Κεφάλαιο 3 – Άξονας Πολιτικής 2 – Μέτρο Πολιτικής 2.4
Μέτρο Πολιτικής 2.4: Διευκόλυνση της πρόσβασης των μεταναστών και των μεταναστριών, των αιτούντων/αιτουσών και δικαιούχων διεθνούς προστασίας σε υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας
2.4.1 Επέκταση προγραμμάτων ιατρικής φροντίδας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε αιτούντες και αιτούσες και δικαιούχους διεθνούς προστασίας
Το Υπουργείο Υγείας με τις νομοθετικές ρυθμίσεις για την πλήρη πρόσβαση των ανασφάλιστων και ευάλωτων κοινωνικών ομάδων στις Δημόσιες Δομές Υγείας, όπως επίσης και με τα χρηματοδοτούμενα προγράμματα από το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το Ταμείο Ασύλου, Ένταξης και Μετανάστευσης, με φορέα υλοποίησης το ΚΕΕΛΠΝΟ, παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες που καλύπτουν τις υγειονομικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των προσφύγων/γυναικών προσφύγων και των μεταναστών/μεταναστριών τόσο στην ηπειρωτική χώρα, όσο και στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου.
Συγκεκριμένα: α) εφαρμόζει ένα σύστημα συνδρομικής επιτήρησης σε όλα τα Κέντρα Φιλοξενίας και τα Κ.Υ.Τ. με στόχο τη θωράκιση της δημόσιας υγείας και την πρόληψη, την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση επιδημιών, β) υλοποιεί, υπό το συντονισμό της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας, δράσεις για την εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών με στόχο την πρόληψη επιδημικών εξάρσεων και την ομαλή ένταξή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα, γ) παρέχει υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στα κέντρα φιλοξενίας και στα Κ.Υ.Τ., δ) ενισχύει με προσωπικό το Εθνικό Σύστημα Υγείας σε Πρωτοβάθμιο και Δευτεροβάθμιο επίπεδο, το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας (Ε.Κ.Α.Β.) και το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ), ε) εκπόνησε και εφαρμόζει το Πρωτόκολλο Εκτίμησης της Ευαλωτότητας στο πλαίσιο της διαδικασίας καταγραφής στα ΚΥΤ. Παράλληλα, παρέχονται υπηρεσίες (ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ψυχολογικής υποστήριξης, κοινωνικής υποστήριξης και διερμηνείας) στα Προαναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών, με φορέα υλοποίησης την ΑΕΜΥ ΑΕ.
Η συνέχιση και επέκταση των προγραμμάτων ιατρικής φροντίδας και ψυχοκοινωνικής στήριξης περιλαμβάνουν ποικίλες δράσεις που άπτονται του τομέα προστασίας, όπως είναι α) η παροχή των υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στα Κέντρα Φιλοξενίας Προσφύγων και στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, β) η ενίσχυση των δημόσιων δομών υγείας σε Πρωτοβάθμιο και Δευτεροβάθμιο επίπεδο, του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας (Ε.Κ.Α.Β.) και του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ.), γ) ο συντονισμός των φορέων που δρουν στο πεδίο, δ) η ανάπτυξη μηχανισμών πρόληψης, αντιμετώπισης και πληροφόρησης και ε) η εξασφάλιση ομοιογενούς και συνεχούς απόκρισης.
Παράλληλα, αναγκαία καθίσταται η συνεχιζόμενη εκπαίδευση στις αρχές προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων, ΑμεΑ, θυμάτων βίας/trafficking/βασανιστηρίων, όπως επίσης και η ανάπτυξη μηχανισμών διασύνδεσης με φορείς προστασίας. Επίσης, προβλέπεται η υποστήριξη στα Νοσοκομεία/Κέντρα Φιλοξενίας/Κ.Υ.Τ. της διαχείρισης, ιατρικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των θυμάτων έμφυλης βίας/trafficking/βασανιστηρίων, χρηστών ουσιών, ενώ παράλληλα προωθούνται ενισχυτικές παρεμβάσεις για τη φροντίδα μητέρας-παιδιού και των υπηρεσιών αναπαραγωγικής υγείας.
