ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ Άρθρο 10 Γενικά μέτρα πολιτικής

Δυναμική προώθηση ανακύκλωσης και αυστηρή επιτήρηση:
— κατανομή κάδων ανα κτίριο (και όχι στο δρόμο) που δε θα είναι προσβάσιμος εκτός των ενοίκων/ιδιωτών (ευκολότερη ταυτοποιήση όσων δεν ανακυκλώνουν σωστά)
— εισαγωγή ξεχωριστών κάδων για ξεχωριστά υλικά ανακύκλωσης: οργανικά απόβλητα, γυαλί, αλουμινιο, χαρτί
— μείωση σκουπιδιών με την επιβολή αγοράς συγκεκριμένης σακούλας με κόστος ανάλογο του μεγέθους

Λόγω της έντονης διείσδυσης των ΦΒ στη Γεωργική Γη και ιδιαίτερα στη Γη Υψηλής Παραγωγικότητας, πρέπει να συγκεκριμενοποιηθούν τα μέτρα εναντίον των «πρακτικών αποφυγής των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον». Πρόταση αλλαγής της καταστρεπτικής για τη ΓΥΠ νομοθεσίας και ιδιαίτερα: α) εφαρμογής του ν. 2945/2001 για οριοθέτηση και προστασία της ΓΥΠ και κατάργησης του άρθρου 51 του Ν. 4178/2013 που αφήνει τελείως απροστάτευτη τη ΓΥΠ. Επίσης πρέπει να προβλεφθεί η διαχείριση των αποβλήτων από την εφαρμογή της τεχνολογίας μετά την ολοκλήρωση της λειτουργίας τους.

Σχόλιο για την παρ. η:
Ποιων αποβλήτων? Τα γεωργικά απόβλητα συμπεριλαμβάνονται? Η γεωργία που είναι? 50% των ΑτΘ προέρχονται από τον Αγροδιατροφικό Τομέα!

Σχόλιο για την παρ. ι:
Ποιες είναι αυτές? Η καθιέρωση ετικέτας αποτυπώματος άνθρακα στα γεωργικά προϊόντα είναι μια πρόταση.

Σχόλιο για την παρ. ε:
Όχι απλώς «βιώσιμη», αλλά «βιώσιμη γεωργία άνθρακα» ή «Ανθρακοδεσμευτική Γεωργία». Η Γεωργία (παραγωγή μέχρι και την κατανάλωση) είναι υπεύθυνη για το 50% των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα.

Θα πρέπει να γίνει μνεία για τα μέτρα στήριξης (με σαφή τρόπο) των νοικοκυριών που τυχόν θα πληγούν από όλες τις περιγραφόμενες αλλαγές-ενέργειες που θα πραγματοποιηθούν

Χρειάζεται συγκεκριμένη στόχευση στα μέτρα για να είναι εναρμονισμένα με το πακέτο Fit-for-55 και τις εν λόγω οδηγίες για την Ενεργειακή Απόδοσης των Κτιρίων, την Ενεργειακή Αποδοτικότητα και τις ΑΠΕ. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τη σταδιακή εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων πρέπει να δοθεί χρονοδιάγραμμα για ποιους τομείς και σε ποιο ποσοστό. Αυτό που αναφέρεται πχ για το 2025 στην παύση πώλησης νέων καυστήρων πετρελαίου, με βάση τη νέα οδηγία ΚΕΝΑΚ (EPBD) και τα σενάρια της ΙΕΑ για την κλιματική ουδετερότητα θα έπρεπε να αναφερόταν και σε καυστήρες φυσικού αερίου. Δεν φαίνεται να προβλέπονται νομικά δεσμευτικοί στόχοι για την σταδιακή απεξάρτηση από το ορυκτό αέριο και να γίνεται η παραμικρή αναφορά στον τερματισμό των εξορύξεων υδρογονανθράκων, την ώρα μάλιστα που όλο και περισσότερα κράτη ανακοινώνουν σχετικά σχέδια Επίσης δεν υπάρχει καμία αναφορά για την αναγκαιότητα της εισαγωγής της Αρχής Ενεργειακής Απόδοσης Πρώτα στη διαδικασία λήψης απόφασης όσον αφορά τις νέες πολιτικές, καθώς και την εφαρμογή των Τεχνικών Οδηγιών για Κλιματική Ουδετερότητα (και climate proofing) σε αποφάσεις επένδυσης ενεργειακών και άλλων υποδομών, όπως προτάσσει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Για να υπάρχει πραγματικά πράσινη ανάπτυξη στην Ελλάδα, πρέπει οπωσδήποτε να αξιοποιηθεί στο έπακρο η ηλιακή ενέργεια. Προς τον σκοπό αυτό, για την κατανάλωση των νοικοκυριών, η πολιτεία και ο νομοθέτης είναι απαραίτητο να διευκολύνουν την τοποθέτηση συσκευών παραγωγής ενέργειας από τον ήλιο στις στέγες των οικοδομών. Η σχετική ρύθμιση να επιτρέπει την τοποθέτηση των συσκευών αυτών, όπως επιτρέπεται χωρίς περιορισμούς η τοποθέτηση ηλιακών θερμοσιφώνων. Βέβαια κάθε ιδιοκτήτης να χρησιμοποιεί χώρο της ταράτσας ή της στέγης ανάλογο με το ποσοστό συνιδιοκτησίας του στο οικόπεδο της οικοδομής και από τον χώρο αυτό να αφαιρούνται τα τετραγωνικά μέτρα που ο ίδιος χρησιμοποιεί για κεραία, καμινάδα, θερμοσίφωνα κ.α.

