκόμενων φορέων, όπως είναι οι αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες, οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών, οι διεθνείς οργανισμοί και τα θεσμικά όργανα και οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ειδική Γραμματεία παρακολουθεί στενά την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής και την επικαιροποιεί σε τακτά χρονικά διαστήματα.

 

[4] [48] (ίση πρόσβαση στα δικαιώματα, μέτρα θετικής δράσης για τη διευκόλυνση της κοινωνικής ένταξης). Στο ίδιο πνεύμα, κάθε δράση και μέτρο που λαμβάνονται αποσκοπούν στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, στη συνολική ευημερία τους, στη διασφάλιση των δικαιωμάτων και του συμφέροντός τους.  Υπό αυτό το πρίσμα και σε αυτό το πνεύμα, αναγνωρίζεται ως βασική αρχή ότι κανένας ανήλικος δεν μπορεί να κρατηθεί διοικητικά, εκτός εάν αυτό προβλέπεται από τον νόμο, για το ελάχιστο χρονικό διάστημα, με σεβασμό στην ανηλικότητα, στην αρχή της αναλογικότητας, τα δικαιώματα του παιδιού και το βέλτιστο συμφέρον του και τηρώντας όλες τις θεσμικές εγγυήσεις.

Οι βασικές αρχές υλοποίησης, οι οποίες θα πρέπει να τηρούνται από κάθε μέρος που ενεργεί βάσει της Εθνικής Στρατηγικής, είναι ο αποτελεσματικός συντονισμός και η διαχείριση δράσεων και έργων για την εξυπηρέτηση και επίτευξη ενός συγκεκριμένου στόχου, η βιωσιμότητα των δράσεων, η συνέχεια της φροντίδας και της προστασίας των παιδιών, η υιοθέτηση μιας ολοκληρωμένης[5] [49] και βασισμένης στα δικαιώματα προσέγγισης στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων[6] [50] και η διαφάνεια και λογοδοσία σε κάθε στάδιο, επίπεδο και ενέργεια.

 

 

[7] [51]. Η σωματική, συναισθηματική, γνωστική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών είναι πρωταρχικής σημασίας και το βέλτιστο συμφέρον τους αποτελεί προτεραιότητα για όλες τις αρμόδιες αρχές. Η διαδικασία εκτίμησης ευαλωτότητας και επικινδυνότητας μπορεί να αποκαλύψει εάν ένα παιδί είναι ιδιαίτερα ευάλωτο και σε αυτό το στάδιο οι απόψεις του λαμβάνονται πάντα υπόψη. Οι ανήλικοι μόλις ταυτοποιηθούν από τις αρχές ως τέτοιοι απολαύουν ειδικών συνθηκών υποδοχής[8] [52]. Επιπλέον, μόλις ένα άτομο αναγνωριστεί ως ασυνόδευτος ή χωρισμένος ανήλικος, οι αρχές ειδοποιούν αμέσως την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΕΓΠΑΑ) ως την αρχή που είναι αρμόδια για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, μεταξύ άλλων και για τη διασφάλιση της εκπροσώπησης του ανηλίκου καθώς και την καθ’ ύλην και κατά τόπο αρμόδια Εισαγγελία. Ιδιαίτερη μέριμνα λαμβάνεται για τον εντοπισμό των μελών της οικογένειας του ανηλίκου, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλειά του/της[9] [53], ωστόσο ο ανωτέρω εντοπισμός δεν γίνεται με συστηματοποιημένο τρόπο και ο χρόνος έναρξης της διαδικασίας συχνά ποικίλλει.

 

 

Επιτροπεία και εκπροσώπηση ανηλίκων

Η  επιτροπεία των ανηλίκων που στερούνται γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από τα άρθρα 1589 έως 1654 του Αστικού Κώδικα. Προβλέπεται ότι, σε περίπτωση που κανένας γονιός δεν μπορεί να ασκήσει τα γονικά του καθήκοντα, επειδή είτε αμφότεροι οι γονείς είναι άγνωστοι στις δημόσιες αρχές, είτε απουσιάζουν ή έχουν αποβιώσει, είτε έχουν στερηθεί τα γονικά τους δικαιώματα με δικαστική απόφαση ή είναι ανίκανοι να ασκήσουν τα γονικά τους καθήκοντα, οι αρμόδιες αρχές ή συγγενείς του ανηλίκου ενημερώνουν αμέσως το δικαστήριο ή το δικαστήριο ενεργεί αυτεπάγγελτα και διορίζεται επίτροπος του ανηλίκου με δικαστική απόφαση[10] [54]. Ένα πρόσωπο ορίζεται ως επίτροπος κατόπιν εκτεταμένης κοινωνικής αξιολόγησης των ικανοτήτων και των προθέσεών του/της, η οποία διενεργείται από κρατικούς κοινωνικούς λειτουργούς. Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, η επιτροπεία περιλαμβάνει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που θα είχε ένας γονέας[11] [55], δηλαδή τη φροντίδα του ανηλίκου, την ανταπόκριση στις ανάγκες του/της, όπως η εκπαίδευση, η στέγαση, η υγιής ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και η υγεία[12] [56], η διαχείριση της περιουσίας του/της και η νομική εκπροσώπησή του/της[13] [57]. Εξαίρεση αποτελεί ο διορισμός περισσότερων επιτρόπων για την εκπλήρωση διαφορετικών καθηκόντων ο καθένας[14] [58]. Επίτροπος που ορίζεται με δικαστική απόφαση είναι καταρχήν το φυσικό πρόσωπο που είναι πλήρως υπεύθυνο για την ανατροφή και τη φροντίδα ενός ανηλίκου, είναι σε θέση να το συντηρήσει οικονομικά και φιλοξενεί τον ανήλικο κάτω από τη στέγη του. Ωστόσο, ελλείψει κατάλληλου φυσικού προσώπου η επιτροπεία μπορεί να ανατίθεται σε κατάλληλο ίδρυμα ή σωματείο ή σε αρμόδια κοινωνική υπηρεσία[15] [59]. Σε κάθε περίπτωση, οι ενέργειες του επιτρόπου εποπτεύονται από ένα εποπτικό συμβούλιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι, κατά το άρθρο 4 του Αστικού Κώδικα, οι αλλοδαποί πολίτες (πρόσωπα που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια) έχουν τα ίδια αστικά δικαιώματα με τους ημεδαπούς (Έλληνες πολίτες). Επιπλέον, τα ελληνικά δικαστήρια είναι αρμόδια για τον διορισμό επιτρόπου αλλοδαπού ανηλίκου, εάν ο τόπος συνήθους διαμονής του/της είναι η Ελλάδα[16] [60]. Ωστόσο, εάν ο ανήλικος παραμένει απλώς αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, μπορεί να εκδοθεί μόνο απόφαση ασφαλιστικών μέτρων[17] [61]. Σε περίπτωση που ο επίτροπος δεν έχει ακόμη διοριστεί ή ο διορισμένος επίτροπος δεν μπορεί προσωρινά να ασκήσει τα καθήκοντά του/της ή ο επίτροπος παραιτηθεί από τον διορισμό του/της, τότε ο προϊστάμενος της κοινωνικής υπηρεσίας των δικαστηρίων λαμβάνει όλα τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία του ανηλίκου[18] [62]. Τέτοια κοινωνική υπηρεσία δεν έχει ιδρυθεί μέχρι σήμερα. Εν τω μεταξύ, εάν επείγει η νομική εκπροσώπηση του ανηλίκου σε ένδικη υπόθεση ή ακροαματική διαδικασία, το δικαστήριο εκδίδει προσωρινή διαταγή για τον διορισμό προσωρινού επιτρόπου[19] [63]. Κατ‘ αναλογία με την προαναφερθείσα ρήτρα, ο αρμόδιος Εισαγγελέας βάσει νόμου λειτουργεί ως προσωρινός επίτροπος κάθε ανηλίκου πολίτη τρίτης χώρας ή ανιθαγενούς ανηλίκου που εντοπίζεται στην Ελλάδα ασυνόδευτος.

Η προβλεπόμενη από τον Αστικό Κώδικα διαδικασία διορισμού επιτρόπου σπανίως εφαρμόζεται στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η αναγκαιότητα διορισμού εκπροσώπου το συντομότερο δυνατό κατά την άφιξη ενός ασυνόδευτου ανηλίκου στην ελληνική επικράτεια και μάλιστα με ταχεία αλλά και ασφαλή διαδικασία, οι (εν)αλλαγές στις τοποθετήσεις ανηλίκων (συνοριακά σημεία διέλευσης και ηπειρωτική χώρα), και τα προσόντα και δεξιότητες που πρέπει να έχει ένα άτομο που ασκεί πράξεις επιτροπείας για έναν ασυνόδευτο ανήλικο, καθιστούν απαραίτητη την εφαρμογή μιας διαφοροποιημένης διαδικασίας, η οποία θα είναι νομικά καθορισμένη και θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων στοιχείων και την συμμετοχή εκπαιδευμένων και καταρτισμένων επαγγελματιών. Ως εκ τούτου, ειδικά για τα ασυνόδευτα και χωρισμένα παιδιά που είναι πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς, ο Εισαγγελέας είναι περαιτέρω υπεύθυνος από τον νόμο να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον διορισμό μόνιμου επιτρόπου για ασυνόδευτους ανηλίκους[20] [64] και, ως εκ τούτου, μπορεί να διορίσει φυσικό πρόσωπο ή νομική οντότητα για την άσκηση ενεργειών επιτροπείας για τη συγκεκριμένη περίπτωση[21] [65]. Ο επίτροπος/εκπρόσωπος ενός ασυνόδευτου ανηλίκου οφείλει να εκπροσωπεί τον ανήλικο σε όλες τις απαραίτητες διαδικασίες και να διασφαλίζει ότι το βέλτιστο συμφέρον του/της και η συνολική ευημερία του/της προστατεύονται ειδικά στο πλαίσιο των Οδηγιών της ΕΕ για τις προϋποθέσεις χορήγησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας, τις συνθήκες Υποδοχής και τις διαδικασίες ασύλου[22] [66]. Για τους χωρισμένους ανηλίκους [23] [67], οι οποίοι στερούνται γονικής μέριμνας αλλά συνοδεύονται από ενήλικες συγγενείς που τους φροντίζουν, ο Εισαγγελέας μπορεί να εξουσιοδοτήσει τον συγγενή για ορισμένες πράξεις επιτροπείας [24] [68] και να εξουσιοδοτήσει επαγγελματίες για τη νόμιμη εκπροσώπησή τους.

Τέλος, με τον ν. 4554/2018 (Α΄130) καθορίστηκε ο ρόλος του επαγγελματία επιτρόπου για ασυνόδευτους ανηλίκους και ρυθμίζεται η επιτροπεία αλλοδαπών ή ανιθαγενών ανηλίκων που στερούνται γονικής φροντίδας. Στον ως άνω νόμο προβλέπεται η σύσταση σώματος επαγγελματιών επιτρόπων, οι οποίοι συνιστούν προσωπικό του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), διορίζονται από τον Εισαγγελέα και λειτουργούν στο πλαίσιο της κατά τόπο αρμοδιότητάς τους. Επιπλέον, συστάθηκαν μητρώα για επαγγελματίες επιτρόπους και για ασυνόδευτα παιδιά προκειμένου να γίνουν συντονισμένες και κατάλληλες επιλογές επαγγελματιών για κάθε ανήλικο. Το ΕΚΚΑ θα υλοποιούσε την επιτροπεία και θα συντόνιζε τους επιτρόπους, ένα εποπτικό συμβούλιο θα συνέβαλε στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, ενώ το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων θα επόπτευε την εφαρμογή του θεσμού. Δεν δημιουργήθηκε ποτέ πρόσκληση για την πρόσληψη των επαγγελματιών επιτρόπων και το εποπτικό συμβούλιο δεν συγκροτήθηκε ποτέ. Μέχρι και το 2021 ο νόμος ήταν πρακτικά ανεφάρμοστος και μόνο μεταβατικά προγράμματα εκπροσώπησης είχαν εφαρμοστεί με την ανάθεση της υλοποίησης της εκπροσώπησης παιδιών σε ΜΚΟ.Τα ανωτέρω δεν αποτελούσαν μόνιμη ή ενιαία λύση για την ανταπόκριση στο δικαίωμα εκπροσώπησης του παιδιού. Με το π.δ. 70/2021 (Α΄161) τον Σεπτέμβριο του 2021 μεταφέρθηκε η αρμοδιότητα της επιτροπείας συνολικά στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου.

Φιλοξενία

Ήδη σε αρχικό στάδιο λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την τοποθέτηση ασυνόδευτων ανηλίκων σε κατάλληλη δομή ή σε άλλο κατάλληλο χώρο φιλοξενίας (ξενώνα, εποπτευόμενο διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης, δομές επείγουσας φιλοξενίας). Κρατικές αρχές ή Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) ενημερώνουν την Μονάδα Διαχείρισης Αιτημάτων Στέγασης και Μετεγκαταστάσεων της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου σχετικά με τον εντοπισμό ενός ασυνόδευτου ανηλίκου, προκειμένου να καταχωρισθεί στο Μητρώο Ασυνόδευτων Ανηλίκων και να υποβληθεί για τον ανήλικο αίτημα φιλοξενίας. Το αίτημα στέγασης συνοδεύεται από ένα σύντομο κοινωνικό ιστορικό και κάποιους δείκτες ευαλωτότητας προκειμένου να γίνουν οι κατάλληλες ενέργειες για την περίπτωση κάθε ανηλίκου. Μερικές φορές οι πληροφορίες είναι πολύ περιορισμένες. Ταυτόχρονα, οι φορείς που λειτουργούν δομές φιλοξενίας (ξενώνες ή διαμερίσματα), δεν έχουν κληθεί μέχρι σήμερα να παρέχουν λεπτομερή δεδομένα σχετικά με το επίπεδο και την έκταση των υπηρεσιών που παρέχουν ή την εγγύτητα των κέντρων αυτών σε δημόσιες δομές υγείας ή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Ελλείψει τέτοιων καίριων πληροφοριών, οι τοποθετήσεις των ανηλίκων είναι πιθανό να μην γίνονται στρατηγικά. Στην πραγματικότητα, μέχρι πρόσφατα υπήρχε μια ανεπίσημη διαδικασία για παραπομπές, η οποία δεν εγγυόταν την ομοιογένεια, τη συμμόρφωση με ορισμένα πρότυπα ή τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων για τη φιλοξενία και τη φροντίδα κάθε ανηλίκου. Οι αλλαγές στο πλαίσιο και τον τόπο διαμονής πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο, συνεκτιμώντας  τις ανάγκες των ανηλίκων[25] [69], ωστόσο συχνά λόγω πολλών παραγόντων, όπως η έλλειψη προγραμματισμού και βιωσιμότητας των πηγών/προγραμμάτων χρηματοδότησης, η απουσία από τις δομές φιλοξενίας ενός ολοκληρωμένου σχεδίου κοινωνικής ένταξης των παιδιών και η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού στις τοποθετήσεις βάσει των αναγκών και των ικανοτήτων των ανηλίκων, οι ανήλικοι ενδέχεται να αναγκαστούν να αλλάξουν κατάλυμα αρκετές φορές. Οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τις υποθέσεις ανηλίκων πρέπει να έχουν και να λαμβάνουν συνεχώς κατάλληλη κατάρτιση, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς στις ανάγκες των ανηλίκων[26] [70]. Πρέπει επίσης να δεσμεύονται νομικά από έναν κώδικα δεοντολογίας[27] [71]. Ωστόσο, δεν έχει αναπτυχθεί ένας Κώδικας Δεοντολογίας που να καταλαμβάνει τους επαγγελματίες ή άλλο προσωπικό ή εθελοντές που εργάζονται με ασυνόδευτους ανηλίκους.

Όσον αφορά στις δομές φιλοξενίας (φροντίδας), εκκρεμεί για σχεδόν μια δεκαετία η έκδοση υπουργικών αποφάσεων που να καθορίζουν το πλαίσιο προδιαγραφών ποιότητας. Από το έτος 2014 έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για τον καθορισμό προτύπων λειτουργίας για όλες τις μονάδες προστασίας των παιδιών, αλλά καμία δεν ευδοκίμησε ή έγινε οριστική. Όσον αφορά στους ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων, μόνο εάν μια υπηρεσία ή ΜΚΟ πρόκειται να χρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης έχει υποχρέωση συμμόρφωσης με συγκεκριμένα πρότυπα κτηριακής υποδομής και κανόνες στελέχωσης[28] [72]. Από το έτος 2018 οι ΜΚΟ συνεργάζονται με τις κρατικές αρχές για την παροχή υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης σε παιδιά ηλικίας άνω των δεκαέξι ετών και στα τέλη του 2019 καθιερώθηκαν πρότυπα με την υπό στοιχεία Δ11/οικ.60207/2717/2019 υπουργική απόφαση (Β’ 4924) της Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Από το 2018[29] [73] όλες οι ΜΚΟ που εδρεύουν  ή δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα στον τομέα της μετανάστευσης, της διεθνούς προστασίας και της κοινωνικής ένταξης, πρέπει να εγγράφονται στο Μητρώο Ελληνικών και Ξένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου[30] [74].

Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη

Όλοι οι ανήλικοι έχουν πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας. Σύμφωνα με το άρθρο 33 του ν. 4368/2016 (Α’ 21), οι ευάλωτες ομάδες χωρίς ασφάλιση υγείας έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και σε νοσηλεία. Η υγειονομική περίθαλψη παρέχεται μέσω δημόσιων νοσοκομείων ή κέντρων υγείας ή των εποπτευόμενων και επιχορηγούμενων από το Υπουργείο Υγείας νοσηλευτικών ιδρυμάτων ή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ), μονάδων πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, δημοτικών ιατρείων και μέσω ιδρυμάτων αποκατάστασης και κοινωνικής φροντίδας που εποπτεύονται από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Το προσωπικό αποτελείται από διαπιστευμένους εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγείας. Η φαρμακευτική περίθαλψη παρέχεται από ιδιωτικά φαρμακεία συμβεβλημένα με τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ). Τα φάρμακα υψηλού κόστους μπορούν να διανεμηθούν από τα φαρμακεία των Νοσοκομείων, του ΕΟΠΥΥ και τα ιδιωτικά φαρμακεία. Ανήλικοι με  τίτλο διαμονής (προσωρινό ή μόνιμο) έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας είτε με τον Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (παιδιά με καθεστώς διεθνούς προστασίας), είτε με τον Προσωρινό Αριθμό Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (Π.Α.Α.Υ.Π.Α., για ανήλικους αιτούντες άσυλο)[31] [75]. Ανήλικοι χωρίς καθεστώς έχουν πρόσβαση στο ΕΣΥ για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης,  σε κοινωνικά ιατρεία και ειδικώς σε εμβολιασμό και διαγνωστικούς ελέγχους κατά του κορωνοϊού COVID -19, αποκτώντας Προσωρινό Αριθμό Κοινωνικής Ασφάλισης (Π.Α.Μ.Κ.Α.)[32] [76]. Οι ανήλικοι των οποίων το αίτημα διεθνούς προστασίας έχει απορριφθεί τελεσίδικα διατηρούν τον ΠΑΑΥΠΑ που είχαν ως αιτούντες άσυλο και συνεχίζουν να έχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας μέχρι την ενηλικίωση τους[33] [77].

Εκπαίδευση

Ανήλικοι πολίτες  τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς έχουν πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση[34] [78]. Το αργότερο τρεις μήνες μετά την ταυτοποίησή τους θα πρέπει να εγγραφούν σε δημόσιο σχολείο[35] [79]. Εάν υπάρχουν λόγοι για τους οποίους ο ανήλικος δεν μπορεί να παρακολουθήσει το σχολείο, θα πρέπει να ληφθούν ειδικά μέτρα[36] [80]. Το έτος 2016 θεσπίστηκαν ρυθμίσεις για την ελληνόγλωσση  και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, προκειμένου να διασφαλιστεί το δικαίωμα των παιδιών σε μία εκπαίδευση χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς και η οποία προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αρμονική συνύπαρξη όλων των πολιτισμικών ομάδων[37] [81]. Σε αυτό το πλαίσιο συστάθηκαν το έτος 2016 οι Δομές Υποδοχής Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΔΥΕΠ) και λειτουργούν εντός των σχολικών μονάδων των Περιφερειακών Διευθύνσεων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στα όρια των οποίων λειτουργούν κέντρα προσωρινής υποδοχής ή προσωρινής φιλοξενίας αιτούντων άσυλο, ενώ μπορούν να ιδρύονται και εντός των ανοιχτών δομών φιλοξενίας ως παραρτήματα δημόσιων νηπιαγωγείων, δημοτικών, γυμνασίων και λυκείων[38] [82]. Ακόμη, στις δομές προσωρινής υποδοχής ή προσωρινής φιλοξενίας εντός ή πλησίον των οποίων λειτουργεί μία ΔΥΕΠ, ορίζονται Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων, οι οποίοι είναι εκπαιδευτικοί αποσπασμένοι  από άλλες σχολικές μονάδες ή υπηρεσίες και συντονίζουν τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες που υλοποιούνται εντός της δομής, μεριμνούν για τα εκπαιδευτικά ζητήματα των ανηλίκων που διαμένουν στη δομή και λειτουργούν ως διαμεσολαβητές, εξοικειώνοντας τους ανηλίκους με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και φέρνοντας κοντά το σχολείο με την κοινωνία. Παράλληλα με τη λειτουργία των ΔΥΕΠ υφίσταται και η πρωινή εκπαίδευση των παιδιών σε σχολεία με τάξεις υποδοχής[39] [83], ανάλογα με τον αριθμό εγγεγραμμένων μαθητών. Πρόκειται κυρίως για ένταξη των παιδιών στο ημερήσιο πρόγραμμα με τη λειτουργία τάξεων υποδοχής κατά τη διάρκεια των οποίων υλοποιείται εντατική εκμάθηση ελληνικών με σκοπό την καλύτερη και ταχύτερη υπαγωγή των παιδιών στα πρωινά προγράμματα, ανάλογα και με την εκπαιδευτική βαθμίδα. Οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που λειτουργούν τάξεις υποδοχής ορίζονται ως Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ).