Για τους ως άνω στόχους τίθεται ως προτεραιότητα η πρόληψη άμεσων κινδύνων, η πρόληψη επιδείνωσης της ευαλωτότητας, η συνεχής ανάπτυξη ικανοτήτων (capacity building) και η πλήρης εφαρμογή του Πρωτοκόλλου Εκτίμησης της Ευαλωτότητας στο πλαίσιο της διαδικασίας καταγραφής στα Κ.Υ.Τ..
Στο πλαίσιο ανάπτυξης στοχευμένων προγραμμάτων και δράσεων για την πρόληψη και την αγωγή υγείας, με απώτερο στόχο την έγκαιρη και αποτελεσματική διαχείριση συμβάντων επικίνδυνων για τη δημόσια υγεία και τον περιορισμό ενδεχόμενων συνεπειών τους, ο περαιτέρω σχεδιασμός περιλαμβάνει: α) την υποστήριξη του Συστήματος Επιτήρησης, σε σημεία παροχής φροντίδας προσφύγων/ γυναικών προσφύγων και μεταναστών/μεταναστριών, β) τον συντονισμό της επείγουσας υγειονομικής απόκρισης, γ) τον έλεγχο και τη διαχείριση της πληροφορίας σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και άλλους εμπλεκόμενους (Διεθνείς Οργανισμούς & ΜΚΟ). Οι παρεμβάσεις δημόσιας υγείας πραγματοποιούνται με βάση συγκεκριμένα πρωτόκολλα, για τα οποία προβλέπεται η αξιολόγησή τους ανά τακτά χρονικά διαστήματα, για τη διασφάλιση της υγείας του πληθυσμού και την αποφυγή εμφάνισης λοιμωδών και μη λοιμωδών νοσημάτων.
Τέλος, στο πλαίσιο στοχευμένων δράσεων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας και της υγείας προσφύγων και μεταναστών, δίνεται προτεραιότητα στη διατήρηση υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης του παιδικού πληθυσμού, σύμφωνα με τις οδηγίες της Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής Εμβολιασμών, στην καταγραφή και την αντιμετώπιση χρόνιων νοσημάτων με την οργάνωση επιτήρησης και την ανάπτυξη αρχείου σε χώρους που διαβιούν πρόσφυγες και μετανάστες.
2.4.2 Εξειδικευμένη διαπολιτισμική επιμόρφωση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού σε νοσοκομεία και άλλες υπηρεσίες υγείας
Η παροχή εξειδικευμένης διαπολιτισμικής επιμόρφωσης σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό νοσοκομείων και υπηρεσιών υγείας (π.χ. Τοπικών Μονάδων Υγείας) κρίνεται απαραίτητη για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των μεταναστών/μεταναστριών, των αιτούντων/αιτουσών και των δικαιούχων διεθνούς προστασίας στις υπηρεσίες υγείας. Η γνώση των ειδικών συνθηκών μεταχείρισης και των σχετικών αναγκών των μεταναστών/προσφύγων που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα καθώς και των πιθανών απαγορεύσεων, περιορισμών και πρακτικών που επιβάλλονται από ήθη, έθιμα, δοξασίες και στάσεις, θα βελτιώσουν τις μεταξύ τους επαφές και θα αυξήσουν την αποτελεσματικότητα του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να δοθεί στο προσωπικό που υπηρετεί σε περιοχές με μεγάλο μεταναστευτικό/προσφυγικό πληθυσμό.
2.4.3 Προώθηση εξειδικευμένων υπηρεσιών διαπολιτισμικής μεσολάβησης σε νοσοκομεία και άλλες υπηρεσίες υγείας
Πέρα από την επιμόρφωση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται η παρουσία εξειδικευμένου προσωπικού για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των μεταναστών/μεταναστριών, των αιτούντων/αιτουσών και των δικαιούχων διεθνούς προστασίας στις υπηρεσίες υγείας. Προς το σκοπό αυτό, κρίνεται σημαντικό να παρέχονται υπηρεσίες διαπολιτισμικής μεσολάβησης από καταρτισμένους και, ει δυνατόν, πιστοποιημένους Διαπολιτισμικούς Μεσολαβητές με σαφή ειδίκευση στα θέματα υγείας, σε νοσοκομεία και υπηρεσίες υγείας (π.χ. Τοπικές Μονάδες Υγείας) σε περιοχές με υψηλή συγκέντρωση μεταναστευτικού/προσφυγικού πληθυσμού.
Αναφορικά με το ΚΕΕΛΠΝΟ, ήδη η εφαρμογή του προγράμματος Philos 2 έχει καθυστερήσει και από το προηγούμενο πρόγραμμα έχουν φανεί οι δυσχέρειες και τα προβλήματα εφαρμογής του, με ιδιαίτερο αυτό της απουσίας διερμηνέων. Ζητήματα υπάρχουν και σε θέματα όπως η πλήρης κάλυψη του εμβολιασμού, η απουσία νομικής υποστήριξης σε θύματα έμφυλης βίας και trafficking.
Η προοπτική επέκτασης προγραμμάτων ιατρικής φροντίδας θα πρέπει να επαινεθεί ως πρόθεση, θα πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη ότι οι αναφερόμενες «ολοκληρωμένες υπηρεσίες που καλύπτουν τις υγειονομικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των προσφύγων/γυναικών προσφύγων και των μεταναστών/μεταναστριών τόσο στην ηπειρωτική χώρα, όσο και στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου», δεν απεικονίζουν την πραγματικότητα, όπως ενδεικτικά αποτυπώνεται από τις κρίσιμες ελλείψεις σε ιατρικό και ιδίως ψυχοκοινωνικό προσωπικό, μεταξύ άλλων, στα ΚΥΤ Ορεστιάδας, Έβρου, Μόριας, Λέσβου και Βαθέως, Σάμου, καθώς και στην συντριπτική πλειοψηφία των χώρων κράτησης υπηκόων τρίτων χωρών (κρατητήρια και ΠροΚεΚα). Θα πρέπει έτσι να υπάρξει, ως προς αυτό, μεγαλύτερη μέριμνα και ειδική πρόβλεψη ενίσχυσης των υπηρεσιών υγείας σε όλα τα σημεία εισόδου αιτούντων άσυλο της χώρας.
Επιπλέον, ειδικά ως προς την προστασία θυμάτων (ορθότερο επιζώντων) βασανιστηρίων, ενόψει και της πρόσφατης τροποποίησης του άρθρου 23 του ν. 4540/2018 και πρόβλεψης πιστοποίησης μόνο από δημόσια νοσοκομεία ή ιατρούς δημοσίων φορέων παροχής υπηρεσιών υγείας, θα πρέπει να προβλεφθεί η κάλυψη της ανάγκης για διερμηνεία, για εκπαίδευση και επιμόρφωση για τη διενέργεια εξειδικευμένων εξετάσεων και διαδικασιών καθώς και διεπιστημονικής προσέγγισης από ομάδα αποτελούμενη από ιατρό, ψυχολόγο, νομικό, κλπ., όπως προβλέπεται και από το Πρωτόκολλο της Κωνσταντινούπολης και όχι μόνο από γιατρό, όπως αναφέρεται στο νόμο, έτσι ώστε να παρέχεται προστασία που θα υποβοηθήσει την ένταξη των επιζώντων βασανιστηρίων που θα δικαιωθούν διεθνούς προστασίας.