Κεφάλαιο Γ’ Γενικά μέτρα πολιτικής Άρθρα 10 μέχρι 22
Τα 13 άρθρα του Κεφαλαίου στοχεύουν να ικανοποιήσουμε όλες τις ενεργειακές ανάγκες μας, με ηλεκτρισμό, που όμως θα παράγουμε αποκλειστικά από ΑΠΕ. Ας δούμε τι σημαίνει αυτό, συγκεκριμένα.
Ο ηλεκτρισμός που σήμερα (2020) καταναλίσκουμε στη χώρα μας προέρχεται κατά 20% από εισαγωγές (αγνώστου μίγματος), 45% από ορυκτά καύσιμα (λιγνίτης, μαζούτ, πετρέλαιο Diesel και φυσικό αέριο, στο εξής ΦΑ) και κατά 35% από ΑΠΕ (αιολική, ηλιακή (φωτοβολταική, θερμική) και υδροηλεκτρική). Για να πιάσουμε τη λεγόμενη «Κλιματική ουδετερότητα» μέχρι το 2050, δηλαδή σε 29 χρόνια πρέπει να γυρίσουμε το 45 % (χωρίς τις εισαγωγές) ή το 65% (με τις εισαγωγές) της σημερινής ηλεκτροπαραγωγής σε πρόσθετο ηλεκτρισμό από ΑΠΕ!
Σαν να μην έφτανε αυτό, θα πρέπει να γυρίσουμε και όλη τη σημερινή ενέργεια των μεταφορών από βενζίνες, πετρέλαιο Diesel και ΦΑ σε πρόσθετο ηλεκτρισμό από ΑΠΕ (ηλεκτρικά αυτοκίνητα…)! Το Σχέδιο προχωράει. Επιτάσσει να γυρίσουμε σε πρόσθετο ηλεκτρισμό από ΑΠΕ και τη θέρμανση χώρων, στην όποια κλίμακα αυτή σήμερα γίνεται με εγκαταστάσεις βασισμένες σε πετρέλαιο θέρμανσης, υγραέριο, ΦΑ και βιομάζα (ξύλα)! Πρόσεξα ότι παραλείπει την ανάγκη γυρίσματος του μαγειρέματος και της παραγωγής ζεστού νερού χρήσεως σε πρόσθετο ηλεκτρισμό από ΑΠΕ, στην όποια κλίμακα αυτά σήμερα γίνονται με υγραέριο, ΦΑ και βιομάζα! Επίσης, δεν κάνει καμιά αναφορά στην ενέργεια της ναυτιλίας (μαζούτ, Diesel, ΦΑ) και αεροπορίας (Jet A1)!
Αλήθεια, πόση δόση ρεαλισμού μπορεί να έχουν όλες αυτές οι στοχεύσεις κι ας αναφέρονται σε βάθος 29ετίας; Κατά τη γνώμη μου μικρή, γιατί, εκτός των άλλων, αφήνουν στο απυρόβλητο τη διαχείριση της σημερινής αλόγιστης ζήτησης. Βάζουν «Όλα τα αυγά τους σε μόνο ένα καλάθι, τις ΑΠΕ», θεωρώντας τες πανάκεια. Είναι όμως έτσι;
Τις δυο τελευταίες δεκαετίες, προκειμένου να μην αλλάξουμε τόσο δα το σημερινό τρόπο ζωής μας, «ερωτευθήκαμε» τις ΑΠΕ και έτσι, τρομάρα μας, θεωρούμε ότι έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας, με το περιβάλλον… Τι κι’ αν οι ΑΠΕ σχετίζονται με την προσφορά, όχι με τη ζήτηση ενέργειας, η οποία, κατ’ εμέ, είναι η πρωτογενής αιτία του ενεργειακού προβλήματος και των επιπτώσεών του στο περιβάλλον, άρα και στην κλιματική αλλαγή. Ναι, οι ΑΠΕ έχουν το μεγάλο πλεονέκτημα ότι δεν εκλύουν αέρια του θερμοκηπίου, κατά τη λειτουργία τους. Έχουν όμως και μειονεκτήματα.
Ηλιακή και αιολική ενέργεια από τη φύση τους είναι διαθέσιμες σε μικρή πυκνότητα (ενέργεια ανά επιφάνεια). Για να τις αξιοποιήσουμε πρέπει να κάνουμε μεγάλης επιφάνειας εγκαταστάσεις συλλογής (ηλιακοί συλλέκτες, μεγάλου μήκους πτερύγια ανεμογεννητριών). Αυτό ανεβάζει την αναγκαία επένδυση και μειώνει την οικονομική ελκυστικότητά τους.
Οι ΑΠΕ δεν είναι πάντα διαθέσιμες. Έχουμε χρονιές χαμηλής βροχόπτωσης (υδροηλεκτρικά), περιόδους μικρής ταχύτητας ανέμου (οριακά σε καύσωνα, άπνοιας), για τα αιολικά και ημέρες έντονης συννεφιάς (ηλιακά). Ένα ηλεκτρικό σύστημα βασισμένο αποκλειστικά σε ΑΠΕ, όπως το Σχέδιο επιδιώκει, θα έχει μείζονα προβλήματα σταθερότητας τάσεως και συχνότητας, συνεπώς κινδύνων μερικών ή γενικευμένων διακοπών (blackouts). Η ανάγκη ύπαρξης αναγκαίων εφεδρειών ισχύος θα συνεπάγεται πολύ μεγαλύτερες επενδύσεις.
Αν κανείς δει τις αναγκαίες πρώτες ύλες, για την παραγωγή εξοπλισμού αξιοποίησης των ΑΠΕ και της ηλεκτροκίνησης των πάντων (Ανάλυση Κύκλου Ζωής) σκοντάφτει σε ευρύτερα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Πρόσφατο άρθρο του Der Spiegel, με τον ευρηματικό τίτλο «Πράσινη μετάβαση, μαύρη αλήθεια» παραθέτει μερικά. «Ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, μπαταρίες λιθίου, κυψέλες καυσίμου, έχουν όλα έναν κοινό “παρονομαστή”: ασύλληπτες ποσότητες ακατέργαστων κρίσιμων πρώτων υλών, για την παραγωγή των οποίων απαιτείται η κατανάλωση επίσης ασύλληπτων ποσοτήτων ενέργειας. Γεννάται, λοιπόν, το εύλογο ερώτημα: Πόσο καθαρές είναι στην πραγματικότητα οι καθαρές τεχνολογίες;».
Υπάρχουν και αισθητικές ενστάσεις για κάποιες ΑΠΕ. Πολλοί προτιμούν να ζουν π.χ. έχοντας λιγότερα φώτα αναμμένα στα σπίτια τους, από το να βλέπουν ανεμογεννήτριες και ηλιακά – τέρατα σε όλες τις κορυφογραμμές, στους κάμπους, ακόμα και στις θάλασσες, μαζί με τις υπέργειες γραμμές διασύνδεσής τους…
Έχω και μια σύντομη αναφορά στο «σωσίβιο-υδρογόνο», είτε για ηλεκτροπαραγωγή, είτε για «καύση» (π.χ. στα αυτοκίνητα). Δείχνουμε να μας διαφεύγει ότι το υδρογόνο δεν είναι πρωτογενής πηγή ενέργειας, είναι φορέας (carrier) ενέργειας. Δεκαετίες, τώρα, η σχετική τεχνολογία δεν ξεκόλλησε από το πειραματικό στάδιο, δεν είναι τυχαίο. Δεν υπάρχει ελεύθερο υδρογόνο στη φύση. Μπορεί να παραχθεί από το νερό με ηλεκτρόλυση, αλλά πρέπει και το νερό να είναι (αρκετά) καθαρό. Η ιδέα να το παράγουμε από θαλασσινό νερό σε απομακρυσμένες θαλάσσιες περιοχές επάνω σε πλατφόρμες (όπως της άντλησης υπεράκτιου αργού πετρελαίου) ή σε ακατοίκητα νησιά κάνει το εγχείρημα πολύ πιο δαπανηρό. Πριν την ηλεκτρόλυση, πρέπει να προηγηθεί αφαλάτωση του θαλασσινού νερού. Ο αναγκαίος ηλεκτρισμός τόσο για την ηλεκτρόλυση όσο και για την αφαλάτωση θα προέρχεται κι αυτός από ΑΠΕ, π.χ. ανεμογεννήτριες επάνω σε επιπλέουσες (;) λόγω μεγάλου βάθους πλατφόρμες. Αυτά και μόνον δείχνουν ότι η αξιοποίηση του υδρογόνου χρειάζεται απαγορευτικά μεγάλη επένδυση και γι’ αυτό, πολύ δύσκολα θα εξελιχθεί σε «σωσίβιο», έστω και μετά από 29 χρόνια.
Συμπερασματικά, βρίσκω το Σχέδιο:
• ελλιπές (διαχείριση της ζήτησης),
• με μικρή δόση ρεαλισμού (γενικευμένη υποκατάσταση ορυκτών καυσίμων με ηλεκτρισμό από ΑΠΕ) και
• αμφίβολα φιλικό στο περιβάλλον, παρά το ότι μορφοποιήθηκε, υποτίθεται, στο όνομά του.
Προτείνω ριζική αναθεώρησή του.

