Αρχική Ανάπτυξη ΥδατοκαλλιεργειώνΑΡΘΡΟ ΠΡΩΤΟΣχόλιο του χρήστη Ioannis Karakasis | 26 Μαΐου 2011, 11:22
  • Σχόλιο του χρήστη 'Ioannis Karakasis' | 26 Μαΐου 2011, 11:22

    Επί της Αρχής του κειμένου της ΚΥΑ Το χωροταξικό των υδατοκαλλιεργειών (ΥΚ) έφερε στην επιφάνεια το μεγάλο πρόβλημα της χρήσης της παράκτιας ζώνης και κυρίως το πρόβλημα της τουριστικής μονοκαλλιέργειας του μεγαλύτερου μέρους των ακτών της Ελλάδας. Μιας μορφής ανάπτυξης που δεν αντέχει τον ανταγωνισμό παρά μόνο με τον εαυτό της. Ένα μεγάλο λοιπόν μέρος των αντιδράσεων αφορά την εικαζόμενη απειλή της τουριστικής ανάπτυξης από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος που θα προκαλέσουν οι ΥΚ. Μια μικρότερης κλίμακας αντίδραση προκαλείται από τους αλιείς κυρίως της παράκτιας/ερασιτεχνικής αλιείας που βλέπουν δυσκολίες στην πρόσβαση σε τόπους των οποίων είχαν παλαιότερα την προνομιακή/αποκλειστική εκμετάλλευση. Στην συζήτηση συμμετέχουν επίσης σύλλογοι που εκπροσωπούν μερίδες των προηγουμένων χρηστών της παράκτιας ζώνης καθώς και τους ιδιοκτήτες γης που επιδιώκουν την αύξηση της τιμής των ακινήτων τους λόγω τουριστικής εκμετάλλευσης, των ιδιοκτητών παραθεριστικών κατοικιών κλπ που επιδιώκουν μια συγκεκριμένη μορφή ανάπτυξης συμβατή με τα συμφέροντά τους. Σχεδόν ποτέ δεν συμμετέχουν άλλες κατηγορίες ενδιαφερομένων όπως πχ οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις των ΥΚ ή όσοι (συνδικαλιστές) εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους, παρά το ότι σε πολλές περιπτώσεις οι ΥΚ αποτελούν τον κύριο εργοδότη όπως πχ σε μερικές απομακρυσμένες περιοχές. Θα επιχειρήσω να θέσω σε δύο ομάδες ερωτημάτων. Η πρώτη (α,β,γ,δ) αφορά ερωτήσεις για την σκοπιμότητα της ύπαρξης των ΥΚ και ερωτήσεις που οδηγούν σε ένα μεγάλο βαθμό σε απαντήσεις αξιολογικού χαρακτήρα. Η δεύτερη ομάδα (1-10) αφορά ερωτήματα για τα οποία υπάρχει τρόπος ελέγχου με την διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία ή με κλασσικές επιστημονικές προσεγγίσεις. Οι δύο ομάδες είναι οι εξής: Ομάδα πρώτη α) Χρειάζονται οι ΥΚ ή είναι μια ληστρική εκμετάλλευση της φύσης από την πλευρά αδίστακτων κερδοσκόπων; ΑΠ: Χρειάζονται. Η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και ταχεία μείωση της διαθεσιμότητας των υδατικών πόρων θα μας αναγκάσει να καταφύγουμε στην παραγωγή ζωικής πρωτεΐνης από την θάλασσα (Duarte et al. 2009) καθώς είναι το μόνο σύστημα παραγωγής που δεν εξαρτάται από παροχή γλυκού νερού. Ο FAO (Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας) και το GFCM (General Fisheries Council for the Mediterranean) έχουν αρχίσει μια σειρά από δράσεις για την προώθηση της ΥΚ στη Μεσόγειο με παράλληλη λήψη μέτρων ώστε η ανάπτυξη αυτή να είναι αειφόρος και συμβατή με το περιβάλλον. β) Είναι καλό ή κακό να έχουμε πολλαπλές αναπτυξιακές επιλογές αντί για τουριστική μονοκαλλιέργεια; ΑΠ: Δεν έχω επιστημονικά στοιχεία στην