Αρχική Δημόσια διαβούλευση για το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ)Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ)Σχόλιο του χρήστη Ελίνα Παλιού | 16 Δεκεμβρίου 2019, 10:30
  • Σχόλιο του χρήστη 'Ελίνα Παλιού' | 16 Δεκεμβρίου 2019, 10:30

    ΟΡΘΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Σχόλια Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας επί του «Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα» Σε σχέση με το «Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα» (στο εξής, «ΕΣΕΚ») του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (στο εξής, «ΥΠΕΝ»), το οποίο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση στις 28.11.2019 και μέχρι τις 16.12.2019, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (στο εξής, «Ορνιθολογική») έχει τα ακόλουθα σχόλια. Η Ορνιθολογική αναγνωρίζει ότι είναι αναγκαία η ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (στο εξής, «ΑΠΕ»), ως μέτρο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, κάλυψης των ενεργειακών αναγκών αλλά και των τυπικών υποχρεώσεων της χώρας. Εντούτοις, κάθε μέτρο που λαμβάνεται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν θα πρέπει να διακυβεύει την εκπλήρωση των εθνικών και διεθνών στόχων διατήρησης της βιοποικιλότητας. Τούτο για τον πρόσθετο λόγο ότι, σύμφωνα με το ΕΣΕΚ, η εγκατεστημένη ισχύς των ΑΣΠΗΕ έως το 2030 προβλέπεται να ανέλθει σε 7 GW, από 2,7 GW που είναι σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΕ σύμφωνα με τη Συμφωνία των Παρισίων του 2015 για την Κλιματική Αλλαγή, έχει δεσμευτεί να διασφαλίσει την ακεραιότητα του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας όταν λαμβάνει μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδόσει κατευθυντήριες οδηγίες για το πώς οι εταιρείες στον τομέα της αιολικής ενέργειας θα συμμορφώνονται με τις οδηγίες 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους και 2009/147 για τα άγρια πτηνά. Ι. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις 1. Πρώτον, η Ορνιθολογική επισημαίνει ότι δεν είναι σαφής η νομική δεσμευτικότητα του ΕΣΕΚ. Αν και στο ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι στόχος του είναι να χρησιμοποιείται «ως το εθνικό σχέδιο αναφοράς για όλα τα αναπτυξιακά προγράμματα των εθνικών φορέων και οργανισμών σε θέματα ενέργειας και κλίματος και να λαμβάνεται υπόψη στη διαμόρφωση στρατηγικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων σε όλους τους κλάδους της οικονομίας» (βλ. σελ. 79), δεν προκύπτει ότι αυτό θα ενταχθεί στο πλαίσιο ενός νομικά δεσμευτικού κειμένου (νόμος, προεδρικό διάταγμα, υπουργική απόφαση) ή θα παραμείνει ένα κείμενο κατευθύνσεων άνευ νομικής δεσμευτικότητας. 2. Δεύτερον, σε ορισμένα σημεία του ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι στόχος του είναι η ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα παράλληλα με την προστασία του περιβάλλοντος (σελ. 5, 29, 111), καθώς και ότι το ΕΣΕΚ ενσωματώνει «το όραμα της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει θέματα προστασίας του περιβάλλοντος σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα» (σελ. 32). Η Ορνιθολογική εκφράζει την ικανοποίησή της για την εξαγγελία αυτή, αλλά αναμένει να δει το πώς αυτή θα υλοποιηθεί κατά την εξειδίκευση των δράσεων του ΕΣΕΚ, ιδίως όσον αφορά το πλαίσιο χωροθέτησης των ΑΠΕ και την απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας που επίσης εξαγγέλλονται στο ΕΣΕΚ. 3. Τρίτον, στο ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι «Στο πλαίσιο του παρόντος εθνικού σχεδίου αναπτύχθηκε ειδική μεθοδολογική προσέγγιση με σκοπό την εκτίμηση των κοινωνικο-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την υλοποίηση των μέτρων πολιτικής για την επίτευξη των εθνικών στόχων σε ποσοτικούς όρους» (βλ. σελ. 290). Εντούτοις, δεν περιέχεται ούτε στο ΕΣΕΚ ούτε στα παραρτήματά του η παρουσίαση της «ειδικής μεθοδολογικής προσέγγισης» που χρησιμοποιήθηκε και επί της οποίας βασίστηκαν οι προτάσεις του ΕΣΕΚ. Ακόμη, δεν περιέχεται ούτε στο ΕΣΕΚ ούτε στα παραρτήματά του η ανάλυση ειδικώς των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τα μέτρα πολιτικής που προτείνονται. Η παράλειψη αυτή είναι ουσιώδους σημασίας, διότι το σύνολο των προτεινόμενων μέτρων και ιδίως όσων αφορούν τις τεχνολογίες ΑΠΕ – η εγκατεστημένη ισχύς των οποίων υπερδιπλασιάζεται με το ΕΣΕΚ – έχουν ή αναμένεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Κατά την Ορνιθολογική, δεν νοείται ένα κείμενο εθνικής στρατηγικής να αναγγέλλει την ύπαρξη ανάλυσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αλλά η ανάλυση αυτή να μην δημοσιοποιείται ούτε να τίθεται υπό διαβούλευση. 4. Η Ορνιθολογική θα σχολιάσει τα ακόλουθα τμήματα του ΕΣΕΚ: ΙΙ) Αναμόρφωση του αδειοδοτικού και χωροταξικού πλαισίου, ΙΙΙ) Θαλάσσιους ΑΣΠΗΕ, IV) Εθνικοί στόχοι και επιδιώξεις για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΙΙ. Επί της αναμόρφωσης του αδειοδοτικού και χωροταξικού πλαισίου 5. Στις σελ. 105-135 του ΕΣΕΚ παρουσιάζεται η στρατηγική του ΥΠΕΝ σε σχέση με το αδειοδοτικό και χωροταξικό πλαίσιο των ΑΠΕ. Συγκεκριμένα: 6. Όσον αφορά το χωροταξικό πλαίσιο, στο ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι θα καταστούν εκ των προτέρων γνωστές με σαφήνεια και διαφάνεια οι κατηγορίες περιοχών στις οποίες αποκλείεται εν όλω ή εν μέρει η εγκατάσταση ΑΣΠΗΕ ή είναι κατάλληλες για την εγκατάσταση έργων ΑΠΕ και ότι θα καθορισθούν οι προϋποθέσεις εγκατάστασης, λαμβάνοντας υπόψη κριτήρια όπως η φυσιογνωμία, η περιβαλλοντική προστασία, η φέρουσα ικανότητα και οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες κάθε περιοχής εγκατάστασης. 7. Σε σχέση με τις αναφορές του ΕΣΕΚ για το χωροταξικό πλαίσιο, η Ορνιθολογική έχει τα ακόλουθα σχόλια: 8. Πρώτον, αν και είναι θετική η αναφορά ότι για την αναμόρφωση του χωροταξικού πλαισίου των ΑΠΕ θα «ληφθούν υπόψη» κριτήρια περιβαλλοντικής προστασίας, η αναφορά αυτή είναι όλως αόριστη. 9. Η Ορνιθολογική υποστηρίζει ότι η επιλογή της θέσης εγκατάστασης των αιολικών πάρκων είναι καθοριστικής σημασίας. Στο πλαίσιο της αρχής της πρόληψης, η οποία είναι θεμελιώδης αρχή του δικαίου της ΕΕ, η Ορνιθολογική προτείνει τα ακόλουθα, σε συμφωνία και με τις κατευθύνσεις της Birdlife International: i. Θεσμοθέτηση περιοχών αποκλεισμού εγκατάστασης ΑΣΠΗΕ. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να αποκλείεται η εγκατάσταση ΑΣΠΗΕ σε: • Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Σημαντικές Περιοχές για τα Πτηνά (IBAs) • Ειδικές Ζώνες Διατήρησης • Αναγνωρισμένα μεταναστευτικά περάσματα – στενωποί (migratory bottlenecks), όπου υπάρχουν μεγάλες συγκεντρώσεις πτηνών ή νυχτερίδων, όπως ορεινά περάσματα καθώς και στις ζώνες τακτικής διάβασης πελεκάνων. ii. Κατάρτιση «χαρτών ευαισθησίας» σε περιοχές εκτός των περιοχών αποκλεισμού, οι οποίοι θα καταγράφουν τους πληθυσμούς πτηνών και νυχτερίδων, τις διαδρομές τους, τις περιοχές όπου υπάρχουν στοιχεία που αποκλείουν την εγκατάσταση ΑΣΠΗΕ, τις περιοχές που είναι επιτρεπτή η εγκατάστασή τους και τις περιοχές για τις οποίες απαιτούνται περισσότερες πληροφορίες. Τέτοιοι χάρτες θα επικαιροποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα επί τη βάσει επιστημονικών δεδομένων. Συναφώς, η Ορνιθολογική έχει καταρτίσει χάρτη της ελληνικής επικράτειας στον οποίο απεικονίζονται, αφενός, οι περιοχές αποκλεισμού και αφετέρου, οι ζώνες αιολικού δυναμικού της χώρας. iii. Το νέο χωροταξικό πλαίσιο θα πρέπει να έχει δυναμικό χαρακτήρα, υπό την έννοια ότι θα πρέπει να είναι σε θέση να λαμβάνει υπόψη το καθεστώς διατήρησης της βιοποικιλότητας. Συγκεκριμένα, αν διαπιστωθεί ότι η κατάσταση διατήρησης είδους έχει επιδεινωθεί, τότε θα πρέπει το χωροταξικό πλαίσιο να μπορεί να προσαρμοσθεί, ώστε να αποκλείει ή να θέτει περιορισμούς στην εγκατάσταση ΑΣΠΗΕ στο συγκεκριμένο ενδιαίτημα. iv. Διασφάλιση της ανεξαρτησίας των μελετητών που διεξαγάγουν τις μελέτες περιβαλλοντικών εκτιμήσεων (νυν Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση). Συγκεκριμένα, οι συγκεκριμένοι μελετητές δεν θα πρέπει να προσλαμβάνονται από τις εταιρείες που θα εγκαταστήσουν τους ΑΣΠΗΕ, αλλά από τις αρμόδιες αρχές. Η σχετική δαπάνη θα καταλογίζεται στις εταιρείες. v. Ενθάρρυνση και στήριξη υπό τη μορφή κινήτρων (π.χ. ευνοϊκότερη φορολογία) της χρήσης τεχνολογιών ανεμογεννητριών άνευ λεπίδων (bladeless wind turbines), οι οποίες έχουν μικρότερες επιπτώσεις στους πληθυσμούς των πουλιών και νυχτερίδων. 10. Δεύτερον, στο ΕΣΕΚ δεν αναφέρεται χρονοδιάγραμμα εντός του οποίου θα ολοκληρωθεί η αναμόρφωση του χωροταξικού πλαισίου. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, με δεδομένο ότι σήμερα αδειοδοτούνται ΑΣΠΗΕ επί τη βάσει ενός χωροταξικού σχεδίου που ανατρέχει στο 2008 (Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας). Μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη ξεκινήσει διαδικασία διερεύνησης της νομιμότητας του συγκεκριμένου χωροταξικού σχεδίου, λόγω του ότι παραβιάζει τις οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΚ (Υπόθεση 2014/4073). 11. Συνεπώς, η χωροθέτηση των νέων ΑΣΠΗΕ, στο πλαίσιο της στρατηγικής που περιγράφεται στο ΕΣΕΚ για την επόμενη δεκαετία, δεν είναι επιτρεπτό να στηριχθεί σε ένα όλως παρωχημένο χωροταξικό πλαίσιο, το οποίο έχει σοβαρά ζητήματα συμβατότητας με το δίκαιο της Ένωσης. Πολλώ δε μάλλον, δεν θα είναι επιτρεπτό η χωροθέτηση των νέων ΑΣΠΗΕ να γίνει επί τη βάσει διαδικασιών τύπου “fast track” που θα δημιουργούν τετελεσμένα για το περιβάλλον. 12. Όσον αφορά τις διαδικασίες αδειοδότησης, στο ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι η απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης σταθμών ΑΠΕ είναι από τις κύριες προτεραιότητες του ΥΠΕΝ, με στόχο να μειωθούν οι χρόνοι υλοποίησης ενός έργου, να επιταχυνθούν οι επενδύσεις στον τομέα αυτό, να ενισχυθεί το κλίμα εμπιστοσύνης επενδυτών-κράτους και να προσεκλυθούν νέες επενδύσεις. Η απλοποίηση της διαδικασίας χορήγησης της Άδειας Παραγωγής έχει σχεδιαστεί να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2019. Ακόμη, προβλέπεται ψηφιοποίηση των αδειοδοτικών διαδικασιών και λειτουργία ενός ή περισσοτέρων σημείων επαφής στα οποία θα απευθύνεται ο επενδυτής για αδειοδοτικά θέματα. 13. Η Ορνιθολογική επισημαίνει ότι στο ΕΣΕΚ δεν υπάρχει οποιαδήποτε αναφορά στην υποχρέωση προστασίας του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας κατά την απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης ΑΣΠΗΕ. Οποιαδήποτε διαδικασία απλοποίησης των διαδικασιών αδειοδότησης θα πρέπει να τηρεί τις απαιτήσεις των οδηγιών 92/43/ΕΟΚ για τους οικοτόπους και 2009/147/ΕΚ για τα άγρια πτηνά, καθώς και τις απαιτήσεις διεθνών συμφωνιών, όπως είναι η Σύμβαση του Aarhous για την πρόσβαση στις πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στην λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στην δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα (ν. 3422/2005). ΙΙI. Επί των θαλάσσιων ΑΣΠΗΕ 14. Σε σχέση με τους θαλάσσιους ΑΣΠΗΕ («θαλάσσια αιολικά πάρκα»), το ΕΣΕΚ αναφέρει ότι, αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένος χρονοπρογραμματισμός, τίθεται ως ενδεικτικός τεχνολογικός στόχος να βρίσκονται σε λειτουργία κατά το έτος 2030 θαλάσσια αιολικά πάρκα συνολικής εγκατεστημένης ισχύος της τάξεως των 250 MW (σελ. 49). Ακόμη, αναφέρεται ότι παράλληλα θα αναπτυχθεί κατάλληλο χωροταξικό και αδειοδοτικό πλαίσιο. 15. Οι υπόλοιπες αναφορές στο ΕΣΕΚ για τους θαλάσσιους ΑΣΠΗΕ είναι εξαιρετικά γενικόλογες και ασαφείς (π.χ. σελ. 111, «Επισημαίνονται επίσης οι ειδικές απαιτήσεις που προκύπτουν για την ανάπτυξη ειδικού κανονιστικού (αδειοδοτικού και καθεστώτος στήριξης) και χωροταξικού πλαισίου για τα θαλάσσια αιολικά πάρκα καθώς και για τα πλωτά φωτοβολταϊκά πάρκα» και σελ. 113 «[…] αποτελεί στόχο να προωθηθούν και θαλάσσια αιολικά πάρκα με την ανάπτυξη και του κατάλληλου αδειοδοτικού πλαισίου»). 16. Το σύνολο των αναφορών που περιέχονται στο ΕΣΕΚ σε σχέση με τους θαλάσσιους ΑΣΠΗΕ είναι γενικόλογες και ασαφείς, χωρίς να δίνουν οποιαδήποτε κατεύθυνση για τον τρόπο χωροθέτησής τους. Ακόμη, ουδόλως αναφέρεται ότι μια τέτοια χωροθέτηση θα πρέπει να λάβει υπόψη τα ευαίσθητα θαλάσσια οικοσυστήματα, η προστασία των οποίων εμπίπτει στις υποχρεώσεις της Ελλάδας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 17. Συναφώς, ουδεμία αναφορά υπάρχει στην οδηγία 2008/56/ΕΚ που είναι η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, η οποία εφαρμόζεται σε όλα τα θαλάσσια ύδατα της Ένωσης. Ούτε αναφέρει την ανάγκη συμφωνίας του πλαισίου χωροθέτησης και αδειοδότησής των θαλάσσιων αιολικών πάρκων με άλλες τομεακές πολιτικές, όπως τις πολιτικές-στρατηγικές για τον τουρισμό και τον νησιωτικό χώρο, κ.λπ. 18. Εντέλει, η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στις τομεακές πολιτικές θαλάσσιου ενδιαφέροντος που πρέπει να ληφθούν υπόψη στο αδειοδοτικό πλαίσιο των θαλάσσιων ΑΣΠΗΕ δημιουργεί την εντύπωση ότι είτε τα έργα αυτά δεν θα παίξουν ρόλο στην επίτευξη των στόχων του ΕΣΕΚ ή ότι αφήνεται εσκεμμένα θολό το τοπίο προκειμένου η υλοποίησή τους να προσαρμοστεί στις επιδιώξεις των επενδυτών. IV. Επί των εθνικών στόχων και επιδιώξεων για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας 19. Όπως ήδη σημειώθηκε, στο ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι «Στο πλαίσιο του παρόντος εθνικού σχεδίου αναπτύχθηκε ειδική μεθοδολογική προσέγγιση με σκοπό την εκτίμηση των κοινωνικο-οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την υλοποίηση των μέτρων πολιτικής για την επίτευξη των εθνικών στόχων σε ποσοτικούς όρους» (βλ. σελ. 290). Ωστόσο, το προτεινόμενο ΕΣΕΚ στην πραγματικότητα δεν λαμβάνει υπόψη θεμελιώδεις περιβαλλοντικές και κοινωνικές παραμέτρους που σχετίζονται με τις σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εγκαταστάσεων ΑΣΠΗΕ σε αδόμητους χώρους αλλά και τις έντονες κοινωνικές αντιδράσεις που υπάρχουν για τον ίδιο λόγο σε όλη τη χώρα. Το προτεινόμενο ΕΣΕΚ αναφέρεται σε διπλασιασμό της εξέλιξης εγκατεστημένης ισχύος ΑΣΠΗΕ για ηλεκτροπαραγωγή έως το 2030 (Πίνακας 8, σελ. 49). 20. Παρόλο που είναι γνωστό ότι το δομημένο περιβάλλον αλλά και οι ενεργειακές απαιτήσεις των κτηριακών εγκαταστάσεων αυξάνονται σε όλο τον κόσμο, ενώ σαφώς αναγνωρίζεται ως καθαρά ανθρωπογενές περιβάλλον, στο προτεινόμενο ΕΣΕΚ δεν λαμβάνεται υπόψη ότι οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ μπορούν να προωθηθούν μέσα σε αυτό. 21. Λαμβάνοντας υπόψη τις υπάρχουσες τεχνολογίες, η ιδανικότερη πηγή ανανεώσιμης ενέργειας που μπορεί να αξιοποιηθεί άμεσα μέσα στο δομημένο περιβάλλον (δηλαδή μέσα στις πόλεις, στις βιομηχανικές περιοχές και κάθε μορφής «σφραγισμένο» έδαφος) για να καλύψει το ποσοστό από ΑΠΕ είναι η ηλιακή. Σε αυτό το σημείο η Ελλάδα έχει σαφές πλεονέκτημα εξαιτίας του υψηλού βαθμού ηλιοφάνειας. Παράλληλα, οι εφαρμογές εκμετάλλευσης μπορούν να πληρούν τις αρχές της συνταγματικά κατοχυρωμένης αειφόρου ανάπτυξης. 22. Συγκεκριμένα: -Οι εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης μπορούν να περιοριστούν στο δομημένο περιβάλλον (χωρίς να ζημιώνεται το φυσικό περιβάλλον) -Η εκμετάλλευση μπορεί να γίνει κοντά στους χώρους κατανάλωσης (χωρίς μεγάλες απώλειες κατά τη μεταφορά του ηλεκτρικού ρεύματος) -Η εκμετάλλευση αφήνει πραγματικά περιθώρια δικαιότερης κοινωνικά μοιρασιάς στην παραγωγή -Υπάρχουν ήδη τεχνολογίες που εντάσσονται με αρμονικό τρόπο μέσα στο δομημένο περιβάλλον (φωτοβολταϊκά φιλμ για κάθετους υαλοπίνακες, φωτοβολταϊκά κεραμίδια κ.ο.κ) -Η εκμετάλλευση μπορεί να δώσει την ευκαιρία εργασίας σε χιλιάδες ανθρώπους και όχι σε λίγες μόνο εταιρείες (ακολουθώντας την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης που αναφέρεται στην κοινωνική δικαιοσύνη) 23. Για να τηρηθούν τόσο οι τυπικές όσο και οι ουσιαστικές δεσμεύσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, η χώρα πρέπει να απομακρυνθεί από την ενίσχυση των ΑΠΕ στο αδόμητο περιβάλλον. Ως εκ τούτου, τα φωτοβολταϊκά και κάθε άλλη πρόσφορη εγκατάσταση εκμετάλλευσης ΑΠΕ (πιεζοηλεκτρισμός, Vortex technology κλπ) θα πρέπει να ενισχυθούν μέσα στο δομημένο περιβάλλον. 24. Η εκμετάλλευση αιολικού δυναμικού μπορεί να έχει περιθώρια ανάπτυξης σε εντατικά καλλιεργούμaενα εδάφη αλλά και εν μέρει μέσα στο δομημένο περιβάλλον (π.χ. μικρές ανεμογεννήτριες κάθετου άξονα για ηλεκτροφωτισμό, bladeless wind turbines μέσα σε οικισμούς κλπ). V. Τελικές επισημάνσεις 25. Oι προτάσεις του ΕΣΕΚ που αφορούν την επίτευξη ενεργειακών στόχων δεν μπορεί να υπερτερούν της περιβαλλοντικής προστασίας. Η Ορνιθολογική επισημαίνει ότι το άρθρο 37 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων που έχει την ίδια νομική ισχύ όπως οι Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, επομένως, κατισχύει του ελληνικού δικαίου, αναγνωρίζει ως διακριτό θεμελιώδες δικαίωμα την προστασία του περιβάλλοντος («Υψηλό επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και η βελτίωση της ποιότητάς του πρέπει να ενσωματώνονται στις πολιτικές της Ένωσης και να διασφαλίζονται σύμφωνα με την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης»). Αυτό σημαίνει ότι η εθνική πολιτική για την ενέργεια θα πρέπει πρωτίστως να έχει γνώμονα την περιβαλλοντική προστασία και όχι το αντίστροφο. Αθήνα, 13 Δεκεμβρίου 2019