 

Διοικητική κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων

Όσον αφορά στην κράτηση ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών, ισχύουν κυρίως τα άρθρα 46, 47 και ιδιαίτερα το άρθρο 48 παρ. 2 του ν. 4636/2019 (Α’ 169), σύμφωνα με τα οποία η κράτηση ανηλίκων κατά κύριο λόγο αποφεύγεται. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις κρατούνται ανήλικοι, ειδικά έως ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες ταυτοποίησης και εξασφαλιστεί η τοποθέτησή τους σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, για χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι πέντε (25) ημέρες. Οι αρχές διασφαλίζουν επίσης ότι οι ανήλικοι κρατούνται χωριστά από τους ενηλίκους, εκτός από την περίπτωση όπου πρόκειται για οικογένεια[40] [84]. Κατά τη διάρκεια της κράτησής τους επιτρέπεται να έχουν επισκέψεις από μέλη της οικογένειάς τους ή νομικούς συμβούλους και άλλους συνηγόρους εφόσον τα εν λόγω πρόσωπα δεν εμποδίζουν την ομαλή διοικητική διαχείριση και δεν διαταράσσουν τη δημόσια ασφάλεια και τάξη[41] [85]. Ταυτόχρονα, οι ανήλικοι μπορούν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και εκπαιδευτικά προγράμματα. Στην πράξη, αυτός ο τύπος κράτησης μεταναστών πραγματοποιείται στις συνοριακές περιοχές όπου βρίσκονται κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ). Ωστόσο, οι ανήλικοι  έχουν ελευθερία κινήσεων εντός των ΚΥΤ και υπό την επίβλεψη εξουσιοδοτημένων ενηλίκων εκτός των ΚΥΤ (μέχρι και τον Σεπτέμβριο 2021). Εντούτοις, δεν τους επιτρέπεται να εγκαταλείψουν την περιοχή χωρίς προηγούμενη εισαγγελική άδεια και συνοδεία επαγγελματιών ή της αστυνομίας. Ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός αφίξεων  έχει οδηγήσει κατά καιρούς σε έλλειψη χώρου και ορισμένες φορές οι συνθήκες  είναι δυσμενείς. Ωστόσο, από το έτος 2020, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων μαζί με τις αρμόδιες αρχές (ΥΠΥΤ, Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο) εφαρμόζουν συντονισμένο πλάνο για την ελαχιστοποίηση της διάρκειας της παραμονής των ανηλίκων στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης και την ανάπτυξη ενός πρότυπου μηχανισμού για την παραπομπή, μεταφορά και την ασφαλή τοποθέτηση ανηλίκων σε δομές φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα.

Διοικητική κράτηση μπορεί να λάβει χώρα με τον εντοπισμό και τη σύλληψη από την αστυνομία ενός προσώπου χωρίς  έγγραφα ταυτοποίησης ή πριν από την εγγραφή του σε εθνικές βάσεις δεδομένων για παράνομη είσοδο στη χώρα[42] [86], έως ότου εξακριβωθεί η ταυτότητά του. Με αυτόν τον τρόπο, οι ανήλικοι μπορούν να συλληφθούν αρχικά για σκοπούς ταυτοποίησης, αλλά από την ταυτοποίησή τους και έπειτα ήταν πιθανό, μέχρι και τον Νοέμβριο 2020, να παρέμεναν στο αστυνομικό τμήμα για λόγους προστατευτικής φύλαξης μέχρι να βρεθεί ένα ασφαλές μέρος για τη διαμονή τους.

Προστατευτική φύλαξη

Η Αστυνομία, κατά τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση ενός ασυνόδευτου ανηλίκου, πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτός ή αυτή διαμένει σε ή θα μεταφερθεί σε ασφαλές μέρος/δομή φιλοξενίας. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, εάν δεν υπήρχε τέτοιο μέρος, η Αστυνομία ήταν υποχρεωμένη να κρατήσει τον ανήλικο στους χώρους της μέχρι να γίνουν οι απαραίτητες διευθετήσεις για τη φροντίδα του και να βρεθεί κατάλληλο μέρος φιλοξενίας. Όπως ανήλικοι που είχαν προηγουμένως διαφύγει εκουσίως ή ακουσίως και κατάφεραν να εντοπιστούν από τις αρχές, ετίθεντο προσωρινά σε προστατευτική φύλαξη λόγω της ευάλωτης θέσης τους και μέχρι την παράδοσή τους σε οικείο πρόσωπο, βάσει του άρθρου 118 του π.δ. 141/1991 [«Αρμοδιότητες Οργάνων και Υπηρεσιακές Ενέργειες του Προσωπικού του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Θέματα Οργάνωσης Υπηρεσιών» (Α’ 58)], έτσι ετίθεντο και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι χωρίς ασφαλή ή γνωστή διαμονή[43] [87]. Όταν ένας ασυνόδευτος ανήλικος δεν είχε επίσημα καταγεγραμμένη διεύθυνση διαμονής στην Ελλάδα κυρίως διότι στερούταν εγγράφων ταυτοποίησης, ειδοποιούνταν ο Εισαγγελέας (Ανηλίκων ή Πρωτοδικών) που εξέδιδε διάταξη για προσωρινή τοποθέτηση ανηλίκου σε χώρο έκτακτης φιλοξενίας και το ΕΚΚΑ για να βρεθεί κατάλληλη δομή. Ασυνόδευτοι ανήλικοι ηλικίας κάτω των δεκαπέντε (15) ετών μεταφέρονταν σε νοσοκομεία Παίδων, ενώ ανήλικοι άνω των δεκαπέντε (15) ετών τοποθετούνταν προσωρινά σε αστυνομικά τμήματα ή Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης  Αλλοδαπών (ΠΡΟΚΕΚΑ). Η διάρκεια της παραμονής τους εξαρτόταν από τη διαθεσιμότητα των θέσεων σε μια δομή φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων και την ευαλωτότητα κάθε παιδιού[44] [88].

Ήταν ευρέως αποδεκτό από όλες τις εμπλεκόμενες κρατικές αρχές ότι τέτοιες συνθήκες υπονόμευαν την ευημερία των ανηλίκων, παρότι επρόκειτο για ένα μέτρο έσχατης ανάγκης για την προστασία των ανηλίκων που ζούσαν σε επισφαλείς συνθήκες. Είναι ενδιαφέρον ότι στο παρελθόν η προστατευτική φύλαξη αποτελούσε μια θετική εξέλιξη, καθώς οι ανήλικοι δεν κρατούνταν πλέον ως παράτυπα διαμένοντες αλλοδαποί αλλά ως ανήλικοι που χρήζουν προστασίας. Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) κρίνοντας ότι οι συνθήκες διαβίωσης/φύλαξης ισοδυναμούν με συνθήκες κράτησης και πολλές φορές με απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και ότι πρόκειται για παράνομη ή νόμω αβάσιμη κράτηση[45] [89], καθώς το μέτρο της προστατευτικής φύλαξης περιλαμβάνει τη στέρηση της ελευθερίας του προσώπου χωρίς χρονικό πλαίσιο ή τη δυνατότητα αμφισβήτησης του μέτρου. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, οι κρατικές αρχές και οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών αναγνωρίζουν ότι είναι απαραίτητη η διασφάλιση μιας εναλλακτικής λύσης. Για τον σκοπό αυτό, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου και ιδίως η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων μαζί με το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη προώθησαν τη νομοθετική κατάργηση της αναλογικής εφαρμογής του μέτρου  της προστατευτικής φύλαξης στην περίπτωση των ασυνόδευτων ανηλίκων. Σύμφωνα με το άρθρο 43 του ν. 4760/2020 (Α’ 247), το μέτρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ασυνόδευτους ανηλίκους που στερούνται ασφαλούς ή γνωστής διαμονής. Αντ’ αυτού, ο Εισαγγελέας και η Ειδική Γραμματεία ενημερώνονται αμέσως, ώστε να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για τη μεταφορά και την τοποθέτηση του ανηλίκου σε δομή επείγουσας φιλοξενίας ή σε άλλη κατάλληλη δομή για ανηλίκους.

 

Σκοποί

1)    Διασφάλιση κατάλληλων και φιλικών προς το παιδί συνθηκών και διαδικασιών υποδοχής για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους που βρίσκονται στην Ελλάδα

2)    Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των ανηλίκων

 

 

[46] [90].

  • Εφαρμογή διαδικασίας για τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως ανήλικου

Κατά την άφιξη καταγράφεται η ηλικία ενός ατόμου, βάσει των ισχυρισμών του, οι οποίοι ενδέχεται να τεκμηριώνονται από προσωπικά έγγραφα ταυτοποίησης, όπως διαβατήρια ή ταυτότητα που εκδίδονται από επίσημες αρχές στη χώρα καταγωγής. Οι ελληνικές αρχές είναι ιδιαίτερα προσεκτικές όσον αφορά στα έγγραφα που παρουσιάζονται ως εκδοθέντα από αρχή τρίτης χώρας, δεδομένου ότι ενδέχεται να υπάρχουν περιπτώσεις πλαστών εγγράφων ή να πρόκειται για προϊόντα παράνομης δραστηριότητας (απάτης ή διαφθοράς). Αξιοσημείωτο είναι ότι, ενώ σε τέτοιες περιπτώσεις, όπου εγείρεται αμφιβολία, είναι απαραίτητη η εκτίμηση της ηλικίας για να καταλήξουμε στο αν ένα άτομο είναι ενήλικος ή ανήλικος, είναι εξίσου σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι ανήλικοι λαμβάνουν υπηρεσίες κατάλληλες για την ηλικία τους. Από αυτή την άποψη, ο προσδιορισμός της χρονολογικής ηλικίας είναι επίσης κρίσιμος, σε περιπτώσεις όπου υπάρχει αβεβαιότητα ή αμφιβολία για την ακριβή ηλικία ενός ανηλίκου, π.χ. ένας ανήλικος ισχυρίζεται ότι είναι 17 ετών, πολύ μεγαλύτερος από ό, τι φαίνεται στην πραγματικότητα, για διάφορους λόγους που όλοι αποτελούν απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία του.

Είναι ιδιαιτέρως αναγκαίο να προσδιοριστεί η ηλικία κατά τη διάρκεια των διαδικασιών πρώτης υποδοχής ώστε να διασφαλιστεί ότι όλα τα ανήλικα άτομα λαμβάνουν την κατάλληλη φροντίδα ήδη σε πρώιμο στάδιο και για να αποτραπεί η τοποθέτηση ενηλίκων μεταξύ ανηλίκων. Ο προσδιορισμός της ηλικίας πραγματοποιείται από το Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης ή της Δομής Προσωρινής Υποδοχής ή Προσωρινής Φιλοξενίας για πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς που έχουν υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας, ή από τις Κινητές Μονάδες Υποδοχής και Ταυτοποίησης, ή από την πλησιέστερη τοπικά αρμόδια εγκατάσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, ή σε περίπτωση αδυναμίας των παραπάνω, από ιδιώτη ειδικευμένο ιατρό, όπως παιδίατρο ή παθολόγο και ιδιώτη εκπαιδευμένο ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, υπό την προϋπόθεση ότι η διαδικασία περιλαμβάνεται σε σχετικό χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα. Η παραπομπή γίνεται με το κριτήριο της ευκολότερης, ακριβέστερης και ταχύτερης διαδικασίας εκτίμησης της ηλικίας.

Όπως προβλέπεται επί του παρόντος από την υπ’ αρ. 9889 κοινή απόφαση των Υπουργών Υγείας και Μετανάστευσης και Ασύλου (Β’ 3390) για τη διαπίστωση ανηλικότητας ακολουθείται μια διαδικασία τριών σταδίων, εκτός εάν συναχθεί ασφαλές συμπέρασμα κατά το πρώτο ή το δεύτερο στάδιο, που περιλαμβάνει:

α) Αξιολόγηση της φυσικής ανάπτυξης μακροσκοπικών χαρακτηριστικών, μετά από κλινική εξέταση και λήψη ιατρικού ιστορικού με βάση τιμές αναφοράς ή σωματομετρικά δεδομένα.

β) Ψυχοκοινωνική αξιολόγηση από ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό, ο οποίος εξετάζει τη γνωστική, συμπεριφορική και ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου και συντάσσει έκθεση, συμπεριλαμβανομένης τουλάχιστον μιας ημιδομημένης συνέντευξης, κατά την οποία διερευνάται το προσωπικό ιστορικό του ατόμου, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα απαραίτητα στοιχεία που σχετίζονται με την ψυχολογική ανάπτυξη του ατόμου.

γ) Ιατρική εξέταση που πραγματοποιείται είτε με ακτινογραφία του αριστερού καρπού και χεριού για τον προσδιορισμό της ηλικίας των οστών, είτε με οδοντιατρική εξέταση, είτε με οδοντιατρική ακτινογραφία, ή, τέλος, με οποιοδήποτε άλλο κατάλληλο μέσο, το οποίο με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία και πρακτική μπορεί να δώσει έγκυρο συμπέρασμα.

Η εξάντληση καθενός από τα παραπάνω στάδια είναι υποχρεωτική πριν από την εφαρμογή του επόμενου, αιτιολογείται επαρκώς και κοινοποιείται στον φορέα παραπομπής για περαιτέρω ενέργειες παραπομπής σε περιπτώσεις δικαιολογημένης αδυναμίας εκτίμησης της ηλικίας. Οι παραπάνω ιατρικές εξετάσεις θα πρέπει να γίνονται με σεβασμό στην αξιοπρέπεια του ατόμου και με τη συγκατάθεση του εξεταζόμενου, από κατάλληλο ιατρικό προσωπικό με ειδικές γνώσεις και εμπειρία και με την τήρηση αντίστοιχου ιατρικού πρωτοκόλλου ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τυχόν διαφορές λόγω πολιτισμικών και φυλετικών παραγόντων, καθώς και οι συνθήκες διαβίωσης που μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του ατόμου. Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί που συμμετέχουν στο δεύτερο στάδιο πρέπει επίσης να είναι καταρτισμένοι και εκπαιδευμένοι. Το πρόσωπο που αμφιβάλλει για την ηλικία ενός ατόμου, δεν πρέπει να είναι το ίδιο που θα διενεργήσει οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας.

Ο προσδιορισμός της ηλικίας πρέπει να εφαρμόζεται κάθε φορά που εγείρεται αμφιβολία και πρέπει να διενεργείται μέσω μιας διαδικασίας με τις απαραίτητες εγγυήσεις και αποτελεσματικότητα, λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και ιδίως το δικαίωμα των παιδιών στην ασφάλεια και στην προστασία. Μετά από μια αρχική εκτίμηση της ηλικίας ενός ατόμου σχετικά με το αν είναι ανήλικος ή ενήλικος, είναι πιθανό να απαιτείται περαιτέρω εκτίμηση της ηλικίας ή του ηλικιακού εύρους ενός ανηλίκου, σε περίπτωση που δεν υπάρχουν στοιχεία που να το υποδεικνύουν και να πρέπει να ξεκινήσει μια διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας. Ο προσδιορισμός της ηλικίας είναι ένα καθοριστικό εργαλείο για να διασφαλιστεί ότι όλα τα ανήλικα λαμβάνουν φροντίδα κατάλληλη για την ηλικία και το φύλο τους και ότι οι συνθήκες υποδοχής  ανταποκρίνονται στις πραγματικές τους ανάγκες.

Ακολουθούνται τα εξής βήματα για την εφαρμογή μιας βασισμένης στα δικαιώματα των ανηλίκων διαδικασίας προσδιορισμού ηλικίας:

  • Σε νομικό επίπεδο και επίπεδο έκδοσης κατευθύνσεων: τροποποίηση της 9889 κοινής υπουργικής απόφασης (Β’ 3390) βάσει της εμπειρίας στο πεδίο μέχρι σήμερα και έκδοση συμπληρωματικών κατευθυντήριων γραμμών για τις περιπτώσεις προσκόμισης “επίσημων” εγγράφων που αμφισβητούνται από τις αρχές.
  • Καθιέρωση ομοιόμορφης πρακτικής και αποτύπωση συγκεκριμένων ”οδών” παραπομπής (υπηρεσίες και επαγγελματίες) για κάθε περιοχή, ανάλογα με το πλαίσιο φιλοξενίας του ατόμου του οποίου η ηλικία αμφισβητείται και την περιοχή που βρίσκεται.
  • Παροχή καθοδήγησης σε φορείς που κινούν ή εφαρμόζουν τη διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας σχετικά με τον χρόνο και τον τρόπο που πρέπει να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία (εμπλεκόμενοι φορείς: ΕΓΠΑΑ, Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠΥΤ), Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο (ΓΓΥΑΑ), Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO ή πλέον EUAA).
  • Συγκρότηση άτυπων ομάδων εργασίας για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου εγχειριδίου για τους επαγγελματίες που διενεργούν τον προσδιορισμό της ηλικίας και στα τρία στάδια, προκειμένου να υιοθετηθεί στην πράξη η εφαρμογή μιας ενιαίας διαδικασίας που βασίζεται στα δικαιώματα των ανηλίκων (εμπλεκόμενοι φορείς: ΕΓΠΑΑ, ΚΥΤ, ΓΓΥΑΑ, EASO).
  • Κατάρτιση επαγγελματιών στο πεδίο για τη διεξαγωγή σχετικών συνεντεύξεων ή εξετάσεων (εμπλεκόμενοι φορείς: ΕΓΠΑΑ, ΚΥΤ, ΓΓΥΑΑ, EASO).

 

  • Ανάπτυξη και καθιέρωση μιας πρότυπης διαδικασίας για την αναγνώριση ότι ένας ανήλικος είναι ασυνόδευτος ή χωρισμένος

Καθιερώνεται μια ενιαία διαδικασία σχετικά με τα βήματα που ακολουθούνται μόλις ένα άτομο αναγνωριστεί ως ανήλικος/η και ερευνάται η οικογενειακή του κατάσταση στην Ελλάδα, προκειμένου να εξακριβωθεί εάν ο/η ανήλικος/η είναι ασυνόδευτος/η ή χωρισμένος/η ή όχι και ποια μέτρα για τη φροντίδα του/της πρέπει να αποφασιστούν από κοινού με τον ίδιο/α. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου ένας ανήλικος συνοδεύεται από ενήλικο που δεν μπορεί να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τη σχέση του/της με τον ανήλικο, υπάρχει υποψία ότι ο ανήλικος είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων ή αναγκαστικού γάμου, ο ενήλικος δεν φαίνεται ικανός να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ανηλίκου ή έχει διατυπωθεί η υποψία σχετικά με ενδεχομένως καταχρηστική συμπεριφορά προς τον ανήλικο ή ο ενήλικος συγγενής έχει αποβιώσει ενώ βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια.

Μια τέτοια διαδικασία περιλαμβάνει, τουλάχιστον, συνεντεύξεις με τον ανήλικο και ξεχωριστά με τον ενήλικο για τη διερεύνηση της σχέσης τους, τις απόψεις του ανηλίκου και την ικανότητα και την επιθυμία του ενηλίκου να αναλάβει τη φροντίδα του ανηλίκου, αιτήματα για προσκόμιση επίσημων εγγράφων ή άλλων αποδεικτικών στοιχείων, παρατήρηση, διορισμό εκπροσώπου, επικοινωνία με άλλα μέλη της οικογένειας, αξιολόγηση βέλτιστου συμφέροντος και έκθεση που υποβάλλεται στον αρμόδιο Εισαγγελέα. Όλα τα ανωτέρω θα συμβάλλουν στη λήψη μιας ενημερωμένης απόφασης για τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν για την εκπροσώπηση και την καθημερινή φροντίδα του ανηλίκου.

 

Δράση 1.2: Αναγνώριση ειδικών αναγκών προστασίας ήδη σε αρχικό στάδιο κατά την άφιξη ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, πρέπει να πραγματοποιείται ανίχνευση της ευαλωτότητας για τον εντοπισμό παραγόντων επικινδυνότητας που μπορεί να υφίστανται στο παρόν ή που μπορεί να έχουν επηρεάσει τη ζωή ενός ανηλίκου από το παρελθόν, ώστε με αυτόν τον τρόπο να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα και να γίνουν οι κατάλληλες παραπομπές για τη φροντίδα κάθε παιδιού. Η ανίχνευση της ευαλωτότητας και του κινδύνου θα πρέπει να επαναλαμβάνεται κατά διαστήματα κατά τη διάρκεια της παραμονής του ανηλίκου στα ΚΥΤ, καθώς και αργότερα. Η εν λόγω εκτίμηση θα πρέπει να καθιερωθεί στο πλαίσιο της υποδοχής ασυνόδευτων ανηλίκων  και να πραγματοποιείται πάντα από εκπαιδευμένους επαγγελματίες του ΚΥΤ ή του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας ή φορέα προστασίας παιδιών, ανάλογα με την στελέχωση σε κάθε ΚΥΤ.

Η ευαλωτότητα είναι μία κατάσταση που έχει σαν αποτέλεσμα ένας ανήλικος να έχει ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες φροντίδας, περισσότερες των όσων έχει λόγω του γεγονότος ότι είναι ανήλικος. Περιπτώσεις περαιτέρω ευάλωτων ανηλίκων, σύμφωνα και με την περ. (δ) της παρ. 5 του άρθρου 39 του ν. 4636/2019, είναι οι άμεσοι συγγενείς αποβιωσάντων σε ναυάγια, κορίτσια σε κατάσταση εγκυμοσύνης, μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά, άτομα με σοβαρές ασθένειες, άτομα με σωματική, ψυχική, νοητική ή συναισθηματική αναπηρία και θύματα εμπορίας ανθρώπων, βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλων σοβαρών μορφών ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας, όπως θύματα ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων. Ωστόσο, ενδέχεται να συμπεριληφθούν και άλλοι δείκτες ευαλωτότητας. Στην πράξη, υπάρχουν κάποιοι δείκτες επικινδυνότητας που υποδηλώνουν ή και συνεπάγονται ευαλωτότητα λόγω των ευρέως αναγνωρισμένων επιπτώσεων που έχουν, όπως στις περιπτώσεις ανήλικων εγκύων ή μητέρων, έμφυλης βίας ή  σεξουαλικής βίας, ενδοοικογενειακής βίας και κακοποίησης, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανθρώπων, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, ζητημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας, αυτοκτονικού ιδεασμού, αναπηρίας, εθισμού σε ουσίες, αστεγίας, βασανιστηρίων και σωματικού ή ψυχικού τραύματος.

Για τον σκοπό αυτό, θα συγκροτηθεί (άτυπη) ομάδα εργασίας, που θα συντονίζεται από την ΕΓΠΑΑ και την Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Άσυλο (ΓΓΥΑΑ), με σκοπό τη βελτιστοποίηση του πλαισίου εκτίμησης των αναγκών και των ικανοτήτων των ασυνόδευτων ανηλίκων και στο πλαίσιο αυτό, θα αναπτυχθεί ένα εργαλείο ανίχνευσης ευαλωτότητας, λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία από το πεδίο και υπάρχοντα εργαλεία, καθώς και προηγούμενες εμπειρίες και πρακτικές.

 

Δράση 1.3: Βελτιστοποίηση της ποιότητας της φροντίδας και του βιοτικού επιπέδου των ασυνόδευτων ανηλίκων που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές εντός των ΚΥΤ

Μόλις ένα πρόσωπο ταυτοποιηθεί ως ασυνόδευτος ή χωρισμένος ανήλικος, μεταφέρεται σε καθορισμένη περιοχή εντός του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Η περιοχή αυτή θα πρέπει να διακρίνεται από την περιοχή που στεγάζονται οι ενήλικοι και να πληροί  πρότυπα ποιότητας όσον αφορά στην ασφάλεια και τη φροντίδα που παρέχεται στα παιδιά. Θα καθιερωθούν πρότυπα λειτουργίας και ποιότητας σε σχέση τόσο  με τη διαθεσιμότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών όσο και με την πρόσβαση των παιδιών σε αυτές (προσβασιμότητα). Είναι σημαντικό ότι όλες οι αρμόδιες αρχές θα συνεχίζουν να επιδιώκουν τον περιορισμό της παραμονής των ανηλίκων στα ΚΥΤ στον απολύτως αναγκαίο χρόνο για την ολοκλήρωση της ταυτοποίησης, του ιατρικού και ψυχοκοινωνικού ελέγχου και της αρχικής καταγραφής, δίνοντας προτεραιότητα στις περιπτώσεις ασυνόδευτων ανηλίκων.

