Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, σε διαδικασίες πρώτης υποδοχής και ταυτοποίησης υποβάλλονται όλοι οι πολίτες τρίτων χωρών και οι ανιθαγενείς που εισέρχονται στη χώρα χωρίς τις νόμιμες διατυπώσεις.
Οι διαδικασίες υποδοχής περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την εξακρίβωση και καταγραφή των στοιχείων των εισερχομένων, τον ιατρικό τους έλεγχο και την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, την αξιολόγηση της πιθανής ευαλωτότητας, την ενημέρωσή τους για δικαιώματα και υποχρεώσεις σχετικά με την υπαγωγή είτε σε καθεστώς διεθνούς προστασίας είτε σε πρόγραμμα εθελούσιας επιστροφής, αλλά και για τη μέριμνα για όσους ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες (Ν. 4375/2016, άρθρο 9, παρ. 1).
Ιδιαίτερα για τις ευάλωτες ομάδες ατόμων, για τις οποίες συντρέχουν και ειδικότερες ανάγκες υποδοχής (ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυοι, λεχωίδες, θύματα βασανιστηρίων-κακομεταχείρισης, ΑμεΑ, υπερήλικες, θύματα εμπορίας ανθρώπων, επιζήσαντες/-ήσασες έμφυλης βίας), είναι επιτακτική η ανάγκη υποστήριξης των δομών πρώτης υποδοχής και φιλοξενίας, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στον μεγάλης σημασίας ρόλο τους.
Δεδομένης της έντασης των προσφυγικών ροών που δέχεται η Χώρα και προκειμένου να διαφυλαχθούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και να εξασφαλιστεί η αξιοπρεπής διαβίωση (στέγη, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κ.λπ.) κατά την είσοδο των αιτούντων και αιτουσών διεθνούς προστασίας στην ελληνική κοινωνία, η παρούσα στρατηγική προβλέπει στην αναβάθμιση και υποστήριξη των διαδικασιών, των υπηρεσιών και δομών που σχετίζονται με την αρχική υποδοχή τους ως προαπαιτούμενο παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά για την επιτυχή προστασία και ένταξή τους.
Μέτρο Πολιτικής 1.1: Αναβάθμιση και υποστήριξη της λειτουργίας Ανοικτών Δομών Φιλοξενίας και Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.)
1.1.1 Δημιουργία πληροφοριακού συστήματος και παροχή κατάλληλου ηλεκτρονικού εξοπλισμού για την καταγραφή ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων των διαμενόντων
Η δράση έχει ως στόχο την παροχή ηλεκτρονικού εξοπλισμού σε ανοιχτές δομές φιλοξενίας και τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος στο οποίο θα καταγράφονται και θα τηρούνται συστηματικά τα στοιχεία των εισερχομένων και διαμενόντων στις ανοιχτές δομές φιλοξενίας και τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, προκειμένου να είναι διαθέσιμα σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για τον προγραμματισμό και συνακόλουθη υλοποίηση δράσεων.
1.1.2 Στελεχιακή ενίσχυση διοικητικών και λειτουργικών υπηρεσιών των Ανοιχτών Δομών Φιλοξενίας και των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης
Η δράση αυτή αφορά στην ενίσχυση της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠ.Υ.Τ.) του Υ.ΜΕ.ΠΟ., και κυρίως των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.), με ανθρώπινο δυναμικό, προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερη η επιχειρησιακή τους ικανότητα στο πλαίσιο των διαδικασιών υποδοχής και ταυτοποίησης πολιτών τρίτων χωρών και ανιθαγενών που εισέρχονται στη χώρα.
1.1.3 Ενίσχυση υποδομών και βασικών υπηρεσιών για την ασφαλή και υγιεινή διαβίωση αιτούντων/αιτουσών και δικαιούχων διεθνούς προστασίας
Η δράση αφορά στην αναβάθμιση των υπηρεσιών σίτισης, καθαριότητας, κατάλληλων συνθηκών υγιεινής (λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες των γυναικών και των ανηλίκων, ασυνόδευτων ή μη), συντήρησης των εγκαταστάσεων και υποδομών, την κάλυψη των λειτουργικών εξόδων τους (δαπάνες ύδρευσης, αποχέτευσης και ηλεκτροδότησης, τηλεπικοινωνίες, ταχυδρομικά έξοδα κ.λπ.), καθώς επίσης και στην προμήθεια ειδών πρώτης ανάγκης και υγιεινής και στην διανομή τους στα άτομα που διαμένουν στις δομές και τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης.
Μέτρο Πολιτικής 1.2: Αναβάθμιση και ενίσχυση υπηρεσιών εξέτασης ασύλου
1.2.1 Ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας της Υπηρεσίας Ασύλου
Τα αιτήματα ένταξης σε καθεστώς διεθνούς προστασίας εξετάζονται σε πρώτο βαθμό από την Υπηρεσία Ασύλου. Η δράση αυτή αφορά στη διευκόλυνση της πρόσβασης των αιτούντων/αιτουσών διεθνούς προστασία στις διαδικασίες υποβολής και εξέτασης των αιτημάτων τους, κυρίως μέσω της ενίσχυσης της επιχειρησιακής ικανότητας της Υπηρεσίας Ασύλου με επιπλέον στελεχιακό δυναμικό, με στόχο την αύξηση του αριθμού των εξυπηρετούμενων και την επιτάχυνση της διαδικασίας εξέτασης των αιτημάτων.
1.2.2 Προγράμματα νομικής συνδρομής σε αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασία
Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία οι αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας δικαιούνται παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής, στο πλαίσιο της διοικητικής διαδικασίας σε δεύτερο βαθμό. Η νομική συνδρομή περιλαμβάνει τη σύνταξη και κατάθεση προσφυγής, παράσταση ενώπιον της αρμόδιας Επιτροπής Προσφυγών, εφόσον ο αιτών ή η αιτούσα κληθεί σε προφορική ακρόαση, τη σύνταξη και κατάθεση υπομνήματος και κάθε άλλου απαιτούμενου στοιχείου ή εγγράφου, καθώς και τη διαβούλευση με τον αιτούντα ή την αιτούσα για την προετοιμασία της υπόθεσής του.
Η δράση αφορά στην επέκταση της νομικής συνδρομής που παρέχεται κατά την εξέταση των αιτημάτων σε πρώτο βαθμό και σε ενδεχόμενη συνεργασία με Διεθνείς Οργανισμούς και Μ.Κ.Ο. που δραστηριοποιούνται στο εν λόγω πεδίο.
Μέτρο Πολιτικής 1.3: Αναβάθμιση δομών καθώς και επέκταση υπηρεσιών που παρέχονται σε ασυνόδευτους ανήλικους
1.3.1 Αναβάθμιση και ανακαίνιση υφιστάμενων κτιρίων για δημιουργία νέων δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Για τη φιλοξενία των ασυνόδευτων ανηλίκων λειτουργούν ειδικές δομές οι οποίες στοχεύουν στην παροχή ενός επαρκούς πλαισίου προστασίας και φροντίδας και στη σταδιακή προετοιμασία για την αυτονόμησή τους.
Η εν λόγω δράση αφορά στην αναβάθμιση και ανακαίνιση υφιστάμενων κτιρίων της Γενικής Γραμματείας Πρόνοιας και των εποπτευόμενων φορέων της, προκειμένου να λειτουργήσουν ως ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων, εξασφαλίζοντας παράλληλα τις απαραίτητες θέσεις για όλους και όλες τους δικαιούχους.
1.3.2 Επιχορήγηση φορέων για τη λειτουργία υφιστάμενων δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων
Όπως αναφέρθηκε, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που εισέρχονται ή εγκαταλείπονται στη χώρα, φιλοξενούνται σε αντίστοιχες Δομές, στις οποίες παρέχονται εξειδικευμένες υπηρεσίες ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες του κάθε φιλοξενούμενου παιδιού. Μέχρι σήμερα, οι υφιστάμενες δομές λειτουργούν αφενός από κρατικούς φορείς και εποπτευόμενα από αυτούς νομικά πρόσωπα αφετέρου από Μ.Κ.Ο. και Διεθνείς Οργανισμούς.
Οι δομές φιλοξενίας θα πρέπει να διαθέτουν τις κτιριακές προδιαγραφές, τον εξοπλισμό και τη στελέχωση, ώστε να αποτελούν ένα επαρκές πλαίσιο προστασίας και φροντίδας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Προς την κατεύθυνση αυτή, κινείται η εν λόγω δράση, που έχει ως στόχο την επιχορήγηση της λειτουργίας των υφιστάμενων δομών, ώστε να εξασφαλίζεται η απαιτούμενη φροντίδα για τα ασυνόδευτα ανήλικα.
1.3.3 Πρόγραμμα υποστηριζόμενης στέγασης και διαβίωσης σε προστατευόμενα διαμερίσματα
Η δράση περιλαμβάνει ανάπτυξη ξενώνων υποστηριζόμενης (ημιαυτόνομης) διαβίωσης σε προστατευόμενα διαμερίσματα, τα οποία μπορούν να συνεισφέρουν στη διαδικασία επεξεργασίας των αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης ή απόκτησης καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Οι δομές αυτές θα παρέχουν εξειδικευμένη, υποστηρικτική ή επιβλεπόμενη στέγαση, καθώς και υπηρεσίες φροντίδας περίθαλψης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε ασυνόδευτους ανήλικους άνω των 16 ετών.
1.3.4 Πρόγραμμα για την επιτροπεία και σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις
Η δράση αφορά στη δημιουργία ενός συστήματος επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων, με στόχο την εξατομικευμένη φροντίδα και την αναγκαία εκπροσώπηση στην άσκηση των δικαιωμάτων τους.
Πρόκειται ουσιαστικά για δράση ενίσχυσης και προαγωγής του θεσμού της επιτροπείας, αφού στην πράξη αποδεικνύεται ότι ο ορισμός Επιτρόπου σε ασυνόδευτους ανήλικους και ασυνόδευτες ανήλικες έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στη διασφάλιση της σωματικής και ψυχικής τους υγείας, αλλά και στην ποιότητα των μελλοντικών επιλογών τους. Στην υλοποίηση της δράσης περιλαμβάνεται η διαδικασία επιμόρφωσης των κοινωνικών επιστημόνων που θα αναλάβουν το ρόλο του Επίτροπου Ανηλίκων καθώς και ενδεχόμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες προς αναβάθμιση του θεσμού.
1.3.5 Πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και αποκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων
Η δράση αφορά στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη και την ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας στις δομές φιλοξενίας που ήδη διαβιούν, καθώς και στην πρόληψη της ιδρυματοποίησής τους. Για το σκοπό αυτ,ό θα αναπτυχθούν εξειδικευμένα Κέντρα Ημέρας που θα διενεργούν επιτόπιες επισκέψεις στις δομές φιλοξενίας, ώστε να υποστηρίζονται οι επαγγελματίες των δομών, στη διαχείριση των ανηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Συμπληρωματικά, στο πλαίσιο της ίδιας δράσης θα αναπτυχθούν ξενώνες βραχείας παραμονής για την υποστήριξη των ασυνόδευτων και λοιπών ανηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας, με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης και την επανένταξη στις δομές φιλοξενίας και στην κοινότητα.
Μέτρο Πολιτικής 1.4: Ενίσχυση των παρεχόμενων υπηρεσιών στις υφιστάμενες δομές φιλοξενίας
1.4.1 Ενίσχυση των υπηρεσιών διερμηνείας και διαπολιτισμικής μεσολάβησης για αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας (ενήλικους και ασυνόδευτους ανήλικους)
Η δράση, η οποία ήδη υλοποιείται, αφορά την ενίσχυση των παρεχόμενων υπηρεσιών διερμηνείας και διαπολιτισμικής μεσολάβησης τόσο στο πλαίσιο των δομών φιλοξενίας, των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης και της Υπηρεσίας Ασύλου με στόχο την επίτευξη της αποτελεσματικότερης επικοινωνίας με τους αιτούντες και τις αιτούσες διεθνούς προστασίας και τους ασυνόδευτους ανήλικους καθώς και την εξασφάλιση της ισότιμης επικοινωνίας, της βελτιωμένης ενημέρωσης και της απομάκρυνσης τυχόν γλωσσικών και πολιτισμικών εμποδίων, που ενδέχεται να προκύπτουν λόγω των διαφορετικών πολιτισμικών αντιλήψεων και πρακτικών. Ανάλογα με το είδος των απαιτούμενων υπηρεσιών, η συγκεκριμένη δράση προβλέπει την ενίσχυση των υπηρεσιών διερμηνείας με φυσική παρουσία ή/και τηλεδιάσκεψη καθώς και την ενίσχυση των υπηρεσιών με γυναίκες διερμηνείς και διαμεσολαβήτριες.
1.4.2 Ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης
Η δράση, η οποία ήδη υλοποιείται, αφορά στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και ψυχοκοινωνικής στήριξης στους διαμένοντες στις δομές φιλοξενίας, οι οποίοι ανήκουν σε πολλές περιπτώσεις σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (ασυνόδευτοι ανήλικοι, έγκυοι, λεχωίδες, θύματα βασανιστηρίων-κακομεταχείρισης, ΑμεΑ, υπερήλικες, θύματα εμπορίας ανθρώπων, επιζήσαντες/επιζήσασες σεξουαλικής και έμφυλης βίας) και έχουν ιδιαίτερες ανάγκες υποδοχής και μεταχείρισης.
Αναφορικά μάλιστα με την αντιμετώπιση/πρόληψη των κινδύνων και συνεπειών της σεξουαλικής και έμφυλης βίας σε γυναίκες, παιδιά και άνδρες, η δράση έχει ως στόχους της: τη συνεργασία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, τη βελτίωση του εντοπισμού των υποθέσεων και της διασύνδεση των φορέων, τη βελτίωση των μηχανισμών αναφοράς καθώς και των επαγγελματιών που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία.
1.4.3 Ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και αποκατάστασης ενηλίκων
Η δράση αφορά στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη ενηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας στις δομές φιλοξενίας που ήδη διαβιούν, καθώς και στην πρόληψη της ιδρυματοποίησής τους. Για το σκοπό αυτό θα αναπτυχθούν εξειδικευμένα Κέντρα Ημέρας που θα διενεργούν επιτόπιες επισκέψεις στις δομές φιλοξενίας, ώστε να υποστηρίζονται εκεί οι ενήλικες αιτούντες και αιτούσες διεθνούς προστασίας, αλλά και οι επαγγελματίες που εργάζονται εκεί. Συμπληρωματικά, η δράση προβλέπει την ανάπτυξη οικοτροφείων μακράς/βραχείας παραμονής για την υποστήριξη των ενηλίκων με προβλήματα ψυχικής υγείας, με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης και την επανένταξη στις δομές φιλοξενίας και στην κοινότητα.