Σε σχέση με την πιστοποίηση διαμεσολαβητών υγείας (υπό 2.4.3) πιστεύουμε ότι πρέπει να γίνει ιδιαίτερη πρόβλεψη και μνεία και πάλι (όπως στο .1. πιο πάνω) στην προτίμηση για την τοποθέτηση σε αντίστοιχες θέσεις προσφύγων/μεταναστών και ιδιαίτερα γυναικών για γυναίκες, για θρησκευτικούς και πολιτιστικούς λόγους.
2.4.1.Το Πρόγραμμα PHILOS II πρέπει να προσλάβει 1,575 πολύ καλά εκπαιδευμένους υπαλλήλους, για να φέρει σε πέρας την εντολή του και για να αρχίσει να λειτουργεί στις 19 Μαρτίου 2019, όπως έχει δημόσια ανακοινωθεί. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι θα προσληφθούν ειδικευμένοι επαγγελματίες στην παιδοψυχολογία/παιδοψυχιατρική στο πλαίσιο του Philos 2, όπως και άλλες ιατρικές ειδικότητες, γιατροί, νοσοκόμες, μαίες και διαπολιτισμικοί μεσολαβητές. Είναι κρίσιμο το ιατρικό προσωπικό του ΚΕΕΛΠΝΟ να δίνει σε όλους τους ασθενείς στα hotspot αντίγραφο του ιατρικού του ιστορικού κατά τη νομοθεσία. Ποια είναι τα ειδικότερα βήματα ώστε το Υπουργείο Υγείας και οι τοπικές αρχές να αυξήσουν την ικανότητα του ΕΣΥ να παρέχει ιατρική και ψυχιατρική φροντίδα σε αιτούντες άσυλο; Θα πρέπει να υπάρξουν ειδικές προβλέψεις για περίθαλψη και αποκατάσταση θυμάτων βασανιστηρίων.
Είναι σημαντικό ο πληθυσμός που μένει στα καμπς, τα οποία βρίσκονται συχνά σε απομακρυσμένα σημεία στην ενδοχώρα, να έχει αβίαστη πρόσβαση σε δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια και ψυχική περίθαλψη. Για παράδειγμα θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για τακτικές και φθηνές συγκοινωνίες προς όλες τις υπηρεσίες περίθαλψης, πρόσθετη κοινωνική υποστήριξη, συνοδείες και επαρκής διερμηνεία. Επίσης για να υπάρξει πραγματική ένταξη και εγκαθίδρυση σχέσεων στην κοινότητα, θα πρέπει να βρεθούν και να εφαρμοστούν λύσεις για μόνιμη στέγαση σε μη απομακρυσμένες περιοχές.
2.4.2- 2.4.3.Είναι σημαντικό το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό να εκπαιδεύεται συνεχώς, ώστε να είναι σε θέση να παρέχει εξειδικευμένη φροντίδα για τις συγκεκριμένες ανάγκες του πληθυσμού. Αυτό είναι απαραίτητο για την αύξηση της πρόσβασης στην υγεία και οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές αποτελούν κρίσιμο παράγοντα στο πλαίσιο αυτό. Επίσης η έμφυλη διάσταση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην πρόσληψη των τελευταίων, καθώς θα πρέπει να υπάρχουν αρκετές γυναίκες για την κάλυψη των αναγκών γυναικών ασθενών και ανηλίκων. Τέλος, για να διασφαλιστεί το απόρρητο και ο επαγγελματισμός αλλά και να αποκλειστεί η πιθανότητα σύγκρουσης συμφερόντων, είναι απολύτως απαραίτητο οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές να μην προέρχονται από τα καμπ ή τα ΚΥΤ.
Στο πλαίσιο των συναντήσεων της Ομάδας Ψυχικής Υγείας και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Θεσσαλονίκης, συστάθηκε, από τον Mάϊο του 2018, μια επιμέρους υποομάδα (VOT subgroup), με τη συμμετοχή φορέων που παρέχουν υπηρεσίες ιατρικής, ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης σε προσφυγικό πληθυσμό, με σκοπό να συζητηθούν θέματα που αφορούν τις ιδιαίτερες ανάγκες υποστήριξης των ανθρώπων που υπήρξαν θύματα βασανιστηρίων και άλλων μορφών βίας και κακοποίησης. Η υποομάδα αυτή στοχεύει στην ευαισθητοποίηση σε σχέση με τα ζητήματα που αφορούν την υποστήριξη των ατόμων αυτών, την ανάδειξη των προκλήσεων και των εμποδίων που συναντάμε, με απώτερο στόχο την ύπαρξη ενός δικτύου συντονισμού των υπηρεσιών που παρέχονται σε αυτά τα άτομα στην Βόρεια Ελλάδα.
Ορισμένα σημεία που κρίνεται σημαντικό να συμπεριληφθούν στον σχεδιασμό προγραμμάτων για την ανταπόκριση σε ανάγκες ιατρικής φροντίδας και αποκατάστασης ανθρώπων που έχουν υποστεί βασανισμό και άλλες μορφές βίας και κακοποίησης είναι τα παρακάτω:
• Η ανάγκη εξασφάλισης / επέκτασης κατάλληλων στεγαστικών προγραμμάτων και σταθερής κάλυψης των βασικών αναγκών διαβίωσης που αποτελεί και βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός πλαισίου υποστήριξης.
• Προτεραιοποίηση και επίσπευση των μακρών αναμονών σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ασύλου, ανάγκη εκπαίδευσης και εξειδικευμένης προσέγγισης από το προσωπικό των υπηρεσιών ασύλου για την αποφυγή του κινδύνου επανατραυματισμού.
• Η ανάγκη κάλυψης ιατρικών αναγκών αποκατάστασης, που συμπεριλαμβάνει τη δυνατότητα μακροπρόθεσμης ιατρικής φροντίδας και την ανταπόκριση σε εξειδικευμένες ανάγκες των ατόμων αυτών, όπως ψυχιατρική παρακολούθηση, φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία, οδοντιατρικές εργασίες κ.τ.λ.Η εξοικείωση με το σύστημα υγείας, η εξασφάλιση πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας περίθαλψης, η παροχή κατάλληλης διερμηνείας από εκπαιδευμένο προσωπικό, η αποφυγή μακράς αναμονής για τα ιατρικά ραντεβού, η προτεραιοποίηση στην πρόσβαση, η εξασφάλιση σταθερής παρακολούθησης κρίνονται αναγκαίες προϋποθέσεις για την ολοκληρωμένη φροντίδα αποκατάστασης.
• Η ανάγκη εξειδικευμένης προσέγγισης, ιδιαίτερα στις δημόσιες ιατρικές υπηρεσίες που μπορεί να επιτευχθεί μέσω συνεχιζόμενης εκπαίδευσης / ευαισθητοποίησης του προσωπικού, εποπτείας και συμβουλευτικής στο προσωπικό που ασχολείται με υποθέσεις ανθρώπων που έχουν υποστεί βασανισμό και άλλες μορφές βίας και κακοποίησης. Η αποτελεσματικότερη διασύνδεση μεταξύ των υπηρεσιών (Διεθνών οργανισμών, Μ.Κ.Ο. και των δημόσιων δομών υγείας σε Πρωτοβάθμιο και Δευτεροβάθμιο επίπεδο) μπορεί να επιτευχθεί μέσω της τοποθέτησης προσώπων αναφοράς στις κοινωνικές υπηρεσίες των δημόσιων δομών υγείας καθώς και τη δημιουργία δικτύου και θεσμοθετημένων συναντήσεων ανάμεσα σε δημόσιους φορείς και φορείς της κοινωνίας των πολιτών για τον συντονισμό των παρεχόμενων υπηρεσιών και την εξασφάλιση μακροπρόθεσμης και συνεχούς, σταθερής φροντίδας αποκατάστασης.
• Εφαρμογή διεπιστημονικής και ολιστικής προσέγγισης για την αποκατάσταση ατόμων που έχουν υποστεί βασανισμό ή άλλη μορφή βίας και κακοποίησης: Συνεργασία μεταξύ διεπιστημονικής ομάδας επαγγελματιών που παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής, νομικής, ψυχολογικής, ιατρικής φροντίδα (διαδικασία, που, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, βασίζεται και καθοδηγείται από τις αρχές του «Πρωτοκόλλου της Κωνσταντινούπολης» – εγχειριδίου για την αποτελεσματική διερεύνηση καταγγελιών βασανιστηρίων και τεκμηρίωσή τους καθώς και άλλων τρόπων σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας)
• Aναγκαιότητα εκπαίδευσης προσωπικού των φορέων που θα εμπλέκονται στην πρώτη υποδοχή και διερεύνηση περιπτώσεων ανθρώπων που έχουν υποστεί βασανισμό ή άλλη μορφή βίας και κακοποίησης και διεπιστημονική χρήση του Πρωτοκόλλου της Κωνσταντινούπολης από νομικές, κοινωνικές υπηρεσίες και επαγγελματίες υγείας κατά τη διερεύνηση και αξιολόγηση των βασανιστηρίων και άλλων μορφών βίας
• Διαμόρφωση παρεμβάσεων κοινωνικής ένταξης, ενδυνάμωσης, εκπαίδευσης, εθελοντισμού, εργασιακής αποκατάστασης.
Αναφέρεται ότι «Το Υπουργείο Υγείας… με φορέα υλοποίησης το ΚΕΕΛΠΝΟ, παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες που καλύπτουν τις υγειονομικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες των προσφύγων/γυναικών προσφύγων και των μεταναστών/μεταναστριών τόσο στην ηπειρωτική χώρα, όσο και στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου.». Δυστυχώς από την εμπειρία μας στο πεδίο γνωρίζουμε ότι οι υπηρεσίες που παρέχονται δεν καλύπτουν τις ανάγκες και μάλιστα υπάρχουν μεγάλα προβλήματα και κενά, τα οποία έχει παραδεχτεί και το αρμόδιο Υπουργείο. Η επέκταση των προγραμμάτων ιατρικής φροντίδας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης είναι απαραίτητη αν και αρκετές από τις δράσεις που προτείνονται είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν εντός του προτεινόμενου χρονικού πλαισίου καθώς λείπουν βασικές προϋποθέσεις υλοποίησης τους. Για παράδειγμα το πρόγραμμα του ΚΕΕΛΠΝΟ Philos 2 που θα συντονίσει την πλειοψηφία των προτεινόμενων δράσεων, προβλεπόταν να είχε ξεκινήσει αρκετούς μήνες νωρίτερα, παρόλα αυτά λόγω καθυστερήσεων πρόσληψης προσωπικού, παίρνει συνεχώς παρατάσεις. Δεδομένου ότι η εξασφάλιση της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας είναι κρίσιμης σημασίας, θεωρούμε ότι είναι σκόπιμο να περιληφθεί στην στρατηγική η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, ανεπαρκειών και εμποδίων και να εξειδικευτούν συγκεκριμένες ενέργειες (με τη διενέργεια άμεσης διαβούλευσης μεταξύ του Υπουργείου Υγείας και των άμεσα εμπλεκόμενων φορέων) για την άμεση αντιμετώπισή τους.
Συμπερίληψη του ΝΠΙΔ «ΕΠΑΝΟΔΟΣ» στο Μέτρο Πολιτικής 2.4 (σε όλες τις υποενότητες του μέτρου).
Συμπερίληψη του Ν.Π.Ι.Δ Επάνοδος στο πληροφοριακό σύστημα του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής.