Αρχική Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan) για τις λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της ΜεγαλόποληςΣχέδιο δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης λιγνιτικών περιοχώνΣχόλιο του χρήστη ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ | 9 Νοεμβρίου 2020, 15:25
  • Σχόλιο του χρήστη 'ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ' | 9 Νοεμβρίου 2020, 15:25

    ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΚΑΙΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ (ΣΔΑΜ) ΤΩΝ ΛΙΓΝΙΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Πριν την υποβολή προτάσεων για το Σ.Δ.Α.Μ., σε ,ότι αφορά τη Δ. Μακεδονία, επιβάλλεται: -η εξέταση της κατάστασης και των προοπτικών του ηλεκτρικού και του γενικότερου ενεργειακού ισοζυγίου της Ελλάδας σε περίοδο κανονικότητας, κι όχι κατά την περίοδο της πανδημίας του κορονοïού, όπου π.χ. σημειώθηκε ραγδαία πτώση των τιμών του πετρελαίου και του υγροποιημένου φυσικού αερίου ιδιαίτερα στο Α 4μηνο του 2020, ενώ σήμερα, λίγους μόλις μήνες μετά επανέρχονται σε υψηλότερα- «κανονικά» επίπεδα, και -η διερεύνηση των συνθηκών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Δ. Μακεδονίας που θα επιτρέψουν την άμεση ένταξη και ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων για την ομαλή μετάβαση της κοινωνίας της περιοχής στη μετά λιγνίτη εποχή. (Α) ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ Ε.Ε-28 1. Δεδομένα 1.1. Η εξάρτηση της Ε.Ε.-28 από εισαγωγές ενεργειακών πόρων κατά το 2017 ήταν 55,1%, ενώ το 2000 ήταν 46,6%, με επιμέρους εξάρτηση (%): 43,9 από τα στερεά καύσιμα, 26,7 από το πετρέλαιο και τα προïόντα του και 74,3 από το φ.α. Στον επόμενο πίνακα αναφέρονται παραδείγματα εξάρτησης χωρών της Ε.Ε.-28 από εισαγωγές ενεργειακών πόρων. Ας σημειωθεί ότι οι χώρες με την υψηλότερη ενεργειακή εξάρτηση είχαν κατά κανόνα και τα μεγαλύτερα οικονομικά προβλήματα στην πρόσφατη 10ετία με τη χώρα μας σε δεινή θέση (μνημόνια κλπ.) μετά την πτώχευση το 2010. (2017) Χώρες της Ε.Ε.-28 με πολύ μεγάλη ενεργειακή εξάρτηση (%) (2017) Χώρες της Ε.Ε.-28 με ασήμαντη έως μικρή ενεργειακή εξάρτηση (%) Βέλγιο (74,8), Ελλάδα (71,1), Κύπρος (96,2), Μάλτα (100), Ισπανία (73,9), Ιταλία (77), Ιρλανδία (67,1) και Πορτογαλία (79,9), Εσθονία (4,1), Δανία (11,7), Ρουμανία (23,1), Σουηδία (26,6), Τσεχία (37,2), Πολωνία (38,3) και Ηνωμένο Βασίλειο (35,3) που είναι σε διαδικασία αποχώρησης από την Ε.Ε.-28 από 31-01-2020 1.2. Η ολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (Η.Ε.) παγκοσμίως, στην ΕΕ-28 και στην Ελλάδα το 2017 κατανέμονταν (%) ως εξής: Ολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (Η.Ε.) (%) Παγκόσμια Ε.Ε.-28 Ελλάδα (2017) -Στερεά καύσιμα 38,5 20,6 34,0 -Πετρέλαιο και προïόντα του 3,3 1,8 10,0 -Φυσικό αέριο (φ. α) και παράγωγα 23,0 21,1 30,9 -Ανανεώσιμες πηγές 24,5 30,5 25,1 -Πυρηνική ενέργεια 10,3 25,2 0,0 -Λοιπές πηγές 0,4 0,8 0,0 Σε ό,τι αφορά την προέλευση της παραχθείσας Η.Ε. κατά το 2017 αναφέρονται χαρακτηριστικά παραδείγματα χωρών της Ε.Ε.-28 με κυρίαρχες, αντίστοιχα, πηγές Η.Ε (%): α) στερεά καύσιμα (γαιάνθρακες) (%): Πολωνία (77), Τσεχία (47,6), Βουλγαρία (45,8), Γερμανία (37,1) και Εσθονία(77,5 πετρελαιούχος σχιστόλιθος) β) φυσικό αέριο (%): Ολλανδία (53,1), Ιρλανδία (50,8), Ιταλία (48,5) και Ηνωμένο Βασίλειο (40,6). γ) ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) και βιοκαύσιμα (%): Αυστρία (76,7), Δανία (70,6), Κροατία (61,1), Σουηδία (57,9), Φινλανδία (46,9), Πορτογαλία (40,9), Ρουμανία (38,3), Γερμανία (34) και Ισπανία (32,9) δ) πυρηνική ενέργεια (%): Γαλλία (70,9), Σλοβακία (54,7), Ουγγαρία (49,1), Βέλγιο (49), Σουηδία (40) και Φινλανδία (33,5). Σημειώνεται η σημαντική συμμετοχή (%) των υδατοπτώσεων στο ηλεκτρικό ισοζύγιο σε ευνοημένες από τη φύση χώρες, όπως π.χ. στην Αυστρία (59,2) με τις αδιάκοπες υδατοπτώσεις τροφοδοτούμενες από τους παγετώνες των Άλπεων, στην Κροατία (46), στη Σουηδία (39,7), στη Ρουμανία (23) και στη Φινλανδία (22). Αντίστοιχα, τα αιολικά κυριαρχούν στη Δανία (47,6), στην Πορτογαλία (20,6) και στην Ισπανία (17,8). 1.3. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) της Ε.Ε.-28 το 2016 αποτελούσαν το 10,8% των παγκοσμίων εκπομπών, ενώ της Ελλάδας μόλις το 0,23%, αντίστοιχα. 1.4. Η Ελλάδα, ως προς τα στοιχεία σχετικών δεικτών στην κλίμακα της ΕΕ-28 είχε: -(2017) -την 4η χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας ανά κάτοικο. -(2017) -την 12η υψηλότερη ποσότητα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (9,2 ton CO2 ανά κάτοικο) με μ.ο. της ΕΕ-28 τους 8,8 ton CO2/κατ., δηλ. υπέρβαση μόλις κατά 4,5%. -(2017)- Υψηλότερη κατά 36,4% ως προς το μ.ο. της Ε.Ε.-28 συμμετοχή (%) των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας, καλύτερη, δηλ. πάνω από βιομηχανικές χώρες όπως Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Ιταλία, Τσεχία κ.