συγκεκριμένο ερώτημα αλλά η πρόσφατη εμπειρία μας με την κάμψη του τουρισμού μετά από την κρίση στην Δ. Ευρώπη θα έπρεπε να είναι ένα δίδαγμα για όλους μας. γ) είναι «νόμιμο» σε μια περιοχή να θέλουμε μηδενική ανάπτυξη; ΑΠ: Βεβαίως. Οι τοπικές κοινωνίες μπορούν να επιλέξουν ότι δεν θέλουν ούτε τουρισμό ούτε βιομηχανία, ούτε ΥΚ. Αυτό φυσικά θα έχει συνέπειες στην απασχόληση αλλά φαντάζομαι είναι έτοιμες να το υποστούν. Αυτό που δεν μου φαίνεται σωστό είναι να βαφτίζεται μια δραστηριότητα ως περιβαλλοντικά καταστρεπτική (χωρίς να είναι) και από την άλλη πλευρά να θεωρείται «αθώα» και φιλική προς το περιβάλλον πχ η «τσιμεντοποίηση» της ακτής προς χάριν του τουρισμού ή της παραθεριστικής κατοικίας. δ) Τα οφέλη της ανάπτυξης κατανέμονται πιο δίκαια (ισομερώς) στις τοπικές κοινωνίες στην περίπτωση του τουρισμού ή της ΥΚ; ΑΠ: Πριν μερικά χρόνια θα έλεγα ότι ο τουρισμός έφερνε παράπλευρα κέρδη σε άλλες ομάδες (ταβέρνες, καταστήματα με σουβενίρ ή τρόφιμα ή ρούχα, καφετέριες, ταξί, κλπ). Τα τελευταία χρόνια με την μόδα των ξενοδοχείων all inclusive τα πράγματα έχουν αλλάξει δραματικά. Ο τουρισμός πολλές φορές σημαίνει τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος (σε νερό, ηλεκτρικό κλπ) ενώ οι τοπικές κοινωνίες έχουν ελάχιστα οφέλη (εκτός από την εργασία). Ομάδα δεύτερη: 1) υπάρχουν περιβαλλοντικά προβλήματα ως απόρροια της λειτουργίας των ΥΚ; ΑΠ: Υπάρχουν. Επιπτώσεις στο βένθος και στα λιβάδια της Posidonia oceanica (Holmer et al. 2008). Δεν έχουν βρεθεί (και έχουν/έχουμε ψάξει πολύ) επιπτώσεις στην ποιότητα του νερού με την έννοια του ευτροφισμού κλπ (Pitta et al 1999, 2005, 2006) 2) τι χωρικές κλίμακες εκφράζονται τα προβλήματα αυτά; ΑΠ: Οι επιπτώσεις στο βένθος στην χειρότερη περίπτωση μέχρι 20 περίπου μέτρα από την άκρη των κλωβών καλλιέργειας (Karakassis et al 1998, 2000) ενώ στην περίπτωση της Posidonia μέχρι και 400 μέτρα απόσταση. Βλ (Holmer et al 2008) 3) είναι ίδιας έντασης και έκτασης ανεξάρτητα από τις ιδιότητες του περιβάλλοντος (αποδέκτη) εντός του οποίου ασκείται η ΥΚ; ΑΠ: Όχι. Η καλή επιλογή θέσης εγκατάστασης (μεγάλο βάθος, απόσταση από ακτή, έκθεση σε ρεύματα κλπ) μπορεί να οδηγήσει σε μηδενικά αποτελέσματα στο βυθό (βλ Karakassis et al 2000, Lampadariou et al 2005). Επίσης οι θέσεις εγκατάστασης με την κείμενη νομοθεσία δεν πρέπει να γειτνιάζουν με λιβάδια Posidonia 4) έχουν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία; ΑΠ: Όχι. Δεν υπάρχει ούτε μια αναφορά στην διεθνή βιβλιογραφία 5) έχουν επιπτώσεις στον τουρισμό; ΑΠ: Όχι. Ο Γ. Πενθερουδάκης (2004) μελέτησε την μεταπτυχιακή του εργασία στο Πολυτ. Κρήτης τις τάσεις ανάπτυξης του τουρισμού σε περιοχές με και χωρίς ΥΚ αναλύοντας χρονοσειρές από το 1982 έως το 2002. Τα αποτελέσματα είναι απολύτως σαφή και δεν συνηγορούν στην φοβία για ακύρωση της τουριστικής ανάπτυξης. 