Με το παρόν άρθρο10 γνωστοποιείται η αναγκαιότητα (πέραν των άλλων) της σταδιακής εξάλειψης όλων των ορυκτών καυσίμων και την υποκατάστασή τους από ΑΠΕ, την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), βάσει των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνολογιών και άλλες πολιτικές και μέτρα για την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας. Παράλληλα στο άρθρο 9 ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α), θα συντάσσει εκθέσεις για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή με τη βοήθεια του νέου συστηνόμενου <>.
Ως εκ τούτων, κρίνω υποχρέωση του παρατηρητηρίου ( στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του), να ορίσει εξειδικευμένη επιστημονική επιτροπή με σκοπό την έρευνα και αξιολόγηση της περίπτωσης κατασκευής εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από την εκμετάλλευση της Θερμικής Ενέργειας των Ωκεανών, -βάση της τεχνολογία (OTEC)- στην Σιθωνία Χαλκιδικής. Καθώς, στην εν λόγω περιοχή υπάρχει μεγάλο βάθος στη Θάλασσα σε μικρή απόσταση από τη ξηρά (1100+μέτρα βάθος/ περίπου 10 μίλια), έτοιμο δίκτυο διανομής, διαθέσιμες δημόσιες εκτάσεις και ενδεχομένως 20°C διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ επιφανειακών και κατώτερων υδάτων.

Είναι σαφές ότι το κύριο βάρος εφαρμογής των μέτρων και πολιτικών θα κληθούν να υλοποιήσουν οι Δήμοι της χώρας και μάλιστα τα αμέσως επόμενα χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, απουσιάζουν διατάξεις σχετικές με την οργάνωση του τρόπου υλοποίησης, τους διαθέσιμους πόρους, τις δυνατότητες χρηματοδότησης για την υλοποίηση των συγκεκριμένων μέτρων/πολιτικών για την κλιματική αλλαγή κλπ.

Η προώθηση της ηλεκτροκινησης δεν πρέπει να γίνει στα τύφλα. Πρέπει να ληφθεί υπ όψιν ότι η παραγωγή νέων οχημάτων προς αντικατάσταση παλαιότερων σημαίνει μεγάλη εκπομπή αερίων θερμοκηπίου. Επίσης πρέπει να γίνει με κοινωνικά κριτήρια, πολλές φορές είναι αδύνατο σε ιδιώτες να επωμιστουν το κόστος αντικατάστασης ενεργοβόρων οχημάτων.

Πολύ ωραίο το σχόλιο του κ. Κων. Τζελέπη. Το να παράγεται ενέργεια από τον ήλιο της στέγης είναι χρήσιμο για κάθε σπίτι, γιατί οι ανάγκες σε ενέργεια αυξάνονται διαρκώς και η ηλιακή ενέργεια είναι απαραίτητη για να καλυφθεί το κενό της απολιγνιτοποίησης. Δυστυχώς μέχρι στιγμής οι στέγες και οι ταράτσες των οικοδομών δεν αξιοποιούνται για παραγωγή ενέργειας, γιατί με τον Νόμο που ισχύει (Ν.4495 / 2017) απαιτείται να συναινέσουν όλοι οι συνιδιοκτήτες και να συσταθεί δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης στην στέγη ή ταράτσα για τον κάθε συνιδιοκτήτη. Αυτό ισοδυναμεί με πλήρη απαγόρευση της τοποθέτησης ηλιακών πάνελ, φωτοβολταϊκών ή άλλων ανάλογων συστημάτων στις στέγες, ταράτσες, δώματα οικοδομών. Οπωσδήποτε πρέπει να λυθεί το πρόβλημα αυτό νομοθετικά και τώρα ταιριάζει να γίνει σχετική ρύθμιση στο πλαίσιο του υπό διαβούλευση κλιματικού νόμου. Όπως διάβασα υπάρχουν σοβαρές προτάσεις και μάλιστα έτοιμη η διατύπωση σχετικής ρύθμισης σε σχόλια του άρθρου 14 (πχ σχόλιο κας Σωσσίδου).

Στην §1 περίπτωση δ) του παρόντος άρθρου προτείνεται η ακόλουθη προσθήκη :
δ) τη σταδιακή υποκατάσταση του φυσικού αερίου από ανανεώσιμα αέρια, όπως βιομεθάνιο και πράσινο υδρογόνο, ιδίως στις μεταφορές και τη βιομηχανία καθώς και την ενίσχυση των υποδομών που θα υποστηρίξουν τη μετάβαση.

Το άρθρο 10 θα μπορούσε να θέτει ως αιχμές τις εμβληματικές πολιτικές που δεσμευτικά εισάγονται στο υπό αναθεώρηση ΕΣΕΚ και οι οποίες θέτουν τη χώρα σε τροχιά μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Δυστυχώς όμως το άρθρο 10 διαπνέεται από ένα πνεύμα φοβικότητας (παράγραφοι 1 και 2: “δύνανται να λαμβάνονται και να εφαρμόζονται μέτρα και πολιτικές”) και περιέχει γενικόλογες εξαγγελίες (παράγραφος 1, περίπτωση α και β: “μεγαλύτερη δυνατή μείωση” και “μεγαλύτερη δυνατή διείσδυση” αντιστοίχως).

Η 1η παράγραφος δεν προσθέτει τίποτα απολύτως στο ισχύον νομικό πλαίσιο για το ΕΣΕΚ., το οποίο ήδη επιτρέπει την λήψη παρόμοιων μέτρων. Το άρθρο δεν ορίζει στόχους, καταληκτικές ημερομηνίες ή δείκτες, όπως συμβαίνει με άλλα άρθρα του νομοσχεδίου (π.χ., άρθ. 11 και 12). Επιπλέον, δεν προβλέπει “ειδικούς στόχους” για όλα τα “μέτρα και πολιτικές” που αναφέρει στα σημεία (α) έως (ι). Σχετικά με την παρ. 2, τα περισσότερα μέτρα και πολιτικές είναι τόσο γενικόλογα που σχεδόν στερούνται ουσίας (“προστασία του φυσικού περιβάλλοντος”).

Το σχέδιο νόμου θέτει συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους και προθεσμίες σε άλλα σημεία του, χωρίς να αιτιολογείται το γιατί επιλέχθηκαν οι πολιτικές αυτές, όπως για παράδειγμα η απαγόρευση πώλησης συμβατικών οχημάτων από 1/1/2030 (άρθρο 12, παράγραφος 6) ή οι περιορισμοί και απαγορεύσεις στην εγκατάσταση καυστήρων πετρελαίου (άρθρο 14 παρ. 1 – 3). Τεκμαίρεται επομένως ότι αποτελεί προφανώς συνειδητή επιλογή του νομοθέτη η απουσία κάθε είδους συγκεκριμένων και δεσμευτικών μέτρων και πολιτικών στο άρθρο 10.

