Άρθρο 15 Ενδυνάμωση της διάστασης της κλιματικής αλλαγής στην περιβαλλοντική αδειοδότηση

Οι συγκεκριμένες διατάξεις εκτιμώνται ως θετικές.

Η εναρμόνιση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης με τις απαιτήσεις του νομοσχεδίου είναι καταρχήν θετική. Πράγματι, η περιβαλλοντική αδειοδότηση θα μπορούσε να είναι το “όχημα” μέσω του οποίου οι υποχρεώσεις του νομοσχεδίου θα μπορούσαν να εξειδικευτούν και να κατανεμηθούν σε συγκεκριμένα έργα και σχέδια. Δυστυχώς, η υλοποίηση της ιδέας εγείρει ερωτήματα, και έχει αδυναμίες. Θα πρέπει να σημειωθούν τα εξής:

Η σχετική εναρμόνιση είναι απαίτηση της Οδηγίας 2014/52 (η οποία, όσον αφορά τα θέματα αυτά, έχει ενσωματωθεί με την υ.α. 5688/2018 (Β’ 988) (η οποία ήδη έχει τροποποιήσει το Παράρτημα 2 του ν. 4014/2011). Η προτεινόμενη διάταξη δεν φαίνεται να προσθέτει κάτι ουσιαστικό. Σημειώνεται ότι η ΕΕ έχει αποστείλει αιτιολογημένη γνώμη στην Ελλάδα σχετικά με τη μη ορθή ενσωμάτωση της οδηγίας 2014/52/ΕΕ

Η διάταξη δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα της ενδυνάμωσης της κλιματικής διάστασης στην στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση. Έτσι, οδηγούμαστε στο περίεργο αποτέλεσμα να περιλαμβάνεται η ιδιωτική πολεοδόμηση στις δραστηριότητες που πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους (6η κατηγορία περιβαλλοντικής αδειοδότησης), αλλά όχι τα υπόλοιπα πολεοδομικά και χωροταξικά εργαλεία που προβλέπει η κείμενη νομοθεσία.

Μολονότι είναι κάπως αδέξια διατυπωμένη, είναι προφανές ότι η περίπτωση (γ) αναφέρεται στις απαιτήσεις παρακολούθησης. Από την διατύπωση, προκύπτει ότι αναφέρεται μόνο στα έργα που εμπίπτουν στο επόμενο άρθρο του νομοσχεδίου (το άρθρο 16). Δυστυχώς, το άρθρο 16 αναφέρεται μόνο σε ορισμένες κατηγορίες έργων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την Οδηγία 2011/92, η οποία (μετά την τροποποίησή της με την Οδηγία 2014/52) απαιτεί κατάλληλες απαιτήσεις παρακολούθησης (άρα, και για θέματα μετριασμού και προσαρμογής) για όλα τα έργα κατηγορίας Α (βλ. άρθρα 8α παρ. 1, 8α παρ. 4 , Παράρτημα V, σημείο 7 της Οδηγίας 2011/92, όπως ισχύει).

Η καταρχήν θετική αυτή πρόθεση του νομοθέτη δεν είναι δυνατόν να φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα αν δεν αλλάξει η νομοθεσία και η πρακτική που επιτρέπει την σιωπηρή παράταση των ΑΕΠΟ (απλώς με την υποβολή σχετικών αιτημάτων από τους αδειοδοτούμενους) [2 παρ. 8(γ), 5 παρ. 4, 6 παρ. 5, 30 παρ. 4 ν. 4014/2011, 109 ν. 4821/2021]. Πράγματι, δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί η “ευθυγράμμιση” έργων και δραστηριοτήτων με τις απαιτήσεις του παρόντος νομοσχεδίου, αν παρατείνεται, για άγνωστο χρόνο, η προϊσχύουσα, και ανεπίκαιρη ΑΕΠΟ. Το ίδιο ισχύει και για όσα έργα ή δραστηριότητες αδειοδοτούνται, ή επιτρέπεται να λειτουργούν, με εξαιρετικές νομοθετικές παρατάσεις, χωρίς να έχει προηγουμένως προηγηθεί έγκυρη περιβαλλοντική αδειοδότηση καμίας μορφής: εδώ, μπορούν να αναφερθούν οι ενιαίες άδειας παραγωγής και λειτουργίας (32 ν. 4643/2019), η προσπάθεια νομιμοποίησης των οικιστικών πυκνώσεων (άρθ. 51 επ. Ν. 4685/2020 – μία περίπτωση παράτυπης αλλαγής χρήσεων γης και πολεοδόμησης), και παρόμοιες διατάξεις για τον τουριστικό και εξορυκτικό τομέα (π.χ. 79 ν. 4722/2020, 165 ν. 4759/2020). Πάνω από όλα, εδώ συμπεριλαμβάνονται οι τεράστιες αλλαγές που συνεπάγεται (κυρίως στις χρήσεις γης) η αυθαίρετη δόμηση. Με άλλα λόγια, δεν θα έπρεπε η περιβαλλοντική αδειοδότηση να είναι το μοναδικό “όχημα” ρύθμισης των εκπομπών μεμονωμένων σχεδίων και έργων. [Για θέματα δόμησης, π.χ., ο συντονισμός με τις υπηρεσίες ελέγχου δόμησης (μέρος Α’ ν. 4495/2017) θα ήταν χρήσιμος, αν και είναι αμφίβολο αν έχουν ακόμα λειτουργήσει πλήρως].

Η επιδιωκόμενη εναρμόνιση ή ενδυνάμωση θα μπορούσε να επιτευχθεί πιο ουσιαστικά και με άλλα μέσα. Ενδεικτικά, απαιτείται τουλάχιστον η τροποποίηση των υπουργικών αποφάσεων των άρθ. 1 παρ. 4 (κατάταξη έργων), 2 παρ. 7 (προδιαγραφές για το περιεχόμενο της ΑΕΠΟ ανάλογα με το είδος του έργου ή της δραστηριότητας), και 11 παρ. 4 (περιεχόμενα του φακέλου της ΜΠΕ ανά υποκατηγορία έργου ή δραστηριότητας). Σε κάθε περίπτωση, τα κλιματικά θέματα (οι απαιτήσεις μετριασμού και προσαρμογής) θα έπρεπε να είναι και κριτήριο κατάταξης των έργων σε υποκατηγορίες. Επίσης, αγνοείται το εργαλείο των Πρότυπων Περιβαλλοντικών Δεσμεύσεων: μολονότι αφορά την κατηγορία Β’ περιβαλλοντικής αδειοδότησης (άρα, κατά κανόνα, μικρότερες επιχειρήσεις), τα έργα και δραστηριότητες στα οποία επιβάλλονται ΠΠΔ είναι περισσότερα, και κάποιες αναλογικές υποχρεώσεις θα μπορούσαν να ισχύσουν και για αυτές.

*Το σχόλιο συνυπογράφεται από συμμαχία οργανώσεων και φορέων: Γ.Σ.Ε.Ε – Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, MEDASSET, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Καλλιστώ, Νόμος & Φύση, Γιατροί του Κόσμου, Vouliwatch, Greenpeace, WWF Ελλάς

Γίνεται πλέον πολύ σύνθετη η εργασία εκπόνησης ΜΠΕ με αντίστοιχες επιβλαβείς συνέπειες στη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα. Αυτό λειτουργεί ως ένα πρόσθετο αντικίνητρο ανάπτυξης και λειτουργίας νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων

Το κύριο ερώτημα είναι αν οι προβλέψεις του άρθρου 15 εναρμονίζονται με την Ευρωπαϊκή Οδηγία για Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ).
Δύο άλλα σημαντικά ερωτήματα είναι:
(α) αν οι προτεινόμενες προβλέψεις συνάδουν με τον σκοπό των ΜΠΕ και
(β) αν η προσθήκη κλιματικών ‘προδιαγραφών’ στις ΜΠΕ θα εντείνει και αυξήσει το πλήθος των προβλημάτων, κοινών σε όλη την ΕΕ, που έχουν ήδη οι ΜΠΕ.
Εδάφ. (α) Η διατύπωση είναι ασαφέστατη και χρήζει μεγάλης επεξεργασίας.
Η ΜΠΕ αφορά ένα συγκεκριμένο έργο. Οι μελλοντικές εκπομπές του έργου αφορούν στην ΤΟΠΙΚΗ/ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΚΛΙΜΑΚΑ …
ΔΕΝ αναφέρεται το σκέλος των καταβοθρών. Πιο συγκεκριμένα, πόσα ΑτΘ παράγονται από την καταστροφή τους για να γίνει το έργο, πόσος όγκος ΑτΘ δεν δεσμεύεται λόγω μείωσης των καταβοθρών (καταστροφή, τροποποίηση, αλλοίωση).
Η εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ), στη λειτουργία του έργου προφανώς, είναι δύσκολη έως ανέφικτη όπως ισχύει για πολλές άλλες περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές εκτιμήσεις επιπτώσεων. Δεν είναι δυνατόν να απομονωθεί αξιόπιστα ένας παράγοντας (η κλιματική αλλαγή ή όποιος άλλος) και να εκτιμηθεί η συμβολή του σε τρέχουσες ή μελλοντικές επιπτώσεις. Κρίσιμης σημασίας θέμα είναι αν οι εκτιμήσεις της κλιματικής αλλαγής θα αφορούν το εθνικό και περιφερειακό/τοπικό επίπεδο της χώρας και δεν θα είναι αδρές παγκόσμιες εκτιμήσεις. Πέραν τούτου, οι συγκυρίες που μπορεί να έχουν επηρεάσει τα δεδομένα δυσχεραίνουν το έργο της εκτίμησης. Το ίδιο ισχύει και για μελλοντικές εκτιμήσεις. Η ποιοτική εκτίμηση δεν προσφέρει ασφαλή και ισότιμη βάση για λήψη αποφάσεων. Αυτοί είναι μερικοί από τους πολλούς λόγους που η κλιματική κρίση έχει χαρακτηριστεί σαν super-wicked problem…
Σε πρακτικό επίπεδο, τα ερωτήματα είναι (α) με τι μεθοδολογίες, τεχνικές και δεδομένα θα γίνονται αυτές οι εκτιμήσεις; (β) ποιοι θα ελέγχουν την πιστότητα και εγκυρότητα των σχετικών μελετών; Αναμένεται να αντιμετωπιστούν προβλήματα παρόμοια με αυτά των αρχών του 1990 που εφαρμόστηκε για πρώτη φορά ο θεσμός των ΜΠΕ στη χώρα.
Εδάφ. (β). Άλλη μια ασαφής και γενικόλογη διατύπωση. Τα προβλήματα που εγείρονται είναι ίδια με όσα (λίγα) σχολιάστηκαν παραπάνω. Επιπλέον, η αποτελεσματικότητα συγκεκριμένων μέτρων είναι δύσκολο (έως ανέφικτο) να εκτιμηθεί γιατί ένα μέτρο δεν είναι μονοδιάστατο, εφαρμόζεται μαζί με άλλα μέτρα και η συμμόρφωση ποικίλλει. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμιο φαινόμενο και ένα συγκεκριμένο (σημειακό) έργο είναι απίθανο να συμβάλλει αισθητά στον μετριασμό της.
Εδάφ. (γ). Ασαφής διατύπωση. Τι σημαίνει ‘πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα’ των σημαντικών έργων όταν η κλιματική ουδετερότητα ορίζεται στην κλίμακα της χώρας και όχι των έργων;
Τι είναι και πως θα γίνεται αυτός ο έλεγχος, με τι τεχνικές, υποδομές πληροφοριών και ανθρώπινο δυναμικό;
Πως θα λαμβάνονται υπόψη οι συμμεταβολές φυσικών και ανθρωπογενών εκπομπών και συγκεντρώσεων ΑτΘ καθώς και αυτές των καταβοθρών που συνθετικά/συνδυασμένα επηρεάζουν το αποτέλεσμα (πορεία προς κλιματική ουδετερότητα);

Tο Παράρτημα ΙΙ του N. 4014/2011 αφορά μόνο τις ΜΠΕ για νέες δραστηριότητες/έργα, οπότε θεωρώ ότι θα πρέπει να γίνει αντίστοιχη πρόβλεψη και για τις μελέτες ανανέωσης και τροποποίησης ΑΕΠΟ, γιατί αλλιώς θα συνεχίσουν να δρουν με το “business as usual scenario”, το οποίο θα τους δίνει σημαντικό οικονομικό πλεονέκτημα σε σχέση με μια νέα δραστηριότητα/έργο. Επίσης, καθώς πολλές δραστηριότητες/έργα πλέον εντάσσονται στις ΠΠΔ, το ίδιο θα πρέπει να ισχύσει και για την έκδοση των ΠΠΔ.

Προτάσεις αλλαγών –συμπληρώσεων:
• Οι σχετικές προβλέψεις θα πρέπει να συνοδεύουν και τα αιτήματα (σιωπηρής) παράτασης της ισχύος ΑΕΠΟ που προβλέπονται στο Ν. 4821/2021.

Οι προτεινόμενες προσθήκες στην περιβαλλοντική αδειοδότηση για εκτιμήσεις μελλοντικών εκπομπών και κλιματικών επιπτώσεων, ποσοτικές αναλύσεις και έλεγχο της πορείας του έργου ως προς την κλιματική αλλαγή καθιστούν την ήδη προβληματική περιβαλλοντική αδειοδότηση ακόμα δυσχερέστερη, με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στις επενδύσεις και στην ανάπτυξη παραγωγικών μονάδων. Θεωρούμε ότι η περιβαλλοντική αδειοδότηση είναι αντικείμενο άλλης νομοθεσίας και οποιεσδήποτε προσθήκες/αλλαγές/βελτιώσεις θα πρέπει να γίνουν αποκλειστικά στον σχετικό νόμο.

Απαιτείται περαιτέρω εξειδίκευση, διότι οι ΜΠΕ, ανάλογα με το είδος του έργου, συντάσσονται βάση συγκεκριμένων προδιαγραφών (ΥΑ 170225 / 27.01.2014 ΦΕΚ 135/Β).