6) έχουν επιπτώσεις στην αλιεία; ΑΠ: Έχουν. Αλλά οι επιπτώσεις είναι θετικές (αύξηση βιομάζας άγριων ψαριών) όπως έχει δείξει μια σειρά από εργασίες με συγκρίσεις πειραματικής αλιείας/δειγματοληψία πριν-μετά, κοντά-μακριά, αναλύσεις χρονοσειρών σε ιχθυόσκαλες και μελέτες με υδρακουστικά (βλ. Machias et al 2004, 2005, 2006 και Giannoulaki 2005) 7) τι πιστεύουν οι κάτοικοι των περιοχών όπου έχουν ήδη εγκατασταθεί ΥΚ; ΑΠ: Μελέτες του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (η ομάδα του καθηγητή Σ. Κατρανίδη) με (1500) ερωτηματολόγια για προσδιορισμό του περιβαλλοντικού κόστους με την μέθοδο WTP, έδειξε ότι σε περιοχές που έχει εγκατασταθεί η ΥΚ (πχ Κεφαλονιά) και έχει προσλάβει προσωπικό από την περιοχή, οι κάτοικοι και οι τουρίστες δεν θεωρούν ότι υπάρχει περιβαλλοντικό πρόβλημα, ενώ οι επισκέπτες από την Αθήνα προτιμούν να μην υπάρχει ΥΚ (ούτε και άλλη μορφή ανάπτυξης, κάτι σαν νοσταλγία της παλιάς καλής υποανάπτυκτης επαρχίας) 8) υπάρχουν τρόποι για να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις αυτές; ΑΠ: Βεβαίως. Κατ’ αρχήν η επιλογή της θέσης εγκατάστασης θα πρέπει να εξασφαλίζει την επαρκή ανανέωση του νερού (πράγμα καλό και για το περιβάλλον και για την ΥΚ), να αποφεύγονται θέσεις κοντά σε λιβάδια Posidonia, να υπάρχει επαρκές βάθος και απόσταση από την ακτή. Και φυσικά σε καθαρά νερά χωρίς πετρελαιοειδή, λύματα κλπ Δεύτερον και επίσης πολύ σημαντικό με ένα αξιόπιστο σύστημα παρακολούθησης (monitoring) 9) υπάρχουν όρια που θα μπορούσαν να τεθούν ώστε να μη φτάσουμε σε κορεσμό ή σε μη αντιστρεπτές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον; ΑΠ: Η πρόσφατη αλλαγή (2009) του κανονισμού για την δυναμικότητα των ιχθυοτροφείων προβλέπει μια σύνδεση της δυναμικότητας με την υιοθέτηση καλών πρακτικών στην επιλογή της θέσης εγκατάστασης. Ωστόσο δεν υπάρχουν όρια, δηλαδή προδιαγραφές ποιότητας περιβάλλοντος που θα επέβαλαν πχ την διακοπή λειτουργίας ή την μείωση της δυναμικότητας αν υπάρξουν υπερβάσεις των ορίων αυτών. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις Μεσογειακές χώρες και ένα πρόγραμμα που βρίσκεται σε εξέλιξη (SHOCMED, στα πλαίσια του GFCM) αποσκοπεί ακριβώς στην εκπόνηση μια σειράς τέτοιων προδιαγραφών. Η μόνη χώρα που θέσπισε (σχετικά πρόσφατα) με νόμο τέτοια κριτήρια είναι η Ιαπωνία (βλ. Yokoyama 2003) ενώ σε άλλες χώρες (Νορβηγία, Σκοτία) υπάρχουν συμβουλευτικά όρια. Ίσως αξίζει να αναφερθεί ότι σε περίπου 15 ιχθυοτροφεία που έχουμε πραγματοποιήσει μελέτες (ως Πανεπ. Κρήτης και ΕΛΚΕΘΕ) οι τιμές κάτω από τους κλωβούς ούτε καν πλησιάζουν τα συμβουλευτικά αυτά όρια (δηλ. είναι σε καλύτερη κατάσταση) 10) μας βοηθάει ή όχι το προτεινόμενο σχέδιο της ΚΥΑ ΑΠ: Ναι. Γενικά η θέσπιση ΠΟΑΥ είναι απολύτως θετική. Δίνει μια θέση στην ΥΚ στην παράκτια ζώνη και την προφυλάσσει από άλλες δραστηριότητες που μπορεί να την βλάψουν. Επίσης μειώνει τις συγκρούσεις και τις ενδεχόμενες αθέμιτες συναλλαγές με τη