Ειδική μνεία θα πρέπει να γίνει στην απουσία κάθε αναφοράς σε μέτρα και πολιτικές για τον τερματισμό του προγράμματος ανάπτυξης υδρογονανθράκων. Είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο, ότι οι εξορύξεις νέων κοιτασμάτων ορυκτού αερίου, πετρελαίου και άνθρακα δεν είναι συμβατές με τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου. Η Ελλάδα θα πρέπει ως εκ τούτου να εγκαταλείψει το πρόγραμμα ανάπτυξης υδρογονανθράκων, το οποίο είναι απολύτως ασύμβατο με τους κλιματικούς στόχους της χώρας, απειλώντας ταυτόχρονα την εθνική οικονομία με ζημιές δισεκατομμυρίων ευρώ σε αχρηστευμένα κεφάλαια. Οι πρόσφατες αποχωρήσεις ή παραιτήσεις εταιριών από τα δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης και η διαφαινόμενη ματαίωση των ερευνών εντός των προβλεπόμενων από τις κυρωμένες συμβάσεις προθεσμιών στα οικόπεδα της Κρήτης, προσφέρουν μίας πρώτης τάξεως ευκαιρία για τον οριστικό τερματισμό του προγράμματος ανάπτυξης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα.

Ως εκ τούτου προτείνεται να γίνει ρητή αναφορά και σύνδεση με το ΕΣΕΚ, όπου θα ενσωματωθούν συγκεκριμένοι, νομικά δεσμευτικά στόχοι και μέτρα στους παρακάτω τομείς:

Ορυκτά καύσιμα
Πλήρης απεξάρτηση από:
στερεά ορυκτά καύσιμα έως το 2025
υγρά ορυκτά καύσιμα έως το 2030
αέρια ορυκτά στην ηλεκτροπαραγωγή έως το 2035
Τερματισμός του προγράμματος εξορύξεων υδρογονανθράκων, με υιοθέτηση προγράμματος δίκαιης μετάβασης για τους εργαζόμενους στις υφιστάμενες εγκαταστάσεις

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)

Συμμετοχή των ΑΠΕ: (έως το 2030)
στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 50%
στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό 85%
στην τελική κατανάλωση για μεταφορές σε ποσοστό 30%
στην τελική κατανάλωση για θέρμανση και ψύξη σε ποσοστό 50%
Εξοικονόμηση ενέργειας
Επίτευξη ενεργειακής απόδοσης σε ποσοστό 50%, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες προβολές, όπως αυτές ορίζονται στην οδηγία (ΕΕ) 2018/2002 έως το 2030
Επίτευξη ενεργειακής απόδοσης σε ποσοστό 50% για τον δημόσιο και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα
Ενεργειακή αναβάθμιση 1.000.000 κτιρίων έως το 2030, με μέριμνα για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος

Το σχέδιο νόμου κινείται κάτω από τον επιστημονικά ορισμένο πήχη περιορισμού της κλιματικής κρίσης στον 1,5oC που είναι απαραίτητο να επιτευχθεί με εθνικές δεσμεύσεις και ουσιαστικά μέτρα και πολιτικές από κάθε χώρα του πλανήτη για τον μηδενισμό των εκπομπών το συντομότερο δυνατό και σίγουρα πριν το 2050. Λαμβάνοντας όμως ακόμα υπόψη και το πακέτο “Fit for 55” της ΕΕ και την εφαρμογή των ευρωπαϊκών οδηγιών που αφορούν στην ενεργειακή αποδοτικότητα, τον κανονισμό για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και τα έργα ΑΠΕ, δεν φαίνεται επί του παρόντος με ποιο τρόπο τα μέτρα θα εναρμονιστούν με τις παραπάνω οδηγίες ενώ απουσιάζει ένα σαφές χρονοδιάγραμμα για τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα σε όλους τους τομείς της οικονομίας και η αντίστοιχη στόχευση.

Αντίστοιχα δεν υπάρχει καμία στοχοθεσία για τον τομέα της βιώσιμης γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Ενώ λοιπόν η εντατική κτηνοτροφία και η γεωργία αναγνωρίζονται διεθνώς ως απο τους βασικότερους παράγοντες (ανθρώπινες δραστηριότητες) που επιτείνουν την κλιματική κρίση, μέχρι στιγμής απουσιάζουν οι σχετικές δράσεις. Ενώ η σχετική συμμετοχή της γεωργίας-κτηνοτροφίας στην κλιματική κρίση προβλέπεται να αυξηθεί ραγδαία μεσα στα επόμενα χρόνια (καθώς καθαρίζει το ενεργειακό μίγμα από ορυκτά καύσιμα), απουσιάζουν πολιτικές, μέτρα και χρονοδιαγράμματα. Ενώ η κατανάλωση κρέατος (σε συνδυασμό με την παραγωγή ζωοτροφών) πρέπει να μειωθεί δραστικά μέσα στα επόμενα χρόνια και (ιδίως) στην Ελλάδα, δεν αποτυπώνονται πουθενά σχετικές στοχοθεσίες, μετρα και πολιτικές. Απουσιάζει επίσης κάθε σοβαρή πρόβλεψη για την απαραίτητη μετάβαση τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών σε ενα μέλλον με εντελώς διαφορετικά αγροτικά και διατροφικά δεδομένα. Με αυτό τον τρόπο, «εξασφαλίζεται» η αντίθεσή τους στα όποια μέτρα ακολουθήσουν. Ελλείψει σχεδιασμού, αυτα θα ειναι αποσπασματικά και βίαια. Σήμερα ειδικά που γνωρίζουμε ότι αν συνεχίσουμε να καταναλώνουμε κρέας και γαλακτοκομικά με την ποσότητα και συχνότητα που το κάνουμε σήμερα, μέχρι το 2050 το 52% των εκπομπών αερίων στην ατμόσφαιρα θα προέρχεται από τη γεωργία, ενώ το 70% των εκπομπών αυτών θα προέρχεται από τη βιομηχανική κτηνοτροφία και ότι πρέπει να πάρουμε επειγόντως μέτρα ώστε να μειωθεί η κατανάλωση 50% για αρχη και 71% ως το 2030.

Παράλληλα, χάνονται σημαντικές αναπτυξιακές ευκαιρίες. Η εισαγόμενη σόγια για ζωοτροφή, μπορεί να αντικατασταθεί από ντόπια πρωτεϊνούχα φυτά (όπως το κτηνοτροφικό ρεβίθι, το λούπινο κοκ). Η εκτατική κτηνοτροφία μπορεί να συμβάλει στην τοπικη αναπτυξη και την αναζωογόνηση τοπικών οικονομιών. Η μείωση στην παραγωγή και κατανάλωση κρέατος πρέπει να συνοδευτεί με όρους ποιότητας αλλά και με κάλυψη του συνόλου της ζήτησης από ντόπια παραγωγή. Ομοίως, μπορούν και πρέπει να συμπεριληφθούν οι μέθοδοι ήπιας και βιώσιμης γεωργίας όπως είναι η βιολογική γεωργία, η βιο-δυναμική γεωργία, η αναγεννητική, η παραδοσιακή, η αγρο-οικολογία, η εκτατική κτηνοτροφία που διατηρούν τη βιοποικιλότητα και προστατεύουν το κλίμα. Δυστυχώς, δεν έχουμε δει πουθενά δημοσιευμένα σχέδια να αφορούν γεωργία που αναγεννά το έδαφος και αναχαιτίζει την κλιματική κρίση με την εναπόθεση άνθρακα (CCM-Climate Change Mitigation) και την αύξηση της ανθεκτικότητας των φυτών σε ακραίες μετεωρολογικές συνθήκες (CCA – Climate Change Adaptation).

Δυστυχώς, αντ’ αυτού, τα μόνα σχέδια προσαρμογής του ΥΠΑΑΤ που είναι γνωστά είναι αυτά για τη δοκιμαστική καλλιέργεια υποτροπικών φυτών.

Σε κάθε περίπτωση, η απουσία έγκυρων και αξιόπιστων δεδομένων αναφοράς για τη χώρα σε σχέση με τη συνεισφορά της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στις συνολικές εθνικές εκπομπές, αναδεικνύει την ανάγκη διαφάνειας, δημοσιοποίησης σχετικών στοιχείων ώστε να επιτευχθεί ενας τομεακός προϋπολογισμός άνθρακα.

Ο στόχος για τη σταδιακή υποκατάσταση του “φυσικού” αερίου όπως διατυπώνεται στην παράγραφο (δ) του παρόντος άρθρου είναι εξαιρετικά ελλιπής. Τα σχεδιαζόμενα έργα επέκτασης υποδομών αερίου δεν φαίνεται με ποιο τρόπο θα είναι συμβατά έστω και με τον όχι αρκετά φιλόδοξο στόχο του νέου ΕΣΕΚ που ακόμα εκκρεμεί. Να σημειωθεί ότι ενώ οι διάφορες μορφές μη ορυκτού αερίου θα μπορούσαν να διαδραματίσουν περιορισμένο, ενδιάμεσο ρόλο στην απεξάρτηση από τον άνθρακα σε τομείς που είναι δύσκολο να εξηλεκτριστούν όπως η βαριά βιομηχανία (πχ τσιμέντο, χάλυβας, μεταφορές), αυτή η μετάβαση θα εξακολουθούσε να απαιτεί τη μείωση χρήσης της συνολικής ποσότητας ορυκτού αερίου για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Ανάλυση του Διεθνούς Συμβουλίου για τις Καθαρές Μεταφορές (ICCT) διαπίστωσε ότι το ανανεώσιμο μεθάνιο θα μπορούσε να διαδραματίσει “μικρό ρόλο” στην απανθρακοποίηση της οικονομίας της ΕΕ μέχρι το 2050, αλλά “δεν μπορεί να αντιπροσωπεύει την πρωταρχική στρατηγική για την απαλλαγή από τον άνθρακα ενός ολόκληρου βιομηχανικού κλάδου”. Έκθεση του E3G, ανεξάρτητης ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης για την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια, σημειώνει επίσης ότι κανένα από τα σενάρια συμμόρφωσης με τη συμφωνία του Παρισιού με ανανεώσιμο ή απανθρακοποιημένο αέριο δεν παρουσιάζει αύξηση της ζήτησης ορυκτού αερίου. Αντιθέτως, τα περισσότερα από αυτά τα σενάρια περιλαμβάνουν απότομη μείωση της χρήσης της συνολικής ποσότητας ορυκτού αερίου σε σύγκριση με σήμερα. Επιπλέον, ο όρος “ανανεώσιμο αέριο” είναι παραπλανητικός. Ο όρος χρησιμοποιείται συμπεριληπτικά κυρίως από τη βιομηχανία για να αναφερθεί σε μία ποικιλία από διαδικασίες παραγωγής και τελικά προϊόντα – συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που εξακολουθούν να προέρχονται από ορυκτό αέριο – όλα όμως με διαφορετικές επιπτώσεις για μελλοντική ρύπανση, το κόστος και τις υποδομές. Μεταξύ άλλων, αυτά περιλαμβάνουν το “βιοαέριο ή βιομεθάνιο”, το “πράσινο” υδρογόνο και αέριο που προέρχεται από καύση ορυκτού αερίου με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα.

Στην παράγραφο (η) του παρόντος άρθρου δεν διευκρινίζεται ποιες είναι οι κατηγορίες αποβλήτων στις οποίες αναφέρεται ο νομοθέτης. Για παράδειγμα συμπεριλαμβάνονται σε αυτές τα γεωργικά και κτηνοτροφικά απόβλητα; Είναι απαραίτητο οι στόχοι μείωσης εκπομπων ΑτΘ να γίνουν πιο συγκεκριμένοι ανά κατηγορία αποβλήτων.

*Το σχόλιο συνυπογράφεται από συμμαχία οργανώσεων και φορέων: Γ.Σ.Ε.Ε – Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, MEDASSET, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Καλλιστώ, Νόμος & Φύση, Γιατροί του Κόσμου, Vouliwatch, Greenpeace, WWF Ελλάς

1γ Η σταδιακή εξάλειψη όλων των ορυκτών καυσίμων και η υποκατάστασή τους από ΑΠΕ προϋποθέτουν συγκεκριμένο σχέδιο κατασκευής ΑΠΕ μεγάλου συνολικού όγκου σε ισχύ και το σχέδιο αυτό να είναι εφικτό με βάση τα προβλήματα παραγωγής τους λόγω της έλλειψης που παρατηρείται σε απαιτούμενες πρώτες ύλες. Πρέπει να υπάρχει χρονοδιάγραμμα που να προβλέπει ανά έτος τις ποσότητες αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων και της παραγόμενης από αυτά ενέργειας με αντίστοιχο από τις ΑΠΕ

1δ Δεν υπάρχει κανένας προγραμματισμός-σχεδιασμός παραγωγής ανανεώσιμων αερίων και πράσινου υδρογόνου, ούτε κατάλληλα δίκτυα κυκλοφορίας τους, προκειμένου να υλοποιηθεί το μέτρο

1 ε. Προώθηση ηλεκτροκίνησης:
Σε τομείς όπως η Εξόρυξη και οι Κατασκευές, απαιτούνται τεράστιου μεγέθους επενδύσεις οι οποίους δεν μπορούν να απορροφηθούν από μικρά ή μεσαία έργα όπως η πλειοψηφία της ελληνικής πραγματικότητας

1ι. Η συμμετοχή ΑΠΕ στις μεταφορές είναι καινοτομία που ακόμη η παγκόσμια παραγωγή μεταφορικών μέσων δεν αντιμετωπίζει.

Πρόσφατη ανάλυση με αφορμή την απόφαση της Γερμανίας να μηδενίσει τις εκπομπές του τομέα της ηλεκτροπαραγωγής της ως το 2035, και βασισμένη στα επίσημα δεδομένα εκπομπών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, δείχνει ότι η Ελλάδα είναι μία από τις μόλις 7 χώρες της ΕΕ-27 (συμπεριλαμβανομένου και του Ηνωμένου Βασιλείου) που βρίσκεται ήδη σε τροχιά επίτευξης του στόχου για ένα κλιματικά ουδέτερο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής πριν το 2035. Άλλωστε ο νέος συνολικός εθνικός κλιματικός στόχος του 2030 (-55%) επιτάσσει δραστική μείωση των εκπομπών του τομέα ηλεκτροπαραγωγής στα επίπεδα των 5 εκ. τόνων CO2 ήδη από το 2030. Αυτός ο υποτετραπλασιασμός των εκπομπών του τομέα ηλεκτροπαραγωγής σε σχέση με τις αυτές του 2020 θα περιορίσει δραστικά και την ηλεκτροπαραγωγή από ορυκτό αέριο, ήδη από το 2030.

Τα στοιχεία, λοιπόν, δείχνουν ότι η δέσμευση για μηδενισμό των εκπομπών του τομέα ηλεκτροπαραγωγής της Ελλάδας ως το 2035 αποτελεί μια ρεαλιστική προσθήκη στον εθνικό κλιματικό νόμο, αλλά και μια φυσική συνέχεια των κλιματικών δεσμεύσεων που έχει ήδη αναλάβει η χώρα για το 2030.

Με βάση τα παραπάνω προτείνεται η τροποποίηση του εδαφίου γ της παραγράφου 1 του άρθρου 10 ως εξής:

(τροποποιημένο εδάφιο γ, παράγραφος 1, άρθρου 10): τη σταδιακή εξάλειψη όλων των ορυκτών καυσίμων και την υποκατάστασή τους από ΑΠΕ ως το 2035.

Σύμφωνα με το Νέο Πλαίσιο Αστικής Κινητικότητας της ΕΕ (COM(2021) 811 final-14/12/2021): «Όπως επιβεβαιώνει ο Κλιματικός Στόχος της Ένωσης για το 2030, η ανάπτυξη οχημάτων μηδενικών ρύπων στο αστικό πλαίσιο θα συνεισφέρει μόνο εν μέρει σε αυτούς του στόχους. Καθαρή προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε εθνικό και τοπικό επίπεδο στην ανάπτυξη της δημόσιας συγκοινωνίας, του περπατήματος και του ποδηλάτου, καθώς και σε συνδυασμένες, κοινόχρηστες υπηρεσίες μεταφορών» σελ 1 παρ. 3 (μετάφραση δική μας)

Σε αυτό το πλαίσιο, εκτιμούμε ότι η διατύπωση της αναφοράς του άρθρου 10 στη βιώσιμη αστική κινητικότητα και στη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς καθώς και η θέση του σχετικού εδαφίου πρέπει να τροποποιηθεί ως εξής:

«Την προώθηση κατά προτεραιότητα και τη μεγαλύτερη δυνατή αύξηση του μεριδίου των αστικών μεταφορών από τη βιώσιμη αστική κινητικότητα, τη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς καθώς και των συνδυασμένων και κοινόχρηστων υπηρεσιών μεταφορών»

Επίσης αυτό το εδάφιο να προηγηθεί του εδαφίου που αναφέρεται στην ηλεκτροκίνηση, ώστε να συνάδει με την προτεραιότητα που δίνεται στη βιώσιμη αστική κινητικότητα στο Νέο Πλαίσιο Αστικής Κινητικότητας της ΕΕ.

Προτείνουμε την προσθήκη νέου άρθρου στο Κεφάλαιο Γ (πριν το άρθρο 12) με αντικείμενο την υιοθέτηση οριζόντιων μέτρων για την προώθηση κατά προτεραιότητα της βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Δύο είναι κατά τη γνώμη μας τα κεντρικά ζητήματα: 1) Η δημιουργία κλειστών ποδηλατοδρόμων και 2) η επιτάχυνση των έργων υλοποίησης ποδηλατικών υποδομών στο πλαίσιο των Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ). Οι κλειστοί ποδηλατόδρομοι είναι η ασφαλέστερη υποδομή για την ποδηλατική μετακίνηση. Δεν μπορεί να υλοποιηθεί παντού, αλλά ένα ελάχιστο ποσοστό του δικτύου ποδηλατικών υποδομών μίας πόλης πρέπει να αποτελείται από κλειστούς ποδηλατόδρομους, ιδιαίτερα σε δρόμους όπου οι ποδηλάτες κινδυνεύουν από τη συνύπαρξη με τους άλλους χρήστες των οδών (αυτοκίνητα, φορτηγά, λεωφορεία). Ένα ελάχιστο ποσοστό 5% του οδικού δικτύου των πόλεων με κλειστούς ποδηλατόδρομους είναι η διεθνής τάση για να ενταχθεί δυναμικά το ποδήλατο στις πόλεις που επενδύουν στη βιώσιμη αστική κινητικότητα και για να αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στη μετακίνηση. Τα ΣΒΑΚ παρουσιάζουν μία τάση να παρουσιάζουν την ολοκλήρωση των ποδηλατικών υποδομών που προβλέπουν στη δεκαετία. Η πίεση από την κλιματική αλλαγή όμως απαιτεί μία επιτάχυνση της προσπάθειας αυτής. Εκτιμούμε ότι το 50% των υποδομών, στο πλαίσιο ενός συνεκτικού δικτύου, πρέπει και μπορεί να γίνει εντός της πρώτης πενταετίας του ΣΒΑΚ.
Το κείμενο του άρθρου αυτού προτείνουμε να είναι το εξής:
«Άρθρο ….
Μέτρα για την προώθηση κατά προτεραιότητα της βιώσιμης αστικής κινητικότητας
Με σκοπό την προώθηση κατά προτεραιότητα της βιώσιμης αστικής κινητικότητας, τουλάχιστον στο 5% του οδικού δικτύου των πόλεων της χώρας δημιουργούνται κλειστοί ποδηλατόδρομοι, και τουλάχιστον το 50% του δικτύου των ποδηλατικών υποδομών που προβλέπονται σε εγκεκριμένα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας υλοποιείται σε 5 χρόνια από την έγκριση του Σχεδίου με συνεκτικό τρόπο.»

Η λιτανεία των απαριθμούμενων γενικών μέτρων πολιτικής είναι ένα μίγμα γενικών και ασαφών μέτρων (εδάφ. 1: α, στ, ι και όλα του εδαφ. 2) και άλλων σαφέστατων μέτρων (εδάφ. 1: β, γ, δ, ε). Η υλοποίηση των δεύτερων ενδέχεται να εξαρτάται σημαντικά από εξωγενείς τεχνολογικούς, θεσμικούς και οικονομικούς παράγοντες.
Στο εδάφ. 1 δεν τονίζεται επαρκώς η συμβολή του εδάφους και του πρωτογενή τομέα (ορθές διαχειριστικές πρακτικές) στην αύξηση των απορροφήσεων.
Η παράλειψη έχει ιδιαίτερη βαρύτητα γιατί ο πρωτογενής τομέας συμμετέχει σημαντικά στο ΑΕΠ της χώρας, καταλαμβάνει σημαντική έκταση και η χώρα αντιμετωπίζει σημαντικό κίνδυνο ερημοποίησης (ιδιαίτερα κάτω από δυσμενή σενάρια αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας). Η αποτελεσματική καταπολέμηση της ερημοποίησης μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης πέραν της συμβολής της στην προστασία των υδατικών πόρων και της βιοποικιλότητας.
Στο εδάφ. 2 τα απαριθμούμενα πεδία δράσης θα πρέπει να αναφέρονται σαφώς (και όχι γενικόλογα – ‘φυσικό περιβάλλον’) στους έγγειους πόρους – ύδατα, έδαφος, φυτοκάλυψη – λόγω του κεντρικού ρόλου που παίζουν στο κλιματικό ζήτημα.
Παρά τις αναφορές στην τεχνολογική εξέλιξη, δεν γίνεται σαφής αναφορά σε δυναμικά αναδυόμενες τεχνολογικές λύσεις δέσμευσης και χρήσης άνθρακα (CCU) από διαδικασίες παραγωγής (π.χ. βιομηχανία, ηλεκτροπαραγωγή, ανθρακοδεσμευτική γεωργία) ή απευθείας από την ατμόσφαιρα (CO2) για την βιώσιμη παραγωγή προϊόντων μη ορυκτού άνθρακα.

Επί του άρθρου 10 παρ. 1 Ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας για την Ελληνική οικονομία, δηλ. του μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών και απορροφήσεων αερίων θερμοκηπίου (στο εξής ΑτΘ) έως το 2050 με ενδιάμεσους σταθμούς το 2030 και 2040, στηρίζεται κατά μεγάλο μέρος σε τεχνικές προϋποθέσεις που είτε δεν υπάρχουν είτε είναι σε πειραματικό στάδιο με πολλές τεχνικές, οικονομικές και πολιτικές αβεβαιότητες. Η χάραξη μακροπρόθεσμων στόχων με ενδιάμεσα βήματα για να έχει την όποια αξιοπιστία πρέπει να στηρίζεται σε ώριμες τεχνολογίες που είναι δυνατόν να εφαρμοστούν σε παγκόσμια κλίμακα τώρα και όχι σε τεχνολογίες που υποθέτουμε ότι θα διαθέτουμε στο μεσο-μακροπρόθεσμο μέλλον. Μια πρώτη κακή συνέπεια είναι ότι δημιουργούνται ψευδαισθήσεις στην κοινωνία πως αυτές οι τεχνολογίες είτε υπάρχουν και σε λίγο θα έρθουν και εδώ είτε ότι είναι θέμα χρόνου να τις έχει στην διάθεση της η ανθρωπότητα άρα δεν χρειάζεται να εντείνουμε τις προσπάθειες μας τώρα, έχουμε περιθώριο να υπερβούμε τον προϋπολογισμό άνθρακα αφού τα παιδιά μας θα τον μαζέψουν.
Η σύλληψη και αποθήκευση CO2 (στο εξής CCS) είναι σε εμβρυακό επίπεδο. Όπως μας εξηγεί ο Vaslav Smil (από τον οποίο παίρνουμε την ακόλουθη ανάλυση 11/2021) σε όλον τον κόσμο υπάρχει μόνο μια εγκατάσταση στην Ισλανδία, η ORCA που παίρνει ενέργεια από γεωθερμία και δεσμεύει ετησίως 4.000 τον. CO2 ενώ παγκοσμίως εκλύονται 37 δις τόνοι. Για να πιάσουμε μόνο το 10% θα πρέπει να δημιουργηθεί μια βιομηχανία του μεγέθους της παγκόσμιας βιομηχανίας εξορύξεων πετρελαίου (που παράγει 4 δις τον.πετρελαίου ετησίως) ενώ το 90% θα μένει στην ατμόσφαιρα και αυτό το 10% θα εκμηδενιστεί από την αύξηση των εκπομπών μόνο της Κίνας και της Ινδίας. Επιπλέον θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο στους πολίτες ότι θα φορολογηθούν για το CCS γιατί οι εμπλεκόμενες εταιρείες μπορούν να πουλήσουν πετρέλαιο αλλά όχι σύλληψη και θάψιμο CO2. Η δε σύνδεση τέτοιων εγκαταστάσεων με Αιολικά ή Φωτοβολαϊκά ( στο εξής Α/Π και Φ/Β) είναι αδύνατη όσο δεν λύνεται το πρόβλημα της αποθήκευσης του ρεύματος τους γιατί δεν μπορεί να διακόπτεται η λειτουργία τους. Η ενεργειακή πυκνότητα των καλύτερων μπαταριών στο εμπόριο είναι 1/40 σε σχέση με την βενζίνη. Από την λίγη ενέργεια που αποθηκεύεται σήμερα, το 95% είναι με αντλησιοταμίευση και 5% με μπαταρίες.
Ήδη βλέπουμε σχέδια για επενδύσεις σε τεχνολογίες αποθήκευσης που δεν είναι καθόλου ώριμες.
Με το έως τώρα άλυτο πρόβλημα της αποθήκευσης σχετίζεται και το γεγονός ότι δεν υπάρχει σε όλο τον κόσμο μία εμπορική εγκατάσταση παραγωγής Πράσινου Υδρογόνου. Παρόλα αυτά εδώ γίνεται λόγος για αυτό ακριβώς που είναι τελείως αντιοικονομική η λειτουργία τέτοιας εγκατάστασης με Α/Π ή Φ/Β. Τα 75 εκ. τον. Υδρογόνου που παράγονται ετησίως στον κόσμο είναι από Φυσικό Αέριο.
Το Βιοαέριο είναι σε αμελητέες ποσότητες ενώ τα Βιοκαύσιμα έχουν τόσο χαμηλή ενεργειακή πυκνότητα ( 0,5 W/m2) και κατά συνέπεια απαιτούν λιπάσματα, νερό, μηχανολογικό εξοπλισμό και τεράστιες εκτάσεις που αυτήν την στιγμή είτε στερούν από την παραγωγή τροφίμων ή καταστρέφουν τροπικά δάση.
Επίσης δεν γίνεται ξεκάθαρο στο σχέδιο νόμου πως υπάρχουν κρίσιμοι τομείς της παραγωγής και της οικονομίας που δεν μπορούν να εξηλεκτριστούν ώστε ιδεατά στο μέλλον να αντικατασταθούν τα ορυκτά καύσιμα με »καθαρές ΑΠΕ». Τέτοιοι είναι, η παραγωγή Χάλυβα-Ατσαλιού, Τσιμέντων, Λιπασμάτων,πλαστικών, οι Αερομεταφορές οι Θαλάσσιες μεταφορές και τα βαρέα οχήματα. Πολλές φορές γίνεται σύγχυση της συνολικής παραγωγής ενέργειας με την Ηλεκτροπαραγωγή που είναι μόνο το 1/4 της συνολικής.
Η δραστική μείωση της τελικής κατανάλωσης ενέργειας μπορεί να περιλαμβάνει ουσιώδη μέτρα όπως η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων,αλλά έχει και προεκτάσεις που απαιτούν αλλαγή της λογικής του οικονομικού μοντέλου. Πχ, ο διευθύνων σύμβουλος και το συμβούλιο μιας αεροπορικής εταιρείας ενδιαφέρονται για την κερδοφορία των μετόχων, άρα την επέκταση του κύκλου εργασιών της εταιρείας δηλ. την αύξηση των πτήσεων, που με την σειρά της αυξάνει τις εκπομπές ΑτΘ. Κατ αντιστοιχία και πολλά άλλα είδη ενεργοβόρων επιχειρήσεων θα πρέπει με την θέληση τους ή με κρατική επιβολή ή και με τα δύο να μειώσουν τον κύκλο εργασιών τους με όλες τις αλυσιδωτές επιπτώσεις. Επίσης θα πρέπει να ακυρωθούν στην συνείδηση των πολιτών τα καταναλωτικά πρότυπα και πάρα πολλές λειτουργίες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας που αυξάνουν το ανθρακικό αποτύπωμα των προϊόντων και των υπηρεσιών. Αυτά αναφέρουμε τελείως ενδεικτικά ώστε να καταλάβουμε το βάθος των προκλήσεων που κρύβει η φράση »δραστική μείωση της κατανάλωσης». Ο κλιματικός νόμος οφείλει να ανοίξει αυτή τη συζήτηση στην κοινωνία που δεν συνειδητοποιεί το βάθος των προκλήσεων αλλά και το πρόβλημα που πάμε να μεταφέρουμε διογκωμένο στις επόμενες γενεές.
Επί του εδαφίου γ) της παρ 1. δεν είναι κατανοητή η προτεραιότητα που δίνεται για την εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων, στην διασύνδεση των μη διασυνδεδεμένων νησιών που λόγω του πολύ μικρού τους πληθυσμού αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρό κομμάτι της πίτας. Το λογικό θα ήταν, όπως έχει προταθεί και διεθνώς (Kevin Anderson,Vaslav Smil,Richard Heinberg κ.α.) να εντοπίσουμε τις περιοχές αλλά και τις κοινωνικές ομάδες που είναι οι κύριοι ρυπαντές (πχ πετούν συχνά με αεροπλάνο, έχουν αυτοκίνητα μεγάλου κυβισμού,πολλά σπίτια, σκάφη αναψυχής με μεγάλες ιπποδυνάμεις κλπ) ώστε η μετάβαση να γίνει με δικαιοσύνη.
Έως τώρα σχολιάσαμε την παρ.1 που αφορά την μείωση των εκπομπών, αντικείμενο με πολύ μεγάλες δυσκολίες που απαιτεί και διεθνή συνεργασία για την επίτευξη των στόχων Όμως η διεθνής κοινότητα περιορίζεται σε συναντήσεις που δεν είναι νομικά δεσμευτικές για κανέναν, όπου αναβαθμίζονται οι στόχοι των προηγούμενων απλώς γιατί απέτυχαν και χάθηκε πολύτιμος χρόνος.
Η παρ. 2. αφορά την προσαρμογή, τομέας στον οποίο η κάθε χώρα έχει την ευχέρεια να πάρει τα μέτρα της από μόνη της.
Οι πολιτικές που προτείνονται είναι στην σωστή κατεύθυνση όμως σε ότι αφορά τις ΑΠΕ (Α/Π,Φ/Β) η ανάπτυξη και χωροθέτησή τους στην Ελλάδα γίνεται με τον χειρότερο τρόπο, έτσι ώστε να έρχεται σε ευθεία σύγκρουση ο στόχος της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, με τον ισότιμο στόχο της προστασίας της βιοποικιλότητας. Οι διανοίξεις δρόμων και όλα τα συνοδά έργα καταστρέφουν με μη αναστρέψιμο τρόπο τοπία φυσικού κάλλους,αρχαιολογικούς χώρους που είναι σε απόλυτη συνάφεια με το φυσικό τοπίο γύρω τους (Δελφοί)αρχιτεκτονικά παραδοσιακά σύνολα (Μάνη). Οδηγούν σε απώλεια και κατάτμηση των οικοσυστημάτων που είναι καταχωρημένη ως η πρώτη από τις αιτίες απώλειας της βιοποικιλότητας με την κλιματική αλλαγή τρίτη,όπως δείχνει η μελέτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που προτείνει την χωροθέτηση τους σε περιοχές ήδη τροποποιημένες από τον άνθρωπο που είναι υπέρ αρκετές για την επίτευξη των στόχων του ΕΣΕΚ . Οι αδειοδοτήσεις εντός του Ευρωπαϊκού δικτύου Νατούρα 2000 επιταχύνονται ενώ η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο τον Δεκέμβριο του 2020 γιατί δεν έχει εκδώσει ακόμα τα προεδρικά διατάγματα (ΠΔ) με τους στόχους διατήρησης (ΣΔ) που όφειλε να έχει ολοκληρώσει απο τον Ιούλιο του 2012. Θα περιμέναμε να δούμε στον Κλιματικό Νόμο την προτεραιοποίηση της έκδοσης των ΠΔ για το Ν.2000 σε σχέση με οποιαδήποτε αδειοδότηση διότι όπως επισημαίνει το Ευρ. Δικαστήριο στην απόφασή του και κατ εφαρμογή των Ευρωπαϊκών οδηγιών για τα πουλιά και τους οικοτόπους όπως ενσωματώθηκαν στο Ελληνικό δίκαιο, ουσιώδη μέρη των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) όπως η Δέουσα Εκτίμηση (ΔΕ) των επιπτώσεων ενός έργου στο περιβάλλον και η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ), προϋποθέτουν και εκπονούνται σε σχέση με θεσμοθετημένους με ΠΔ Στόχους Διατήρησης. Αυτη η αδικαιολόγητη νομική εκκρεμότητα εδώ και 10 χρόνια έχει καταστήσει παρωδία όλη την αδειοδοτική διαδικασία μέσα στο Ν.2000