α -(2018)- μικρότερο κατά 44,5% κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως προς το μ.ο. της Ε.Ε.-28 . -(2018)- την 13η μικρότερη τιμή της Η.Ε. για τον οικιακό καταναλωτή (16,48 €/100 kWh) με ακριβότερη τη Δανία (31,23 €/100 kWh) και τη Γερμανία (30,0 €/100 kWh). -(2019) -την 8η υψηλότερη τιμή στο πετρέλαιο κίνησης (1,38 €/λίτρο) με ακριβότερες τη Σουηδία και το Ην. Βασίλειο (1,51 €/λίτρο) και την 3η υψηλότερη τιμή στη βενζίνη (1,57 € ανά λίτρο) με 1η την Ολλανδία (1,64€/λίτρο) και 2η τη Δανία (1,60€/λίτρο). Ακόμη, στη χώρα μας οι εκπομπές ρύπων μειώθηκαν στην περίοδο 2009-17 με ρυθμό μεγαλύτερο της μείωσης του ΑΕΠ, το 2018 η χώρα μας είχε υψηλότερη συμμετοχή των ΑΠΕ στην παραγωγή ενέργειας(+10%) και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (+26%) ως προς το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ και με ορατές πλέον τις προοπτικές επίτευξης των δεσμεύσεών της για το 2020 και το 2030, αντίστοιχα. 1.5. -Ελληνικό ισοζύγιο Η.Ε. (παραγωγή και εισαγωγές-εξαγωγές Η.Ε.) κατά το 2018, 62,13 ΤWh προερχόμενες (%) από στερεά καύσιμα 24,0, πετρέλαιο και προϊόντα του 7,4, φυσικό αέριο 24,2, ΑΠΕ και νερά 26,3 και εισαγωγές Η.Ε. 18,1. –Η συμμετοχή των εγχώριων πόρων (λιγνίτες, ΑΠΕ και νερά) από ~72,0% το 2000 μειώθηκε σε 43% το 2019. Παράλληλα, κατά την 20ετία 1987-2006 η Ελλάδα είχε, κατά κανόνα, τη φθηνότερη κιλοβατώρα για τον καταναλωτή στην τότε Ε.Ε.-15. -Οι υδατοπτώσεις στη χώρα μας συμμετέχουν μόνο κατά 6-10% στο ισοζύγιο Η.Ε. εξαρτώμενες ισχυρά από την εποχική υδραυλικότητα (βροχο-χιονοπτώσεις) και με περιορισμένο δυναμικό αποθήκευσης Η.Ε. με αντλησιοταμίευση. – Η Ελλάδα υστερεί δραματικά στην αξιοποίηση του πλούσιου γεωθερμικού δυναμικού παρά τις θεαματικές τεχνολογικές προόδους παγκόσμια στην αξιοποίηση της φθηνότερης, φιλικής στο περιβάλλον και αδιάλειπτης ΑΠΕ για ηλεκτροπαραγωγή και για άλλες χρήσεις. -Αυξήθηκε κατακόρυφα η χρήση του εισαγόμενου φ.α. στην ηλεκτροπαραγωγή που είναι, πλέον, μακράν το κυριότερο καύσιμο κατά το2020. Ας σημειωθεί η έκλυση CO2 κατά τη μεταφορά του φ.α. και κυρίως με την καύση του, σε μικρότερο βέβαια όγκο ανά παραγόμενη κιλοβατώρα ως προς τον λιγνίτη. Επιπλέον, υπάρχει μόνιμα ο κίνδυνος διαρροής φ.α. στην ατμόσφαιρα κατά τη διαδρομή του από τα σημεία παραγωγής μέχρι την τελική κατανάλωση, με το κυριότερο συστατικό του (>90%), το μεθάνιο, να είναι κατά είκοσι (20) τουλάχιστο φορές επιβλαβέστερο από το CO2 στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. –Είναι σημαντικές οι εισαγωγές Η.Ε. (15-22% του ηλεκ/κού ισοζυγίου) από τις γειτονικές μας χώρες οι οποίες δεν επιβαρύνονται έως και το 2020 με αγορά δικαιωμάτων εκπομπών CO2., προερχόμενες σε σημαντικό βαθμό από λιγνίτη. -Σε ό,τι αφορά την αναζήτηση υδρογονανθράκων στη χώρα μας σημειώνεται πως, εάν και εφόσον ανακαλυφθούν, θα παρέλθει τουλάχιστο 15ετία για την ανάπτυξη της εκμετάλλευσής των και για να αποδειχθεί στην πράξη η οικονομικότητα και η ωφέλειά των για τη χώρα. Ωστόσο, είναι πάντα επίκαιρος ήδη από το 1975, ο κίνδυνος σοβαρών χρονικών καθυστερήσεων στην αξιοποίησή των, λόγω των γεωστρατηγικών ανταγωνισμών στην ασταθέστατη πολιτικά περιοχή της ανατολικής Μεσογείου (Συρία, Λιβύη κλπ). 2. Επισημάνσεις & Συμπεράσματα 2.1. Η συμμετοχή(%) των ΑΠΕ στην ολική τελική κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα είναι σημαντικά υψηλότερη από τις κυριότερες βιομηχανικές χώρες της Ε.Ε.-27 ικανοποιώντας τη δέσμευσή της για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2020. Επιπλέον, η δεδομένη απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων Καρδιά 1,2,3 και 4, Αμυνταίου 1,2 και ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου 1,2 και στη συνέχεια των μονάδων 3 και 4, παρά την ένταξη της νέας μονάδας Πτολ/δα 5, θα επιφέρει περαιτέρω δραστική μείωση των εκπομπών CO2 από τα ήδη πολύ χαμηλά επίπεδα, συμβάλλοντας θετικά στις σχετικές δεσμεύσεις της χώρας μας για το 2030 στα πλαίσια της Ε.Ε.-27. 2.2. Από τη σύνθεση του ενεργειακού και ηλεκτρικού ισοζυγίου των ισχυρότερων οικονομικά χωρών της Ε.Ε.-28, ερμηνεύεται φανερά η στάση τους στα ενεργειακά δρώμενα, όπως π. χ. η πολιτική για την κλιματική αλλαγή, οι πολύ μεγάλες αυξήσεις (2018-19) στο κόστος αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών CO2 κ.ο.κ. Ειδικότερα, βιομηχανικές χώρες που δεν διαθέτουν σημαντικά κοιτάσματα στερεών καυσίμων, όπως π.χ. Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Σουηδία και Δανία, μεταξύ αυτών και χώρες παραγωγοί φυσικού αερίου (Ηνωμ. Βασίλειο, Ολλανδία, Δανία και Ιταλία) προωθούν και επιβάλλουν αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων της Ε.