Yπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ' | 19 Αυγούστου 2010, 19:24

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Μύθοι και αλήθειες σχετικά με την υδροηλεκτρική ενέργεια Μύθος 1: Η υδροηλεκτρική ενέργεια δεν μπορεί να θεωρηθεί ως ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, καθώς έχει σημαντικές επιπτώσεις στην "υγεία" των ποταμιών Σε διάφορες συζητήσεις (ενεργειακής) πολιτικής, ο τίτλος του "ανανεώσιμου" απονέμεται μερικές φορές σε κείνες μόνο τις τεχνολογίες που συμπαθούμε και απαγορεύεται να χρησιμοποιηθεί για αυτές που δεν συμπαθούμε. Τέτοιες αντιλήψεις, βέβαια, αποτελούν σαθρή βάση για τη λήψη σοβαρών αποφάσεων πολιτικής. Εδώ και χρόνια, υπάρχει ένας ευρέως αποδεκτός ορισμός της "ανανεώσιμης ενέργειας" - είναι εκείνος ο ενεργειακός πόρος που δεν απομειώνεται κατά τη διαδικασία παραγωγής της ενέργειας. Η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική, η γεωθερμική ενέργεια και η ενέργεια από βιομάζα, όλες ικανοποιούν τον ορισμό αυτό. Με πηγή τον ήλιο, ο υδρολογικός κύκλος, ο οποίος επαναφορτίζει τα ποτάμια, είναι ουσιαστικά ανεξάντλητος. Η υδροηλεκτρική ενέργεια μετατρέπει την πτώση του νερού σε ηλεκτρισμό, χωρίς να χρησιμοποιεί παραπάνω νερό από αυτό που παράγεται από τη φύση. Γι αυτό, εξ ορισμού, η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι ανανεώσιμη. Εάν η ανησυχία ορισμένων αφορά την "υγεία" του ποταμιού, τότε οι σχετικές συζητήσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν σ' αυτήν ακριβώς την "υγεία" και όχι σε ρητορικά επιχειρήματα. Η υδροηλεκτρική ενέργεια έχει τη δυνατότητα είτε να ενισχύσει είτε να επηρρεάσει την "υγεία" ενός ποταμιού. Ο καλύτερος τρόπος για να εξεταστούν τα αντίστοιχα ζητήματα πολιτικής, είναι να συζητηθούν επισταμένως οι επιπτώσεις, θετικές και αρνητικές της υδροηλεκτρικής αξιοποίησης, καθώς και οι δυνατότητες αποτελεσματικής αντιμετώπισης των όποιων προβλημάτων της. Μύθος 2: Τα ποτάμια πρέπει να μείνουν στη φυσική τους κατάσταση, με ελεύθερη ροή των υδάτων τους Ενώ κανένας δεν θα διαφωνούσε με τα πλεονεκτήματα της διατήρησης των ποταμιών στη φυσική τους κατάσταση, είναι γεγονός ότι, στη σύγχρονη εποχή, τα ποτάμια αυτά προσφέρουν πολλά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη και συμβάλλουν στη διατήρηση της ποιότητας ζωής μας. Μια καλύτερη πρόταση πολιτικής, αν και δυσκολότερη, είναι: "Μπορούμε να μεγιστοποιήσουμε το όφελος ενός ποταμιού για την ανθρώπινη δραστηριότητα, κάνοντας σωστές επιλογές που εξισορροπούν όλες τις ανταγωνιστικές αξίες, συμπεριλαμβανομένης και της αξίας της ύπαρξής του." Η αξία της ύπαρξης ενός ποταμιού στη φυσική του κατάσταση, αναξιοποίητο, είτε κάποιος το βλέπει είτε όχι, είναι ένας από τους τρόπους να εκτιμήσουμε το ποτάμι αυτό. Η αναψυχή, η φυσική ομορφιά, η ύπαρξη βιοτόπων ψαριών και άγριας χλωρίδας και πανίδας, είναι κάποιοι άλλοι τρόποι να εκτιμήσουμε την αξία των ποταμιών. Εκτιμούμε, επίσης, την αξία του πόσιμου νερού, της άρδευσης και της ναυσιπλοΐας, και, σε ένα άλλο επίπεδο, τη σημασία των ποταμιών για τις τοπικές οικονομίες, την απασχόληση που μπορούν να προσφέρουν, τη διαχείριση πλημμυρών, και, φυσικά, τη δυνατότητα ενός ποταμιού να παράγει καθαρή, ανανεώσιμη ηλεκτρική ενέργεια. Πράγματι, οι μοναδικές ιδιότητες της υδροηλεκτρικής ενέργειας και ισχύος είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διατήρηση της σταθερότητας του ηλεκτρικού δικτύου και αυτό, βέβαια, βοηθά όλους μας. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε κανένα από τα παραπάνω οφέλη, και ευτυχώς δεν τίθεται θέμα αποκλειστικής επιλογής του ενός ή του άλλου οφέλους. Είναι μάλλον θέμα βαθμού επιλογής. Τα φράγματα και τα "υγιή" ποτάμια μπορούν, και στην πράξη εύκολα, συνυπάρχουν. Τα υδροηλεκτρικά έργα στηρίζουν τους βιότοπους ψαριών και άγριας χλωρίδας και πανίδας, τις περιοχές φυσικού κάλλους και τη βιοποικιλότητα. Είναι εύκολο να παρασυρθεί κανείς από τη λογοτεχνία που περιγράφει τα αναξιοποίητα ποτάμια σαν "ελεύθερα", αλλά οι υπεύθυνοι πολιτικοί πρέπει να παραμένουν ρεαλιστές και αποτελεσματικοί στην προσέγγισή τους σχετικά με την ολοκληρωμένη διαχείριση των ποταμιών. Ακριβώς όπως υπάρχει η ανάγκη για ποτάμια ελεύθερης ροής, έτσι υπάρχει και η ανάγκη για "εργαζόμενα" ποτάμια. Μύθος 3: Οι ιδιοκτήτες υδροηλεκτρικών έργων δεν ενδιαφέρονται για το περιβάλλον και δεν προάγουν την τεχνολογική και επιστημονική αξιοπιστία του τομέα. Μοναδικός τους σκοπός και ενδιαφέρον, είναι η "άντληση" των μεγαβάτ Η αποδιδόμενη ισχύς (MW), καθώς και μοναδική δυνατότητα των υδροηλεκτρικών μονάδων να μεταβάλλουν ταχύτατα τις ποσότητες της παραγόμενης ενέργειας, αποτελούν στοιχεία ζωτικής σημασίας για την τροφοδοσία του ηλεκτρικού δικτύου. Οι ιδιοκτήτες υδροηλεκτρικών μονάδων αποδέχονται τον ιδιαίτερο διαχειριστικό ρόλο και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τα χαρακτηριστικά λειτουργίας των εγκαταστάσεων αυτών και αναγνωρίζουν ότι η χρήση δημόσιων υδάτινων πόρων απαιτεί συνεργασία με όλους τους φορείς που έχουν δικαιώματα χρήσης σε ρέματα και ποτάμια, αλλά και με το ευρύ κοινό. Αυτός ο ιδιαίτερος ρόλος και οι υποχρεώσεις των ιδιοκτητών / διαχειριστών υδροηλεκτρικών έργων αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της νομοθεσίας και βασικό συστατικό της αντίληψής τους για τη λειτουργία των έργων. Στον τομέα απασχολούνται εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, βιολόγοι, φυσικοί επιστήμονες και οικολόγοι, οι οποίοι εργάζονται με μοναδικό στόχο να εναρμονίσουν κατά το βέλτιστο τρόπο τις διαδικασίες παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας με τις ανάγκες των ψαριών και των βιότοπων. Σημαντικότατα ποσά δαπανώνται για έργα προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος στις περιοχές που εγκαθίστανται και λειτουργούν υδροηλεκτρικά έργα, όπως π.χ. η βελτίωση της δημόσιας πρόσβασης προς τους ποταμούς για αναψυχή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κάτοχοι αδειών παραγωγής, εγκατάστασης και λειτουργίας υδροηλεκτρικών έργων δεσμεύονται από τους όρους των αδειών και επιδίδονται στην ενίσχυση των υγρότοπων, στην υποστήριξη της υγιούς αλιείας και στη δημιουργία βιοτόπων άγριας φύσης στις περιοχές των έργων. Μύθος 4: Τα υδροηλεκτρικά φράγματα καταστρέφουν τα οικοσυστήματα των ποταμιών Όλα τα φράγματα προκαλούν αλλαγές στα οικοσυστήματα των ποταμιών, όχι μόνο αυτά που κατασκευάζονται με σκοπό την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Τα νέα οικοσυστήματα που δημιουργούνται σε υδροηλεκτρικά φράγματα δεν είναι φτωχά σε "υγεία", απλώς διαφέρουν σε σχέση με τα αντίστοιχα οικοσυστήματα που υπάρχουν στην αρχική κατάσταση των ποταμιών. Η μεταβολή αυτή μπορεί να χαρακτηρισθεί ως θετική ή αρνητική, ανάλογα με το σύστημα αξιών που υϊοθετείται για την αξιολόγησή της. Είναι απαραίτητο να αξιολογείται κάθε υδροηλεκτρικό έργο χωριστά, χρησιμοποιώντας αυστηρά επιστημονικά δεδομένα και κριτήρια, χωρίς προκαταλήψεις και προαποφασισμένες κρίσεις/επιλογές. Οι λιμνοδεξαμενές πίσω από τα φράγματα συχνά σφίζουν από ζωή, που συμπεριλαμβάνει τόσο πληθυσμούς ανάδρομων ψαριών, όσο και πληθυσμούς ψαριών που εξαρτώνται άμεσα από τη λιμνοδεξαμενή για την επιβίωσή τους. Τα φράγματα αυτά παρέχουν μεγαλύτερη βιοποικιλότητα, όχι μικρότερη. Οι ψαράδες αποδίδουν μεγάλη σημασία σε αυτές τις τεχνητές λίμνες, καθώς δίνουν συχνά τη δυνατότητα για ψάρεμα μεγάλων ψαριών. Είναι, επίσης, συχνό το φαινόμενο δημιουργίας καταφυγίων άγριας φύσης γύρω από τις λιμνοδεξαμενές, οι οποίες, σε μερικές περιπτώσεις, αποτελούν τους σταθερούς εκείνους βιοτόπους που είναι απαραίτητοι για τα απειλούμενα ή υπό εξαφάνιση είδη. Πολλά μικρά υδροηλεκτρικά έργα δεν απαιτούν την κατασκευή φράγματος, και, κατά συνέπεια, δεν εμφανίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις κατάντι των φραγμάτων που συχνά επικαλούνται όσοι εναντιώνονται στο ενδεχόμενο ενεργειακής αξιοποίησης των υδάτινων πόρων. Συχνά, υδροηλεκτρικά έργα αποθήκευσης και απελευθέρωσης του νερού (peaking plants), μπορούν να ωφελήσουν τα κατάντι των έργων αυτών οικοσυστήματα. Για παράδειγμα, μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα του οξυγόνου στο νερό, να ελέγξουν τη θερμοκρασία του, να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες για αναψυχή. Για εκείνα τα έργα αποθήκευσης νερού, που οι επιπτώσεις τους δεν είναι αμελητέες, η κατάλληλη ορθολογική διαχείρισή τους μπορεί να περιορίσει αισθητά τις όποιες επιπτώσεις τους. Μύθος 5: Τα υδροηλεκτρικά φράγματα εμποδίζουν τη μετανάστευση των ανάδρομων ψαριών και αποτελούν αιτία για τη μείωση των πληθυσμών διαφόρων υδρόβιων ειδών Οι επιχειρήσεις υδροηλεκτρικής ενέργειας, σε παγκόσμιο επίπεδο, έχουν λάβει εκτεταμένα μέτρα και έχουν δαπανήσει σημαντικότατα κεφάλαια για να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις των φραγμάτων στην υδρόβια ζωή των ποταμιών. Η υδροηλεκτρική βιομηχανία αποδίδει σήμερα ιδιαίτερη προσοχή και σημασία στην εγκατάσταση, όπου είναι δυνατόν, συστημάτων με αποδεδειγμένες δυνατότητες για την απρόσκοπτη κίνηση των ψαριών ανάντι και κατάντι των φραγμάτων, σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής τους. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε, ότι οι χρησιμοποιούμενοι σήμερα υδροστρόβιλοι εξασφαλίζουν την επιτυχή μετανάστευση των ψαριών κατάντι του φράγματος σε μεγάλα ποτάμια, σε ποσοστό 85-95%. Το ποσοστό αυτό μπορεί να βελτιωθεί περαιτέρω, χρησιμοποιώντας προηγμένα συστήματα υδροστροβίλων. Σύγχρονες επιστημονικές εφαρμογές συστημάτων υπερχείλισης, εσχαρών και άλλων τεχνικών συλλογής και εκτροπής ψαριών, έχουν βελτιώσει πολύ σημαντικά την κατάντι μετανάστευσή τους. Για το πέρασμα ανάντι του φράγματος, τα αναβατώρια, τα κανάλια παράκαμψης (bypass canals) και τα τεχνητά κλιμακοστάσια που εξομοιώνουν τις φυσικές υδατοπτώσεις, είναι συστήματα που έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία στην πράξη. Τα φράγματα δεν μπορούν, βέβαια, να θεωρηθούν υπεύθυνα για τυχόν μειωμένους ρυθμούς μετανάστευσης που παρατηρούνται πριν από την κατασκευή τους. Ούτε μπορούν να εξηγήσουν γιατί μη αξιοποιημένα ποτάμια εμφανίζουν στην πράξη παρόμοιες αυξομειώσεις στη μετανάστευση πληθυσμών σολομού, με ποτάμια στα οποία έχουν εγκατασταθεί φράγματα. Είναι, πλέον, σαφές ότι οι προσπάθειες για αποκατάσταση των πληθυσμών των ψαριών στα ποτάμια θα μένουν στη μέση ή θα αποτυγχάνουν, εάν οι τοπικές κοινωνίες εστιάζουν τις προσπάθειες αυτές μόνο στα φράγματα. Υπάρχει ένα πλήθος άλλων παραγόντων που συμβάλλουν στην αποτυχία, τελικά, των υδρόβιων ειδών να επιστρέψουν στους τόπους αναπαραγωγής τους, στη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Συχνά αγνοούνται, προς αυτή την κατεύθυνση, τα αρνητικά αποτελέσματα κρίσιμων παραγόντων, όπως : - η νόμιμη και παράνομη εντατική αλιεία, που εφαρμόζεται σήμερα τόσο στα ποτάμια όσο και στην ανοικτή θάλασσα - τα ιχθυοτροφεία που συχνά προκαλούν επιδημικές νόσους στα τοπικά υδρόβια είδη και εφαρμόζουν πρακτικές μαζικής συγκομιδής - η υποβάθμιση των βιοτόπων που προκαλείται από τοπικά ορυχεία και μεταλλεία, η εκτεταμένη υλοτομία, οι ανεξέλεγκτες γεωργικές απορροές, τα έργα οδοποιίας και η αστική ανάπτυξη - οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών, όπως, πρόσφατα, του φαινομένου Ελ Νίνιο, που θερμαίνει τα ωκεάνια ρεύματα και μπορεί να διαταράξει τους ευαίσθητους μηχανισμούς μετανάστευσης των ψαριών Μύθος 6: Η Αιολική και η Ηλιακή ενέργεια, καθώς και η Εξοικονόμηση Ενέργειας, είναι η λύση στο ζήτημα της κάλυψης των ενεργειακών μας αναγκών Ο άνεμος και ο ήλιος είναι διαλείπουσες πηγές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και γι' αυτό το λόγο οι εγκαταστάσεις για την ενεργειακή αξιοποίησή τους πρέπει να συνδέονται με μονάδες βάσης (σταθερή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας), ώστε να διασφαλίζεται η σταθερότητα του ηλεκτρικού συστήματος. Αντιθέτως, η υδροηλεκτρική ενέργεια εξαιτίας της δυνατότητας αποθήκευσής της, αποτελεί μια άριστη βάση για ένα "καθαρότερο", "πιο ανανεώσιμο" ηλεκτρικό δίκτυο. Η υδροηλεκτρική ενέργεια συμμετέχει ήδη σε μεγάλο ποσοστό στην παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ και αναμένεται να διαδραματίσει ένα σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό μας μέλλον. Η εξοικονόμηση και η ορθολογική χρήση της ενέργειας συνδράμουν ουσιαστικά στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά δεν μπορούν να καλύψουν το σύνολο της μελλοντικής ενεργειακής ζήτησης, σε συνδυασμό μάλιστα με την αντικατάσταση αποσυρόμενων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής. Κατά τη διαμόρφωση ενεργειακής πολιτικής είναι σημαντικό να βλέπουμε ολόκληρη την εικόνα. Λίγες πηγές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας προσφέρουν τόσο πολλά οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη όσο το νερό. Τα υδροηλεκτρικά έργα, πέραν της αξιοποίησης της καθαρότητας του νερού ως ενεργειακού πόρου, δίδουν τη δυνατότητα παροχής πόσιμου νερού ή και νερού άρδευσης, ενώ συνεισφέρουν και στη μεταφορά του, στη διαχείριση πλημμυρών, στην αλιεία και στην υπαίθρια αναψυχή. Μία πολιτική που προάγει όλες τις πηγές καθαρής και ανανεώσιμης ενέργειας, καθώς και την ορθολογική χρήση της ενέργειας, θα συνδράμει τα μέγιστα στη διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου ζωής, καθώς και στην προσπάθεια για βιώσιμη ανάπτυξη.