Η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης είναι αρμόδια για τη διαχείριση των εγκαταστάσεων πρώτης υποδοχής. Ωστόσο, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων από κοινού με τη Γενική Γραμματεία Υποδοχής Αιτούντων Ασύλου, η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης, καθώς και άλλοι συναρμόδιοι φορείς, καθορίζουν τα πρότυπα της φροντίδας που παρέχεται στους ασυνόδευτους ανηλίκους που διαμένουν στις ασφαλείς περιοχές στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Σκοπός είναι να σχεδιαστεί ένα ολοκληρωμένο μοντέλο φροντίδας, το οποίο προάγει και διασφαλίζει την ευημερία και την αξιοπρέπεια των παιδιών, καθώς και τα δικαιώματά τους. Τα ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι:

 

 

 

[47] [91]. Τον Νοέμβριο του 2020, η Ειδική Γραμματεία συντόνισε τις μαζικές μεταφορές ανηλίκων που βρίσκονταν σε  αστυνομικά τμήματα και την τοποθέτησή τους σε ξενοδοχεία ή άλλες δομές προσωρινής φιλοξενίας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η προστατευτική φύλαξη αποτελεί ένα προσωρινό και εξαιρετικό μέτρο προστασίας που εφαρμόζεται σε περιπτώσεις ατόμων  που διατρέχουν κίνδυνο να βλάψουν τον εαυτό τους ή τους άλλους μέχρι να ανευρεθεί  μόνιμη λύση, από τον Δεκέμβριο 2020 το εν λόγω μέτρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που δεν έχουν γνωστή διαμονή ή ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, καθώς η Πολιτεία δεσμεύτηκε ότι για την φροντίδα των ανηλίκων θα υπάρχουν πάντα κατάλληλες μορφές στέγασης. Με το άρθρο 43 του ν. 4760/2020 (Α΄247), το ανωτέρω μέτρο καταργήθηκε και αντ’ αυτού, σύμφωνα με το άρθρο 44 του ίδιου νόμου κάθε αρμόδια αρχή υποχρεούται να παραπέμπει τους ασυνόδευτους ανηλίκους στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων αφού ενημερωθεί ο αρμόδιος Εισαγγελέας, προκειμένου να υπαχθεί σε έναν μηχανισμό επείγουσας ανταπόκρισης. Ένας τέτοιος εθνικός μηχανισμός λειτουργεί από τον Απρίλιο του 2021 (πιλοτικά) στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων με την υποστήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και σε συνεργασία με ελληνικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, τις εισαγγελικές και τις αστυνομικές αρχές. Πρέπει πλέον να θεσπιστεί και καθιερωθεί ο μηχανισμός αυτός και οι πρότυπες διαδικασίες για τον εντοπισμό ασυνόδευτων ανηλίκων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες και την παραπομπή τους σε  δομές επείγουσας φιλοξενίας. Περίπου διακόσιες (200) θέσεις, ιδίως στην περιοχή της Αττικής και της Βόρειας Ελλάδας θα πρέπει να προορίζονται πάντα για την εξυπηρέτηση του σκοπού της επείγουσας φιλοξενίας. Ήδη με την υποστήριξη του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης διασφαλίζονται θέσεις επείγουσας φιλοξενίας. Οι αστυνομικές αρχές θα συμβάλλουν με την καταγραφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στις απαραίτητες εθνικές βάσεις δεδομένων για πολίτες  τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς (”χαρτογράφηση κυκλοφορίας αλλοδαπών»).

Ο σκοπός του μηχανισμού επείγουσας ανταπόκρισης είναι διττός: (1) ο εντοπισμός και η ταυτοποίηση όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών, έτσι ώστε κάθε παιδί να είναι ορατό στην Πολιτεία και εντός του συστήματος προστασίας, και (2) η άμεση παροχή φροντίδας μέσω  μίας ολοκληρωμένης ανταπόκρισης που βασίζεται στα δικαιώματα του παιδιού, έτσι ώστε κάθε παιδί να υποστηρίζεται και να πλαισιώνεται, συμπεριλαμβανομένων όσων βρίσκονται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

Για τον σκοπό αυτό, παρέχονται στους ασυνόδευτους ανηλίκους συνθήκες διαβίωσης κατάλληλες για την ηλικία τους και υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, παρέχεται πληροφόρηση ως προς τις διαθέσιμες νομικές επιλογές και τις έννοιες της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας στην Ελλάδα, αξιολογούνται οι ανάγκες, οι ικανότητες, οι δεξιότητες και το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών με ολιστικό τρόπο και τέλος, χαράσσεται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο εξατομικευμένο για κάθε ανήλικο. Το τελευταίο θα συμβάλει στον στρατηγικό σχεδιασμό και την αποτελεσματική διαχείριση της υπόθεσης κάθε ανηλίκου, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης τοποθέτησής του σε δομή φιλοξενίας.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 3: ΚΑΛΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑ

 

 

 

 

Δράση 2.1.1: Δημιουργία μηχανισμού εντοπισμού και παραπομπής

Για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, οι οποίοι είναι άστεγοι ή ζουν σε επισφαλείς συνθήκες ή/και δεν έχουν καταγραφεί/ δεν έχουν ταυτοποιηθεί, δημιουργείται μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής. Οι ανήλικοι αυτοί εντοπίζονται συχνότερα από οργανώσεις που δρουν στο πεδίο και παρέχουν υπηρεσίες στην κοινότητα μέσω κινητών μονάδων ή κέντρων ημέρας, ή από την αστυνομία κατά τη διάρκεια ελέγχου ή είναι πιθανό να προσεγγίσουν οι ίδιοι οι ανήλικοι μια κρατική υπηρεσία.

Ο μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής θα συντονίζεται από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και θα περιλαμβάνει:

Ο μηχανισμός εντοπισμού και παραπομπής εφαρμόζεται πιλοτικά εντός του έτους 2021 με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ύπατης Αρμοστείας  του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης και αναμένεται να έχει θεσμοθετηθεί μέχρι τα μέσα του έτους 2022.

 

 

Δράση 2.1.2: Δημιουργία δομών επείγουσας φιλοξενίας

Στις Περιφέρειες της Αττικής και της Βόρειας Ελλάδας θα υφίστανται δομές επείγουσας φιλοξενίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους που έχουν άμεση ανάγκη στέγασης. Η διαμονή των ανηλίκων θα είναι προσωρινή και δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τους δύο (2) μήνες. Οι δομές επείγουσας φιλοξενίας θα είναι κυρίως ξενώνες δυναμικότητας περίπου τριάντα (30) θέσεων ο καθένας.

Μέχρι το τέλος του έτους 2022, θα δημιουργηθούν τέσσερις  (4) τέτοιες δομές  στην Αττική, τη Θεσσαλονίκη και σε άλλες περιοχές στη Βόρεια Ελλάδα, δύο (2) στην Αττική, μία (1) στη Θεσσαλονίκη και μία (1) σε άλλη περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Μετά την πιλοτική λειτουργία τους για ένα έτος και λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των αφίξεων, το ηλικιακό φάσμα των νεοεισερχόμενων και τις πιθανές προβλέψεις ως προς τον αριθμό των αφίξεων, ο αριθμός των δομών επείγουσας φιλοξενίας ενδέχεται να πρέπει να αυξηθεί συνολικά σε έξι (6).

Προς τον σκοπό αυτό, τα ακόλουθα βήματα θα λάβουν χώρα:

Παράλληλα, θα προσδιοριστεί και αποτυπωθεί ρητά η διαδικασία για την τοποθέτηση των ανηλίκων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας. Επιπλέον, θα συνταχθεί και θα τηρείται εσωτερικός κανονισμός που θα καθορίζει, μεταξύ άλλων, τους ρόλους και τις αρμοδιότητες του προσωπικού, τη διαδικασία που ακολουθείται για την καθημερινή φροντίδα των ανηλίκων, τη διαδικασία αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος, των αναγκών και των δεξιοτήτων των ανηλίκων, τη σύνδεση και την παραπομπή των ανηλίκων σε άλλες υπηρεσίες και αρχές εφόσον απαιτείται, και τα μέτρα που λαμβάνονται σε περιπτώσεις κρίσης, πυρκαγιάς, σεισμού, μεταδοτικών ασθενειών, παιδικής κακοποίησης ή εγκληματικής δραστηριότητας. Οι δομές επείγουσας φιλοξενίας πρέπει να πληρούν τα ίδια πρότυπα ποιότητας και προστασίας των παιδιών, όπως όλες οι δομές που φιλοξενούν ασυνόδευτους ανηλίκους.

 

Δράση 2.1.3: Διαχείριση υποθέσεων: Σχεδιασμός ενός ολοκληρωμένου πλαισίου αξιολόγησης και υποστήριξης για όλους τους σημαντικούς τομείς της ζωής των παιδιών

Κατά τη διάρκεια της παραμονής των ανηλίκων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας θα ακολουθείται συγκεκριμένο πρωτόκολλο διαχείρισης των υποθέσεων των ανηλίκων. Δεδομένου ότι στην πράξη αυτές οι δομές για την πλειοψηφία των ανηλίκων που φιλοξενούνται εξυπηρετούν το σκοπό της πρώτης υποδοχής και, σε κάθε περίπτωση, λειτουργούν ως μεταβατικές δομές για την κοινωνική ένταξη των ανηλίκων, θα αναπτυχθεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αξιολόγησης για την κατάρτιση ενός ενημερωμένου εξατομικευμένου σχεδίου φροντίδας που θα περιλαμβάνει όλες σημαντικές πτυχές της ζωής ενός ανηλίκου.

Τα στοιχεία που διερευνώνται και αξιολογούνται είναι τα εξής:

Όλες οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τη διεπιστημονική ομάδα που συνεργάζεται με τον ανήλικο και τον επίτροπο του ανηλίκου θα αξιοποιούνται κατά τη διαδικασία της Αξιολόγησης ή/και του Καθορισμού Βέλτιστου Συμφέροντος και της κατάρτισης ενός εξατομικευμένου σχεδίου φροντίδας. Σκοπός αυτής της διαδικασίας είναι να διασφαλιστεί ότι η υποδοχή και οι υπηρεσίες θα προσαρμόζονται στις ανάγκες, τις ικανότητες και τις φιλοδοξίες ενός ανηλίκου, ενδεικτικά, συμπεριλαμβανομένων των καταλυμάτων (προσδιορισμός του καταλληλότερου τρόπου στέγασης), της υγειονομικής περίθαλψης, της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, της εκπαίδευσης (ανεύρεση του καταλληλότερου εκπαιδευτικού προγράμματος και ιδρύματος) και άλλων δραστηριοτήτων.

Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της παραμονής των ανηλίκων στις δομές επείγουσας φιλοξενίας:

Όλες οι υπηρεσίες που θα λαμβάνουν οι ανήλικοι θα είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους και σύμφωνες με το βέλτιστο συμφέρον τους, εξασφαλίζοντας την ενεργό συμμετοχή των ανηλίκων.

Το μοντέλο-πλαίσιο υποδοχής, φροντίδας και αξιολόγησης που πρόκειται να εφαρμοστεί, θα δοκιμαστεί (πιλοτική εφαρμογή ενός έτους) και θα αξιολογείται ετησίως, προκειμένου να αναθεωρηθεί, εάν είναι απαραίτητο, και να διαμορφωθεί τελικά ένα μοντέλο που θα εφαρμόζεται  σε περισσότερες δομές με την άφιξη ενός παιδιού, τα επόμενα έτη.

 

Δράση 2.1.4: Αναζήτηση και ταυτοποίηση ανηλίκων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες

Αναγκαία δράση για την ταυτοποίηση και την προστασία όλων των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην επικράτεια είναι ο εντοπισμός, η ταυτοποίηση και η καταγραφή των ανηλίκων που έχουν παραπεμφθεί ήδη στο σύστημα στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων της χώρας ως άστεγα. Σκοπός της παρούσας δράσης είναι ο εντοπισμός των ανηλίκων που διατρέχουν κίνδυνο, η επικαιροποίηση και η προτεραιοποίηση των παραπομπών για στέγαση, η διασταύρωση των διαθέσιμων πληροφοριών για κάθε παιδί, όπως αυτές καταχωρούνται στην υφιστάμενη βάση δεδομένων και επικαιροποίηση των δεδομένων για παιδιά που έχουν φύγει άτυπα από τις δομές φιλοξενίας σχετικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους για την παρακολούθηση της συνοχής της υφιστάμενης βάσης δεδομένων και την ενημέρωση σχετικά με τους αγνοούμενους ανηλίκους. Στο πλαίσιο αυτής της δράσης, υλοποιήθηκε Έργο εντός του έτους 2020 σε τέσσερις κύκλους σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες μαζί με τους επιχειρησιακούς εταίρους αυτής και σε συνεννόηση με την Ελληνική Αστυνομία.

 

 

[48] [92]. Εντός των τελευταίων μηνών του έτους 2020 η δυναμικότητα των δομών βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας είχε ενισχυθεί προσωρινά και στρατηγικά, ώστε να διευκολυνθούν οι μαζικές μεταφορές ανηλίκων από τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στην ηπειρωτική χώρα και η περαιτέρω σταδιακή μετεγκατάστασή τους σε άλλα κράτη μέλη στο πλαίσιο του Προγράμματος Εθελοντικής Μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων από την Ελλάδα. Συγκεκριμένα στις 30.12.2020 οι θέσεις προσωρινής φιλοξενίας ήταν χίλιες πεντακόσιες πέντε (1.505). Από τις αρχές του έτους 2020 η δυναμικότητα των δομών μακροπρόθεσμης φιλοξενίας αυξήθηκε πάρα πολύ σημαντικά, και αντίστοιχα στρατηγικά, σημειώνοντας μια αύξηση  60% σε σχέση με τις θέσεις του συστήματος τους τελευταίους μήνες του έτους 2019, ενώ μειώθηκαν κατακόρυφα οι θέσεις προσωρινής φιλοξενίας.  Είναι απαραίτητο για την κάλυψη των αναγκών και την πραγμάτωση των δικαιωμάτων των ασυνόδευτων ανηλίκων, να αυξάνεται η δυναμικότητα του συστήματος στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων της χώρας, ενισχύοντας την μακροχρόνια φιλοξενία και στοχεύοντας συγκεκριμένα στις δύο χιλιάδες πεντακόσιες (2.500) θέσεις.  Ταυτόχρονα, θα αναδιαμορφώνεται το σύστημα στέγασης και φροντίδας της χώρας μας, ώστε να υλοποιηθεί το νέο σχέδιο στέγασης, ένα δηλαδή «οικοσύστημα» φιλοξενίας που εγγυάται την προστασία των ανηλίκων, την κατάλληλη υποστήριξη, κοινωνική ένταξη και ομαλή μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή. Πρόκειται για ένα σύστημα που είναι σε ετοιμότητα ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες των παιδιών (τόσο σε σχέση με τον αριθμό θέσεων, όσο και με τα χαρακτηριστικά των δομών, τις υποδομές ανάλογα με ηλικία, φύλο, ιδιαίτερες ανάγκες παιδιών, π.χ. αναπηρία) υιοθετώντας μια προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού.

Για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό του εθνικού συστήματος φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, λαμβάνονται πάντα υπόψη τα διαθέσιμα επίσημα και αξιόπιστα δεδομένα όσον αφορά στον εκτιμώμενο συνολικό αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων (ΑΑ) στη χώρα, ο αριθμός των αφίξεων σε μηνιαία βάση τα τελευταία πέντε (5) έτη συνεκτιμώντας τη διεθνή κρίση και άλλους σταθερούς κινδύνους, η ηλικιακή ομάδα και το φύλο των ανηλίκων (τάσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε (5) ετών και αριθμός ανηλίκων που ενηλικιώνονται κάθε μήνα/έτος), οι  ικανότητες των ανηλίκων (π.χ. ύπαρξη ευαλωτότητας ή ζητημάτων σωματικής υγείας), το νομικό καθεστώς ή η προοπτική οικογενειακής επανένωσης ή μετεγκατάστασης. Επιπλέον, οι ανήλικοι που αναφέρονται ως διαμένοντες σε επισφαλείς συνθήκες, π.χ. σε διαμέρισμα με ενηλίκους από την περιοχή καταγωγής του, πρέπει να επανεντοπίζονται προκειμένου να επικαιροποιείται η παρέμβαση των αρχών και να διασφαλίζονται έγκυρα στατιστικά δεδομένα για τις συνθήκες διαμονής των ασυνόδευτων ανηλίκων. Τα δεδομένα αυτά θα καθορίζουν επίσης την κατανομή των θέσεων φιλοξενίας, όπως κρίνεται απαραίτητο, σε δομές μακροπρόθεσμης ή βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας ή κέντρα μεταβατικής φιλοξενίας.

ΒΙΩΣΙΜΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 11: ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΠΟΛΕΙΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

 

 

 

 

 

Δράση 3.1: Ανάπτυξη ενός εθνικού “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους μέσω της καθιέρωσης ενός αποτελεσματικού συστήματος παραπομπών  και του στρατηγικού σχεδιασμού τοποθετήσεων

Ένα “οικο”-σύστημα φιλοξενίας αποτελείται κυρίως από δομές μακροχρόνιας φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους και (χωριστά) για νεαρούς ενηλίκους, και επικουρείται από δομές προσωρινής φιλοξενίας. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει: (α) επαρκώς στελεχωμένους ξενώνες εντός της κοινότητας που προσφέρουν οικογενειακό περιβάλλον μαζί με συνομηλίκους και δομημένη καθημερινή ζωή ιδανικά δυναμικότητας από οκτώ (8) έως 25-30 θέσεων, (β) εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης δυναμικότητας τεσσάρων (4) θέσεων για την προώθηση της κοινωνικής τους ένταξης και την ομαλή μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή, όπου επαγγελματίες και φροντιστές παρέχουν τις υπηρεσίες τους στους ανηλίκους, πραγματοποιούν τακτικές επισκέψεις και βρίσκονται σε συνεχή επαφή, αλλά δεν διαμένουν μαζί τους, (γ) ξενώνες και διαμερίσματα υποστηριζόμενης  διαβίωσης για νεαρούς ενηλίκους  18 έως 21 ετών που φεύγουν από το προηγούμενο πλαίσιο  φροντίδας τους (ως πρώην ΑΑ), ωστόσο εξακολουθούν να χρειάζονται υποστήριξη για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής στη χώρα υποδοχής τους. Αυτό το “οικο”-σύστημα προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας και διασφαλίζει τη συνεχιζόμενη φροντίδα. Όσον αφορά στον κύριο κορμό του συστήματος φιλοξενίας, δηλαδή  τις δομές μακροπρόθεσμης φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους, και την ομαλή λειτουργία αυτών ως δομές κοινωνικής ένταξης, είναι απαραίτητη μία ασφαλιστική δικλείδα. Αυτή είναι η  λειτουργία  δομών βραχυπρόθεσμης (προσωρινής/μεταβατικής/επείγουσας) φιλοξενίας, καθώς με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ένα στάδιο προετοιμασίας των ανηλίκων για την ομαλή ένταξή τους στο σύστημα, εφόσον διαβιούσαν σε διαφορετικές συνθήκες πριν και βρίσκονταν εκτός πλαισίου φροντίδας.  Επιπλέον, απαιτείται περιοδική αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού και αντίστοιχη αναθεώρηση και ενημέρωση του σχεδίου φροντίδας κάθε ανηλίκου, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η καλύτερη επιλογή για  κάθε ανήλικο σε δεδομένη χρονική στιγμή.

Ακολουθεί μία επισκόπηση του “οικο”-συστήματος φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους:

Δομές βραχυπρόθεσμης φιλοξενίας:

  • ”μεταβατικές” δομές , ήτοι δομές φιλοξενίας για ανηλίκους που πρόκειται να μεταφερθούν σε άλλο κράτος μέλος.
  • Δομές επείγουσας φιλοξενίας, ήτοι ξενώνες (κέντρα φιλοξενίας) για κάθε ηλικία και φύλο παιδιών ή Ασφαλείς ζώνες εντός ανοικτών δομών φιλοξενίας για την προσωρινή διαμονή ανηλίκων από 15 έως 18 ετών (χωριστά αγόρια από κορίτσια) ή ξενοδοχεία σε περιόδους αυξημένων αφίξεων.

Δομές μακροπρόθεσμης φιλοξενίας:

  • Κέντρα φιλοξενίας (ξενώνες) :
    • για αγόρια και κορίτσια (συμβίωση) από την ηλικία των 4 έως 12 ετών
    • για αγόρια από 12 έως 18 ετών
    • για κορίτσια και ανήλικες μητέρες από 12 έως 18 ετών
      • Ανάλογα με τις ανάγκες του πληθυσμού, προβλέπεται η προσαρμογή καθορισμένων κατοικιών στις ανάγκες των ανηλίκων με μειωμένη κινητικότητα.
      • λαμβάνεται υπόψη και η ύπαρξη αδερφών διαφορετικού φύλου ή ηλικιακής ομάδας.
      • Λαμβάνεται υπόψη ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου, σε περίπτωση που αυτά τα στοιχεία γνωστοποιούνται
    • εποπτευόμενα διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης:
      • για αγόρια ηλικίας 16 έως 18 ετών που έχουν προοπτική να παραμείνουν στην Ελλάδα ή να αποκτήσουν νομικό καθεστώς και είναι πιο αυτόνομα
      • για κορίτσια ηλικίας 16 έως 18 ετών που έχουν προοπτική να παραμείνουν στην Ελλάδα ή να αποκτήσουν νομικό καθεστώς στην Ελλάδα και είναι πιο αυτόνομα

Δομές φιλοξενίας για νεαρούς ενηλίκους:

  • ξενώνες και διαμερίσματα υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης για ασυνόδευτους ανηλίκους που συμπληρώνουν τα 18 έτη ηλικίας και φεύγουν από το πλαίσιο φροντίδας (ξεχωριστά για άνδρες και τις γυναίκες ηλικίας 18 έως 21 ετών)

 

Επιπλέον, σε συνεργασία με όλες τις αρμόδιες αρχές, υπηρεσίες και οργανισμούς, πρέπει να καταβάλλονται προσπάθειες ώστε οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, ιδίως άτομα ηλικίας μικρότερης των δώδεκα (12) ετών, να εντάσσονται στο σύστημα αναδοχής. Η αναδοχή μπορεί να χρησιμεύσει ως βραχυπρόθεσμη και ως μακροπρόθεσμη επιλογή για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία από τις 30.9.2021, το 9,5% του συνολικού αριθμού των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα ήταν ηλικίας κάτω των 14 ετών[49] [93], ένα ποσοστό που σταδιακά έχει αυξηθεί το τελευταίο έτος (ενδεικτικά στις 30.12.2020 το ποσοστό των ανηλίκων ήταν 7,8%). Από το έτος 2016 και μέχρι σήμερα, οι διεθνείς οργανισμοί συνεργάζονται με τους επιχειρησιακούς εταίρους τους για την εφαρμογή ενός προγράμματος αναδοχής ως εναλλακτική της προσωρινής φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Η αρμόδια κρατική αρχή που εποπτεύει την υλοποίηση των θεσμών της αναδοχής και της υιοθεσίας όλων των ανηλίκων στην Ελλάδα είναι το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει πιλοτικά την αναδοχή ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο του αναμορφωμένου εθνικού πλαισίου αναδοχής.