δημόσια διοίκηση κλπ. Όμως υπάρχουν αρκετά σημεία που αξίζει να τροποποιηθούν προκειμένου και η ΚΥΑ να είναι λειτουργική και το περιβάλλον να προστατευτεί και οι συγκρούσεις στην παράκτια ζώνη να ελαχιστοποιηθούν. Επιμέρους παρατηρήσεις: α) η μεταφορά στην ανοιχτή θάλασσα μπορεί να αποτελέσει συμπληρωματική και όχι εναλλακτική λύση για μελλοντική εξέλιξη του κλάδου (σελ.10). Νομίζω ότι αυτό αποτελεί λάθος τοποθέτηση. Διάφορες Μεσογειακές χώρες έχουν υιοθετήσει δραστικά μέτρα χωροθέτησης από την αρχή σε θέσεις από 1-6 ναυτικά μίλια από την ακτή (Κύπρος, Ισπανία, Μάλτα) ή εσπευσμένης αναγκαστικής μετεγκατάστασης (Τουρκία) σε ανοικτά νερά. Φυσικά μια άμεση μετεγκατάσταση των υπαρχόντων ιχθυοτροφείων θα ήταν δαπανηρή και σε συνθήκες κρίσης ίσως καταστροφική για ορισμένες μικρές επιχειρήσεις. Όμως το να αποκλείεται ήδη από τις γενικές τοποθετήσεις η ανάγκη μετακίνησης ή ακόμη και η επιβολή εγκατάστασης των νέων ιχθυοτροφείων σε θέσεις μακριά από την παράκτια ζώνη δίνει λαβές για κριτική και φόβους ότι θα επικρατήσει και εδώ η άναρχη ανάπτυξη που έχουμε ζήσει σε άλλες περιπτώσεις στην Ελλάδα. Το σχέδιο θα μπορούσε να δηλώνει ότι μετά από μια 5ετία ή 10ετία όλα τα υπάρχοντα ιχθυοτροφεία της παράκτιας ζώνης θα μεταφερθούν σε περιοχές ΠΟΑΥ σε απόσταση ενός τουλάχιστον μιλίου από την ακτή ενώ καμία νέα άδεια δεν θα δίδεται για παράκτιες μονάδες. Η πρόβλεψη στις μεταβατικές διατάξεις για αναγκαστική μετακίνηση στην 3ετία είναι ημιτελής γιατί αφορά σε ΠΑΥ δηλαδή ακόμη και σε ΠΑΣΜ που είναι μια λύση προσωρινή μεν χωρίς όμως σαφή χρονικό περιορισμό. β) το θέμα της υδρανάπαυσης θεωρείται περιττό. Αν το ιχθυοτροφείο είναι κατάλληλα τοποθετημένο (σε επαρκές βάθος και σε περιοχή με ισχυρά ρεύματα) δεν υπάρχει ανάγκη υδρανάπαυσης γιατί οι συνθήκες ακόμη και κάτω από τους κλωβούς μπορεί να είναι απολύτως αποδεκτές (το εννοώ απολύτως). Αν πάλι το βάθος είναι μικρό, ο κόλπος κλειστός, το ίζημα του βυθού λασπώδες, η παραγωγή μεγάλη και η διαχείριση κακή ακόμη και αν αφήναμε την θέση κενή για δυο χρόνια και πάλι δεν θα είχαμε πλήρη ανάκαμψη του συστήματος. Φρονώ επομένως ότι κυρίως για την δεύτερη αυτή περίπτωση ο υδατοκαλλιεργητής πρέπει να έχει μια θέση στη διάθεσή του την οποία να διαχειριστεί όσο το δυνατόν καλύτερα μπορεί και όχι να υποβαθμίζει και τα γειτονικά σημεία της μισθωμένης έστω έκτασης. γ) οι παρατηρήσεις για την Posidonia στις μεταβατικές διατάξεις είναι σε θετική κατεύθυνση. Θα πρόσθετα να τηρηθούν αποστάσεις τουλάχιστον 400 μέτρων από προστατευόμενα λιβάδια Posidonia. (βλ Holmer 2008) Τελειώνοντας νομίζω ότι θα πρέπει να συνεννοηθούμε όλοι. Ως χώρα χρειαζόμαστε την υδατοκαλλιέργεια και πρέπει να της παραχωρήσουμε χώρο στις θάλασσές μας. Ο χώρος αυτός ούτε απεριόριστος θα είναι ούτε η παραχώρηση θα γίνει άνευ όρων. Αλλά και οι επιχειρήσεις της ΥΚ πρέπει να αντιληφθούν ότι η ύπαρξη κανόνων και ο σεβασμός των κανόνων καλής περιβαλλοντικής πρακτικής είναι απαραίτητος όρος και για την κοινωνική αποδοχή της λειτουργίας τους και για την αποδοτική λειτουργία των μονάδων τους. Με τιμή Γιάννης Καρακάσης Καθηγητής, Πανεπ. Κρήτης Αναπλ. Πρόεδρος Τμ. Βιολογίας Βιβλιογραφία 1. Duarte CM, Holmer M, Olsen Y, Soto D, Marbà N, Guiu J, Black K, Karakassis I (2009) Will the oceans help feed humanity? Bioscience 59:967-976 2. Giannoulaki M, Machias A, Somarakis S, Karakassis I (2005) Wild fish spatial structure in response to presence of fish farms. J. Mar. Biol Assoc UK 85: 1271-1277 3. Holmer M, Argyrou M, Dalsgaard T, Danovaro R, Diaz-Almela E, Duarte CM, Frederiksen M, Grau A, Karakassis I, Marbà N, Mirto S, Pérez M, Pusceddu A, Tsapakis M (2008) Effects of fish farm waste on Posidonia oceanica meadows: synthesis and provision of monitoring and management tools. Marine Pollution Bulletin 56:1618-1629 4. Karakassis I, Tsapakis M, Hatziyanni E (1998) Seasonal variability in sediment profiles beneath fish farm cages in the Mediterranean. Marine Ecology Progress Series, 162: 243-252 5. Karakassis I, Tsapakis M, Hatziyanni E, Papadopoulou K-N, Plaiti W (2000) Impact of cage farming of fish on the seabed in three Mediterranean coastal areas. ICES Journal of Marine Science, 57:1462-1471 6. Lampadariou N, Karakassis I, Teraschke S, Arlt G (2005) Benthic meiofaunal response to organic enrichment induced by fish farming in the Eastern Mediterranean. Vie et Milieu 55:61-69 7. Machias A, Giannoulaki M, Somarakis S, Maravelias CD, Neofitou C, Koutsoubas D, Papadopoulou K-N, Karakassis I (2006) Fish farming effects on local fisheries landings in oligotrophic seas. Aquaculture 261: 809-816 8. Machias A, Karakassis I, Labropoulou M, Somarakis S, Papadopoulou KN, Papaconstantinou C (2004) Changes in wild fish assemblages after the establishment of a fish farming zone in an oligotrophic marine environment. Estuarine coastal shelf Science 60: 771-779 9. Machias A, Karakassis I, Somarakis S, Giannoulaki M, Papadopoulou KN, Smith C (2005) The response of demersal fish communities to the presence of fish farms. Marine Ecology Progress Series, 288: 241-250 10. Pitta P, Apostolaki E, Tsagaraki T, Tsapakis M, Karakassis I (2006) Fish farming effects on chemical and microbial variables of the water column: A spatio-temporal study along the Mediterranean Sea. Hydrobiologia 563: 99-108 11. Pitta P, Karakassis I, Tsapakis M, Zivanovic S (1999) Natural vs. mariculture induced variability in nutrients and plankton in the Eastern Mediterranean. Hydrobiologia 391: 181-194 12. Yokoyama H (2003) Environmental quality criteria for fish farms in Japan. Aquaculture, 226: 45-56 13. Πενθερουδάκης Γ. (2004) Μελέτη της επίδρασης των υδατοκαλλιεργειών στην τουριστική κίνηση της Ελλάδας. Μεταπτυχιακή Διατριβή, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά