Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, σε διαδικασίες πρώτης υποδοχής και ταυτοποίησης υποβάλλονται όλοι οι πολίτες τρίτων χωρών και οι ανιθαγενείς που εισέρχονται στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις.
Οι διαδικασίες υποδοχής περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την εξακρίβωση και καταγραφή των στοιχείων των εισερχομένων, τον ιατρικό τους έλεγχο και την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, την αξιολόγηση της πιθανής ευαλωτότητας, την ενημέρωσή τους για δικαιώματα και υποχρεώσεις σχετικά με την υπαγωγή είτε σε καθεστώς διεθνούς προστασίας είτε σε πρόγραμμα εθελούσιας επιστροφής, αλλά και για τη μέριμνα για όσους ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες (Ν. 4375/2016, άρθρο 9, παρ. 1).
Ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες ατόμων, για τις οποίες συντρέχουν και ειδικότερες ανάγκες υποδοχής (ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυοι, λεχωίδες, θύματα βασανιστηρίων-κακομεταχείρισης, ΑμεΑ, υπερήλικες, θύματα εμπορίας ανθρώπων, επιζήσαντες/-ήσασες έμφυλης βίας), είναι επιτακτική η ανάγκη υποστήριξης των δομών πρώτης υποδοχής και φιλοξενίας, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στον μεγάλης σημασίας ρόλο τους.
Δεδομένης της έντασης των προσφυγικών ροών που δέχεται η Χώρα και προκειμένου να διαφυλαχθούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και να εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωση (στέγη, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κ.λπ.) κατά την είσοδο των αιτούντων και αιτουσών διεθνούς προστασίας στην ελληνική κοινωνία, η παρούσα στρατηγική προβλέπει στην αναβάθμιση και υποστήριξη των διαδικασιών, των υπηρεσιών και δομών που σχετίζονται με την αρχική υποδοχή τους ως προαπαιτούμενο παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά για την επιτυχή προστασία και ένταξή τους.
Μέτρο Πολιτικής 1.1: Αναβάθμιση και υποστήριξη της λειτουργίας Ανοικτών Δομών Φιλοξενίας και Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.)
1.1.1 Δημιουργία πληροφοριακού συστήματος και παροχή κατάλληλου ηλεκτρονικού εξοπλισμού για την καταγραφή ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων των διαμενόντων
Η δράση έχει ως στόχο την παροχή ηλεκτρονικού εξοπλισμού σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας και τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος στο οποίο θα καταγράφονται και θα τηρούνται συστηματικά τα στοιχεία των εισερχομένων και διαμενόντων στις ανοιχτές δομές φιλοξενίας και τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, προκειμένου να είναι διαθέσιμα σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για τον προγραμματισμό και συνακόλουθη υλοποίηση δράσεων.
1.1.2 Στελεχιακή ενίσχυση διοικητικών και λειτουργικών υπηρεσιών των Ανοιχτών Δομών Φιλοξενίας και των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης
Η δράση αυτή αφορά στην ενίσχυση της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠ.Υ.Τ.) του Υ.ΜΕ.ΠΟ., και κυρίως των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), με ανθρώπινο δυναμικό, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερη η επιχειρησιακή τους ικανότητα στο πλαίσιο των διαδικασιών υποδοχής και ταυτοποίησης πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών που εισέρχονται στη χώρα.
1.1.3 Ενίσχυση υποδομών και βασικών υπηρεσιών για την ασφαλή και υγιεινή διαβίωση αιτούντων/αιτουσών και δικαιούχων διεθνούς προστασίας
Η δράση αφορά στην αναβάθμιση των υπηρεσιών σίτισης, καθαριότητας, κατάλληλων συνθηκών υγιεινής (λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των γυναικών και των ανηλίκων, ασυνόδευτων ή μη), συντήρησης των εγκαταστάσεων και υποδομών, την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων τους (δαπάνες ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτροδότησης, τηλεπικοινωνίες, ταχυδρομικά έξοδα κ.λπ.), καθώς επίσης και στην προμήθεια ειδών πρώτης ανάγκης και υγιεινής και στην διανομή τους στα άτομα που διαμένουν στις δομές και τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης.
Μέτρο Πολιτικής 1.2: Αναβάθμιση και ενίσχυση υπηρεσιών εξέτασης ασύλου
1.2.1 Ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας της Υπηρεσίας Ασύλου
Τα αιτήματα ένταξης σε καθεστώς διεθνούς προστασίας εξετάζονται σε πρώτο βαθμό από την Υπηρεσία Ασύλου. Η δράση αυτή αφορά στη διευκόλυνση της πρόσβασης των αιτούντων/αιτουσών διεθνούς προστασία στις διαδικασίες υποβολής και εξέτασης των αιτημάτων τους, κυρίως μέσω της ενίσχυσης της επιχειρησιακής ικανότητας της Υπηρεσίας Ασύλου με επιπλέον στελεχιακό δυναμικό, με στόχο την αύξηση του αριθμού των εξυπηρετούμενων και την επιτάχυνση της διαδικασίας εξέτασης των αιτημάτων.
1.2.2 Προγράμματα νομικής συνδρομής σε αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασία
Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία οι αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας δικαιούνται παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής, στο πλαίσιο της διοικητικής διαδικασίας σε δεύτερο βαθμό. Η νομική συνδρομή περιλαμβάνει τη σύνταξη και κατάθεση προσφυγής, παράσταση ενώπιον της αρμόδιας Επιτροπής Προσφυγών, εφόσον ο αιτών ή η αιτούσα κληθεί σε προφορική ακρόαση, τη σύνταξη και κατάθεση υπομνήματος και κάθε άλλου απαιτούμενου στοιχείου ή εγγράφου, καθώς και τη διαβούλευση με τον αιτούντα ή την αιτούσα για την προετοιμασία της υπόθεσής του.
Η δράση αφορά στην επέκταση της νομικής συνδρομής που παρέχεται κατά την εξέταση των αιτημάτων σε πρώτο βαθμό και σε ενδεχόμενη συνεργασία με Διεθνείς Οργανισμούς και Μ.Κ.Ο. που δραστηριοποιούνται στο εν λόγω πεδίο.
Μέτρο Πολιτικής 1.3: Αναβάθμιση δομών καθώς και επέκταση υπηρεσιών που παρέχονται σε ασυνόδευτους ανήλικους
1.3.1 Αναβάθμιση και ανακαίνιση υφιστάμενων κτιρίων για δημιουργία νέων δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Για τη φιλοξενία των ασυνόδευτων ανηλίκων λειτουργούν ειδικές δομές οι οποίες στοχεύουν στην παροχή ενός επαρκούς πλαισίου προστασίας και φροντίδας και στη σταδιακή προετοιμασία για την αυτονόμησή τους.
Η εν λόγω δράση αφορά στην αναβάθμιση και ανακαίνιση υφιστάμενων κτιρίων της Γενικής Γραμματείας Πρόνοιας και των εποπτευόμενων φορέων της, προκειμένου να λειτουργήσουν ως ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων, εξασφαλίζοντας παράλληλα τις απαραίτητες θέσεις για όλους και όλες τους δικαιούχους.
1.3.2 Επιχορήγηση φορέων για τη λειτουργία υφιστάμενων δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Όπως αναφέρθηκε, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που εισέρχονται ή εγκαταλείπονται στη χώρα, φιλοξενούνται σε αντίστοιχες Δομές, στις οποίες παρέχονται εξειδικευμένες υπηρεσίες ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του κάθε φιλοξενούμενου παιδιού. Μέχρι σήμερα, οι υφιστάμενες δομές λειτουργούν αφενός από κρατικούς φορείς και εποπτευόμενα από αυτούς νομικά πρόσωπα αφετέρου από Μ.Κ.Ο. και Διεθνείς Οργανισμούς.
Οι δομές φιλοξενίας θα πρέπει να διαθέτουν τις κτιριακές προδιαγραφές, τον εξοπλισμό και τη στελέχωση, ώστε να αποτελούν ένα επαρκές πλαίσιο προστασίας και φροντίδας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Προς την κατεύθυνση αυτή, κινείται η εν λόγω δράση, που έχει ως στόχο την επιχορήγηση της λειτουργίας των υφιστάμενων δομών, ώστε να εξασφαλίζεται η απαιτούμενη φροντίδα για τα ασυνόδευτα ανήλικα.
1.3.3 Πρόγραμμα υποστηριζόμενης στέγασης και διαβίωσης σε προστατευόμενα διαμερίσματα
Η δράση περιλαμβάνει ανάπτυξη ξενώνων υποστηριζόμενης (ημιαυτόνομης) διαβίωσης σε προστατευόμενα διαμερίσματα, τα οποία μπορούν να συνεισφέρουν στη διαδικασία επεξεργασίας των αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης ή απόκτησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Οι δομές αυτές θα παρέχουν εξειδικευμένη, υποστηρικτική ή επιβλεπόμενη στέγαση, καθώς και υπηρεσίες φροντίδας περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε ασυνόδευτους ανήλικους άνω των 16 ετών.
1.3.4 Πρόγραμμα για την επιτροπεία και σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις
Η δράση αφορά στη δημιουργία ενός συστήματος επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων, με στόχο την εξατομικευμένη φροντίδα και την αναγκαία εκπροσώπηση στην άσκηση των δικαιωμάτων τους.