 

Για να ενισχυθεί η λειτουργία αυτού του “οικο”-συστήματος, είναι αναγκαία τα εξής:

  • Η καθιέρωση της συνεργασίας των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ Βαθμού με τις ΜΚΟ ή άλλους οργανισμούς που διαχειρίζονται δομές φιλοξενίας για ασυνόδευτους ανηλίκους
  • Η θέσπιση ενός συντονισμένου μηχανισμού παραπομπής για φιλοξενία.
    • Η ανάπτυξη προτύπου “εντύπου» και διαδικασίας για τις παραπομπές φιλοξενίας: καθορισμός κριτηρίων για την ευαλωτότητα και την προτεραιοποίηση υποθέσεων ή κριτηρίων για την επιδεικνυόμενη αυτονομία εφήβων στην περίπτωση της ημιαυτόνομης διαβίωσης, ο καθορισμός των ελάχιστων πληροφοριών για την υποβολή του αιτήματος στέγασης και η (λήψη και) συμπλήρωση ενός ολοκληρωμένου κοινωνικού ιστορικού
    • Η χρήση διαδικτυακής πλατφόρμας / πληροφοριακού συστήματος για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, ώστε να καταχωρούνται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες για τον ανήλικο, την τοποθέτηση του και τη δομή φιλοξενίας Ο καθορισμός των προϋποθέσεων για την έγκαιρη υλοποίηση των τοποθετήσεων (π.χ. απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις, τα μέσα για την έγκαιρη διεξαγωγή τους, συνοδεία και μεταφορά ανηλίκων).
    • Η χαρτογράφηση όλων των δομών φιλοξενίας βάσει καταγραφής της δυναμικότητας τους, των παρεχόμενων υπηρεσιών, της εγγύτητας σε νοσοκομεία, δημόσια σχολεία κ.λπ.
  • Η κατηγοριοποίηση των δομών φιλοξενίας επί τη βάσει των αναγκών των ανηλίκων, όπως δομές επείγουσας φιλοξενίας, μεταβατικής φιλοξενίας λόγω επανένωσης/μετεγκατάστασης, για κοινωνική ένταξη ή/και για επαγγελματική μαθητεία.
  • Η πραγματοποίηση στρατηγικών τοποθετήσεων των ανηλίκων σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας μετά από καλά μελετημένες και ενημερωμένες παραπομπές.
  • Ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής διαδικασίας για τη “διαδρομή” των παιδιών στη χώρα όσον αφορά στην υποδοχή και τη φιλοξενία τους (π.χ. παραμονή σε ΚΥΤ για δεκαπέντε (15) ημέρες και μετακίνηση σε κέντρο φιλοξενίας (ξενώνα) στην ενδοχώρα ή μετακίνηση σε εποπτευόμενο διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης• παραμονή σε δομή  επείγουσας φιλοξενίας και μετακίνηση σε εποπτευόμενο διαμέρισμα ημιαυτόνομης διαβίωσης• παραμονή σε Δομή επείγουσας φιλοξενίας και μετακίνηση σε ξενώνα για το σκοπό της μετεγκατάστασης/επανένωσης).
  • Εξασφάλιση βιωσιμότητας μέσω σταθερής χρηματοδότησης

 

 

[50] [94].

Οι ανήλικοι είναι αναγκαίο να λαμβάνουν αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο κάθε επαγγελματία και οργανισμού, υπηρεσίας ή αρχής που εμπλέκεται στη ζωή τους, σχετικά με νομικές και άλλες διοικητικές διαδικασίες και διαδικασίες υποδοχής, σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στη χώρα και στο πλαίσιο των διαφόρων διαδικασιών στις οποίες βρίσκονται. Η ενημέρωση σε όλα τα στάδια και τα επίπεδα παρέχει στους ανήλικους σαφή εικόνα της κατάστασης και δημιουργεί ρεαλιστικές προσδοκίες. Επιπλέον, τους δίνει μια αίσθηση ελέγχου, την οποία κατά κανόνα έχουν χάσει από τη στιγμή που εγκαταλείπουν τις κοινότητές τους και τους οικείους τους.

Το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει τις απόψεις του και αυτές να ακούγονται  ισχύει για όλους τους ανηλίκους που είναι σε θέση να διαμορφώσουν τις δικές τους απόψεις. Η ηλικία του ανηλίκου δεν θα πρέπει να θεωρείται περιορισμός, καθώς οι ανήλικοι από πολύ μικρή ηλικία κατανοούν και είναι σε θέση να σχηματίσουν και να εκφράσουν τη γνώμη τους. Πολύ συχνά θα πρέπει να ενθαρρύνονται οι ανήλικοι να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και στην έκφραση της γνώμης τους επί τούτου δεδομένου ότι ενδέχεται για πρώτη φορά να τους δίνεται η δυνατότητα αυτή.

 

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ  16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

 

 

 

 

Δράση 1.1: Χρήση υφιστάμενου ή ανάπτυξη νέου και διάδοση υλικού   με φιλικές προς τα παιδιά πληροφορίες στην ελληνική γλώσσα και στις πιο ευρέως ομιλούμενες γλώσσες μεταξύ των ασυνόδευτων ανηλίκων που βρίσκονται στην Ελλάδα

Κατά την άφιξη και την ταυτοποίηση των ασυνόδευτων ανηλίκων, θα πρέπει να ορίζεται πρόσωπο με υψηλό επίπεδο κατάρτισης και ειδίκευσης προκειμένου να προσανατολίζει τους ανηλίκους όσον αφορά τις διαδικασίες υποδοχής, ταυτοποίησης και ασύλου. Το άτομο αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα είδος “εκπροσώπου-πρεσβευτή» για κάθε εθνοτική ομάδα ή χώρα καταγωγής και να εξηγήσει στους ανηλίκους όλες τις απαραίτητες πληροφορίες σε πολύ απλή γλώσσα. Θα πρέπει να προέρχεται από την ίδια χώρα καταγωγής ή ιδανικά να ανήκει στην ίδια εθνοτική ομάδα με τους ανηλίκους για τους οποίους διορίζεται. Έχει παρατηρηθεί και καταγραφεί από μαρτυρίες ανηλίκων ότι, ειδικά κατά τους πρώτους μήνες μετά την άφιξή τους, εμπιστεύονται σχεδόν τυφλά οποιονδήποτε με τον οποίο θεωρούν ότι μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες και όχι κάποιον επαγγελματία που προέρχεται από τη χώρα υποδοχής.

Δεδομένου ότι οι διοικητικές και νομικές διαδικασίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολες ακόμη και για ενηλίκους, πρέπει να καταρτίζεται ενημερωτικό υλικό για τους ασυνόδευτους ανηλίκους με φιλικά διατυπωμένες προς παιδιά πληροφορίες, ώστε να λαμβάνουν αξιόπιστες πληροφορίες προσαρμοσμένες στις ικανότητές τους ήδη σε αρχικό στάδιο από την άφιξή τους. Το υλικό αυτό μπορεί να αφορά:

  • Υλικές συνθήκες, δικαιώματα και κανόνες υποδοχής
  • Επιλογές σχετικά με το νομικό καθεστώς
  • Διαδικασίες καθορισμού καθεστώτος, δικαιώματα και υποχρεώσεις
  • Επιτροπεία
  • Δικαιώματα του παιδιού
  • Πλαίσιο προστασίας στην Ελλάδα, ρόλους επαγγελματιών, το σύστημα που περιβάλλει έναν ασυνόδευτο ανήλικο
  • Γραμμές βοήθειας
  • Νοσοκομεία, υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, υγειονομική περίθαλψη, κέντρα ημέρας
  • Σημαντικές τοποθεσίες

Αυτές οι πληροφορίες ενδέχεται να έχουν τη μορφή έντυπου φυλλαδίου, αφίσας, εικόνας, βίντεο,  εφαρμογής σε κινητό, ηλεκτρονικού εγγράφου ή  ιστοσελίδας. Συνήθεις γλώσσες είναι η αγγλική και η γαλλική. Ωστόσο, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη μετάφραση του υλικού σε περισσότερες γλώσσες. Οι αρχές καλούνται να παράγουν το εν λόγω υλικό με πολύ απλές και αξιόπιστες πληροφορίες συμπεριλαμβάνοντας και φορείς/υπηρεσίες που είναι διαθέσιμοι για τους ανηλίκους.

Η τοπική αυτοδιοίκηση, μαζί με τις αρχές, τα πανεπιστήμια, τους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, θα πρέπει να αναπτύξουν σε βάθος χρόνου  εφαρμογές για κινητές συσκευές, κυρίως υποβοηθούμενες από εικόνα και ήχο, τις οποίες οι ανήλικοι θα μπορούν να κατεβάσουν δωρεάν. Επομένως οι ανήλικοι θα έχουν σαφή εικόνα των δομών, των αρχών και των διαδικασιών που υφίστανται στην περιοχή στην οποία ζουν.

 

Δράση 1.2: Προώθηση της συμμετοχής ανηλίκων σε όλα τα στάδια και σε όλα τα θέματα και τις αποφάσεις που τους αφορούν

Όλοι οι ανήλικοι έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους για τα θέματα που τους αφορούν  και θα πρέπει να δίνεται σε αυτές η αρμόζουσα βαρύτητα  σε συνάρτηση με την ηλικία, την ωριμότητα και τις εξελισσόμενες ικανότητες του παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι οι ανήλικοι πρέπει να ενημερώνονται σε όλες τις περιπτώσεις, θα πρέπει να ζητείται η συγκατάθεσή τους, να τους παρέχεται η δυνατότητα να υποβάλλουν ερωτήσεις ανά πάσα στιγμή και να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον προσδιορισμό του βέλτιστου συμφέροντός τους και την εξεύρεση και υλοποίηση βιώσιμων λύσεων για καθένα παιδί, ιδίως κατά την παραμονή τους σε δομές φιλοξενίας και τη φοίτησή τους στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Πρέπει να θεσπιστούν διαδικασίες για την ενεργοποίηση των ανηλίκων, ιδίως κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στις δομές φιλοξενίας με τη μορφή τακτικών ομαδικών ή ατομικών  συνεδριών ή με την παροχή σε αυτούς ανατροφοδότησης σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο συνεκτιμήθηκε η συμβολή τους ή στο πλαίσιο ενός μηχανισμού παραπόνων, αλλά  και κατά τη διάρκεια του σχολείου.

 

Δράση 1.3: Διασφάλιση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών διερμηνείας σε κάθε επίσημη διαδικασία και διαπολιτισμική μεσολάβηση ή διερμηνεία σε δομές φιλοξενίας

Η διερμηνεία είναι μια απαραίτητη υπηρεσία για να καταστεί δυνατή η επικοινωνία με ασυνόδευτους ανηλίκους και η συμμετοχή τους. Λαμβάνονται μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι υπηρεσίες διερμηνείας θα είναι διαθέσιμες στις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, στις διαδικασίες καθορισμού του νομικού καθεστώτος, στις ιατρικές εξετάσεις ή στις εισαγωγές στο νοσοκομείο, στη στέγαση, στην επιτροπεία και στις διαδικασίες ενώπιον πολιτικών ή ποινικών δικαστηρίων. Οι δομές φιλοξενίας μπορεί να απασχολούν διερμηνέα ή διαπολιτισμικό μεσολαβητή για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας με τα παιδιά και την κατανόηση του ιστορικού τους. Σημαντικό ρόλο παίζει η διαρκής κατάρτιση της συγκεκριμένης ομάδας επαγγελματιών ακόμη και σε ζητήματα παιδικής προστασίας, όπως απαραίτητη είναι η τήρηση κώδικα δεοντολογίας και η εγγραφή σε Μητρώο που θα σχεδιαστεί στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου.

 

 

[51] [95]. Το σύστημα επιτροπείας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του εθνικού συστήματος παιδικής προστασίας, καθώς ενεργοποιείται για την αντιμετώπιση των αναγκών των ανηλίκων που στερούνται  γονικής μέριμνας, ώστε να διασφαλίζεται ότι ο επίτροπος, ο οποίος πρέπει να διαθέτει σχετικά προσόντα, υποστηρίζει τον ανήλικο σε όλα τα θέματα και τις διαδικασίες που τον αφορούν και τον επηρεάζουν. Συνάμα, η κρατική εποπτεία της Πολιτείας έχει ζωτική σημασία για την καθοδήγηση και την παρακολούθηση όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με παιδιά.

Είναι σημαντικό ότι ο επίτροπος πρέπει να διοριστεί αμέσως μόλις ένα άτομο ταυτοποιηθεί ως ασυνόδευτος ανήλικος από τις αρμόδιες αρχές  πρώτης υποδοχής ή ανά πάσα στιγμή που εντοπίζεται ασυνόδευτος ανήλικος από τις κρατικές αρχές. Σε κάθε περίπτωση που εγείρεται αμφιβολία ως προς την ηλικία ενός ατόμου θα πρέπει να διορίζεται επίτροπος προκειμένου να συνδράμει το πρόσωπο και να επιβλέψει τη διαδικασία εκτίμησης της ηλικίας.

Οι επίτροποι στα διάφορα σημεία της χώρας, στις συνοριακές περιοχές συνόρων ή την ηπειρωτική χώρα εκτελούν το σύνολο των καθηκόντων τους, όπως θα προβλεφθεί με την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ενδέχεται να αντικατασταθούν λόγω μετακίνησης του ανηλίκου ή ανεξάρτητα από τις συνθήκες φιλοξενίας του ανηλίκου. Ωστόσο, οι συνθήκες ή η κατάσταση του ανηλίκου ή η διαπιστωθείσα βιώσιμη λύση επηρεάζουν τις ενέργειες των επιτρόπων που θα πρέπει να προσαρμόζονται πλήρως στις ανάγκες του ανηλίκου κάθε δεδομένη χρονική στιγμή.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

 

 

Δράση 2.1: Βελτιστοποίηση του συστήματος επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα

Ένα σύστημα επιτροπείας πρέπει να ακολουθεί έξι βασικές αρχές: α) απαγόρευση των διακρίσεων (ίση προστασία για όλα τα παιδιά χωρίς διακρίσεις), β) συμμετοχή των παιδιών (παροχή πληροφοριών, δυνατότητα παιδιού να εκφράσει τις απόψεις του και αποδίδοντάς τους τη δέουσα βαρύτητα), γ) βιωσιμότητα (πόροι), δ) λογοδοσία (εποπτεία και παρακολούθηση του έργου των επιτρόπων από τις αρμόδιες αρχές), ποιότητα (γνώσεις, δεξιότητες, εμπειρογνωμοσύνη), ανεξαρτησία και αμεροληψία (περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων)[52] [96].

Η κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών επιτάσσει άμεσες παρεμβάσεις με στόχο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους. Μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση της ευαλωτότητας, του βέλτιστου συμφέροντος και των αναγκών τους, ένα εξατομικευμένο σχέδιο φροντίδας και οι αντίστοιχες διαδικασίες στο πλαίσιο υποδοχής στη χώρα μας,  όπως είναι η εκτίμηση της ηλικίας, ο καθορισμός του νομικού καθεστώτος, ο εντοπισμός της οικογένειας των ανηλίκων και η οικογενειακή επανένωση, ο εντοπισμός ανηλίκων που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, όλα συνηγορούν στον διορισμό ενός επιτρόπου, ο οποίος πρέπει να παρεμβαίνει αμέσως προς το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου. Ταυτόχρονα, η Πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει ότι ο/η επίτροπος πληροί τις αντίστοιχες απαιτήσεις, είναι εκπαιδευμένος και πιστοποιημένος επαγγελματίας, τηρεί κώδικα δεοντολογίας, ακολουθεί πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας και η απόδοση της εργασίας του/της εποπτεύεται και ελέγχεται, ενώ η ανεξαρτησία και η αμεροληψία του/της είναι εγγυημένες.

Για τον λόγο αυτόν, κρίνεται αναγκαία η αναμόρφωση του μοντέλου επιτροπείας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε μέχρι σήμερα από τα συστήματα επιτροπείας σε άλλες χώρες της ΕΕ, την καθοδήγηση από οργανισμούς της ΕΕ[53] [97], τα δύο μεταβατικά προγράμματα επιτροπείας, τις προπαρασκευαστικές εργασίες που πραγματοποιήθηκαν από τις κρατικές αρχές και εθνικούς φορείς[54] [98] και τις ελληνικές ΜΚΟ, θα σχεδιαστεί ένα νέο πιο ευέλικτο μοντέλο, προσαρμοσμένο στην ελληνική πραγματικότητα και πιο συγκεκριμένα  στις ανάγκες και τη γεωγραφική κατανομή των ανηλίκων στη χώρα. Το μοντέλο αυτό εγγυάται ότι το κράτος σχεδιάζει, συντονίζει και παρακολουθεί την υλοποίηση του θεσμού της επιτροπείας στην Ελλάδα, ενώ πιστοποιημένοι συνεργάτες, όπως διεθνείς οργανισμοί, μη κυβερνητικές οργανώσεις και νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, εφαρμόζουν την επιτροπεία βάσει των προτύπων που ορίζει η Πολιτεία.

Για τον σκοπό αυτόν, έχει ξεκινήσει και θα ολοκληρωθεί μεταρρύθμιση της νομοθεσίας έως τον Νοέμβριο του 2021. Αυτή η μεταρρύθμιση περιλαμβάνει ιδίως:

 

Δράση 2.2: Διασφάλιση ότι οι επίτροποι διαθέτουν την απαραίτητη γνώση, εμπειρία, δεξιότητες και είναι εκπαιδευμένοι

Ενόψει του κρίσιμου ρόλου και των αρμοδιοτήτων του επιτρόπου, πρέπει να θεσπιστεί ειδική διαδικασία διαπίστευσης, πρόσληψης και εποπτείας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι επαγγελματίες διαθέτουν τα κατάλληλα εφόδια και προσόντα καθ’ όλη τη διάρκεια της άσκησης των καθηκόντων τους. Η κατάρτιση πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας διαπίστευσης και πρόσληψης, προκειμένου να επιλεγούν οι επαγγελματίες που ολοκληρώνουν επιτυχώς μια βασική εκπαίδευση, όπου ακολουθούν εξετάσεις γνώσεων και συμπεριφοράς και συνεντεύξεις. Η εν λόγω βασική εκπαίδευση περιλαμβάνει θεματικούς τομείς, όπως περιγράφονται στη δράση 5.2 και πρόσθετα θέματα που αφορούν ειδικά στον ρόλο του επιτρόπου, τα καθήκοντά του και την εργασία του στο πεδίο. Η επιμόρφωση είναι υποχρεωτική.

Η ανωτέρη «βασική» εκπαίδευση, για τους επαγγελματίες που τελικά θα προσληφθούν, θα συνιστά το πρώτο μέρος μιας συνεχιζόμενης επιμόρφωσης. Ειδικότερα, θα σχεδιαστεί και εδραιωθεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα επιμόρφωσης, το οποίο θα είναι συνεχιζόμενο και θα περιλαμβάνει όλες τις σημαντικές πτυχές και τα θέματα που σχετίζονται με τα καθήκοντα των επιτρόπων και τις πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας τους, τα δικαιώματα των παιδιών, τα θέματα προστασίας των παιδιών, τα νομικά ζητήματα και την ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης με τους ανηλίκους. Το εν λόγω πρόγραμμα θα περιλαμβάνει μία βασική εκπαίδευση προκειμένου οι συμμετέχοντες να μπορούν να είναι επιλέξιμοι να γίνουν επίτροποι, όπως αναφέρεται ανωτέρω, καθώς και επιμορφωτικά σεμινάρια και εργαστήρια για εξειδικευμένα θέματα τα οποία θα λαμβάνουν χώρα περιοδικά, και θα έπονται της βασικής εκπαίδευσης. Για τον σκοπό αυτό, υπό τον συντονισμό της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και τη συμμετοχή φορέων, όπως διεθνείς οργανισμοί και υπηρεσίες της ΕΕ και άλλοι, θα σχεδιαστεί εκπαιδευτικό υλικό για την υλοποίηση εκπαίδευσης επιτρόπων και της εκπαίδευσης των εκπαιδευτών. Θα ληφθεί υπόψη υλικό που έχει ήδη αναπτυχθεί τα προηγούμενα χρόνια από έγκριτους φορείς.

 

Δράση 2.3: Εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου μηχανισμού εποπτείας και αξιολόγησης των επιτρόπων

Οι επίτροποι θα λειτουργούν σύμφωνα με τις πρότυπες διαδικασίες και τον Κώδικα δεοντολογίας (για επαγγελματίες που εργάζονται με ασυνόδευτα παιδιά) που θα αναπτυχθούν από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Συνεπώς, το έργο των επιτρόπων θα πρέπει να παρακολουθείται βάσει καθορισμένων δεικτών επιτέλεσης των καθηκόντων τους. Θα λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των αρμοδιοτήτων ενός επιτρόπου, το πλαίσιο διαμονής του παιδιού, δηλαδή αν βρίσκεται σε ΚΥΤ, κέντρο φιλοξενίας, εποπτευόμενο διαμέρισμα, δομή επείγουσας φιλοξενίας, αλλά και οι τυχόν ιδιαίτερες περιστάσεις κάθε παιδιού. Ο φορέας υλοποίησης της επιτροπείας (νόμιμος εκπρόσωπος-διορισμένος επίτροπος) θα μεριμνά για την εποπτεία και την παρακολούθηση του έργου των επιτρόπων και θα καταρτίζει τις απαραίτητες εκθέσεις, τις οποίες θα υποβάλλει περιοδικά στην Ειδική Γραμματεία. Ο φορέας υλοποίησης θα διασφαλίζει ότι ο επίτροπος λαμβάνει την απαραίτητη καθοδήγηση και εποπτεία.  Ακολούθως, η Ειδική Γραμματεία θα καταρτίσει και θεσπίσει πλαίσιο παρακολούθησης υλοποίησης της επιτροπείας, του έργου των ασκούντων την πράξη επιτροπείας (“επιτρόπων”) θα προβλέψει σύστημα υποβολής εκθέσεων και μηχανισμό διαχείρισης διαφωνιών μεταξύ παιδιού και επιτρόπου ή επιτρόπου και άλλου επαγγελματία.

Η αξιολόγηση των επιτρόπων θα πραγματοποιείται περιοδικά και θα είναι πολυδιάστατη. Οι επίτροποι θα αξιολογούνται εξωτερικά από ασυνόδευτους ανηλίκους και από συνεργαζόμενες αρχές και φορείς (π.χ. υπηρεσία ασύλου, φορείς λειτουργίας κέντρων φιλοξενίας, κ.λπ.), εσωτερικά από τον φορέα υλοποίησης της επιτροπείας για τον οποίο εργάζονται, και σε κεντρικό επίπεδο από την Ειδική Γραμματεία ως εποπτεύουσα αρχή. Οι επίτροποι θα συμμετέχουν επίσης στη διαδικασία αξιολόγησης για να παρέχουν ανατροφοδότηση. Η Ειδική Γραμματεία κατ’ αυτό τον τρόπο θα μπορεί να αξιολογεί και να ελέγχει τον εκάστοτε φορέα υλοποίησης, για την αξιολόγηση και την περαιτέρω βελτίωση του συστήματος επιτροπείας εν γένει.