Ε. σε βάρος της οικονομικότητας των συμβατικών μονάδων με στερεά καύσιμα. Τούτο εξυπηρετεί συγκεκριμένες τεχνολογίες και πηγές ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή ( ΑΠΕ, φυσικό αέριο) και στη βιομηχανία κι όχι τους καταναλωτές. Κλασσικά παραδείγματα η Γερμανία και η Δανία που είχαν το 2016-18 την ακριβότερη κιλοβατώρα για τον οικιακό καταναλωτή, αφού οι τιμές Η.Ε. αυξήθηκαν 51% στη Γερμανία (2009-2016) με την τεράστια ανάπτυξη αιολικών και των φωτοβολταïκών και πάνω από 100% στη Δανία (1995-2016) με τη ραγδαία εξάπλωση των αιολικών. 2.3. Η σχεδιαζόμενη υπέρμετρα φιλόδοξη στροφή της χώρας στις ΑΠΕ για την παραγωγή Η.Ε. δεν πρόκειται να εξασφαλίσει σε βάθος τουλάχιστο 20ετίας την επάρκειά της σε Η.Ε., γιατί θα κυριαρχεί η διαλείπουσα τροφοδοσία κυρίως από αιολικά και φωτοβολταïκά (πάνω από τα 2/3 της παραγωγής Η.Ε. από ΑΠΕ). 2.4. Δεν διαφαίνεται στο άμεσο μέλλον για τεχνικούς και οικονομικούς λόγους επαρκής βιομηχανική εγκατάσταση νέων τεχνολογικών μεθόδων αποθήκευσης Η.Ε. στη χώρα μας. 2.5. Είναι περιορισμένη η συνολική ισχύς των ηλεκτρικών διασυνδέσεων (εισαγωγές και εξαγωγές Η.Ε.) με τις γειτονικές χώρες, που περιορίζεται στο ~ 20% της αιχμής ζήτησης στη χώρα μας και η οποία δεν επαρκεί για εισαγωγές Η.Ε. σε περιόδους κρίσης. Τούτο αποδείχθηκε κατά τη χειμερινή περίοδο 2016-17, επομένως, με την πρόωρη και εμπροσθοβαρή (2023) απολιγνιτοποίηση γίνεται πιο ευάλωτη η επάρκεια Η.Ε. και η ασφάλεια εφοδιασμού της χώρας σε περιόδους κρίσης. Ακόμη, δεν αναμένεται σύντομα, για οικονομικούς κι όχι μόνο λόγους μεγάλη αύξηση της ισχύος των διασυνδέσεων στην περιοχή της Βαλκανικής και της Ν.Α. Ευρώπης, σε αντίθεση με τις χώρες του βορρά που διαθέτουν πολλαπλές και μεγάλης ισχύος διασυνδέσεις μεταφοράς Η.Ε. Κατά συνέπεια επείγει η θωράκιση της χώρας για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού με τη μέγιστη και συμβατή περιβαλλοντικά αξιοποίηση των εγχώριων ενεργειακών πόρων. 2.6. Η δραστική μείωση του λιγνίτη στο ηλεκτρικό ισοζύγιο της χώρας οφείλεται στην τεχνητή αύξηση της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (CO2) μετά το 2016 με «κατάλληλες» αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων της Ε.Ε.-28. Όμως, το κόστος του λιγνίτη είναι ελεγχόμενο και ανεξάρτητο από τις διακυμάνσεις των τιμών του πετρελαίου και του φ. α., δεν απαιτούνται άξιες λόγου νέες επενδύσεις πέραν των ήδη συμβολαιοποιημένων και κατά τούτο αποτελεί εμπόδιο στην αύξηση της τιμής της Η.Ε. από τους παραγωγούς με καύσιμο το εισαγόμενο φ.α. και από τους εισαγωγείς Η.Ε. Τέλος, ο λιγνίτης συμμετέχει καθοριστικά στην παραγωγή Η.Ε. των διασυνδεδεμένων γειτονικών μας χωρών (Τουρκία, Βουλγαρία, Β. Μακεδονία), της Ρουμανίας και της Σερβίας, με τις οποίες η Ελλάδα πραγματοποιεί τις εμπορικές ανταλλαγές Η.Ε. και οι οποίες, βέβαια, δεν εξήγγειλαν καμία πρόωρη απολιγνιτοποίηση. 2.7. Η απόφαση της κυβέρνησης να επιλέξει το εισαγόμενο φ.α. ως το μοναδικό «μεταβατικό» καύσιμο στην παραγωγή Η.Ε. και η δυσπραγία στη μείωση των εκπομπών CO2 στις μεταφορές, την πλέον ενεργοβόρα δραστηριότητα, όπως τούτο αποτυπώθηκε στον πρόσφατο ΕΣΕΚ, οδήγησε στην «εύκολη» λύση της πρόωρης απολιγνιτοποίησης, διακυβεύοντας την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας με απρόβλεπτες συνέπειες. Παράλληλα επιβαρύνεται και εξακολουθεί να παραμένει επικίνδυνα υψηλός ο «προσδοκώμενος» συντελεστής ενεργειακής εξάρτησης της χώρας στο συνολικό ενεργειακό ισοζύγιο (71%) κατά το 2030. Είναι, επίσης, γνωστό στους αρμόδιους ότι η υποκατάσταση της υπερσύγχρονης λιγνιτικής μονάδας Πτολ/δα 5, καθαρής ισχύος 616 ΜW, από ισοδύναμα σε παραγωγή Η.Ε. έργα ΑΠΕ, π.χ. από αιολικά και τα συνοδά κατ’ ανάγκη έργα αποθήκευσης Η.Ε., θα σήμαινε την εγκατάσταση συνολικά έργων εξαπλάσιας ισχύος, υπερδιπλάσιου ύψους επένδυσης και πολύ αυξημένου κόστους της παραγόμενης kWh. Αυτό θα ήταν επιεικώς αδιανόητο σε μια πτωχευμένη από το 2010 χώρα και προφανώς θα ¨υποκατασταθεί¨ η Πτολ/δα 5 από εισαγόμενο φ.α. και εισαγωγές Η.Ε., δηλ. χωρίς απανθρακοποίηση και με αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας!. 2.8.Στην πρόσφατη (19-05-2020) ανακοίνωση της Επιτροπής Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών για την απολιγνιτοποίηση, μεταξύ άλλων αναφέρεται: «… Στις μονάδες που θα κλείσουν περιλαμβάνονται και οι σχετικά πρόσφατες μονάδες Μελίτη 1 (330 ΜW) η οποία τέθηκε σε λειτουργία το 2002 και Άγιος Δημήτριος 5 (366 MW) η οποία τέθηκε σε λειτουργία το 1997, των οποίων η διακοπή με τεχνικο-οικονομικά κριτήρια θεωρείται πρόωρη. Μοναδική εξαίρεση είναι η νέα μονάδα Πτολεμαΐδα 5, ισχύος 660 ΜW, η οποία προβλέπεται να τεθεί σε εμπορική λειτουργία το 2021. Η μονάδα αυτή προβλέπεται να λειτουργήσει μέχρι το 2028 με λιγνίτη ή/και με μείγμα καυσίμων. Οι αποφάσεις αυτές της ελληνικής κυβέρνησης είναι από τις πλέον ριζοσπαστικές και περιβαλλοντικά ευαίσθητες στις χώρες-μέλη της ΕΕ, δεδομένου ότι στη Γερμανία προβλέπεται να παύσουν να λειτουργούν οι λιγνιτικοί Ατμοηλεκτρικοί Σταθμοί (ΑΗΣ) το 2038, στη Τσεχία το 2040 και στην Πολωνία το 2050..». Υπενθυμίζεται ότι στις υπόψη χώρες κατασκευάστηκαν στην περίοδο 1998-2015 πολλές λιγνιτικές μονάδες με νέα τεχνολογία καύσης, υψηλό (>41%) καθαρό βαθμό απόδοσης και ιδιαίτερα φιλικές προς το περιβάλλον, ακόμη δε και με τη δυνατότητα προσθήκης εξοπλισμού δέσμευσης του παραγόμενου CO2, όπως και η νέα μονάδα Πτολ/δα 5, ενόψει ανάπτυξης βιομηχανικών εφαρμογών για την αποθήκευση ή/και την αξιοποίησή του. Στη Γερμανία, για τα στερεά καύσιμα προβλέπεται για το 2030 η διατήρηση του 30% της ετήσιας παραγωγής Η.Ε. και του 41% της ισχύος των σταθμών παραγωγής συγκριτικά με τα αντίστοιχα μεγέθη του 2010, οι δε νέες λιγνιτικές μονάδες θα έχουν συμπληρώσει κατά μ.ο. 33 έτη λειτουργίας μέχρι το 2038. Στην Πολωνία επιτεύχθηκε μόλις πρόσφατα συμφωνία με τους εργαζόμενους για κλιμακωτή απεξάρτηση από τις ανθρακικές μονάδες έως το 2049 και με ενδιάμεσους στόχους διατήρησης της παράγωγής Η.Ε. από άνθρακα σε ποσοστά 37-56% το 2030 και 11-28% το 2040. Παρόμοια είναι η προοπτική και για τη Βουλγαρία που διαθέτει επιπλέον των λιγνιτικών και πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής Η.Ε. 2.9. Ως προς τις εξωηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη στην ίδια ανακοίνωση της Επιτροπής Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών αναφέρεται ότι υπάρχουν δυνατότητες στους τομείς: (α) αεριοποίηση του λιγνίτη για παραγωγή πολυμερών και συνθετικών καυσίμων, (β) εξαγωγή Σπανίων Γαιών από τον λιγνίτη, (γ) χρήση λιγνίτη για φίλτρα καθαρισμού και παραγωγή ενεργού άνθρακα, (δ) παραγωγή προϊόντων με βάση τα ανθρακονήματα από λιγνίτη, (ε) παραγωγή οργανοχουμικών λιπασμάτων και εδαφοβελτιωτικών από λιγνίτη, και (στ) ανάπτυξη ενεργειακών καυσίμων Ωστόσο, τονίζεται ρητά ότι «..η ανάπτυξη έρευνας και καινοτομίας στους τομείς αυτούς είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη για ανάπτυξη και λειτουργία των περισσότερων από τις προτεινόμενες δράσεις». Αυτό σημαίνει κατά κανόνα παρέλευση αρκετών ετών για την υλοποίηση κάποιας εφαρμογής σε βιομηχανική κλίμακα αλλά και μεγάλη αβεβαιότητα, για τούτο, προς το παρόν, διατυπώνουμε μόνο επιμέρους παρατηρήσεις και εκτιμήσεις. Ειδικότερα, λόγω του έντονα πολυστρωματικού χαρακτήρα των εκμεταλλεύσιμων λιγνιτικών κοιτασμάτων της περιοχής Πτολ/δας-Αμυνταίου και της μεγάλης ποιοτικής διακύμανσης, είναι φανερό, ότι η πρόταση της Επιτροπής Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών για αξιοποίηση του λιγνίτη σε εξωηλεκτρικές χρήσεις καθίσταται οικονομικά συμφέρουσα και ελκυστική μόνο στα πλαίσια συνεκμετάλλευσης, δηλ. με διαχωρισμό των κατάλληλων στρωμάτων λιγνίτη για αξιοποίηση σε εξωηλεκτρικές χρήσεις και με σύγχρονη εξόρυξη του υπόλοιπου εκμεταλλεύσιμου λιγνίτη για ηλεκτροπαραγωγή σε ΑΗΣ. Έτσι, ο εκμεταλλευτής (ΔΕΗ ΑΕ) θα αξιοποιήσει τις σημαντικές οικονομίες κλίμακας, με την εξόρυξη τμήματος των εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων λιγνίτη στα ανοικτά λιγνιτωρυχεία της περιοχής, δεδομένου ότι τα κοιτάσματα αυτά υπερεπαρκούν για εξωηλεκτρικές χρήσεις και ηλεκτροπαραγωγή. Αντίθετα, με τον αποκλειστικό προσανατολισμό στις πιθανές εξωηλεκτρικές χρήσεις, ελλοχεύει ο κίνδυνος να δαπανηθούν σημαντικά χρηματικά ποσά για έρευνα με καθαρά ερευνητικό - ακαδημαïκό χαρακτήρα χωρίς τελικά πρακτικό αποτέλεσμα, φαινόμενο διόλου ασύνηθες στη χώρα μας κρίνοντας από τα πεπραγμένα στο συγκεκριμένο τομέα. Εξάλλου, η σύγχρονη λειτουργία ορυχείων και ΑΗΣ διευκολύνει καθοριστικά και διευρύνει το πεδίο και τις δυνατότητες για έρευνα των εξωηλεκτρικών χρήσεων του λιγνίτη, παρέχοντας την υλικοτεχνική βάση και κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό για τη διενέργεια διαφόρων δοκιμών και αναλύσεων, την εκτέλεση φυσικοχημικών διεργασιών σε βιομηχανική κλίμακα κλπ. με το ελάχιστο κόστος. 2.10. Εάν, παρά ταύτα, υλοποιηθεί η εμπροσθοβαρής (2023) καθώς και η πλήρης (2028) απολιγνιτοποίηση, τότε: (α) Θα μειωθεί άμεσα και ραγδαία το ΑΕΠ στη Δ. Μακεδονία με την τεράστια απώλεια εισοδημάτων από τη μισθοδοσία του τακτικού και εποχικού προσωπικού της ΔΕΗ ΑΕ στα λιγνιτωρυχεία και τους ΑΗΣ, τις χωματουργικές εργολαβίες στα λιγνιτωρυχεία, τις λοιπές εργολαβίες υποστήριξης της δραστηριότητας των λιγνιτωρυχείων και των ΑΗΣ, τις προμήθειες υλικών και υπηρεσιών από την τοπική αγορά κ.ο.κ. Σημειώνεται ότι η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στη δραστηριότητα της εξόρυξης-ενέργειας ανέρχεται στο 49% στην Π.Ε. Κοζάνης και στο 36% στην Π.Ε. Φλώρινας. Οι απώλειες αυτές είναι αδύνατο να αναπληρωθούν άμεσα, γιατί δεν υπάρχει σήμερα, ούτε είναι εφικτό να καταρτισθεί, ένας πλήρης, στιβαρός και ρεαλιστικά υλοποιήσιμος προγραμματισμός για άμεσες εναλλακτικές δραστηριότητες στην περιοχή. Επομένως, θα εκτοξευθεί η ανεργία σε υψηλότερα από τα ήδη πολύ υψηλά σημερινά επίπεδα, 25% το 2019 στην Π.Ε. Κοζάνης και 21,5% στην Π.Ε. Φλώρινας. (β) Είναι τεχνικοοικονομικά αδύνατη η σωστή αποκατάσταση των εδαφών των λιγνιτωρυχείων στα χρονικά πλαίσια της πρόωρης απολιγνιτοποίησης, ώστε να αξιοποιηθούν ως σημαντικός εθνικός πόρος στο άμεσο μέλλον σε αποδοτικές χρήσεις του πρωτογενούς τομέα. Επίσης, δεν υπάρχει για την πρόωρη απολιγνιτοποίηση μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων(Μ.Π.Ε.), η οποία είναι εκ των πραγμάτων σύνθετη, πολύπλευρη, χρονοβόρα και προπάντων οφείλει να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας γιατί επηρεάζει καθοριστικά τη μελλοντική της επιβίωση. (γ) Η πρόωρη(2028) και εμπροσθοβαρής(2023) απολιγνιτοποίηση θα πυροδοτήσει την αναγκαστική φυγή των νέων, ιδιαίτερα των εξειδικευμένων τεχνιτών και τεχνικών της περιοχής, εξαιτίας της αδυναμίας άμεσης ανάπτυξης εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Επομένως, αναμένεται επιπρόσθετη πληθυσμιακή συρρίκνωση στη δεδομένη μείωση του πληθυσμού (-10%) που σημειώθηκε στην Π.Ε. Κοζάνης την περίοδο 2002-19 και γενική υποβάθμιση του εργατοτεχνικού και επιστημονικού δυναμικού της περιοχής,. 2.11. Με την απόσυρση των παλαιότερων λιγνιτικών μονάδων «εξοικονομούνται» δεκάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως, τα οποία αντλούνται από τη λίμνη Πολυφύτου για τις ανάγκες λειτουργίας των ΑΗΣ. Επομένως, «αποδεσμεύονται» τεράστιες ποσότητες νερού για αξιοποίηση σε αρδευτικά έργα της ευρύτερης περιοχής. 2.12. Σε ό,τι αφορά τη χρήση των αποκατεστημένων εκτάσεων των λιγνιτωρυχείων τούτο καθορίζεται λεπτομερώς στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) που εγκρίθηκε από τη σχετική απόφαση των περιβαλλοντικών όρων των λιγνιτωρυχείων Πτολ/δας (ΕΠΟ/ΥΠΕΚΑ, 9-11-2011, Αρ. Πρ. οικ. 133314/2929), με ισχύ μέχρι την 9-11-2021, στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρεται: « .. Σηµειώνεται ότι στις τελικά διαµορφωµένες εκτάσεις που θα δηµιουργηθούν στα εξοφληµένα τµήµατα των Ορυχείων Πτολεµαΐδας προβλέπεται σε έκταση περίπου 4.000 στρ. η εγκατάσταση διαφόρων τύπων ΑΠΕ (ηλιοθερµικών, φωτοβολταϊκών σταθµών, κλπ.), καθώς και Ζώνης Καινοτοµίας κοντά σε ένα από τους κύριους οδικούς άξονες της περιοχής επέµβασης..» καθώς, επίσης: «…• Αγροτική χρήση. Οι καλλιεργήσιµες εκτάσεις διαµορφώνονται σε επίπεδες ή παραεπίπεδες εκτάσεις µε επικρατούσες µικρές κλίσεις. Μετά τη συστηµατική σταδιακή ολοκλήρωση των επεµβάσεων αποκατάστασης οι εκτάσεις αυτές εκµισθώνονται σε αγρότες της περιοχής έναντι χαµηλού τιµήµατος και καλλιεργούνται στο σύνολό τους σχεδόν µε σκληρό σιτάρι. Μελλοντικά, µε την προϋπόθεση της ανάπτυξης υποδοµών άρδευσης γύρω από τις λίµνες που θα διαµορφωθούν στις τελικές εκσκαφές των ορυχείων, στις παραπάνω εκτάσεις θα είναι δυνατή η καλλιέργεια µονοετών ή πολυετών φυτών µε µεγαλύτερες στρεµµατικές αποδόσεις…». Επομένως, η αξιοποίηση των εκτάσεων των λιγνιτωρυχείων με γεωργικές εκμεταλλεύσεις αποτελεί τη ρητή βούληση του νομοθέτη και συνάδει με την εταιρική κοινωνική ευθύνη της ΔΕΗ ΑΕ προς τους κατοίκους της Δ. Μακεδονίας, η αξιοποίηση των λιγνιτών της οποίας μέχρι σήμερα εισέφερε τα μέγιστα στον εξηλεκτρισμό, τη βιομηχανική και τη γενικότερη ανάπτυξη της χώρας μας στα τελευταία 60 χρόνια. Ωστόσο, διαφαίνεται η πρόθεση καταστρατήγησης από τους αρμόδιους της εγκεκριμένης ΜΠΕ των λιγνιτικών εκμ/σεων του ΛΚΔΜ/ΔΕΗ ΑΕ με την εγκατάσταση μεγαφωτοβολταïκών (ΜΦ/Β) πάρκων με ισχύ της τάξης των 2000 MW, ενέργεια που εάν τελικά υλοποιηθεί, θα οδηγήσει στην οριστική απαξίωση περίπου πενήντα χιλιάδων (50.000) στρεμμάτων εύφορης γεωργικής γης. Τούτο είναι αποδεδειγμένο, πέραν των συστηματικών πολυετών πειραματικών καλλιεργειών της ΔΕΗ ΑΕ, και από την «Εδαφολογική Μελέτη των Αποκαταστηµένων Εκτάσεων του Λιγνιτικού Κέντρου ∆υτικής Μακεδονίας (Λ.Κ.∆.Μ.) της ∆.Ε.Η. Α.Ε., Εθνικό Ίδρυµα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.), Ινστιτούτο Εδαφολογίας Θεσσαλονίκης, (2010)». Πρόκειται, δηλ. για το σύνολο σχεδόν των οριζόντιων και παραοριζόντιων εκτάσεων (απαλλοτριωμένων και αποκατεστημένων) των λιγνιτωρυχείων. Επιπλέον, αναμένονται καθιζήσεις των αποκατεστημένων εδαφών λόγω της φύσης των αποτιθέμενων αγόνων (κυρίως άργιλοι και μάργες, δηλ. συνεκτικά υλικά), που ενδεχόμενα θα επισύρουν σοβαρές τεχνικές και οικονομικές επιβαρύνσεις κατά την εγκατάσταση και τη διάρκεια ¨ζωής¨ ενός ΜΦ/Β πάρκου. Ακόμη, τα ΜΦ/Β πάρκα θα εξαφανίσουν τις εκτάσεις για αναψυχή, περιαστικές χρήσεις και ποικίλες άλλες δραστηριότητες. Αντίθετα, με την αναβάθμιση και αξιοποίηση (άρδευση, δυναμικές καλλιέργειες κλπ) των γεωργικών αυτών εκτάσεων, όπως προβλέπεται ρητά στην ισχύουσα ΜΠΕ, διασφαλίζονται μακράν πολλαπλάσιες ως προς τα ΜΦ/Β πάρκα καλά αμειβόμενες θέσεις απασχόλησης στο διηνεκές. Έτσι, ενισχύεται δραστικά ο αναντικατάστατος, πλην όμως υποβαθμισμένος, πρωτογενής τομέας και η οικονομία της περιοχής και της χώρας. 2.13.Τέλος, είναι απόλυτα κατανοητή η αναγκαιότητα της ταχείας ανάπτυξης Φ/Β στην περιοχή από τη ΔΕΗ ΑΕ, κι όχι μόνο, σε μεγάλη κλίμακα λόγω της ύπαρξης του δικτύου μεταφοράς Η.Ε. Το πρόβλημα τούτο επιλύεται δημιουργικά και αποτελεσματικά με την «ανταλλαγή» εδαφών μεταξύ ΔΕΗ ΑΕ και της τοπικής κοινωνίας, δηλ. με την παραχώρηση εύφορων απαλλοτριωμένων και αποκατεστημένων εκτάσεων από τη ΔΕΗ ΑΕ για ανάπτυξη γεωργικών δραστηριοτήτων και την αντίστοιχη -«ισοδύναμη» παραχώρηση άγονων εκτάσεων (π.χ. δημόσιων ή/και κοινοτικών) στη ΔΕΗ ΑΕ για εγκατάσταση Φ/Β πάρκων. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζονται πλήρως τα συμφέροντα της ΔΕΗ ΑΕ, της περιοχής και της χώρας γενικότερα Τονίζεται ιδιαίτερα, ότι η πρακτική της ανταλλαγής ισοδύναμης αξίας εκτάσεων αποτελεί ήδη την πάγια μεθοδολογία των απαλλοτριώσεων στις λιγνιτικές εκμ/σεις της Β. Ρηνανίας - Βεστφαλίας (Γερμανία) για πολλές δεκαετίες. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το κείμενο σχετικής εκδήλωσης στις 11/06/2014 στην Κολωνία, για τις βέλτιστες πρακτικές στην παραγωγή λιγνίτη και, συγκεκριμένα, για την αποδοχή και την ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των περιοχών εκμ/σης στο σχεδιασμό και την αποκατάσταση των περιοχών των λιγνιτωρυχείων. Περισσότερα, ιδιαίτερα επίκαιρα και χρήσιμα για τους κατοίκους της Δ. Μακεδονίας και της Αρκαδίας στοιχεία, αναφέρονται στο διαδίκτυο (Best practices in lignite production: public participation in the planning and the rehabilitation of lignite sites to win acceptance, 10th Coal Dialogue Wednesday, 11 June 2014, Michael Eyll-Vetter, Vice President, Mine Planning RWE Power, Cologne). Μετά τα πιο πάνω είναι φανερή η αναγκαιότητα παράτασης της λειτουργίας ορισμένων λιγνιτικών μονάδων, ώστε εκτός από λόγους επάρκειας και ασφάλειας του ηλεκτρενεργειακού ισοζυγίου να δοθεί ικανό χρονικό διάστημα για τη σταδιακή ανάπτυξη εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων στη Δ. Μακεδονία και την αποτροπή διάλυσης του οικονομικού και κοινωνικού ιστού της περιοχής. Τονίζεται, ωστόσο, ότι η αναγκαία μείωση του κόστους του λιγνίτη θα είναι ατελέσφορη, εάν δεν εξασφαλιστεί ικανή παράταση της λειτουργίας των νεότερων, πλέον σύγχρονων και φιλικότερων προς το περιβάλλον λιγνιτικών μονάδων, η οποία θα διευκολύνει την εφαρμογή ενός συνεκτικού προγράμματος ορθολογικής εκμ/σης των ορυχείων παρέχοντας τη δυνατότητα ευρύτερης κατανομής του κόστους αποκατάστασης των εδαφών. (Β) ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΗΣ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Παρατίθενται συνοπτικά οι πόροι και ορισμένες παράμετροι για τις εναλλακτικές δραστηριότητες κατά τη μετάβαση της Δ. Μακεδονίας στη μεταλιγνιτική περίοδο: 1.Υδάτινο δυναμικό. Η Δ. Μακεδονία είναι η περιφέρεια με τα μεγαλύτερα αποθέματα γλυκού νερού της χώρας (ποτάμια, λίμνες τεχνητές και φυσικές ). 2.Βοσκότοποι. Είναι πανελλήνια γνωστή η εκτεταμένη απασχόληση των κατοίκων της περιοχής κατά το παρελθόν στην παραδοσιακή κτηνοτροφία οφειλόμενη στις τεράστιες εκτάσεις των βοσκοτόπων. 3.Ορυκτός Πλούτος. Πρόκειται, επίσης, για την περιφέρεια με το σημαντικότερο, μέχρι σήμερα, ορυκτό πλούτο της χώρας. Αναφέρονται ενδεικτικά: -Λιγνίτες, με αποδεδειγμένες δυνατότητες αξιοποίησης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και σε εξωηλεκτρικές χρήσεις. –Χαλαζίας, με τις διάφορες ποικιλίες και μορφές του να αξιοποιούνται σε πολλές εφαρμογές (λειαντικό, βιομηχανία γυαλιού, τούβλων, βιομηχανία της πορσελάνης κ.α). -Κοιτάσματα λατεριτών, ως πρώτη ύλη στην παραγωγή σιδηρονικελίου στη ΛΑΡΚΟ με ποικίλες εφαρμογές στη μεταλλουργία και στη μεταλλοτεχνία. Η ορατή, πλέον, στροφή της Ε.Ε., κι όχι μόνο, στην ηλεκτροκίνηση των οχημάτων και η αποθήκευση ενέργειας (μπαταρίες) θα εκτοξεύσει τη ζήτηση για νικέλιο και κοβάλτιο που συνυπάρχει, συνήθως, στους λατερίτες. –Κοιτάσματα χρωμίτη, που αξιοποιούνταν ήδη από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο στην περιοχή, με μεγάλα όμως διαστήματα αδράνειας των μεταλλείων. Οι χρήσεις των χρωμιτών εκτείνονται σε μεγάλη κλίμακα (μεταλλουργία, πυρίμαχες χρήσεις, χημικές χρήσεις και χυτήρια), με ιδιαίτερη βαρύτητα στην αυτοκινητοβιομηχανία (ειδικοί χάλυβες κ.α.) –Χουντίτης, με χρήσεις στα ελαστικά, στα πλαστικά προϊόντα, στις κόλλες, στα κεραμικά και στη χαρτοβιομηχανία -Άργιλος – ατταπουλγίτης, με πολλές χρήσεις σε δομικά υλικά, γεωτρήσεις, αγροτική παραγωγή, υφάσματα, απορρυπαντικά και καλλυντικά. -Μάρμαρα (Τρανοβάλτου), με εξαιρετικές- εφάμιλλες του πεντελικού μαρμάρου ιδιότητες, που εξορύσσονται στην περιοχή χωρίς διακοπή κατά τα τελευταία 60 χρόνια. Δυστυχώς, σήμερα υπάρχουν σοβαρότατα έως αξεπέραστα συσσωρευμένα προβλήματα, που οφείλονται στην ανορθολογική εκμετάλλευση (πολλές μικρές και άναρχες εκμεταλλεύσεις), με αποτέλεσμα τη μείωση του δείκτη απόληψης, την αύξηση του κόστους και τελικά την αδυναμία ανταπόκρισης στις ποσοτικές και ποιοτικές απαιτήσεις των πελατών. Αντίθετα, οι καλά οργανωμένες ελληνικές επιχειρήσεις μαρμάρου κατά την πρόσφατη 10ετία της οικονομικής κρίσης στράφηκαν με μεγάλη επιτυχία στις εξαγωγές προïόντων μαρμάρου. 4. Βασικές υποδομές. Παρατηρείται τεράστια έλλειψη στις υποδομές, όπως : -απαρχαιωμένο σιδηροδρομικό δίκτυο με μεγάλη απόσταση από το λιμάνι Θεσ/νίκης, δεν υπάρχει καν σιδηροδρομική σύνδεση με Θεσσαλία και Ήπειρο (λιμάνι Ηγουμενίτσας). -η οδική σύνδεση Λάρισας- Κοζάνης-Νίκης Φλώρινας καρκινοβατεί στις ελληνικές καλένδες κι όλα επαφίενται στην Εγνατία οδό. -υποτυπώδεις αεροδρομικές εγκαταστάσεις στην Κοζάνη, καλύτερες στο Άργος Ορεστικό. Τα πιο πάνω θέματα αποτελούν αντικίνητρο για οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο επενδυτή, η επίλυσή των δε με τα γνωστά ελληνικά δεδομένα παραπέμπει σε παρέλευση δεκαετιών. 5. Πανεπιστήμιο Δ. Μακεδονίας. Πρόκειται για ελπιδοφόρα προοπτική, ωστόσο, πρέπει να επιλυθούν αποτελεσματικά πολλά προβλήματα που οφείλονται στον πολύ μικρό χρόνο λειτουργίας του πανεπιστημίου, στη διασπορά των προσωρινών εγκαταστάσεων έως ότου αποπερατωθούν οι νέες, καθώς και στην πρόσφατη ενοποίηση-ενσωμάτωση με το ΤΕΙ της Δ. Μακεδονίας. Όλα τα πιο πάνω απαιτούν χρόνο για να αποκατασταθεί ο «βηματισμός» του πανεπιστημίου, να ενισχυθεί με αξιόλογο επιστημονικό δυναμικό και να αποκτηθεί η ικανή και αναγκαία εμπειρία για την παραγωγική διασύνδεσή του με την κοινωνία και την οικονομία της περιοχής. (Γ) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΣΔΑΜ Προτείνονται τα ακόλουθα: 1. Παράταση της λειτουργίας των 3 νεότερων λιγνιτικών μονάδων μετά το 2028 με επιθυμητό-βέλτιστο για τη Δ.Μακεδονία σενάριο ως εξής: -Πτολ/δα 5 έως το 2050, καθαρή ισχύς 616 MW, ενέργεια πλήρως συμβατή με το στόχο για την απανθρακοποίηση της Ε.Ε.-28. Διευκρινίζεται ότι η νέα μονάδα Πτολ/δα 5 θα επιτυγχάνει πρωτογενώς το χαμηλότερο κόστος κιλοβατώρας λόγω του υψηλού βαθμού απόδοσης (μικρότερη ειδική κατανάλωση λιγνίτη) και του μικρότερου κόστους καυσίμου της κύριας τροφοδοσίας από το ΟΚΠ (Μαυροπηγή), λόγω της υφιστάμενης ευνοïκής σχέσης εκμ/σης του λιγνίτη και ως έκ τούτου «αντέχει» στον ανταγωνισμό ακόμη και για υψηλές τιμές δικαιωμάτων εκπομπών CO2. -Μελίτη έως το 2043, καθαρή ισχύς 290 MW, ήδη συμβατή περιβαλλοντικά και με πολλές δυνατότητες μείωσης του κόστους καυσίμου στο άμεσο μέλλον. -Άγ. Δημήτριος 5 έως το 2038, καθαρή ισχύς 340 MW, βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη η περιβαλλοντική αναβάθμισή του. Για την υλοποίηση, όμως, των πιο πάνω υπάρχει μια προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ, δηλ. πρέπει η χώρα μας από κοινού με άλλες χώρες της Ε.Ε.-28, όπως Πολωνία, Τσεχία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.α., που διαθέτουν στερεά καύσιμα, να υποστηρίξει σθεναρά και σε πολλαπλά επίπεδα τα ενεργειακά της συμφέροντα με γνώμονα τον εθνικά κρίσιμο ρόλο του λιγνίτη στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. 2. Εγκατάσταση Φ/Β πάρκων της ΔΕΗ ΑΕ στην ευρύτερη περιοχή της Δ. Μακεδονίας σε άγονες εκτάσεις (δημόσιες ή/και κοινοτικές) που θα παραχωρηθούν στη ΔΕΗ ΑΕ με ταχείες και συνοπτικές διαδικασίες, σε αντάλλαγμα της αντίστοιχης παραχώρησης από τη ΔΕΗ ΑΕ «ισοδύναμης» έκτασης (αποκατεστημένης ή/και απαλλοτριωμένης) στο χώρο των λιγνιτωρυχείων για γεωργικές κυρίως χρήσεις. Παράλληλα η ύπαρξη του δικτύου μεταφοράς ηλεκ. ενέργειας διευκολύνει την εγκατάσταση Φ/Β και σε τρίτους, όπως π.χ. ενεργειακές κοινότητες κ.α. 3. Άμεση ανάπτυξη σύγχρονων και αποδοτικών γεωργικών-κτηνοτροφικών και αγροτοδιατροφικών δραστηριοτήτων με την εγκατάσταση και λειτουργία αρδευτικών έργων στη λεκάνη Εορδαίας και στη βόρεια ζώνη της λίμνης Πολυφύτου καθώς και στην περιοχή Καμβουνίων με νερά από τη λίμνη Ιλαρίωνα. Τα έργα αυτά αποτελούν βασικότατες προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό και την αναδιοργάνωση του πρωτογενούς τομέα στην προσπάθεια για την ομαλή μετάβαση της Δ. Μακεδονίας στη μετά λιγνίτη εποχή. Είναι φανερό ότι το εγχείρημα αυτό πρέπει να συνδυαστεί με αναδασμούς, δυναμικές καλλιέργειες, εκσυγχρονισμό μεθόδων, οργάνωσης και κλίμακας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων κ.ο.κ. Σημειώνεται, επίσης, η δυνατότητα για καλλιέργεια ενεργειακών φυτών στην περιοχή και για την αξιοποίηση της βιομάζας του ευρύτερου ορεινού όγκου με την πολύ μεγάλη δασοκάλυψη (Βόρεια Πίνδος, Γράμμος, Πιέρια, Καμβούνια κλπ). 4. Αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της περιοχής 4.1.Εξωηλεκτρικές χρήσεις του λιγνίτη και ειδικότερα: - αξιοποίηση του λιγνίτη στην παραγωγή οργανοχουμικών λιπασμάτων λόγω της μεγάλης ποικιλίας και ιδιοτήτων τόσο των στρωμάτων λιγνίτη καθαυτών όσο και των λιγνιτικών ενδιαμέσων αγόνων, τομέας με τεράστιες δυνατότητες για την αναβάθμιση της γεωργικής αξίας των εκτάσεων της ευρύτερης περιοχής. Έτσι, σε συνδυασμό με τα αρδευτικά έργα κλπ. δημιουργούνται οι όροι συνεισφοράς του λιγνίτη για μια στιβαρή και προσοδοφόρα δραστηριότητα κατά τη μεταβατική περίοδο. - αξιοποίηση κατάλληλης ποιότητας στρωμάτων λιγνίτη στην παραγωγή προïόντων ξηρού λιγνίτη με σύγχρονους όρους, εφόσον διασφαλιστεί η χρήση του στην (πυρο)μεταλλουργία, π.χ. της ΛΑΡΚΟ, όπως γίνονταν για μια πεντηκονταετία (1959-2008) ή και του εργοστασίου παραγωγής σιδηρονικελίου της γειτονικής μας χώρας Β. Μακεδονίας, όπου το ΛΚΔΜ εξήγαγε αξιόλογες ποσότητες μπρικέτας κατά την περίοδο 2002-2008. Επιπλέον, είναι δυνατή η χρήση του σε ασβεστοκαμίνους ή και σε μικτή καύση με βιομάζα για έργα τηλεθέρμανσης κλπ. Ωστόσο, η αποδεδειγμένα βιώσιμη αυτή εξωηλεκτρική χρήση προαπαιτεί την παραγωγή του ξηρού λιγνίτη στις εγκαταστάσεις λειτουργούντος ατμοηλεκτρικού σταθμού, π.χ. του ΑΗΣΑΔ 5 ή της νέας μονάδας Πτολ/δα 5, με δυνατότητα χρήσης ακόμη κι από τους λιγνιτικούς ΑΗΣ για βελτίωση της ευελιξίας και της οικονομκότητας της λειτουργίας των κ.α. 4.2. Ριζική αναδιοργάνωση της εκμ/σης των μαρμάρων Τρανοβάλτου. Θεωρείται επείγουσα η ενοποίηση των όμορων τουλάχιστο μικρών ιδιωτικών εκμ/σεων σε ένα νέο ευέλικτο και λειτουργικό σχήμα. Τούτο είναι η βάση για την ορθολογική εκμ/ση με τη χρήση σύγχρονου και κατάλληλου εξοπλισμού, την εφαρμογή βέλτιστων και αποδοτικών μεθόδων εξόρυξης και κατεργασίας του μαρμάρου, την αύξηση της παραγωγής, της παραγωγικότητας και ιδιαίτερα του ποσοστού απόληψης του μαρμαροφόρου κοιτάσματος, την αξιοποίηση παλαιών απορριμάτων, την εκμετάλλευση οικονομιών κλίμακας, την εφαρμογή σύγχρονου μάνατζμεντ, την προώθηση πωλήσεων στις διεθνείς αγορές κλπ. 5. Τέλος, οι πολυσυζητημένες νέες εμβληματικές δραστηριότητες, π.χ. η παραγωγή πράσινου υδρογόνου από ΑΠΕ, οι μονάδες αποθήκευσης ενέργειας και το ενδιαφέρον για επενδύσεις σε ηλεκτρολύτες βρίσκονται σε προκαταρκτικά στάδια, χωρίς δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα υλοποίησης, χρηματοδότησης κλπ. Ως εκ τούτου οποιαδήποτε ανάλυση και αξιολόγηση στερείται, σήμερα, πρακτικού ενδιαφέροντος ελλείψει συγκεκριμένων στοιχείων για την άμεση χρονική περίοδο της πρόωρης απολιγνιτοποίησης. Ο,τιδήποτε από τα πιο πάνω προχωρήσει σε σημαντική βιομηχανική κλίμακα στην περιοχή θα απαιτήσει εύλογα ικανό χρονικό διάστημα. Σε κάθε περίπτωση επείγει η εκτέλεση βασικών έργων υποδομών, όπως σύγχρονων σιδηροδρομικών και οδικών δικτύων που θα διευκολύνουν μελλοντικές νέες επενδύσεις σε διάφορους τομείς. (Δ). ΕΠΙΛΟΓΟΣ Από τα προαναφερθέντα φαίνεται, δυστυχώς, ότι οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τη Δ. Μακεδονία ενόψει της πρόωρης και βίαιης απολιγνιτοποίησης είναι ιδιαίτερα ζοφερές και εγκυμονούν κινδύνους μεγαλύτερους, ίσως, από όσους αντιμετώπισε η πολύπαθη περιοχή στην πρόσφατη ιστορία της (εθνικός διχασμός, εγκατάσταση και ενσωμάτωση ελλήνων προσφύγων από τον Πόντο, τη Μικρά Ασία και την ανατολική Θράκη, την κατοχή και ιδιαίτερα την επούλωση των πληγών από τον εμφύλιο). Οι πιο πάνω δυσκολίες ξεπεράστηκαν σε μεγάλο βαθμό με την οικονομική, έστω και μονομερή, ανάπτυξη από την αξιοποίηση των λιγνιτών στα τελευταία 60 χρόνια. Σήμερα, αναζητούνται επειγόντως λύσεις αμέσου εφαρμογής για να αποφευχθεί η συνέχιση της πληθυσμιακής συρρίκνωσης της περιοχής, η «απονεύρωση» της κοινωνίας από το πλέον δυναμικό της τμήμα, δηλ. τους νέους ανθρώπους και να υλοποιηθεί η παραγωγική επανάκαμψη του πρωτογενούς τομέα στην εγκαταλειμμένη ύπαιθρο λόγω της υπεραστικοποίησης της περιοχής (Κοζάνη, Πτολ/δα κλπ), καθώς και η αξιοποίηση του σημαντικότατου ορυκτού πλούτου της περιοχής συνολικά. Απαιτείται, ωστόσο, δραστική και πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα προσπάθεια για να ξεπεραστεί η ανεπάρκεια στις υποδομές, να αντιμετωπιστεί η γραφειοκρατία, να επιτευχθεί ισχυρός συντονισμός για την περιφερειακή ανάπτυξη και να διαχυθούν οι υπηρεσίες μετάβασης και μετεκπαίδευσης σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, ζητήματα που διαπερνούν το σύνολο της κοινωνίας και των πολιτικών σχηματισμών της χώρας συμπεριλαμβανομένων. Κι όλα αυτά σε μια περίοδο που η χώρα αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα σε πάρα πολλούς τομείς. Με όλα τα πιο πάνω είναι αναμφίβολα δύσκολο να βρεθούν πηγές αισιοδοξίας για το μέλλον της περιοχής με τις δεδομένες αποφάσεις στο υψηλότερο επίπεδο της χώρας. ΧΡΗΣΤΟΣ .Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ τ. μέλος ΔΣ ΔΕΗ ΑΕ, τ. Δ/ντης ΛΚΔΜ/ΔΕΗ ΑΕ Λευκόβρυση Κοζάνης 8 ΝΟΕ 2020.