Πρόκειται ουσιαστικά για δράση ενίσχυσης και προαγωγής του θεσμού της επιτροπείας, αφού στην πράξη αποδεικνύεται ότι ο ορισμός Επιτρόπου σε ασυνόδευτους ανήλικους και ασυνόδευτες ανήλικες έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στη διασφάλιση της σωματικής και ψυχικής τους υγείας, αλλά και στην ποιότητα των μελλοντικών επιλογών τους. Στην υλοποίηση της δράσης περιλαμβάνεται η διαδικασία επιμόρφωσης των κοινωνικών επιστημόνων που θα αναλάβουν το ρόλο του Επίτροπου Ανηλίκων καθώς και ενδεχόμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες προς αναβάθμιση του θεσμού.
1.3.5 Πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και αποκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων
Η δράση αφορά στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη και την ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας στις δομές φιλοξενίας που ήδη διαβιούν, καθώς και στην πρόληψη της ιδρυματοποίησής τους. Για το σκοπό αυτ,ό θα αναπτυχθούν εξειδικευμένα Κέντρα Ημέρας που θα διενεργούν επιτόπιες επισκέψεις στις δομές φιλοξενίας, ώστε να υποστηρίζονται οι επαγγελματίες των δομών, στη διαχείριση των ανηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Συμπληρωματικά, στο πλαίσιο της ίδιας δράσης θα αναπτυχθούν ξενώνες βραχείας παραμονής για την υποστήριξη των ασυνόδευτων και λοιπών ανηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας, με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης και την επανένταξη στις δομές φιλοξενίας και στην κοινότητα.
Μέτρο Πολιτικής 1.4: Ενίσχυση των παρεχόμενων υπηρεσιών στις υφιστάμενες δομές φιλοξενίας
1.4.1 Ενίσχυση των υπηρεσιών διερμηνείας και διαπολιτισμικής μεσολάβησης για αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας (ενήλικους και ασυνόδευτους ανήλικους)
Η δράση, η οποία ήδη υλοποιείται, αφορά την ενίσχυση των παρεχόμενων υπηρεσιών διερμηνείας και διαπολιτισμικής μεσολάβησης τόσο στο πλαίσιο των δομών φιλοξενίας, των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης και της Υπηρεσίας Ασύλου με στόχο την επίτευξη της αποτελεσματικότερης επικοινωνίας με τους αιτούντες και τις αιτούσες διεθνούς προστασίας και τους ασυνόδευτους ανήλικους καθώς και την εξασφάλιση της ισότιμης επικοινωνίας, της βελτιωμένης ενημέρωσης και της απομάκρυνσης τυχόν γλωσσικών και πολιτισμικών εμποδίων, που ενδέχεται να προκύπτουν λόγω των διαφορετικών πολιτισμικών αντιλήψεων και πρακτικών. Ανάλογα με το είδος των απαιτούμενων υπηρεσιών, η συγκεκριμένη δράση προβλέπει την ενίσχυση των υπηρεσιών διερμηνείας με φυσική παρουσία ή/και τηλεδιάσκεψη καθώς και την ενίσχυση των υπηρεσιών με γυναίκες διερμηνείς και διαμεσολαβήτριες.
1.4.2 Ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης
Η δράση, η οποία ήδη υλοποιείται, αφορά στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και ψυχοκοινωνικής στήριξης στους διαμένοντες στις δομές φιλοξενίας, οι οποίοι ανήκουν σε πολλές περιπτώσεις σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυοι, λεχωίδες, θύματα βασανιστηρίων-κακομεταχείρισης, ΑμεΑ, υπερήλικες, θύματα εμπορίας ανθρώπων, επιζήσαντες/επιζήσασες σεξουαλικής και έμφυλης βίας) και έχουν ιδιαίτερες ανάγκες υποδοχής και μεταχείρισης.
Αναφορικά μάλιστα με την αντιμετώπιση/πρόληψη των κινδύνων και συνεπειών της σεξουαλικής και έμφυλης βίας σε γυναίκες, παιδιά και άνδρες, η δράση έχει ως στόχους της: τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, τη βελτίωση του εντοπισμού των υποθέσεων και της διασύνδεση των φορέων, τη βελτίωση των μηχανισμών αναφοράς καθώς και των επαγγελματιών που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία.
1.4.3 Ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και αποκατάστασης ενηλίκων
Η δράση αφορά στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη ενηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας στις δομές φιλοξενίας που ήδη διαβιούν, καθώς και στην πρόληψη της ιδρυματοποίησής τους. Για το σκοπό αυτό θα αναπτυχθούν εξειδικευμένα Κέντρα Ημέρας που θα διενεργούν επιτόπιες επισκέψεις στις δομές φιλοξενίας, ώστε να υποστηρίζονται εκεί οι ενήλικες αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας, αλλά και οι επαγγελματίες που εργάζονται εκεί. Συμπληρωματικά, η δράση προβλέπει την ανάπτυξη οικοτροφείων μακράς/βραχείας παραμονής για την υποστήριξη των ενηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας, με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης και την επανένταξη στις δομές φιλοξενίας και στην κοινότητα.
Δυστυχώς ενώ στο παρόν κεφάλαιο προβλέπονται ορισμένες καλές πρακτικές που θα μπορούσαν να αποτελέσουν βάση για τη δημιουργία ενός οργανωμένου πλαισίου ένταξης, προβληματισμό δημιουργεί η πλήρης απουσία χρονοδιαγράμματος, πλαισίου εφαρμογής, αρμοδιοτήτων, χρηματοδότησης, αξιολόγησης και επανακαθορισμού των πραγματοποιούμενων δράσεων.
Επιπλέον, μέτρα που αφορούν στην κάλυψη βασικών αναγκών και την ενίσχυση των υποδομών, δεν μπορούν να αποτελούν απλά ένα μέρος της Εθνικής Στρατηγικής αλλά θα πρέπει να υλοποιηθούν άμεσα.1.1.2 – 1.1.4
Προτείνουμε την ύπαρξη φορέα παιδικής προστασίας είτε σε όλα τα ΚΥΤ, είτε στα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου, που θα προσφέρουν άμεση νομική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη και ενημέρωση στους ασυνόδευτους ανήλικους και θα μεριμνούν για την άμεση τοποθέτησή τους σε δομές φιλοξενίας . Ο/η ανήλικος/η πρέπει να πλαισιώνεται από ένα ενιαίο και ομαλά λειτουργικό σύστημα μέριμνας, με σκοπό την ένταξη του στην κοινωνία υποδοχής ή την συντομότερη δυνατή μεταφορά του σε άλλη χώρα της ΕΕ (στην περίπτωση που υφίσταται δυνατότητα διαδικασία επανένωσης).
1.2.2
Το πρόγραμμα νομικής συνδρομής σε δεύτερο βαθμό δεν μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένο και δεν παρέχει ουσιαστική υποστήριξη, καθώς ο/η δικηγόρος του μητρώου που ορίζεται στην κάθε υπόθεση έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει μόλις μια συνάντηση με τον προσφεύγοντα/ουσα με διερμηνέα. Επιπλέον, τις περισσότερες φορές η συνάντηση αυτή πραγματοποιείται αρκετούς μήνες πριν τη συζήτηση της προσφυγής με αποτέλεσμα ο/η δικηγόρος να μην έχει λάβει τις πιο πρόσφατες πληροφορίες από τον προσφεύγοντα/ουσα.
Αν προβλεφθεί και επέκταση του προγράμματος στον πρώτο βαθμό, ειδικότερα όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανήλικους, θα πρέπει να υλοποιηθεί με πολύ διαφορετικό σχεδιασμό με σκοπό τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και με τον καθορισμό πολλαπλών συναντήσεων προκειμένου να προετοιμασθεί και να υποστηριχθεί άρτια ο/η αιτών/ούσα παράλληλα με την υποστήριξη και τη συμβολή κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων καθώς και εκπαιδευμένων πολιτισμικών διαμεσολαβητών.
1.3.3.
Συμφωνούμε με την IRC, θα πρέπει να προβλεφθεί στην ημιαυτόνομη διαβίωση η προσθήκη των ασυνόδευτων ανηλίκων, οι οποίοι ακόμα, λόγω καθυστερήσεων της Υπηρεσίας Ασύλου, δεν έχουν καταγραφεί πλήρως και δεν έχουν καταθέσει αίτημα διεθνούς προστασίας.
Το πλαίσιο ημιαυτόνομης διαβίωσης για τις ηλικίες 16+ ,αν εφαρμοστεί και υλοποιηθεί σύμφωνα με τα προβλεπόμενα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα και με το παρεχόμενο υποστηρικτικό πλαίσιο, θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολύ καλή πρακτική ένταξης. Η έναρξη λειτουργίας δομών ημιαυτόνομης διαβίωσης πρέπει να περιλαμβάνει και τους ασυνόδευτους ανήλικους που κατά την διάρκεια της διαμονής τους στην Ελλάδα, ενηλικιώνονται και εξακολουθούν να χρειάζονται υποστήριξη και καθοδήγηση, με σκοπό την αυτόνομη διαβίωσή τους.
Η συγκεκριμένη ενότητα εστιάζει στη διαφύλαξη θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης κατά την είσοδο των αιτούντων στην ελληνική κοινωνία μέσω της «αναβάθμισης και υποστήριξης των διαδικασιών, των υπηρεσιών και δομών που σχετίζονται με την αρχική υποδοχή τους ως προαπαιτούμενο παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά για την επιτυχή προστασία και ένταξή τους». Η επιτυχία του συγκεκριμένου στόχου στην πράξη, εξαρτάται άμεσα από την αναθεώρηση της πολιτικής επιλογής συστηματικής επιβολής γεωγραφικού περιορισμού στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, κατόπιν της Κοινής Δήλωσης αρχηγών κρατών μελών και κυβερνήσεων ΕΕ-Τουρκίας. Ο μη επιμερισμός των αιτούντων άσυλο σε ολόκληρη τη χώρα και η άνιση συγκέντρωσή τους σε ορισμένες μόνο περιφέρειες καθιστά δυσχερέστερη κάθε προσπάθεια αναβάθμισης της πρώτης υποδοχής (βλ. και απόφαση 805/2018 Δ΄ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας με την οποία ακύρωσε την απόφαση 10464/31-5-2017 της προηγούμενης Διευθύντριας της Υπηρεσίας Ασύλου που επέβαλε γεωγραφικό περιορισμό).
Ακόμη, ως προς την εν λόγω ενότητα θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι αναφέρεται σε Ανοικτές Δομές Φιλοξενίας και Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, και όχι σε άλλες μορφές στέγασης, όπως η φιλοξενία μέσω ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων, ξενοδοχείων ή άλλων προσωρινών ή μόνιμων δομών φιλοξενίας, για τις οποίες επιφυλάσσεται η υλοποίηση προγραμμάτων μέσω της Αυτοδιοίκησης υπό τον επόμενο άξονα πολιτικής (3.6) και υπό το μέτρο πολιτικής 1.3. Ηδη όμως, και στο σημείο αυτό θα έπρεπε να τεθεί ότι η παροχή φιλοξενίας/ στέγασης θα έπρεπε να γίνει και υπό μορφές στέγασης, οι οποίες θα υποβοηθούν την ένταξη. Η αποκλειστική χρήση των ανοικτών δομών φιλοξενίας και των ΚΥΤ για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο θα πρέπει να αποφευχθεί σε κάθε περίπτωση, ιδιαίτερα ως στόχος μιας Εθνικής Στρατηγικής για την Ενταξη, η οποία εκκινεί ήδη από το στάδιο της Υποδοχής των μελλόντων να αναγνωρισθούν ως δικαιούχοι διεθνούς προστασίας. Τούτο, καθώς η ένταξη των δικαιούχων διεθνούς προστασίας μπορεί να υποβοηθηθεί μόνο μέσα από μοντέλα στέγασης, που τους φέρνουν σε μεγαλύτερη επαφή και διάδραση με το γηγενή πληθυσμό, και όχι σε ιδιαίτερους χώρους απομονωμένους από το λοιπό οικιστικό περιβάλλον, όπως ισχύει σήμερα στη μεγαλύτερη πλειοψηφία των ΚΥΤ και Ανοικτών Δομών Φιλοξενίας, αφήνοντας παράμερα και τις απαράδεκτες συνθήκες υποδοχής στα ΚΥΤ των νησιών του Ανατ. Αιγαίου.
Τα μέτρα πολιτικής 1.1, 1.2, 1.3 και 1.4 προϋποθέτουν την ύπαρξη ειδικού στρατηγικού σχεδιασμού, στη βάση του οποίου θα αναπτυχθεί η αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών. Η ενδεικτική αναφορά πιθανών χρηματοδοτικών εργαλείων στο Παράρτημα της Στρατηγικής δεν είναι αρκετή για την ανάπτυξη μίας βιώσιμης λύσης. Κρίνεται απαραίτητη η κατάρτιση συγκεκριμένης μεθοδολογίας η οποία θα περιλαμβάνει έγκαιρους μηχανισμούς πρόγνωσης αστάθμητων παραγόντων (κυρίως τις γεωπολιτικές εξελίξεις), τακτική επανεκτίμηση των χαρακτηριστικών των μετακινούμενων πληθυσμών και των ιδιαίτερων αναγκών προστασίας τους κ.α. Ειδάλλως, οι ανάγκες θα εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται αποσπασματικά.
Επιπλέον, ειδικότερα:
Για το μέτρο πολιτικής 1.1: Αναβάθμιση και λειτουργία Ανοικτών Δομών
Σχετικά με τη στέγαση, θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη και για τους χρήζοντες διεθνούς προστασίας οι οποίοι δεν έχουν υποβάλλει αίτημα, λόγω ιδίως των διοικητικών προσκομμάτων (π.χ. του συστήματος skype της Υπηρεσίας Ασύλου), έτσι ώστε να δύναται να παρέχεται στέγαση και συνθήκες υποδοχής και σε αυτή την περίπτωση, ιδιαίτερα δε σε οικογένειες και άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Για το μέτρο Πολιτικής 1.2: Αναβάθμιση και ενίσχυση υπηρεσιών εξέτασης ασύλου
1.2.1 Ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας της Υπηρεσίας Ασύλου
Πέρα από ενίσχυση με προσωπικό κρίνεται απαραίτητη και η υποχρεωτική συνεχής επιμόρφωση των χειριστών και του προσωπικού της ΥΑ σε σχέση με θέματα προστασίας των αιτούντων διεθνούς προστασίας και τον τρόπο διεξαγωγής των συνεντεύξεων.
1.2.2 Προγράμματα νομικής συνδρομής σε αιτούντες/σες διεθνή προστασία
Η επέκταση της νομικής συνδρομής οφείλει να επεκταθεί στον πρώτο βαθμό, στο σύνολο της διαδικασίας ασύλου, προβλέποντας όμως και επαρκή υποστήριξη της νομικής συνδρομής μέσω διερμηνείας και συνδρομής κοινωνικής υπηρεσίας, που δεν προβλέπει το παρόν σύστημα νομικής βοήθειας στο β΄ βαθμό.
Στο σημείο αυτό, θα άξιζε να αναφερθεί ότι θα έπρεπε να επιδιωχθεί η συσχέτιση με τις συνθήκες υποδοχής και των Προαναχωρησιακών Κέντρων κράτησης, όπου κρατούνται, ιδίως προσωρινά, αιτούντες άσυλο, οι οποίοι ουδεμία προστασία λαμβάνουν, παρότι μεγάλος αριθμός εξ αυτών, καθίστανται τελικά δικαιούχοι διεθνούς προστασίας. Θα έπρεπε έτσι ο άξονας της υποδοχής να περιλάβει και συνθήκες υποδοχής προς κρατούμενους αιτούντες διεθνή προστασία. Τούτο δε ισχύει ιδιαίτερα και για ασυνόδευτους ανηλίκους, οι οποίοι κρατούνται υπό τη μορφή της προστατευτικής φύλαξης.
Με ποια συγκεκριμένα μέτρα πρόκειται να υποστηριχθούν οι διαδικασίες, υπηρεσίες και δομές υποδοχής; Είναι αποδεκτό ότι πρέπει να παρθούν επείγοντα μέτρα, αλλά δεν υπάρχει σαφής στρατηγική για το πώς θα γίνει αυτό, ποια Υπουργεία και φορείς θα πρέπει να εμπλακούν και ποιος θα έχει την ευθύνη για την εφαρμογή της στρατηγικής. Για τα θύματα βίας/ βασανιστηρίων , για ανθρώπους που υποφέρουν από μετατραυματικό στρες κ.λπ., για γυναίκες έγκυες ή λεχώνες και για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, ποιες είναι οι συγκεκριμένες ανάγκες υποδοχής που έχουν προσδιοριστεί; Είναι απαραίτητο να παρασχεθούν περισσότερο λεπτομερείς και ακριβείς οδηγίες για το τι θα περιλαμβάνει η αναβάθμιση των δομών υποδοχής και στέγασης για ευάλωτα άτομα και ποιες θα είναι οι μίνιμουμ εγγυήσεις για τις ανάγκες των επιμέρους ευάλωτων ομάδων και συγκεκριμένα των θυμάτων βασανιστηρίων/ βίας, σεξουαλικής και άλλης και εκείνων που αντιμετωπίζουν ψυχικές ή σωματικές παθήσεις. Επίσης θα πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες οδηγίες ειδικά σχεδιασμένες για τον εντοπισμό π.χ. θυμάτων βασανιστηρίων ή βίας κατά τη διάρκεια της συνέντευξης ασύλου.
1.1.2 Το προσωπικό με το οποίο θα ενισχυθεί η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης και ιδίως τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης θα πρέπει να λάβει κατάλληλη εκπαίδευση μεταξύ άλλων και για να εντοπίζει θύματα βασανιστηρίων, βίας σεξουαλικής ή άλλης και άλλες ευάλωτες ομάδες και να επικοινωνεί μαζί τους με ευαισθησία. Η εκπαίδευση προς το σκοπό αυτό πρέπει να είναι συνεχής και να προβλεφθούν συστήματα ελέγχου για τη διασφάλιση τήρησής του.
1.1.3 Η στέγαση στα hotposts θα πρέπει να είναι επαρκής και κατάλληλη προς τις ανάγκες τους και να μη μένουν άνθρωποι σε τέντες ή σε rubhalls. Στα μέτρα βελτίωσης των συνθηκών είναι ζωτικής σημασίας η πρόβλεψη καθαρού τρεχούμενου και ζεστού νερού, νερού, θέρμανσης και κλιματισμού σε κάθε στεγαστική δομή. Παράλληλα τα ΚΥΤ δεν πρέπει να ξεπερνούν τη μέγιστη χωρητικότητά τους και προς το σκοπό αυτό θα πρέπει να υπάρχουν συνεχείς μεταφορές ανθρώπων σε κατάλληλες δομές στέγασης, ανθρώπινες, ασφαλείς και με εύκολη πρόσβαση στις απαραίτητες υπηρεσίες υγείας και ψυχικής υγείας και στην ενδοχώρα.
Τα είδη πρώτης ανάγκης θα πρέπει να παρέχονται από τα ΚΥΤ και όχι από τις ΜΚΟ.
1.2.1. Εκτός από την αύξηση του προσωπικού της Υπηρεσίας Ασύλου, όλο το προσωπικό, θα πρέπει να εκπαιδεύεται κατάλληλα και σε συνεχή βάση, ώστε να μπορεί να προσεγγίζει και να εντοπίζει ευάλωτες ομάδες, θύματα βασανιστηρίων, σεξουαλικής και άλλης βίας και να αναγνωρίζει τις βασικές τους ανάγκες, τις εμπειρίες τους, την πιθανότητα τραύματος και την διστακτικότητα ή αδυναμία να μιλήσουν ανά πάσα στιγμή για το παρελθόν τους. Η επιτάχυνση της εξέτασης των αιτημάτων δεν θα πρέπει να γίνεται εις βάρος μιας δίκαιης διαδικασίας.
1.4.2 Ζωτικής σημασίας για όσους υποφέρουν από σοβαρές ευαλωτότητες αλλά και για οποιονδήποτε με προβλήματα ψυχικής υγείας για την αποφυγή περαιτέρω χειροτέρευσης της υγείας του πληθυσμού. Το ΚΕΕΛΠΝΟ πρέπει να προσλάβει μόνιμο και πολύ καλά εκπαιδευμένο προσωπικό ψυχικής υγείας, ψυχιάτρους, παιδοψυχολόγους και παιδοψυχιάτρους για να διασφαλιστεί η επίτευξη αυτού του σκοπού.
Εξειδικευμένο και κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό πρέπει να φροντίζει τους ανθρώπους με σοβαρά ψυχικά νοσήματα (ψυχώσεις, μετατραυματικό στρες κ.λπ.) και τα θύματα βασανιστηρίων και σοβαρών μορφών βίας. Ψυχιατρικά φάρμακα πρέπει να είναι επίσης διαθέσιμα και να χορηγούνται ανάλογα με τις ανάγκες. Πρέπει να γίνει συνείδηση η ανάγκη για κατάλληλη, ασφαλή στέγαση και ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες και ιδιαίτερα για την αποκατάσταση ευάλωτων ομάδων και θυμάτων βασανιστηρίων. Εξάλλου η κατάλληλη στέγαση και γενικότερα οι επαρκείς συνθήκες διαβίωσης αποτελούν διεθνή υποχρέωση της χώρας σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία περί Υποδοχής.
Ποια συγκεκριμένα μέτρα πρόκειται να παρθούν για την υποστήριξη των διαδικασιών, υπηρεσιών και δομών υποδοχής; Είναι προφανές ότι πρέπει να παρθούν επείγοντα μέτρα, αλλά δεν αναφέρεται μια σαφής στρατηγική για το πώς θα γίνει αυτό, ποια Υπουργεία και φορείς θα πρέπει να εμπλακούν και ποιος θα έχει την ευθύνη για την εφαρμογή της στρατηγικής. Για τα θύματα βίας/ βασανιστηρίων , για ανθρώπους που υποφέρουν από μετατραυματικό στρες κ.λπ., για γυναίκες έγκυες ή λεχώνες και για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, ποιες είναι οι συγκεκριμένες ανάγκες υποδοχής που έχουν προσδιοριστεί; Είναι απαραίτητο να παρασχεθούν περισσότερο λεπτομερείς και ακριβείς οδηγίες για το τι θα περιλαμβάνει η αναβάθμιση των δομών υποδοχής και στέγασης για ευάλωτα άτομα και ποιες θα είναι οι μίνιμουμ εγγυήσεις για τις ανάγκες των ευάλωτων ομάδων και συγκεκριμένα των θυμάτων βασανιστηρίων/ βίας, σεξουαλικής και άλλης και των σωματικά ή ψυχικά ασθενών. Επίσης θα πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες οδηγίες ειδικά σχεδιασμένες για τον εντοπισμό π.χ. θυμάτων βασανιστηρίων ή βίας κατά τη διάρκεια της συνέντευξης ασύλου.
Η στελέχωση των Ανοικτών Δομών Φιλοξενίας, των ΚΥΤ και των υπηρεσιών εξέτασης ασύλου χρειάζεται να γίνεται κατά το δυνατόν με εξειδικευμένο προσωπικό.
1.3.5. Κρίνεται ασαφές το πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Ημέρας για τα οποία θεωρούμε δόκιμο να προστεθεί ο όρος Κινητή Μονάδα που ταιριάζει περισσότερο με την περιγραφή του ρόλου τους. Πιο συγκεκριμένα, με ποιο τρόπο θα μπορούσε το προσωπικό που θα τα στελεχώσει να υποστηρίξει σταθερά και συστηματικά και όχι αποσπασματικά προσωπικό και επωφελούμενους σε δομές, όπου κρίνεται απαραίτητη η πολύ καλή γνώση των προκλήσεων και των αναγκών που υπάρχουν.
1.4.2 Γίνεται αναφορά στην ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, ωστόσο δεν αναφέρονται οι υπηρεσίες που παρέχονται, καθώς επίσης απουσιάζουν οι προτάσεις/τα μέτρα που θα συμβάλλουν στην περαιτέρω ενίσχυσή τους. Επιπρόσθετα, αναφορικά με τη βελτίωση της διαχείρισης ευάλωτων περιπτώσεων απουσιάζουν συγκεκριμένες προτάσεις διαχείρισης των προκλήσεων που εντοπίζονται στη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων. Οι προκλήσεις αυτές υπάρχουν ήδη και προτείνεται η συγκεκριμένη Στρατηγική να περιλαμβάνει μέτρα για τη διαχείρισή τους.
1.4.3. Αντίστοιχο σχόλιο με αυτό που αναφέρεται στην παράγραφο 1.3.5.
Σύμφωνα με το μέτρο πολιτικής 1.2.2, καλωσορίζουμε τη δράση επέκτασης της δωρεάν νομικής συνδρομής σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ασύλου, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης αιτημάτων ασύλου σε πρώτο βαθμό, σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς και Μ.Κ.Ο. που παρέχουν νομική βοήθεια. Η παροχή νομικής συνδρομής στον πρώτο βαθμό είναι κομβικής σημασίας τόσο για την αρτιότητα και πληρότητα του αιτήματος ασύλου όσο και για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των αιτουσών/αιτούντων καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Αναφορικά με το εθνικό πλαίσιο για παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής στο δεύτερο βαθμό, η οποία είναι υποχρεωτική σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, τονίζουμε την ανάγκη επαρκούς και έγκαιρης στελέχωσης του Μητρώου Δικηγόρων της Υπηρεσίας Ασύλου.
Μέτρο πολιτικής 1.2.2.Προγράμματα νομικής συνδρομής σε αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας- σελ 42
Είναι θετική η αναφορά για επέκταση της παροχής νομικής συνδρομής στο σύνολο της διαδικασίας ασύλου, αλλά θα πρέπει να υπάρχει και η μέριμνα για παροχή νομικής συνδρομής και για τους αναγνωρισμένους πρόσφυγες και για τους μετανάστες, τουλάχιστον για όσους είναι άποροι ή ανήκουν σε κάποια ευάλωτη ομάδα. Σημειώνεται ότι το άνω κενό δεν μπορεί να καλύψει το σύστημα παροχής νομικής βοήθειας από τα Δικαστήρια, λόγω έλλειψης πρόβλεψης υπηρεσιών διερμηνείας, και κοινωνικών υπηρεσιών για την πρόσβασή τους στο σύστημα αυτό.
1.4.1. Οι θέσεις για διερμηνείς σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών θα πρέπει να είναι περισσότερες. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει 1 διερμηνέας για 30 παιδιά.
1.3.1. Σε ένα σχέδιο ενσωμάτωσης δε γίνεται να μιλάμε για ξενώνες που κατεξοχήν δεν οδηγούν στην ενσωμάτωση. Είναι μια απαρχαιωμένη πρακτική, ιδρυματικού τύπου η οποία θα πρέπει να υπάρχει σε περιορισμένο βαθμό και να έχει βραχεία διάρκεια, λειτουργώντας ως μεταβατικό στάδιο.
1.3.2. Επίσης, όσον αφορά τους ξενώνες ανηλίκων, γνωρίζοντας τις προϋποθέσεις του AMIF, δε γίνεται να μιλάμε για προδιαγραφές και επαρκές πλαίσιο προστασίας, όταν το προσωπικό που χρηματοδοτείται δεν είναι επαρκές και δεν ακολουθεί σε καμία περίπτωση τις διεθνείς προδιαγραφές για την προστασία των παιδιών.
1.3.3. Σίγουρα η υποστηριζόμενη διαβίωση είναι ι δανική για την ένταξη των 16+. Εδώ όμως, δεν αναφέρεται καθόλου η αρμοδιότητα, ο συντονισμός, το χρονοδιάγραμμα, αξιολόγηση κ.λ.π. Επίσης, να γίνει πιο ξεκάθαρο ότι η υποστηριζόμενη διαβίωση θα αφορά σε όλα τα ασυνόδευτα που αιτούνται άσυλο, οικογενειακή επανένωση ή ακόμα και αυτά με υπηρεσιακό σημείωμα που δεν έχουν ακόμα προχωρήσει σε καταγραφή.