Θα δημιουργηθεί μηχανισμός  υποβολής παραπόνων  φιλικός προς το παιδί και ανεξάρτητος, ο οποίος αποσκοπεί να διασφαλίζει τη  δυνατότητα τα εκπροσωπούμενα παιδιά να εκφράζουν τις απόψεις τους  ή να ζητήσουν υποστήριξη. Ο μηχανισμός θα είναι δημοσιοποιημένος δεόντως και θα είναι εύκολα προσβάσιμος. Μπορεί να περιλαμβάνει  τηλεφωνική γραμμή, εφαρμογή κινητού ή άλλες μεθόδους ελέγχου, όπως ομάδες εστιασμένης συζήτησης, συνήγορος του Παιδιού, Γραμμή παιδικής προστασίας ΕΚΚΑ ή άλλων φορέων.

 

Δράση 2.4: Διασφάλιση πρόσβασης των ανηλίκων σε δωρεάν νομική συνδρομή

Ο επίτροπος δεν πρέπει να συγχέεται με δικηγόρο ή άλλο επαγγελματία νομικό που βοηθά τον ανήλικο στο πλαίσιο της αναγνώρισης του καθεστώτος ή της οικογενειακής επανένωσης, διαδικασιών στα πολιτικά ή ποινικά δικαστήρια ή νομικής εκπροσώπησης ενώπιον των διοικητικών ή δικαστικών αρχών. Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δικαιούνται νομικής συνδρομής και εκπροσώπησης που παρέχεται από ειδικευμένους δικηγόρους, ιδίως κατά την εξέταση του αιτήματος διεθνούς προστασίας τους σε δεύτερο βαθμό και σε ποινικές διαδικασίες.

Οι δικηγόροι παρέχουν στους ανηλίκους αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τις επιλογές που αφορούν στον καθορισμό του καθεστώτος τους, συνδράμουν τους ανηλίκους και τους επιτρόπους τους να κατανοήσουν τις διαδικασίες διεθνούς προστασίας ή άλλου νομικού καθεστώτος, υποστηρίζουν τις διαδικασίες με τη συμμετοχή σε συνεντεύξεις και με τη σύνταξη νομικών εγγράφων ή προσφυγών, εκπροσωπούν θύματα κακοποίησης ή εμπορίας,ώστε να διασφαλίζουν το δικαίωμα πρόσβασης του/της ανηλίκου/ανήλικης στη δικαιοσύνη. Η παροχή νομικής συνδρομής πρέπει να αποτελεί μέρος όλων των υπηρεσιών που προβλέπονται για ασυνόδευτους ανηλίκους και πρέπει να επεκταθεί πέραν της παροχής συνδρομής σε διαδικασίες καθορισμού του καθεστώτος, στην εκπροσώπηση ανήλικων θυμάτων εμπορίας ή ανήλικων φερόμενων ως δραστών.

 

 

[55] [99]), ώστε οι ανήλικοι να απολαμβάνουν πλήρως το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Η διαθεσιμότητα συνεπάγεται ότι η εκπαίδευση παρέχεται από ένα κράτος σε όλα τα παιδιά, ότι υπάρχουν κατάλληλες υποδομές και εξοπλισμός και προσλαμβάνονται εκπαιδευτικοί.

Η προσβασιμότητα σημαίνει ότι η εκπαίδευση είναι προσβάσιμη σε όλα τα παιδιά, χωρίς διακρίσεις για οποιονδήποτε λόγο, όπως η φυλή, το φύλο, οι σωματικές ή ψυχικές ικανότητες, η μόλυνση από τον ιό HIV-AIDS, η οικονομική, κοινωνική ή νομική κατάσταση και ότι υπάρχει ασφαλής και εύκολη πρόσβαση στις εγκαταστάσεις του σχολείου.

Η αποδοχή αφορά το περιεχόμενο της εκπαίδευσης που είναι σχετικό, κατάλληλο και υψηλής ποιότητας, το πρόγραμμα σπουδών είναι πλουραλιστικό, αμερόληπτο και πολιτισμικά κατάλληλο και τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν μέρος αυτού. Οι μέθοδοι και τα υλικά διδασκαλίας και μάθησης είναι φιλικά προς τα παιδιά και δεν περιέχουν στοιχεία βίας. Οι εκπαιδευτικοί εκπαιδεύονται επαγγελματικά και υποστηρίζονται και εποπτεύονται σωστά.

Η προσαρμοστικότητα αναφέρεται σε μια εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανάγκες και την κατάσταση των παιδιών και στις συνθήκες της κοινωνίας στην οποία ζουν.

Για τους λόγους αυτούς, ένα περαιτέρω βήμα από το σημείο στο οποίο ήδη βρισκόμαστε είναι η διασφάλιση ότι η εκπαίδευση προσαρμόζεται στις ανάγκες, τις ικανότητες, τις φιλοδοξίες και την προοπτική των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αξιολογώντας το επίπεδο εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων κάθε ανηλίκου, ακούγοντας τις απόψεις του και αξιολογώντας το βέλτιστο συμφέρον του, θα πρέπει να παρέχονται διαφορετικές διαδρομές και δυνατότητες εντός του  επίσημου πάντα εκπαιδευτικού συστήματος. Το επίσημο σύστημα εκπαίδευσης θα πρέπει να γίνει ευέλικτο και να περιλαμβάνει επίσης προγράμματα “μη τυπικής” εκπαίδευσης θέτοντας υψηλά πρότυπα ποιότητας και παρακολουθώντας την εφαρμογή τους.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 4: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 

 

 

Δράση 4.1: Αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης και δεξιοτήτων

Η προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων απαιτεί την ολοκληρωμένη  αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων του ανηλίκου. Για τον σκοπό αυτό, σχεδιάζονται η μεθοδολογία και τα αναγκαία εργαλεία, όπως ερωτηματολόγια και οδηγοί συνέντευξης ή σύντομα τέστ. Με βάση την εμπειρία  άλλων χωρών όσον αφορά την αξιολόγηση των δεξιοτήτων προσώπων από διαφορετικές χώρες και διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα, θα συσταθεί ομάδα εργασίας υπό τον συντονισμό της ΕΓΠΑΑ για να προχωρήσει στην ανάπτυξη των απαραίτητων εργαλείων. Εκπαιδευτικοί που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και εργάζονται με ασυνόδευτα παιδιά θα κληθούν να εφαρμόσουν πιλοτικά τέτοια εργαλεία προκειμένου να επικαιροποιηθούν από την πράξη και έπειτα να εδραιωθούν. Προκειμένου για την εφαρμογή της δράσης, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εκπαιδεύονται σχετικά. Ακολουθεί περαιτέρω κατάρτιση των εκπαιδευτικών.

 

Δράση 4.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων των εκπαιδευτικών για τη διευκόλυνση της διδασκαλίας σε πολύγλωσση τάξη

Σε μια πολύγλωσση τάξη όπου η γλώσσα διδασκαλίας είναι τα ελληνικά, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να εκπαιδεύονται σε τεχνικές και εργαλεία σχετικά με τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους εκπαιδευτικούς στους οποίους έχει ανατεθεί η διδασκαλία των ελληνικών ως ξένης γλώσσας αλλά και για τους εκπαιδευτικούς που πρέπει να παραδίδουν διάφορα μαθήματα στην ελληνική γλώσσα προκειμένου να διασφαλίσουν ότι το μάθημα γίνεται κατανοητό από όλους τους μαθητές. Θα πρέπει να οργανωθούν επιμορφωτικά προγράμματα, ώστε οι εκπαιδευτικοί να αποκτήσουν σχετικές δεξιότητες και γνώσεις, καθώς μία τέτοια μεθοδολογία και τέτοια εργαλεία διδασκαλίας μπορούν να αποδειχθούν πολύτιμα σε οποιοδήποτε επίπεδο και μάθημα. Η επιτυχής παρακολούθηση μίας σειράς σεμιναρίων  πρέπει να συνεπάγεται και μία επίσημη πιστοποίηση και αναγνώριση, γεγονός το οποίο θα αποτελεί και κίνητρο για να συμμετέχουν ολοένα και περισσότεροι εκπαιδευτικοί. Ωστόσο, η εν λόγω πιστοποίηση δεν θα εξομοιώνεται με  σχετικές πανεπιστημιακές σπουδές. Σε αυτό το πνεύμα, πρέπει να αναπτυχθεί ένα μητρώο ειδικευμένων και πιστοποιημένων εκπαιδευτικών που κατέχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα σε αυτόν τον τομέα, ώστε να αποτελέσει τη «δεξαμενή» επαγγελματιών που θα προσληφθούν για  μαθήματα γλώσσας και άλλα μαθήματα, σε σχολεία με πολύγλωσσες τάξεις μαθητών.

 

Δράση 4.3: Διασφάλιση της πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων στη σχολική εκπαίδευση

Προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην εκπαίδευση και να ενισχυθεί η συμμετοχή τους στο σχολείο, πρέπει να μειωθούν και να αντιμετωπιστούν τυχόν εμπόδια και οι ανήλικοι να προετοιμαστούν επαρκώς και να νιώθουν αυτοπεποίθηση και ασφάλεια για τη φοίτησή τους στο σχολείο. Ως εκ τούτου, η διαθεσιμότητα προπαρασκευαστικών μαθημάτων, μαθημάτων ενισχυτικής διδασκαλίας και άλλων μέτρων στήριξης πρέπει να αυξηθεί.

Ειδικά για τα μικρά παιδιά η σχολική εκπαίδευση αποδεικνύεται  σημαντικά επωφελής όχι μόνο όσον αφορά τα μετέπειτα ακαδημαϊκά τους επιτεύγματα αλλά και για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και την κοινωνική ένταξή τους. Συχνά, το σχολείο είναι ένας από τους λίγους χώρους όπου οι ανήλικοι πρόσφυγες και μετανάστες συναντώνται με   ανήλικους της τοπικής κοινωνίας. Είναι σημαντικό ότι η τυπική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για εννέα βαθμίδες και έως τα δεκαέξι (16) έτη της ηλικίας. Ως εκ τούτου, οι τάξεις υποδοχής που έχουν ήδη προβλεφθεί αρχικά στο ν. 3879/2010 (Α’ 163) και προσδιορίζονται με υπουργική απόφαση ετησίως, θα λειτουργούν σε πλήρη ανάπτυξη και το μέτρο αυτό στήριξης θα ενισχύεται διαρκώς, με σκοπό την υποστήριξη της εκπαίδευσης όλων των ανηλίκων προσφύγων και μεταναστών. Τα εν λόγω μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας πρέπει να υποστηρίζουν την ικανότητα των ανηλίκων στα ελληνικά και άλλα μαθήματα, προκειμένου να συμμετέχουν με αυτοπεποίθηση στις τάξεις των σχετικών μαθημάτων με τους ελληνόγλωσσους μαθητές. Είναι σημαντικό οι ασυνόδευτοι ανήλικοι να παρακολουθούν μαθήματα σε σχολείο που βρίσκεται κοντά στις δομές φιλοξενίας στις οποίες ζουν. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι δυνατόν ή δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους, θα λαμβάνονται μέτρα για την ασφαλή μεταφορά των ανηλίκων στο σχολείο. Επιπλέον,  πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι ανήλικοι είναι κατάλληλα εφοδιασμένοι και ενημερωμένοι επαρκώς για τη συμμετοχή τους σε τάξη στη χώρα μας. Πρόσθετα μέτρα υποστήριξης αφορούν τα αναγκαία μέτρα που λαμβάνονται για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ασυνόδευτων ανηλίκων με αναπηρία στη σχολική εκπαίδευση, από εκπαιδευτικό υλικό κατάλληλο μέχρι κατάλληλες και ασφαλείς υποδομές κι εγκαταστάσεις.

 

 

[56] [100], το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού είναι τριπλή έννοια: α) ουσιαστικό δικαίωμα, β) ερμηνευτική δικαιική αρχή και γ) διαδικαστικός κανόνας.

Πρέπει να ενταχθεί και να εδραιωθεί η αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος (ΑΒΣ) του παιδιού σε κάθε περίπτωση που αρμόζει, προκειμένου να επιλέγεται  η καταλληλότερη λύση για κάθε ανήλικο με βάση το προφίλ, τις απόψεις και την κατάστασή του/της στο δεδομένο χρόνο, η οποία θα επανεξετάζεται και θα επικαιροποιείται τακτικά. Η αξιολόγηση πρέπει να διενεργείται από επαγγελματίες και υπαλλήλους με την απαιτούμενη εξειδίκευση, σε συνεργασία και με άλλους επαγγελματίες ή φορείς, και προϋποθέτει τη συμμετοχή του παιδιού.

Οι τομείς ενδιαφέροντος που εξετάζονται είναι: προσωπικές πληροφορίες, οικογενειακή κατάσταση και ιστορικό αποχωρισμού, αξιολόγηση των αναγκών προστασίας και φροντίδας, συμπεριλαμβανομένων των  συνθηκών διαβίωσης και της φροντίδας που λαμβάνει, της ασφάλειας και της προστασίας, της υγείας και της πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική  περίθαλψη, της πρόσβασης στο φαγητό, της πρόσβασης σε (πόσιμο) νερό και της υγιεινής, της εκπαίδευσης, των καθημερινών δραστηριοτήτων του ανηλίκου, της γενικότερης ευημερίας του παιδιού, ενεργειών για τον εντοπισμό της οικογένειας, και του νομικού καθεστώτος. Επόμενα στάδια που θα ακολουθήσουν:

  • Ανάπτυξη προτύπου για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος από την Ειδική Γραμματεία με βάση το πρότυπο της Ύπατης Αρμοστείας[57] [101] και τις προσαρμογές που έχουν ήδη γίνει από έγκριτους δημόσιους φορείς (π.χ. Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού) στο πλαίσιο υλοποίησης έργων.
  • Ανάπτυξη μιας εκπαιδευτικής ενότητας για την ορθή χρήση της ΑΒΣ και την ανάπτυξη μιας διαδικασίας Καθορισμού Βέλτιστου Συμφέροντος του παιδιού (ΚΒΣ) και δημιουργία διαδικασίας διαπίστευσης για επαγγελματίες που προβλέπεται να διενεργήσουν ΑΒΣ.
  • Καθιέρωση της διενέργειας ΑΒΣ μέσω της παροχής του υποδείγματος σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και διοργάνωση εκπαιδεύσεων  επαγγελματιών σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία ή/και υπηρεσίες και οργανισμούς της ΕΕ (π.χ. EASO, FRA) για τα δικαιώματα των παιδιών, την έννοια του βέλτιστου συμφέροντος, τη φόρμα ΑΒΣ και τη διαδικασία της ΑΒΣ.
  • Διαμόρφωση νομικού πλαισίου ανάπτυξης ΑΒΣ και ΚΒΣ, καθώς και της διαδικασίας διαπίστευσης των επαγγελματιών που θα είναι σε θέση να διενεργούν ΑΒΣ – μόνο εκπαιδευμένοι και ειδικευμένοι επαγγελματίες θα μπορούν να αξιολογούν επίσημα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
  • Ολοκλήρωση με ΚΒΣ για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων, όπως ο προσδιορισμός μιας βιώσιμης λύσης.

Θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η ΑΒΣ είναι μια απαραίτητη διαδικασία για την απόκτηση γνώσεων σχετικά με διάφορες πτυχές της ζωής ενός ανηλίκου και την κατανόηση των αναγκών του. Κάθε φορέας θα πρέπει να εφαρμόζει μια τέτοια διαδικασία και να προσαρμόζει το πρότυπο στον σκοπό που εξυπηρετεί η συγκεκριμένη ενέργεια του φορέα. Ο επίτροπος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην  ΑΒΣ.

Ειδικά όσον αφορά σημαντικές αποφάσεις και ιδίως αποφάσεις που αφορούν την εξεύρεση βιώσιμης λύσης, κρίνεται απαραίτητος ο καθορισμός του βέλτιστου συμφέροντος (ΚΒΣ) με τη μορφή μηχανισμού που εγγυάται την έκφραση και την ακρόαση των απόψεων των ανηλίκων, άλλων σημαντικών προσώπων που συνδέονται με τα παιδιά (π.χ. μέλη της οικογένειας), των επιτρόπων τους στην Ελλάδα και των επαγγελματιών που συμμετέχουν στη διαχείριση της υπόθεσής τους. Ενώ ο ΚΒΣ συνιστά μία επίσημη διαδικασία με αυστηρές εγγυήσεις που έχει θεσπίσει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους ρόσφυγες, το εν λόγω πρότυπο θα υιοθετηθεί από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων για την περαιτέρω προσαρμογή του, και τη θέσπιση ενός μοντέλου-διαδικασίας καθορισμού βέλτιστου συμφέροντος. Οι φορείς και οι επαγγελματίες που ασχολούνται με την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, ανάλογα με την ειδικότητα και τον ρόλο τους, ενθαρρύνονται να ακολουθούν παρόμοια διαδικασία, ως προς τις διαδικαστικές εγγυήσεις και την υιοθέτηση μιας πολυτομεακής και διεπιστημονικής προσέγγισης. Ο καθορισμός του βέλτιστου συμφέροντος θα πρέπει να θεωρείται τυποποιημένη διαδικασία η οποία πρέπει να εφαρμόζεται στη λήψη σημαντικών αποφάσεων που αφορούν το μέλλον του ανηλίκου.

Δράση 5.2: Ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των επαγγελματιών που εργάζονται με και για ανηλίκους

Όλοι οι επαγγελματίες που εργάζονται με και για ασυνόδευτους ανηλίκους θα λαμβάνουν κατάρτιση για την ενίσχυση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους σε  θέματα που αφορούν τα δικαιώματα των παιδιών, την προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα του παιδιού στην εργασία τους, την προστασία των παιδιών και το σχετικό νομικό πλαίσιο. Η διάρκεια των προγραμμάτων κατάρτισης θα ποικίλλει ανάλογα με την ειδικότητα των επαγγελματιών και τον ρόλο τους στην προστασία των ανηλίκων. Ωστόσο, οποιαδήποτε εκπαίδευση, εργαστήριο ή σεμινάριο  πρέπει να θεωρείται μέρος μιας συνεχιζόμενης ανάπτυξης ικανοτήτων. Ως εκ τούτου, πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη διασφάλιση της συνεχούς κατάρτισης των επαγγελματιών ή των υπαλλήλων που έρχονται σε επαφή με ανηλίκους.

Ενώ οι εκπαιδεύσεις θα απευθύνονται κατά κύριο λόγο σε κάθε ειδικότητα ξεχωριστά ή σε μια ομάδα ειδικοτήτων που συνεργάζονται ως ομάδα, θα προωθηθούν επίσης εκπαιδεύσεις μεταξύ των φορέων για την ενθάρρυνση της ανταλλαγής απόψεων και οπτικής και της δικτύωσής τους.

Οι ομάδες-στόχος αυτών των εκπαιδεύσεων θα είναι οι επίτροποι, το προσωπικό των δομών φιλοξενίας, η αστυνομία, το λιμενικό, η υπηρεσία ασύλου, η υπηρεσία υποδοχής και ταυτοποίησης, οι διερμηνείς, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ψυχολόγοι, οι δάσκαλοι και οι εκπαιδευτικοί, οι δικηγόροι.

Τα κύρια θέματα της επιμόρφωσής τους θα είναι:

Σε κάθε υπηρεσία και φορέα που εμπλέκεται στη διαχείριση ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει να διορίζονται σημεία επαφής για ασυνόδευτους ανηλίκους και να γνωστοποιούνται στην ΕΓΠΑΑ. Αυτό θα επιτρέψει την ανάπτυξη ενός βιώσιμου δικτύου επαγγελματιών που θα προωθεί τα δικαιώματα των παιδιών και τη συνέχιση της επιμόρφωσης κάθε φορέα.

 

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

 

Σκοπός 2: Διασφάλιση της προστασίας των δικαιωμάτων και του βέλτιστου συμφέροντος  των ανηλίκων

 

Στόχος 1: Διασφάλιση της παροχής φιλικών προς τα παιδιά πληροφοριών και της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø  Ποσότητα υλικού με φιλικές προς τα παιδιά πληροφορίες

Ø  Αριθμός παιδιών που έχουν πρόσβαση σε μηχανισμό υποβολής παραπόνων

Ø  Συμπερίληψη της συμμετοχής των ανηλίκων στις πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας

Ø  Αριθμός πιστοποιημένων διερμηνέων

Ø  Αριθμός υπηρεσιών /φορέων που παρέχουν υπηρεσίες διερμηνείας

Στόχος 2: Εξασφάλιση εκπροσώπησης και επιτροπείας για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο

Ø  Θέσπιση νέου νομικού πλαισίου

Ø  Αριθμός παιδιών που έχουν εκπρόσωπο ή/και επίτροπο

Ø  Αριθμός εν ενεργεία εκπαιδευμένων επιτρόπων

Ø  Αριθμός πρότυπων διαδικασιών λειτουργίας και εργαλείων για την επιτροπεία

Στόχος 3: Ολοκληρωμένη ανταπόκριση στις ανάγκες φροντίδας της σωματικής και ψυχικής υγείας  των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø  Αριθμός ιατρικών αρχείων για ασυνόδευτους ανηλίκους σε βάση δεδομένων του εθνικού συστήματος υγείας

Ø  Αριθμός προγραμμάτων/σεμιναρίων που διοργανώνονται σχετικά με την ψυχική υγεία

Ø  Αριθμός ατόμων που παρακολούθησαν την κάθε δραστηριότητα

Ø  Αριθμός επιμορφωτικών σεμιναρίων για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας έτσι ώστε να αναπτύξουν μια διαπολιτισμική επάρκεια

Ø  Αριθμός των προγραμμάτων/εργαστηρίων σχετικά με την σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία

Στόχος 4: Προσαρμογή της εκπαίδευσης στις ανάγκες και τις ικανότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø  Αριθμός διαθέσιμων εργαλείων για αξιολόγηση του επιπέδου εκπαίδευσης των ασυνόδευτων ανηλίκων

Ø  Αριθμός εξειδικευμένων και καταρτισμένων εκπαιδευτικών που διδάσκουν σε πολύγλωσση τάξη

Ø  Αριθμός παιδιών που έχουν πρόσβαση σε τυπική ή μη τυπική εκπαίδευση

Ø  Αριθμός παιδιών που εγκαταλείπουν το σχολείο

Στόχος  5: Προώθηση προσέγγισης που βασίζεται στα δικαιώματα των παιδιών

Ø  Αριθμός εκπαιδευμένων επαγγελματιών στην διεξαγωγή της αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος

Ø  Αριθμός εκθέσεων αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος και καθορισμού του βέλτιστου συμφέροντος ανά παιδί

 

 

 

 

[58] [102] και τον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης[59] [103]. Οι προϋποθέσεις για τη διαμονή πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών στην Ελλάδα προβλέπονται από τον Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης[60] [104]. Ωστόσο, σε περίπτωση προσώπων που επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας, ισχύουν η Σύμβαση της Γενεύης[61] [105] και το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης[62] [106] που τη συμπληρώνει, καθώς και ο ν. 4636/2019 (Α’ 169) περί διεθνούς προστασίας[63] [107], και ο Κανονισμός ”Δουβλίνο ΙΙΙ» (ΕΕ) 604/2013[64] [108] κατά περίπτωση.

Ένας ασυνόδευτος πολίτης τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, ο οποίος εισήλθε στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις, προκειμένου να αποκτήσει καθεστώς νόμιμης διαμονής στη χώρα θα πρέπει να εξεταστεί αν πληροί τις προϋποθέσεις για να λάβει καθεστώς διεθνούς προστασίας ή, διαφορετικά, ανθρωπιστική προστασία, οπότε είτε θα υποβάλει αίτηση για διεθνή προστασία είτε για άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σύμφωνα με το άρθρο 19Α του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης[65] [109]. Τα άτομα που δεν επιθυμούν να υποβάλουν αίτηση διεθνούς προστασίας ή των οποίων το αίτημα απορρίπτεται οριστικά κατά τη διαδικασία των συνόρων ή τα οποία δεν ζητούν άλλο είδος προστασίας, παραπέμπονται για απέλαση, επιστροφή ή επανεισδοχή[66] [110]. Στην προκειμένη περίπτωση εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 3907/2011, άρθρα 16 και επόμενα[67] [111]. Τυχόν επιστροφή των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα καταγωγής απαιτεί ειδικές εγγυήσεις (λαμβάνοντας υπόψη το βέλτιστο συμφέρον τους και την αναζήτηση κατάλληλου οικογενειακού περιβάλλοντος ή άλλων υποδομών προστασίας στη χώρα καταγωγής τους)[68] [112], με αποτέλεσμα η διαδικασία να καθίσταται πρακτικά ανεφάρμοστη.

Ένας ανήλικος άνω των δεκαπέντε (15) ετών μπορεί να υποβάλει αίτηση διεθνούς προστασίας μόνος του, ενώ για ανηλίκους κάτω των δεκαπέντε (15) ετών, η αίτηση πρέπει να υποβληθεί από τον νόμιμο εκπρόσωπό τους[69] [113]. Ο ανήλικος λαμβάνει δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία το οποίο επέχει θέση προσωρινού τίτλου διαμονής διάρκειας ενός (1) έτους.[70] [114] Το δελτίο ανανεώνεται ή επιστρέφεται. Ο ν. 4636/2019, προβλέπει τις απαραίτητες εγγυήσεις για την εξέταση της αίτησης ενός/μίας ανηλίκου/ανήλικης για διεθνή προστασία, λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία και την ευαλωτότητα[71] [115]. Για τον σκοπό αυτό, προβλέπεται, επίσης, ότι οι αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων εξετάζονται καταρχήν με την κανονική διαδικασία και μόνο κατ’ εξαίρεση με τη διαδικασία συνόρων[72] [116] ή την ταχύρρυθμη διαδικασία[73] [117]. Ειδικότερα, για τους ανηλίκους κάτω των δεκαπέντε (15) ετών, καθώς και για ανηλίκους που είναι θύματα βασανιστηρίων, εμπορίας ανθρώπων, βιασμού ή άλλης μορφής ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας, οι αιτήσεις διεθνούς προστασίας εξετάζονται πάντοτε με την κανονική διαδικασία[74] [118], δηλαδή με λιγότερο αυστηρές προθεσμίες.

Σε περίπτωση θετικής απόφασης σε πρώτο ή σε δεύτερο βαθμό, απονέμεται στον ανήλικο το καθεστώς του πρόσφυγα ή του δικαιούχου επικουρικής προστασίας[75] [119] που σημαίνει άδεια διαμονής για τρία (3) έτη, με δυνατότητα ανανέωσης για άλλα τρία (3) έτη (όσον αφορά το καθεστώς του πρόσφυγα) ή για ένα έτος με δυνατότητα ανανέωσης για δύο (2) έτη (όσον αφορά το καθεστώς της επικουρικής προστασίας)[76] [120]. Σε αντίθετη περίπτωση, ο ανήλικος μπορεί να υποβάλει αίτηση για άδεια διαμονής δύο (2) ετών για ανθρωπιστικούς λόγους, εφόσον βρίσκεται υπό τη φροντίδα μη κερδοσκοπικού ιδρύματος ή άλλης κλειστής δομής φιλοξενίας υπό την εποπτεία του αρμόδιου Υπουργείου, σύμφωνα με το άρθρο 19Α παρ. 2 περ. α) και δ) αντίστοιχα του ν. 4251/2014 (Α’ 80)[77] [121].

Οι δράσεις κοινωνικής ένταξης αναφορικά με τους ασυνόδευτους ανηλίκους ξεκίνησαν να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται συντονισμένα εντός του έτους 2020, ενώ πριν υλοποιούνταν  σποραδικά ή σε επίπεδο μεμονωμένων έργων.

Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε μια εικόνα για τον αριθμό των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα κατά τα τελευταία πέντε (5) έτη, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση όσον αφορά τις βιώσιμες λύσεις που έχουν εξευρεθεί και υλοποιηθεί μέχρι στιγμής και να σχεδιάσουμε τα επόμενα βήματα.

Στοιχεία μέχρι τις 30.09.2021:

Αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων – Στοιχεία μέχρι την 30 Σεπτεμβρίου 2021
2015201620172018201920202021
νέες Αφίξεις μόνο σε ΚΥΤ*–1.8871.5912.0833.558 533431
νέες αιτήσεις ασύλου3831.9782.4592.6383.3302.7881.455
θετικές αποφάσεις χορήγησης διεθνούς προστασίας***9582189350517401265
Μεταφορές οικογενειακής επανένωσης7471336396492569816
Μηχανισμός επείγουσας μετεγκατάστασης–492––––
Μηχανισμός εθελοντικής  μετεγκατάστασης–––––564483
Πρόγραμμα Dubs––119––
Εκτιμώμενος αριθμός ανηλίκων στην Ελλάδα το τέλος της χρονιάς1.3472.3003.3503.7415.3014.0272.148
Οι ανήλικοι που ενηλικιώνονται μέχρι το τέλος της χρονιάς–––––462288

*Ο αριθμός αφίξεων στα ΚΥΤ για το έτος 2015 δεν περιλαμβάνεται, καθώς τότε ήταν σχεδόν αδύνατο να καταγραφούν όλες οι αφίξεις, που ανέρχονταν στις 1.200.000-1.500.000 στο σύνολό τους. Επίσης, ο αριθμός αυτός δεν περιλαμβάνει τις αφίξεις που εντόπισε η αστυνομία, άλλες αρχές ή φορείς της κοινωνίας των πολιτών και υπολογίζεται ότι πρόκειται για επιπλέον μερικές εκατοντάδες ασυνόδευτοι ανήλικοι.

**Αριθμός αιτήσεων ασύλου που υποβάλλονται από τους ΑΑ σύμφωνα με τα Στατιστικά Στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου.

***Τα δεδομένα σχετικά με αποφάσεις 1ου και 2ου βαθμού δεν συσχετίζονται κατ’ ανάγκη με τα δεδομένα που αφορούν τις νέες αιτήσεις ασύλου που υποβλήθηκαν το ίδιο έτος, δεδομένου ότι λόγω του σημαντικού φόρτου υποθέσεων της υπηρεσίας ασύλου, η πλήρης εξέταση της αίτησης ασύλου σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να διαρκέσει 3- 4 χρόνια.

Δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με το καθεστώς ανθρωπιστικής προστασίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Ωστόσο, η εμπειρία έχει δείξει ότι ένας μικρός αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων έχει λάβει καθεστώς ανθρωπιστικής προστασίας.

 

 

Σκοποί

1) Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας

2) Εξασφάλιση νομικού καθεστώτος και κοινωνικής ένταξης για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η διαμονή στην Ελλάδα είναι προς το βέλτιστο συμφέρον τους

3) Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα

 

[78] [122]. Ο απώτερος σκοπός είναι η οικογενειακή επανένωση, ωστόσο, ακόμη και αν αυτό δεν είναι εφικτό ή προς το βέλτιστο συμφέρον του ανηλίκου, οι πληροφορίες σχετικά με τα μέλη της οικογένειας είναι πολύτιμες διότι παρέχουν μια καλύτερη εικόνα της κατάστασης του ανηλίκου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η  επανένωση μπορεί να περιλαμβάνει περιπτώσεις, όπου είναι προς το συμφέρον του ανηλίκου να ζει έστω στην ίδια πόλη με τον /τη συγγενή του, απ’ ό, τι να βρίσκεται εντελώς μόνος του σε μια άγνωστη χώρα.

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 16: ΕΙΡΗΝΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 17: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

 

 

 

 

 

 

 

 

Δράση 1.1: Δημιουργία μηχανισμού για τον συντονισμό της αναζήτησης των μελών της οικογένειας ανηλίκων

Θα αναπτυχθεί μηχανισμός για τον συντονισμό όλων των δράσεων που αφορούν τις διαδικασίες εντοπισμού οικογενειών. Δεδομένου ότι τα μέλη των οικογενειών ενδέχεται να διαμένουν σε άλλα κράτη μέλη ή στη χώρα καταγωγής ή σε τρίτες χώρες, ακολουθούνται διαφορετικές διαδικασίες και εμπλέκονται διαφορετικοί φορείς κατά περίπτωση. Μέχρι σήμερα, οι φορείς που συμμετέχουν σε τέτοιες διαδικασίες είναι κυρίως διεθνείς οργανισμοί, εθνικές αρχές και φορείς της κοινωνίας των πολιτών, όπως το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), η Ελληνική Αστυνομία, η Εισαγγελία, οι μονάδες του Δουβλίνου των κρατών μελών, ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να καθιερωθεί ένας μηχανισμός εντοπισμού οικογενειών που να περιγράφει τα στάδια, τις διαδικαστικές εγγυήσεις, τις πληροφορίες που διαμοιράζονται και τους εμπλεκόμενους φορείς, υπό τον συντονισμό της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Οι παραπομπές στον μηχανισμό εντοπισμού οικογενειών μπορούν να γίνονται απευθείας από ανήλικους ή από οργανισμούς και υπηρεσίες.

 

Δράση 1.2: Χαρτογράφηση της υφιστάμενης κατάστασης και προσπάθεια συζήτησης τέτοιων θεμάτων σε διμερείς ή πολυμερείς συναντήσεις με εκπροσώπους άλλων κρατών μελών

Οι υπηρεσίες του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου (Υπηρεσία Ασύλου – Μονάδα Δουβλίνου, ΕΓΠΑΑ) συνεργάζονται για την αποτύπωση της κατάστασης, όσον αφορά στις διαδικασίες και στα αποτελέσματα οικογενειακών επανενώσεων, ώστε να εντοπίζονται πιθανά εμπόδια ή ανεπάρκειες είτε σε εθνικό είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να αντιμετωπίζονται (ΕΓΠΑΑ, Γενική Γραμματεία Μεταναστευτικής Πολιτικής). Πρέπει να καταγράφονται οι θετικές και οι αρνητικές αποφάσεις με λεπτομερή αιτιολογία και μια συνολική αποτύπωση να αποτελεί αντικείμενο διακρατικής συζήτησης και συνεργασίας για την προώθηση του δικαιώματος του/της ανηλίκου/ης να ζήσει με την οικογένειά του/της.

 

 

[79] [123], καθώς και βάσει της εμπειρίας που αποκτήθηκε μέχρι σήμερα από το Πρόγραμμα Εθελοντικής  Μετεγκατάστασης (2020-2021) των αιτούντων και των δικαιούχων διεθνούς προστασίας, η μετεγκατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να καθιερωθεί, ως μέτρο δίκαιης κατανομής της ευθύνης και εκδήλωσης αλληλεγγύης, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο και εφικτό. Ένας τέτοιος μηχανισμός περιλαμβάνει την ανάπτυξη πρότυπων διαδικασιών λειτουργίας, όπου όλες οι αρχές και οι φορείς που εμπλέκονται (στην Ελλάδα) θα έχουν σαφείς ρόλους και αρμοδιότητες για κάθε στάδιο της μετεγκατάστασης, θα εφαρμόζουν συγκεκριμένα  εργαλεία για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού ή  άλλου τύπου συνεντεύξεις ή τη διαδικασία ταιριάσματος παιδιού με χώρα, και οι ενέργειές τους θα συμμορφώνονται με συγκεκριμένα πρότυπα ποιότητας. Συντονιστικός φορέας για την ανάπτυξη, εδραίωση και εφαρμογή ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων είναι η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.

 

Δράση 2.2: Ανάπτυξη εγχειριδίου για την εφαρμογή του προγράμματος της μετεγκατάστασης

Με βάση την εμπειρία που αποκτήθηκε από το πρόγραμμα εθελοντικής  μετεγκατάστασης (2020-2021), θα συνταχθεί ένα εγχειρίδιο για την υλοποίηση του προγράμματος μετεγκατάστασης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους και την εφαρμογή ενός τέτοιου μηχανισμού στο μέλλον. To εγχειρίδιο θα περιλαμβάνει την περιγραφή των διαδικασιών ανά στάδιο, από τη στιγμή που ένα άτομο προσδιορίζεται ως ασυνόδευτος ανήλικος και ενδέχεται να είναι επιλέξιμος/η για μετεγκατάσταση, έως τους πρώτους μήνες της ένταξής του/της στο κράτος μέλος υποδοχής. Το εγχειρίδιο θα βασίζεται στις Πρότυπες Διαδικασίες Λειτουργίας (SOPs) όπως αυτές συμφωνήθηκαν τον Μάιο του 2020 μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών, καθώς και τις διαδικασίες όπως οργανώθηκαν τελικά από την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων για τον συντονισμό των δράσεων εντός της Ελλάδας. Το εγχειρίδιο θα επικαιροποιείται με βάση την εμπειρία που αποκτάται από το πεδίο και θα παρέχει σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για μια προσέγγιση του προγράμματος μετεγκατάστασης, βασισμένη στα δικαιώματα του παιδιού.

 

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των δράσεων

 

Σκοπός 1: Προώθηση της διακρατικής συνεργασίας για τη διευκόλυνση της διαδικασίας αναζήτησης της οικογένειας, της οικογενειακής επανένωσης, της μετεγκατάστασης και της συνέχειας της φροντίδας

 

Στόχος 1: Υποστήριξη στη διαδικασία αναζήτησης μελών οικογένειας ανηλίκων και στην οικογενειακή επανένωση

Ø  Αριθμός αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης που έχουν γίνει δεκτά και αριθμός παιδιών που έχουν μεταφερθεί στις χώρες όπου βρίσκονται τα μέλη της οικογένειάς τους

Ø  Αριθμός παιδιών που εκκινούν την διαδικασία αναζήτησης μελών της οικογένειάς τους

Στόχος 2: Προώθηση της δημιουργίας ενός μηχανισμού μετεγκατάστασης ΑΑ από την Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη ή χώρες-εταίρους

Ø  Αριθμός παιδιών που έχουν μετεγκατασταθεί

Ø  Αριθμός παιδιών που η κάθε χώρα δεσμεύεται να λάβει

 

 

 

 

[80] [124]. Για τους λόγους αυτούς, ο ν. 3907/2011 (Α’ 7), ο οποίος ενσωματώνει την ανωτέρω Οδηγία στο εθνικό δίκαιο, προβλέπει τη δυνατότητα χορήγησης ανθρωπιστικού καθεστώτος σε υπηκόους τρίτων χωρών (παρ. 4 του άρθρου 21), σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης [ν. 4251/2014 (Α’ 80)]. Ωστόσο, η θεσμική μεταρρύθμιση θεωρείται αναγκαία για τους ανηλίκους που αν και έχουν κριθεί ότι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις προκειμένου να λάβουν οποιοδήποτε νομικό καθεστώς, γιατί π.χ. η αίτησή τους για άσυλο έχει απορριφθεί, εντούτοις εμπίπτουν στην προστασία του κράτους μέχρι την ενηλικίωσή τους. Το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι  ότι οι ανήλικοι αυτοί δεν διαθέτουν επίσημα έγγραφα ταυτοποίησης, γεγονός που δεν συνάδει με το δικαίωμα τους στην ταυτότητα (άρθρο 8 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού) και ενδέχεται να τους εμποδίζει να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους, όπως κατοχυρώνονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Επιπλέον, κανένας ανήλικος δεν πρέπει να επιστρέφεται αναγκαστικά σε τρίτη χώρα μέχρι την ενηλικίωσή του/της ή μέχρι αυτός/ή να θελήσει τον οικειοθελή επαναπατρισμό του/της, ο οποίος κρίνεται προς το βέλτιστο συμφέρον του/της, και κάτι το οποίο πρέπει να επιβεβαιώνεται από τον Καθορισμό του Βέλτιστου Συμφέροντος του ανηλίκου.

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, πρέπει να θεσμοθετηθεί  ένα νέο νομικό καθεστώς για τους ασυνόδευτους ανηλίκους των οποίων η αίτηση διεθνούς προστασίας απορρίπτεται, στο πλαίσιο του οποίου θα χορηγείται  ένα έγγραφο ταυτοπροσωπίας, το οποίο θα περιλαμβάνει τουλάχιστον τα προσωπικά τους στοιχεία, φωτογραφία, προσωρινό αριθμό ασφάλισης και υγειονομικής περίθαλψης (ΠΑΑΥΠΑ ή ΠΑΜΚΑ), ΑΦΜ και ημερομηνία λήξης. Η ημερομηνία λήξης θα αναφέρεται στην υποχρέωση ανανέωσης του εγγράφου και δεν συμπίπτει αναγκαστικά με την ημερομηνία ενηλικίωσης του ανήλικου κατόχου του, κατά την οποία (ενηλικίωση) τα νεαρά ενήλικα άτομα δυνητικά μπορούν να υπαχθούν σε διαδικασία αναγκαστικής επιστροφής. Το εν λόγω καθεστώς μπορεί να ανανεώνεται μέχρι την ενηλικίωση των ανηλίκων. Έως τότε τους εξασφαλίζει βασικά δικαιώματα, όπως είναι η πρόσβαση στο σχολείο και την επαγγελματική εκπαίδευση, πρόσβαση στο εθνικό σύστημα υγείας και στις κοινωνικές υπηρεσίες, στέγαση και κατάλληλες υλικές συνθήκες, ελεύθερη κυκλοφορία εντός της  Ελλάδας. Περαιτέρω, πρέπει να λαμβάνονται τα δακτυλικά αποτυπώματα των ανηλίκων και να ενημερώνονται τόσο οι εθνικές, όσο και οι ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων σύμφωνα με τη νομοθεσία.

Το εν λόγω έγγραφο δεν θα ισοδυναμεί με τίτλο διαμονής, αλλά θα αποτελεί αναστολή της επιστροφής και δικαίωμα παραμονής μέχρι την ενηλικίωση. Κάθε απόφαση επιστροφής που θα έχει εκδοθεί ήδη  πρέπει να αναβάλλεται και τα πληροφοριακά συστήματα πρέπει να ενημερώνονται και να επικαιροποιούνται αντίστοιχα. Το συγκεκριμένο καθεστώς ανοχής δεν θα στοιχειοθετεί νομικό προηγούμενο για την απόκτηση μόνιμης άδειας διαμονής σε μεταγενέστερο χρόνο, ωστόσο διασφαλίζει ότι κανένας ανήλικος δεν είναι αόρατος και ότι τα δικαιώματά του διασφαλίζονται όσο βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια. Το συγκεκριμένο έγγραφο του καθεστώτος ανοχής, δεν θα εμποδίζει τους ανηλίκους να λάβουν οποιοδήποτε άλλο καθεστώς σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία. Ήδη με τον ν. 4825/2021 (Α’ 157) έγινε το πρώτο πολύ σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.

 

Δράση 1.2: Προώθηση της ανάπτυξης  των ικανοτήτων των χειριστών  υποθέσεων ανηλίκων κατά την διενέργεια συνέντευξης για τον καθορισμό του καθεστώτος τους

Οι χειριστές της Υπηρεσίας Ασύλου που διεξάγουν συνεντεύξεις και εξετάζουν αιτήσεις ασύλου ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να είναι επαρκώς καταρτισμένοι: 1) σε θέματα τεχνικών διενέργειας συνεντεύξεων με ανηλίκους (είδος ερωτήσεων, συμπεριφορά κ.λπ.), 2) αναζήτησης πληροφοριών για τη χώρα καταγωγής συγκεκριμένα για παιδιά (μοιρασμένο βάρος απόδειξης), 3) σε ζητήματα ευαλωτότητας ασυνόδευτων ανηλίκων, 4) ως προς τα αναπτυξιακά στάδια των ανηλίκων που υποδεικνύουν ικανότητα στην ανάκληση αναμνήσεων, στην κατανόηση, στην έκφραση και στη δομή της σκέψης, 5) ως προς τον ρόλο της εκπαίδευσης στην ικανότητα ενός/μίας ανηλίκου/ανήλικης να εκφράσει τις σκέψεις του/της. Επιπλέον, στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης επιμόρφωσής τους όσον αφορά στη διαχείριση των υποθέσεων, πρέπει να προβλέπεται και η εποπτεία τους. Οι χειριστές ενδέχεται να βιώνουν ένα δευτερογενές τραυματικό στρες, το οποίο εάν δεν αντιμετωπιστεί ενδέχεται να οδηγήσει σε απευαισθητοποίηση και άλλα αρνητικά συναισθήματα.

Οι εργαζόμενοι που χειρίζονται αιτήσεις για χορήγηση άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε ασυνόδευτους ανηλίκους πρέπει επίσης να δείχνουν ευαισθησία στις περιπτώσεις αυτής της ευάλωτης ομάδας. Οι αστυνομικοί που χειρίζονται υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει αντίστοιχα να εκπαιδεύονται αναλόγως σε τεχνικές συνεντεύξεων με ανηλίκους.

Όλες οι προαναφερθείσες εκπαιδεύσεις πρέπει να είναι υποχρεωτικές και να πραγματοποιούνται περιοδικά. Κατόπιν ολοκλήρωσης μίας επιμόρφωσης, οι συμμετέχοντες πρέπει να αξιολογούνται. Κάθε υπηρεσία σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και πιστοποιημένους οργανισμούς, διεθνείς κι ευρωπαϊκές υπηρεσίες, πρέπει να διαμορφώσει ένα τέτοιο πρόγραμμα επιμόρφωσης.

 

Δράση 1.3: Ενίσχυση των γνώσεων και δεξιοτήτων των δικηγόρων που αναλαμβάνουν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων

Η κατάρτιση των δικηγόρων που αναλαμβάνουν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων πρέπει να παρέχεται σε εθελοντική βάση, και υποχρεωτικά εφόσον προσλαμβάνονται από οργανισμό ή υπηρεσία που ασχολούνται με την υποστήριξη και την φροντίδα των ασυνόδευτων ανηλίκων. Οι δικηγόροι πρέπει να εκπαιδεύονται εκτενώς όσον αφορά στο νομικό πλαίσιο, σχετικά με το άσυλο, τη μετανάστευση, την προστασία των παιδιών, τις βασικές αρχές του ποινικού δικαίου σε σχέση με τους ανηλίκους και τη συνεργασία με τα παιδιά. Η κατάρτιση πρέπει να  περιλαμβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα θέματα:

Οι εν λόγω εκπαιδεύσεις δεν συνεπάγονται κατ’ ανάγκη ότι με την ολοκλήρωσή τους, ένας δικηγόρος  θα μπορεί να χειριστεί όλα τα νομικά θέματα που αφορούν έναν ανήλικο, αλλά ότι τουλάχιστον θα γνωρίζει πότε και πού να παραπέμψει περαιτέρω τον ανήλικο.

 

 

[81] [125], οι βασικές διαστάσεις είναι πέντε: η πρόσβαση σε δικαιώματα (νομικό καθεστώς, υγειονομική περίθαλψη, υποχρεωτική εκπαίδευση), γλώσσα και πολιτισμός (επάρκεια στην ελληνική γλώσσα, διατήρηση της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας κατά την ένταξη στην ελληνική κοινωνία), ευημερία (ευτυχία, αίσθηση του ανήκειν), η σύναψη σχέσεων (με φίλους, συνομήλικους, δασκάλους, μέντορες και θεσμούς), εκπαιδευτικά επιτεύγματα (ακαδημαϊκές δεξιότητες, ολοκληρωμένη υποχρεωτική εκπαίδευση, παρακολούθηση βαθμίδων της επίσημης εκπαίδευσης πέρα των υποχρεωτικών).

 

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 4: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 8: ΑΞΙΟΠΡΕΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 10: ΜΕΙΩΜΕΝΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ

ΣΤΟΧΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ 11: ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΠΟΛΕΙΣ & ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

 

 

Δράση 2.1: Προώθηση της ανάπτυξης μητρώου για ασυνόδευτους ανηλίκους στους δήμους

Σε κάθε δήμο θα καταρτιστεί μητρώο ασυνόδευτων ανηλίκων στους οποίους θα έχει χορηγηθεί νομικό καθεστώς (άδεια διαμονής). Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι θα εγγράφονται στο μητρώο του δήμου όπου ανήκει η δομή που τους φιλοξενεί εντός τριάντα (30) ημερών από την άφιξή τους εκεί. Οποιαδήποτε αλλαγή στον τόπο διαμονής ή στο καθεστώς διαμονής τους απαιτεί την ανάλογη ενημέρωση του μητρώου.

 

 

Δράση 2.2: Διασφάλιση της παράδοσης υποχρεωτικών μαθημάτων ελληνικής γλώσσας και κοινωνικών σπουδών σε δημοτικό επίπεδο

 

Η επαρκής γνώση της ελληνικής γλώσσας είναι εν τοις πράγμασι ένα βασικό εργαλείο για την ενίσχυση της πρόσβασης όλων των ατόμων στα δικαιώματά τους και την επιτυχή τους κοινωνική ένταξη στη χώρα μας, αφού διευκολύνει την ένταξη στην εκπαίδευση, την απασχόληση, την πρόσβαση σε υπηρεσίες και την επικοινωνία με την τοπική κοινωνία. Οι ανήλικοι είναι σημαντικό να παρακολουθούν τα απαραίτητα μαθήματα προκειμένου να λάβουν πιστοποιητικό επάρκειας της ελληνικής γλώσσας επιπέδου Β1. Αυτό αφορά ιδίως τους ανηλίκους που αποκτούν καθεστώς διεθνούς ή ανθρωπιστικής προστασίας για να υποστηριχθεί η ένταξή τους στην ελληνική κοινότητα. Θα διατίθενται εξακόσιες (600) ώρες γλωσσικών μαθημάτων δωρεάν στους ασυνόδευτους ανηλίκους. Η διάρκεια της παρακολούθησης θα ποικίλλει ανάλογα με το γλωσσικό υπόβαθρο των ανηλίκων που θα έχει αξιολογηθεί σε πρότερο στάδιο. Οι εκπαιδευτικοί θα διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα για τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας.

Για τους ανηλίκους που δεν έχουν ακόμη πρόσβαση στη σχολική εκπαίδευση, πρέπει να εφαρμοστούν ειδικά προγράμματα εγκεκριμένα τα αρμόδια υπουργεία και φορείς για τη διεξαγωγή μαθημάτων γλώσσας επιπέδου Α (πρόγραμμα διάρκειας περίπου δύο (2) μηνών, κατά το οποίο θα διεξάγονται μαθήματα ελληνικών τρεις (3) ώρες ημερησίως, πέντε (5) ημέρες την εβδομάδα, και το οποίο δύναται να παρατείνεται  σε διάρκεια).

Τα μαθήματα ελληνικής γλώσσας θα συμπληρώνονται από μαθήματα κοινωνικού και πολιτισμικού περιεχομένου, η παρακολούθηση των οποίων θα είναι απαραίτητη για την επιτυχή αποφοίτηση από το πρόγραμμα ελληνομάθειας. Αυτού του τύπου τα μαθήματα θα περιλαμβάνουν θεματικές όπως: η έννοια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας στην Ελλάδα και την Ευρώπη, ο πολιτισμός, η ιστορία, τα βασικά στοιχεία του κράτους και του νομικού συστήματος όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι αξίες, τα δικαιώματα των παιδιών, η προαγωγή της υγείας, το σύστημα στέγασης, η απασχολησιμότητα κ.λπ. (πρόγραμμα περίπου δύο (2) μηνών, το οποίο θα περιλαμβάνει εξήντα (60) ώρες διδασκαλία, 1,5 ώρα την ημέρα, πέντε (5) ημέρες την εβδομάδα). Οι ανωτέρω ενότητες δύναται να διδάσκονται δια της εκμάθησης ελληνικών.

 

Δράση 2.3: Εξασφάλιση της παροχής καθοδήγησης στους ανηλίκους σχετικά με την κοινωνικοποίηση, τις σπουδές, την εργασία, τα σχέδια τους για το μέλλον, την ελληνική κουλτούρα και τη γεφύρωση του χάσματος

 

Με την άφιξη των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ελληνική επικράτεια διορίζεται το συντομότερο δυνατόν επίτροπος, ο οποίος αναλαμβάνει τη διαχείριση των υποθέσεών τους, τη διασύνδεσή τους με τις διάφορες υπηρεσίες (όπως είναι η υπηρεσία ασύλου, το σχολείο, οι μονάδες υγείας, οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι φορείς που παρέχουν νομική υποστήριξη ή μαθήματα ελληνικών ή αθλητισμού) και την εκπροσώπησή τους. Στη συνέχεια, το προσωπικό της δομής φιλοξενίας, στην οποία διαμένουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι,  υποστηρίζει τα παιδιά καθημερινά και  συνδράμει ουσιαστικώς τον επίτροπο στη διαχείριση της υπόθεσης κάθε παιδιού. Είναι πολύ σημαντικό οι ανήλικοι να νιώθουν ότι λαμβάνουν υποστήριξη για να νιώσουν ασφάλεια και προοπτική.  Η ένταξη των παιδιών είναι υψίστης σημασίας για την ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξή τους και η διεθνής εμπειρία έχει αναδείξει ότι πολύτιμο μέσο για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ τοπικής κοινωνίας και του κόσμου του παιδιού  αποτελεί η παρουσία ενός “μέντορα”, ενός προσώπου  δηλαδή που ανήκει στους επαγγελματίες που χειρίζονται εν στενή εννοία την υπόθεση του ανηλίκου και βρίσκεται εκεί για να ενισχύσει την κοινωνικοποίησή του, να τον προσανατολίσει σε σχέση με την κοινότητα, την πόλη, τις σπουδές του και την επαγγελματική του απασχόληση.  Κατά τον σχεδιασμό ενός μοντέλου  καθοδήγησης (mentorship), πρέπει να συμμετέχουν και πρώην ασυνόδευτοι ανήλικοι προκειμένου να διασφαλιστεί ότι μια τέτοια δράση ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των ανηλίκων.

 

Δράση 2.4: Εξασφάλιση πρόσβασης στην επαγγελματική κατάρτιση και διευκόλυνση της μαθητείας

 

Οι ανήλικοι αναγνωρίζουν ότι η πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι  σημαντική για αυτούς, προκειμένου να φροντίσουν οικονομικά τους ίδιους και τις οικογένειές τους και προκειμένου να ασχοληθούν με κάτι που απολαμβάνουν και με το οποίο αισθάνονται άνετα. Στην Ελλάδα, ένας ανήλικος άνω των δεκαπέντε (15) ετών μπορεί να εργάζεται εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες και αυστηρές εγγυήσεις, όπως προβλέπεται κατά την κείμενη νομοθεσία [βλ. Κεφάλαιο Η’  του ν. 3850/2010 (Α’ 84)]. Επιπροσθέτως, στην Ελλάδα η  εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά για δύο (2) έτη στο νηπιαγωγείο, έξι (6) έτη/τάξεις στο δημοτικό και τρία (3) έτη/τάξεις στο γυμνάσιο, και μέχρι τη συμπλήρωση των δεκαέξι (16) ετών της ηλικίας του ανηλίκου. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι ανήλικοι που δεν έχουν συμπληρώσει τα δεκαέξι (16) έτη της ηλικίας τους, καθώς και ανήλικοι που φοιτούν σε γυμνάσια ή λύκεια κάθε τύπου ή τεχνικές επαγγελματικές σχολές, δημόσιες ή ιδιωτικές αναγνωρισμένες από το κράτος, δεν δύνανται να απασχολούνται για περισσότερες από έξι (6) ώρες την ημέρα και τριάντα (30) ώρες την εβδομάδα[82] [126].

Προκειμένου οι ανήλικοι να προετοιμαστούν για την επαγγελματική τους απασχόληση χρειάζεται να ληφθούν ορισμένα μέτρα, όπως:

Προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε επίσημη επαγγελματική εκπαίδευση και μαθητεία, οι ανήλικοι πρέπει να διαθέτουν αριθμό φορολογικού μητρώου (ΑΦΜ). Για τον σκοπό αυτό, είναι σημαντικό να διευκολύνεται η απόδοση ΑΦΜ στους ανηλίκους, όπως προβλέπεται και από την υπ’ αρ. Α.1270/2020 (Β’ 5508) απόφαση του Διοικητή της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων. Επιπλέον, σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα και τους εργοδότες της τοπικής κοινωνίας, πρέπει να διασφαλίζονται θέσεις μαθητείας, εφόσον οι ανήλικοι πληρούν τις προϋποθέσεις και είναι έτοιμοι να συμμετάσχουν, παρέχοντας κίνητρα στους εργοδότες για το κοινωνικό πρόσωπο της επιχείρησής τους. Στην υλοποίηση των εν λόγω εγχειρημάτων θα συμμετέχουν οι επίτροποι και οι μέντορες των ανηλίκων, καθώς και άλλα πρόσωπα αναφοράς, όπως είναι οι κοινωνικοί λειτουργοί από τις δομές φιλοξενίας ή άλλοι σύμβουλοι που ασχολούνται με τις υποθέσεις των παιδιών σε κέντρα ημέρας.

 

Δράση 2.5: Δημιουργία προγραμμάτων εργασιακής απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο με συμμετοχή ασυνόδευτων ανηλίκων και ανηλίκων της τοπικής κοινότητας

Η πρόσβαση στην αγορά εργασίας είναι σημαντική για πολλούς ασυνόδευτους ανηλίκους, καθώς αποτελεί μέσο για την ένταξη τους και την καλλιέργεια του αισθήματος ότι αποτελούν πολύτιμα μέλη της κοινότητας. Ταυτόχρονα, πολλοί από αυτούς φέρουν ήδη ένα «βάρος» από τις οικογένειές τους να πετύχουν στη ζωή τους, καθώς αισθάνονται ότι οι οικογένειές τους έχουν επενδύσει όλες τις ελπίδες και τα όνειρά τους σε αυτούς. Από την άλλη πλευρά, οι τοπικές κοινότητες συχνά εκφράζουν την ανησυχία τους ότι δεν αποτελούν ποτέ μέρος οποιουδήποτε σχεδίου. Η ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας είναι καίριας σημασίας για να βοηθήσει την κοινότητα να αγκαλιάσει τους ασυνόδευτους ανηλίκους και, ως εκ τούτου, ο σχεδιασμός μαζί με την τοπική αυτοδιοίκηση ευκαιριών εργασίας, τόσο για τους νέους της τοπικής κοινωνίας, όσο και τους ασυνόδευτους ανηλίκους θα ενισχύσει σημαντικά την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ένταξη των παιδιών.

 

 

Δράση 2.6: Προώθηση της συμμετοχής των ανηλίκων στα κοινά

Οι ανήλικοι πρέπει να μάθουν τρόπους συμμετοχής στα κοινά στην Ελλάδα, καθώς δεν είναι εξοικειωμένοι με την δομή της κοινότητας. Αυτό ισχύει εξίσου για τους Έλληνες πολίτες, ανήλικους και ενήλικους, και τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Οι ανήλικοι συνήθως δεν συμμετέχουν σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων ή σε δραστηριότητες που καλλιεργούν την «πολιτική συνείδησή» τους. Ως εκ τούτου, κάθε προσπάθεια για την προώθηση της συμμετοχής των ασυνόδευτων ανηλίκων στα κοινά συνεπάγεται επίσης τη συμμετοχή της τοπικής νεολαίας. Οι σχολικές και τοπικές ενώσεις νεολαίας είναι ιδανικά σημεία αναφοράς για τον σχεδιασμό τέτοιων πρωτοβουλιών. Αναμφίβολα, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι χρειάζονται πρόσθετη υποστήριξη και ενθάρρυνση, καθώς συχνά το μοναδικό δίκτυο υποστήριξης που διαθέτουν στη χώρα είναι ένας αριθμός επαγγελματιών και οι συνομήλικοι με τους οποίους συγκατοικούν στις δομές φιλοξενίας. Τρόποι σταδιακής προώθησης της συμμετοχής στα κοινά είναι η εθελοντική εργασία στην κοινότητα (είτε κατόπιν πρωτοβουλίας, οργανωμένης από το φορέα που έχει αναλάβει την προστασία των ανηλίκων σε συνεργασία με τους τοπικούς θεσμούς και αρχές, είτε οργανωμένη από το σχολείο ως μια δράση που αφορά όλους τους μαθητές), η συμμετοχή των ανηλίκων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με διάφορα ζητήματα που τους επηρεάζουν σε τοπικό επίπεδο ή στο σχολείο και ο σχεδιασμός ενός έργου για θέματα που επιλέγουν από κοινού τα παιδιά ενός τόπου ή σχολείου.

 

 

[83] [127]. Ειδικά στην περίπτωση των ανηλίκων που τους είχε αναγνωριστεί δικαίωμα παραμονής έως την ηλικία των δεκαοκτώ (18) ετών, και οι οποίοι, αφού ενηλικιώθηκαν, δεν έχουν νομικό καθεστώς, με βάση τη διεθνή, ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία για το καθεστώς των προσφύγων και των ανιθαγενών, την επικουρική προστασία, την ανθρωπιστική προστασία και τις αρχές της μη επαναπροώθησης, της απαγόρευσης των διακρίσεων και της οικογενειακής ενότητας, μπορεί να εκδοθεί σε βάρος τους απόφαση επιστροφής.

Η επιστροφή αναφέρεται στη διαδικασία επιστροφής πολίτη τρίτης χώρας: 1) στη χώρα καταγωγής του ή 2) στη χώρα διέλευσης σύμφωνα με τις Κοινοτικές ή διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής ή άλλες ρυθμίσεις, ή 3) σε άλλη τρίτη χώρα στην οποία ο πολίτης  τρίτης χώρας αποφασίζει να επιστρέψει και στην οποία αυτός ή αυτή θα γίνει αποδεκτός/ή[84] [128].

Κάθε απόφαση σχετικά με την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα θα πρέπει να βασίζεται σε εξατομικευμένη εξέταση της κάθε υπόθεσης και να είναι αποτέλεσμα δίκαιης και αποτελεσματικής διαδικασίας. Οι αναγκαστικές επιστροφές αναβάλλονται ή ακυρώνονται σε περιπτώσεις παραβίασης της αρχής της μη επαναπροώθησης είτε σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το άτομο έχει ασκήσει προσφυγή ενώπιον αρμόδιας και ανεξάρτητης αρχής κατά της απόφασης επιστροφής, καθώς απολαύει προσωρινής νομικής προστασίας, είτε για λόγους ψυχικής υγείας ή για άλλους τεχνικούς λόγους[85] [129].

 

 

[86] [130] όπως αναπτύχθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την προστασία των παιδιών στη μετανάστευση[87] [131], την ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με ένα νέο σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο[88] [132], το Ελληνικό Κράτος, μαζί με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, θα πρέπει να καθιερώσει την συνεργασία με τρίτες χώρες για την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως οι επισφαλείς διαδρομές μετανάστευσης για ασυνόδευτους ανηλίκους, η δημιουργία και η ενίσχυση του πλαισίου παιδικής προστασίας, η καταπολέμηση  εμπορίας και της διακίνησης ανθρώπων και η δημιουργία και τήρηση μητρώου πολιτών (ληξιαρχείο, για την αποφυγή ανιθαγένειας ή ατόμων που δεν είχαν ποτέ έγγραφο ταυτοποίησης στη χώρα καταγωγής) .

Δείκτες για την παρακολούθηση της υλοποίησης των Δράσεων

 

Σκοπός 3: Διασφάλιση ότι οι νεαροί ενήλικες που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους ή σε τρίτη χώρα, απολαμβάνουν ασφάλεια, κατάλληλο βιοτικό επίπεδο και πρόσβαση σε δικαιώματα.

 

Στόχος: Προετοιμασία νεαρών ενηλίκων για την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής ή την τρίτη χώρα και η υποστήριξη της επανένταξής τους.

  • Πρότυπες διαδικασίες λειτουργίας (SOPs), διαδικασίες παραπομπής για την επιστροφή των νεαρών ενηλίκων στις χώρες καταγωγής τους και πρότυπο σχεδίου επανένταξης,
  • Αριθμός ατόμων (νεαρών ενηλίκων) με εκκρεμή απόφαση επιστροφής, αριθμός ατόμων που περιλαμβάνεται στην Εθνική Λίστα Ανεπιθύμητων Αλλοδαπών, και καταγραφή του χρόνου διαμονής τους στην Ελλάδα,
  • Αριθμός προγραμμάτων συνδρομής και υποστήριξης (νομικής, ψυχοκοινωνικής, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη),
  • Συμμετοχή της Ελλάδας σε δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με παιδική προστασία και τα δικαιώματα των παιδιών στις χώρες καταγωγής τους.

 

 

[89] [133] καθίσταται σαφές ότι, όσον αφορά στα ποινικά αδικήματα, συμπεριλαμβανομένων των πρακτικών που προξενούν σωματική βλάβη, δεν υπάρχει λόγος προσφυγής σε πολιτιστικές συνήθειες και παραδόσεις[90] [134].

Όσον αφορά τα ασυνόδευτα ανήλικα θύματα βίας, υπάρχουν επιπλέον ειδικές διατάξεις που ρυθμίζουν τα μέτρα προστασίας που πρέπει να λαμβάνονται. Συγκεκριμένα, προβλέπονται ειδικές συνθήκες υποδοχής και συνδρομής για ανηλίκους που θεωρούνται θύματα κακοποίησης, εκμετάλλευσης ή βασανιστηρίων[91] [135]. Ο Εθνικός Μηχανισμός Αναφοράς για την προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (ΕΜΑ)  ειδοποιείται αμέσως μόλις εντοπίζεται θύμα εμπορίας[92] [136]. Όταν το θύμα εμπορίας είναι ασυνόδευτος ανήλικος, ο Εισαγγελέας λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προσδιορίσει την ταυτότητα και την εθνικότητά του, να επιβεβαιώσει το γεγονός ότι είναι ασυνόδευτος στη χώρα, να εντοπίσει την οικογένειά του και να διασφαλίσει τη νομική του εκπροσώπηση[93] [137]. Ένα πρόσωπο χαρακτηρίζεται ως «θύμα εμπορίας» από Πράξη του Εισαγγελέα[94] [138], ενώ τα θύματα βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλου είδους βίας πιστοποιούνται με ιατρική γνωμοδότηση σε δημόσιο νοσοκομείο ή στρατιωτικό νοσοκομείο ή από κατάλληλα εκπαιδευμένους ιατρούς του εθνικού συστήματος υγείας[95] [139].

Λαμβάνονται επίσης ειδικά μέτρα για τη συμμετοχή ανηλίκων θυμάτων εγκλημάτων κατά της προσωπικής και σεξουαλικής ελευθερίας ή της σεξουαλικής εκμετάλλευσης στην ποινική διαδικασία[96] [140],[97] [141]. Παρέχεται προθεσμία έως και πέντε (5) μηνών, μέχρις ότου το θύμα αποφασίσει να συνεργαστεί με τις αρχές επιβολής του νόμου[98] [142]. Κατά τη διάρκεια αυτής της προθεσμίας, σύμφωνα με τα άρθρα 49-53 του Κώδικα Μετανάστευσης και Κοινωνικής Ένταξης[99] [143] και το π.δ. 233/2003 (Α’ 204) που ρυθμίζει όλα τα ζητήματα συνδρομής προς τα θύματα των αδικημάτων κατά της προσωπικής και σεξουαλικής ελευθερίας ή εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής[100] [144],ένα θύμα εμπορίας ανθρώπων έχει δικαίωμα σε υποστήριξη, προστασία και παροχές από το κράτος (ενημέρωση για τα δικαιώματα και τις διαθέσιμες υπηρεσίες με διερμηνεία αν χρειάζεται[101] [145],[102] [146], πρόσβαση σε ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, σε υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης και στην εκπαίδευση, δικαίωμα σε κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, προστασία, ασφάλεια, απαγόρευση απέλασης, δυνατότητα για αίτηση  άδειας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους[103] [147]). Ακόμη, σύμφωνα με τον ν. 4478/2017[104] [148], προβλέπεται η ίδρυση αυτοτελών υπηρεσιών για την προστασία των ανηλίκων θυμάτων, τα «Σπίτια του Παιδιού» στη δικαιοδοσία των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και  Κοινωνικής Αρωγής στην Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και το Ηράκλειο (υπηρεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης) τα οποία είναι αρμόδια για τη συνολική προστασία του παιδιού θύματος[105] [149]. Επιπλέον, τα θύματα εμπορίας ανθρώπων έχουν το δικαίωμα σε δωρεάν νομική συνδρομή για κάθε ποινική ή αστική αξίωση[106] [150]. Το θύμα μπορεί να ζητήσει αποζημίωση από τον δράστη (αγωγή στα πολιτικά δικαστήρια) ή από το κράτος, εάν ο δράστης είναι άγνωστος ή δεν διαθέτει επαρκείς πόρους για να αποζημιώσει το θύμα, ή εάν στην ποινική διαδικασία ο φερόμενος ως δράστης απαλλάχτηκε των κατηγοριών (αίτηση ενώπιον της Ελληνικής Αρχής Συνδρομής)[107] [151].

Η ανταπόκριση, αυτή τη στιγμή, σε περιστατικά κακομεταχείρισης παιδιών μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τις δυνατότητες της υπηρεσίας ή του οργανισμού που συνδράμει έναν ανήλικο.

Ανήλικοι με παραβατική συμπεριφορά

Τα παιδιά ηλικίας κάτω των δώδεκα (12) ετών θεωρούνται ποινικώς αδιάφορα και στα παιδιά από δώδεκα (12) έως δεκαπέντε (15) δεν καταλογίζεται η πράξη που μπορεί να έχουν τελέσει[108] [152]. Ένας ανήλικος αυτής της ηλικιακής ομάδας μπορεί να υπόκειται μόνο σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα σύμφωνα με τα άρθρα 122 και 123 του Ποινικού Κώδικα, εάν το δικαστήριο το αποφασίσει[109] [153]. Τα μέτρα αυτά  περιλαμβάνουν ενδεικτικά την επίπληξη, «ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου» (επιτήρηση) στους γονείς ή στους επιτρόπους του, «ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου» (επιτήρηση) σε επιμελητές ανηλίκων, σε προστατευτικές υπηρεσίες, τοποθέτηση σε ανάδοχη οικογένεια, τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής ή κέντρο αποκατάστασης για κατάχρηση ουσιών. Οι ανήλικοι που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο (15ο) έτος της ηλικίας καταδικάζονται σε κράτηση σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μόνο εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας[110] [154].

Επιπλέον, ενδέχεται σε διάφορα σημεία της προδικασίας να εμπλακεί η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων προκειμένου να συντάσσει έκθεση σχετικά με τον ανήλικο. Σε αυτό το πλαίσιο, τα παιδιά προσφύγων και μεταναστών που δεν μιλούν ελληνικά αντιμετωπίζουν πρόσθετες δυσκολίες, διότι οι νόμοι προβλέπουν υπηρεσίες διερμηνείας μόνο κατά τη διάρκεια της (επίσημης) έρευνας, δηλαδή την κατάθεση και την κύρια δίκη[111] [155]. Είναι γεγονός ότι τα αναμορφωτικά μέτρα πριν από τη δίκη εφαρμόζονται μόνο στην περίπτωση που ο ανήλικος έχει γνωστή διεύθυνση, έχει εντοπιστεί από την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων με τα στοιχεία επικοινωνίας που είχε δώσει, έχει συναινέσει ο/η ίδιος/α να συμμετάσχει σε μια τέτοια διαδικασία, και στη συνέχεια οι επιμελητές ανηλίκων να έχουν καταφέρει να επιστρατεύσουν διερμηνείς από τη ΜΚΟ που υποστηρίζει τον/την ανήλικο/η. Η Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων επιτελεί πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς συχνά είναι η πρώτη υπηρεσία που είναι σε θέση να παρέχει ολοκληρωμένη ενημέρωση στον ανήλικο – με φιλικό προς τα παιδιά τρόπο – για την ποινική διαδικασία στην οποία έχει ήδη εμπλακεί (ιδίως σε περίπτωση που το παιδί δεν υποστηρίζεται από δικηγόρο με γνώσεις και εμπειρία ποινικού δικαίου ανηλίκων).

 

Προκειμένου να εξασφαλιστεί στην πράξη ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας για όλους τους ανηλίκους, είναι απαραίτητη η λήψη μιας σειράς μέτρων σε πολλά επίπεδα  και τομείς όπως και η στενή συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων και υπηρεσιών. Στο πλαίσιο του συντονισμού των δράσεων που αφορούν σε ασυνόδευτους ανηλίκους που ασκεί η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, θα διευκολύνεται και ο συντονισμός για τις δράσεις που αφορούν την προστασία των παιδιών από τη βία, την ενδυνάμωσή τους και την υποστήριξη που θα λάβουν. Εξειδικευμένες παρεμβάσεις ανάλογα με τον τύπο κακοποίησης ή εκμετάλλευσης θα προσφέρονται επιπλέον της βασικής φροντίδας που διασφαλίζεται για όλους τους ασυνόδευτους ανηλίκους.

 

 

Σκοποί

1) Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου πρόληψης της βίας, της εκμετάλλευσης και της κακοποίησης των ανηλίκων

2) Ενίσχυση των μηχανισμών παραπομπής για ανηλίκους θύματα βίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης

 

 

[112] [156]. Ως εκ τούτου, οι επαγγελματίες πρέπει να εκπαιδεύονται στη διαδικασία ανταπόκρισης στις περιπτώσεις αυτές, δεδομένου ότι τα εγκλήματα αυτά βλάπτουν σοβαρά την ευημερία των ανηλίκων.

 

Δράση 2.3.2: Προώθηση της ανάπτυξης και της χρήσης εργαλείων και υλικού για την υποστήριξη της πρακτικής των επαγγελματιών της πρώτης γραμμής σε θέματα κακοποίησης, βίας, εκμετάλλευσης και εμπορίας ανηλίκων

Με βάση σχετικό ενημερωτικό υλικό, εγχειρίδια, κατευθυντήριες γραμμές και εργαλεία που ήδη έχουν αναπτυχθεί από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς, πρέπει να συγκεντρωθούν τα ειδικά εργαλεία και το υλικό που πρέπει να είναι στη διάθεση των επαγγελματιών πρώτης γραμμής τόσο για να λειτουργούν συμπληρωματικά στις εκπαιδεύσεις τους, όσο και για να υποστηρίξουν τη δράση τους στο πεδίο.

 

 

[1] [157] COM(2010) 213 final.

[2] [158] COM(2017) 211 final.

[3] [159] COM(2021) 142 final.

[4] [160] Κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ για την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού (2017). Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/anti-trafficking/sites/antitrafficking/files/eu_guidelines_rights_of_child_0.pdf [161]  https://eeas.europa.eu/sites/default/files/eu_guidelines_rights_of_child_0.pdf

[5] [162] Όπ. π.

[6] [163] Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015). 10 Αρχές για ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των παιδιών, 9ο Ευρωπαϊκό Φόρουμ για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/10_principles_for_integrated_child_protection_systems_en.pdf [164]

[7] [165] ά. 39 παρ. 5 και 58 παρ. 1

[8] [166] Ν. 4636/2019, ά. 58, παρ. 3.

[9] [167] Όπ.π., παρ. 3 στοιχείο (α).

[10] [168] ά. 1589

[11] [169] ά. 1603

[12] [170] Βλέπε επίσης: ά. 1518, Αστικός Κώδικας

[13] [171] ά. 1603 ΑΚ

[14] [172] ά. 1604 ΑΚ

[15] [173] ά. 1600 ΑΚ

[16] [174] ΑΚ, ά. 24, παρ. 2.

[17] [175] ά. 24, ΑΚ

[18] [176] ά. 1601 ΑΚ

[19] [177] ά. 1601 ΑΚ

[20] [178] ά. 32 & 60 ν. 4636/2019.

[21] [179] ά. 60 παρ. 4 ν. 4636/2019.

[22] [180] Βλ. ενδεικτικά ν. 4636/2019, ά. 75.

[23] [181] Ν. 4636/2019, ά. 41, στοιχείο (θ)

[24] [182] Ν. 4636/2019, ά. 60, παρ. 2.

[25] [183] ν. 4636/2019, άρθρο 60, παρ. 4 στοιχείο (β)

[26] [184] ν. 4636/2019, άρθρο 60, παρ. 5.

[27] [185] ν. 4636/2019, άρθρο 60, παρ. 5.

[28] [186] Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης – Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού και Διαχείρισης Προγραμμάτων Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και Ταμείου Εσωτερικής Ασφάλειας και άλλων πόρων, Οδηγός εφαρμογής & λειτουργίας δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, Νοέμβριος 2017.

[29] [187] υπ’ αρ. Οικ. 7586/2018 Απόφαση του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής (Β’ 4794/26.10.2018).

[30] [188] Κοινή Υπουργική Απόφαση Αριθμ. οικ. 10616/2020 (Β’ 3820/9-9-2020).

[31] [189] άρθρο 31 και άρθρο 55, ν. 4636/2019 (Α’ 169).

[32] [190] άρθρο 97, ν. 4796/2021 (Α’ 63).

[33] [191] παρ. 2 του άρθρου 55, ν. 4636/2019.

[34] [192] ν. 4636/2019, άρθρο 51, παρ. 1, ν. 4251/2014, ά. 21 παρ. 7 και 8. Για τα παιδιά των προσφύγων, η πρόσβαση στην εκπαίδευση προβλέπεται στο άρθρο 28 του Ν. 4636/2019.

[35] [193] ν. 4636/2019, άρθρο 51, παρ. 2.

[36] [194]  Όπ.π., παρ. 4.

[37] [195] ν. 4415/2016 (Α’ 159) .

[38] [196] Όπ. π.

[39] [197] ν. 3879/2010 (Α’ 163).

[40] [198] ν. 4636/2019, άρθρο 48 παρ. 2 & 3

[41] [199] ν. 4636/2019, άρθρα 47 & 48.

[42] [200] ν. 3907/2011 (Α’ 7) και ν. 3386/2005 (Α’ 212).

[43] [201]Σύμφωνα με το άρθρο 118 στοιχείο (α) του π.δ. 141/1991 (Α’ 58), μόλις εντοπιστούν ανήλικοι που αναφέρθηκαν ως αγνοούμενοι, θα πρέπει να τεθούν υπό προστατευτική φύλαξη μέχρι να βρεθεί ένα ασφαλές μέρος για αυτούς.

[44] [202] Προκειμένου ένας ανήλικος να τοποθετηθεί σε ξενώνα φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, πρέπει προηγουμένως να γίνουν ιατρικές εξετάσεις τις οποίες συνήθως αναλαμβάνει η αστυνομία (κράτηση ραντεβού και μεταφορά ανηλίκου στο νοσοκομείο). Οι εξετάσεις τελικά καθυστερούν λόγω του αυξημένου φόρτου εργασίας της αστυνομίας και των νοσοκομείων. Επιπλέον, το καθήκον αυτό υπερβαίνει τον ρόλο της αστυνομίας.

[45] [203] Ειδικότερα όσον αφορά την προστατευτική φύλαξη, το ΕΔΔΑ εξέδωσε δύο αποφάσεις πέρυσι, H.A. κατά Ελλάδας και Sh.D. κατά Ελλάδας, στην οποία έκρινε ότι η κράτηση ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών σε αστυνομικά κελιά από τις ελληνικές αρχές παραβιάζει το άρθρο 3 και το άρθρο 5 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(ΕΣΔΑ).

[46] [204] Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) (2018). Ο πρακτικός οδηγός της EASO για την εκτίμηση της ηλικίας: Δεύτερη έκδοση. Πρακτικός οδηγός της EASO, σ. 17. Διατίθεται στον σύνδεσμο: https://easo.europa.eu/sites/default/files/easo-practical-guide-on-age-assesment-v3-2018.pdf [205].

[47] [206] https://data2.unhcr.org/en/documents/details/81541 [207].

[48] [208] https://www.ekka.org.gr/images/STATISTIKA/GR_EKKA_Dashboard_20210930.pdf https://data2.unhcr.org/en/documents/details/89233.

[49] [209] https://www.ekka.org.gr/images/STATISTIKA/GR_EKKA_Dashboard_20210930.pdf [210]

https://data2.unhcr.org/en/documents/details/89233.

[50] [211] Συμβούλιο της Ευρώπης (2018). Πώς να μεταφέρονται στα παιδιά στην μετανάστευση πληροφορίες φιλικές προς αυτά: Ένα εγχειρίδιο για τους επαγγελματίες της πρώτης γραμμής. Διατίθεται στον σύνδεσμο:  https://rm.coe.int/how-to-convey-child-friendly-information-to-children-in-migration-a-ha/1680902f91 [212]

[51] [213] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) (2014). Εγχειρίδιο επιτροπείας για παιδιά που στερούνται τη γονική φροντίδα, Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

[52] [214] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) (2014). Εγχειρίδιο επιτροπείας για παιδιά που στερούνται τη γονική φροντίδα, Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σ. 26-28

[53] [215] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA)

[54] [216] δηλαδή το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (EKKA) σε συνεργασία με την UNICEF και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Παιδικής Υγείας-Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας.

[55] [217] Tomaseevsk, Κ. (1999). Προκαταρκτική έκθεση του Ειδικού Εισηγητή σχετικά με το δικαίωμα στην εκπαίδευση, έκθεση αριθ. E/CN.4/1999/49. Νέα Υόρκη: Ηνωμένα Έθνη: Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο

[56] [218] Γενικό σχόλιο αριθ. 14 (2013) σχετικά με το δικαίωμα του παιδιού να λαμβάνονται πρωταρχικά υπόψη τα βέλτιστα συμφέροντά του (άρθρο 3 παρ. 1). Διατίθεται στον σύνδεσμο http://www2.ohchr.org/English/bodies/crc/docs/GC/CRC_C_GC_14_ENG.pdf [219]

[57] [220] Ύπατη Αρμοστεία (UNHCR) & Διεθνής Επιτροπή Διάσωσης (IRC) (2011). Εγχειρίδιο πεδίου για την εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών της Ύπατης Αρμοστείας για τον ΚΒΣ, παράρτημα 3: Υπόδειγμα Φόρμας Αξιολόγησης Βέλτιστου Συμφέροντος. Διατίθεται στον σύνδεσμο: https:// www.refworld.org/pdfid/4e4a57d02.pdf [221]

[58] [222] Κώδικας Συνόρων του Σένγκεν, Κανονισμός (ΕΕ) 2016/399 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα

[59] [223] Ν. 4251/2014, όπως τροποποιήθηκε.

[60] [224] Όπ. π.

[61] [225] Νομοθετικό διάταγμα 3989/1959

[62] [226]Αναγκαστικός Νόμος 389/1968

[63] [227] Ο νόμος περιλαμβάνει (τροποποιημένη) μεταφορά της Οδηγίας 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με τις απαιτήσεις για την αναγνώριση των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας, για ένα ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες ή για τα άτομα που δικαιούνται επικουρική προστασία και για το περιεχόμενο της παρεχόμενης προστασίας (αναδιατύπωση), της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας και της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, σχετικά με τις απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία (αναδιατύπωση). Προηγούμενοι ισχύοντες νόμοι ή διατάγματα ήταν: Το π.δ. 141/2013, Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2011/95/ΕΕ, ο Ν. 4375/2016 για την Οργάνωση και τη λειτουργία της Υπηρεσίας Ασύλου, της Αρχής Προσφυγών, της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, την ίδρυση της Γενικής Γραμματείας Υποδοχής, τη μεταφορά στην ελληνική νομοθεσία των διατάξεων της Οδηγίας 2013/32/ΕΕ, διατάξεις σχετικά με την απασχόληση δικαιούχων διεθνούς προστασίας και άλλες διατάξεις- όπως τροποποιήθηκε από τους νόμους 4399/2016, 4485/2017 και 4540/2018 και ο Ν. 4540/2018, Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας 2013/33/ΕΕ και άλλες διατάξεις – Τροποποίηση του νόμου 4251/2014 (Α 80) για τη μεταφορά στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας 2014/66/ΕΕ – Τροποποίηση διαδικασιών ασύλου και άλλες διατάξεις.

[64] [228] Ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου «Δουβλίνο ΙΙΙ», για τη θέσπιση των κριτηρίων και μηχανισμών για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται σε κράτος μέλος από υπήκοο τρίτης χώρας ή από απάτριδα (αναδιατύπωση).

[65] [229] ν. 4251/2014. Συγκεκριμένα, το άρθρο 19Α προστέθηκε με τις διατάξεις του ν. 4332/2015, ο οποίος αργότερα τροποποιήθηκε.

[66] [230] ν. 4636/2019.

[67] [231] Δημιουργία Υπηρεσίας Ασύλου και Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ, «σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών» και άλλες διατάξεις.

[68] [232] ά. 25 Ν. 3907/2011.

[69] [233] ν. 4636/2019, ά. 65, παρ.12 & 13.

[70] [234]ν. 4636/2019, ά. 70 παρ. 1, εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά από το νόμο ή από υπουργική απόφαση.

[71] [235] Ειδικότερα ά. 75. Βλ. επίσης Κανονισμό για τη λειτουργία της Υπηρεσίας Ασύλου (Απόφαση αριθ. οικ. 3385/ Β’417/14.02.2018).

[72] [236] Βλ. ά. 90, Ν. 4636/2019.

[73] [237] ν. 4636/2019, ά. 83, παρ. 10

[74] [238] ν. 4636/2019, ά. 75, παρ. 7

[75] [239] Για τα επίσημα στατιστικά δεδομένα, ανατρέξτε στον σύνδεσμο http://asylo.gov.gr/en/?page_id=110 [240]. https://migration.gov.gr/statistika/

[76] [241] ν. 4636/2019, ά. 24, παρ. 1. Πριν από την έναρξη ισχύος του ν. 4636/2019, ένας πρόσφυγας και ένα πρόσωπο στο οποίο είχε χορηγηθεί επικουρική προστασία είχαν εξίσου το δικαίωμα σε τριετή άδεια παραμονής.

[77] [242] Η ίδια διάταξη προβλέπει επίσης άλλες συνθήκες για τις οποίες μπορεί να χορηγηθεί ανθρωπιστικό καθεστώς, όπως η εκμετάλλευση κ.λπ.

[78] [243] Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) (2016). Πρακτικός οδηγός EASO για τον εντοπισμό οικογενειών, Σειρά Πρακτικών Οδηγών. Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://www.easo.europa.eu/sites/default/files/public/EASO%20Practical%20Guide%20on%20Family%20Traction.pdf [244] https://www.easo.europa.eu/sites/default/files/public/EASO%20Practical%20Guide%20on%20Family%20Tracing.pdf

[79] [245] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52020PC0610&from=EN

[80] [246] Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2017) Σύσταση (ΕΕ) 2017/2338 της Επιτροπής, της 16ης Νοεμβρίου 2017, για την καθιέρωση κοινού «εγχειριδίου περί επιστροφής» προς χρήση από τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών κατά την εκτέλεση σχετικών με την επιστροφή καθηκόντων

C/2017/6505. Διαθέσιμο στο:  https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20170927_recommendation_on_establishing_a_common_return_handbook_annex_en.pdf [247]

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX%3A32017H2338

[81] [248] Έργο IMMERSE (2019-2022). Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στον σύνδεσμο: https://www.immerse-h2020.eu/selection-and-creation-of-dashboard-of-socio-educational-integration-indicators/ [249]

[82] [250] παρ. 1 του άρθρου 54 του ν. 3850/2010 (Α’ 84).

[83] [251] ΔΟΜ, UNICEF, Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (OHCHR), Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE), Save the children, Πλατφόρμα Διεθνούς Συνεργασίας για τους Παράτυπους Μετανάστες (PICUM) (2019). Οδηγία για τον σεβασμό των δικαιωμάτων των παιδιών στις πολιτικές και τις πρακτικές επιστροφών: Εστίαση στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ. Διατίθενται στον σύνδεσμο: https://picum.org/wp-content/uploads/2019/09/2019_Guidance_childrens_rights_in_return_policies.pdf [252].

[84] [253] Άρθρο 3 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών (Οδηγία περί Επιστροφής). Ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με τον ν. 3907/2011 (Α’ 7).

[85] [254] Άρθρα 9 και 13 της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ.

[86] [255] COM(2010) 213 final.

[87] [256] COM(2017) 211 final.

[88] [257] COM(2020) 609 final.

[89] [258] «Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας[…]».

[90] [259] Βλ. άρθρο 2, ν. 4531/2018 και άρθρο 79, παρ. 3 στοιχείο (α) ΠΚ.

[91] [260] άρθρα 39, 58 και 59 του ν. 4636/2019 (Α’ 169).

[92] [261] ν. 4636/2019, άρθρα 58 & 59. Βλέπε επίσης: ν. 4198/2013 (για την πρόληψη και καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και προστασία των θυμάτων αυτής) 6.

[93] [262] άρθρο 49, ν. 4251/2014.

[94] [263] ν. 4251/2014, άρθρο 1, παρ. 1 περ. (ια).

[95] [264] ν. 4636/2019, άρθρο 61.

[96] [265] ν. 4478/2017 (Α’ 91), άρθρο 69.

[97] [266] Ενδεικτικά, περιγράφονται παρακάτω ορισμένες βασικές διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας: όταν ο ανήλικος καλείται να καταθέσει ενώπιον αστυνομικού ή ανακριτή ή δικαστή, εξετάζεται από ψυχολόγο ή παιδοψυχολόγο ο οποίος τον προετοιμάζει για την κατάθεσή του (226Α ΚΠΔ). Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας μέσα από μια σειρά συνεδριών με το ανήλικο αξιολογεί και εκδίδει έγγραφη γνωμοδότηση σχετικά με τη γνωσιακή του ικανότητα και τη διανοητική του κατάσταση, προκειμένου να διαπιστώσει αν το παιδί είναι σε θέση να καταθέσει. Η κατάθεση καταχωρείται στα πρακτικά και (στην πράξη, αν είναι δυνατόν) καταγράφεται σε ηλεκτρονικό οπτικοακουστικό μέσο, προκειμένου να αντικατασταθεί η φυσική παρουσία του παιδιού σε επόμενα στάδια της ποινικής διαδικασίας. Αντίστοιχα, υπάρχουν ειδικές διατάξεις για τα ενήλικα και τα ανήλικα θύματα εμπορίας που καλούνται να καταθέσουν (226Β ΚΠΔ). Το παιδί που είναι θύμα εμπορίας ή σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί να υποβληθεί σε ειδική εξέταση σωματικής και ψυχικής υγείας για να εκτιμηθεί εάν υπάρχει ανάγκη θεραπείας (352Α ΚΠΔ).

[98] [267] ν. 4251/2014, άρθρο 49.

[99] [268] ν. 4251/2014.

[100] [269] «Προστασία και υποστήριξη σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν. 3064/2002 (A΄ 248) για τα θύματα εγκληματικών πράξεων δυνάμει των άρθρων 323, 323Α, 323Β, 348Α, 349, 351 και 351Α του ποινικού κώδικα, και σύμφωνα με τα άρθρα 87 παράγραφοι 5 και 6 και 88 του ν. 3386/2005» (Α’ 204).

[101] [270] Βλέπε επίσης: άρθ. 60 ν. 4478/2017.

[102] [271] Σύμφωνα με το άρθρο 59 του ν. 4478/2017, τα θύματα έχουν το δικαίωμα να ενημερώνονται για την υπόθεσή τους.

[103] [272] άρθρο 49, παρ. 3, άρθρο 50, παρ. 1, άρθρο 52 και άρθρο 53.

[104] [273] Μεταφορά της Οδηγίας 2012/29/ΕΕ για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας και προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας με το ν. 4640/2019.

[105] [274] άρθρο 74. Σημαντική διάταξη για τα παιδιά θύματα που πρόκειται να εξεταστούν εκεί, σύμφωνα με το ισλανδικό μοντέλο Barnahus (www.bvs.is/media/almenningur/Barnahus,-an-overview.pdf [275]).

[106] [276] άρθρο 1, παρ. 3 του ν. 3226/2004.

[107] [277] ν. 3811/2009 «Αποζημίωση θυμάτων εκ προθέσεων εγκλημάτων βίας (σύμφωνα με την Οδηγία 2004/80/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 29ης Απριλίου 2004) και άλλες διατάξεις».

[108] [278] Ποινικός κώδικας, άρθρο 126.

[109] [279] Όπ. π.

[110] [280] άρθρο 127 ΠΚ Βλ. και επόμενα άρθρα ΠΚ.

[111] [281] άρθρο 233 παρ. 1 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.

[112] [282] Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA). Εγκλήματα μίσους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Διαθέσιμο στο: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-factsheet_hatecrime_el_final.pdf