Το σχέδιο νόμου κινείται κάτω από τον επιστημονικά ορισμένο πήχη περιορισμού της κλιματικής κρίσης στον 1,5oC που είναι απαραίτητο να επιτευχθεί με εθνικές δεσμεύσεις και ουσιαστικά μέτρα και πολιτικές από κάθε χώρα του πλανήτη για τον μηδενισμό των εκπομπών το συντομότερο δυνατό και σίγουρα πριν το 2050. Λαμβάνοντας όμως ακόμα υπόψη και το πακέτο “Fit for 55” της ΕΕ και την εφαρμογή των ευρωπαϊκών οδηγιών που αφορούν στην ενεργειακή αποδοτικότητα, τον κανονισμό για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) και τα έργα ΑΠΕ, δεν φαίνεται επί του παρόντος με ποιο τρόπο τα μέτρα θα εναρμονιστούν με τις παραπάνω οδηγίες ενώ απουσιάζει ένα σαφές χρονοδιάγραμμα για τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα σε όλους τους τομείς της οικονομίας και η αντίστοιχη στόχευση. Οι ενεργειακοί στόχοι του νομοσχεδίου για την προώθηση των ΑΠΕ και της εξοικονόμησης ενέργειας είναι ασαφείς. Θα πρέπει ως εκ τούτου να ενσωματωθούν εξειδικευμένοι και φιλόδοξοι, νομικά δεσμευτικοί στόχοι που θα μετασχηματίζουν το ενεργειακό σύστημα ηλεκτροπαραγωγής σε 100% ΑΠΕ έως το 2035 με όρους περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Ως προς τα ορυκτά καύσιμα, η απεξάρτηση από τον λιγνίτη μετατίθεται για το “αργότερο έως το 2028”. Αν και προβλέπεται στο νομοσχέδιο η επανεξέταση της προθεσμίας το 2023, θα πρέπει να τονιστεί ότι για κάθε χρόνο που θα λειτουργεί η νέα λιγνιτική μονάδα Πτολεμαΐδα V, η Ελλάδα θα εκπέμπει επιπλέον περίπου 4 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα ή αλλιώς περίπου το 5% των ετήσιων εκπομπών της.

Εξαιρετικά αρνητικό στοιχείο του νομοσχεδίου είναι ότι δεν φαίνεται να προβλέπονται νομικά δεσμευτικοί στόχοι για την σταδιακή απεξάρτηση από το ορυκτό αέριο. Δεν γίνεται η παραμικρή αναφορά στον τερματισμό των εξορύξεων υδρογονανθράκων, την ώρα μάλιστα που όλο και περισσότερα κράτη ανακοινώνουν σχετικά σχέδια. Η επιστήμη είναι σαφής: δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε νέες εξορύξεις και υποδομές υδρογονανθράκων αν θέλουμε να πετύχουμε τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου. Η στοχοθέτηση για παράδειγμα της παύσης καυστήρων πετρελαίου το 2025 θα έπρεπε να περιλαμβάνει και την παύση καυστήρων ορυκτού αερίου με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα.

Από τη δημοσίευση του παρόντος νόμου δεν θα έπρεπε να επιτρέπεται καμία νέα παραχώρηση δικαιωμάτων έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων ζωνών οικονομικής εκμετάλλευσης.

Αντίστοιχα δεν υπάρχει καμία στοχοθεσία για τον τομέα της βιώσιμης γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Ενώ λοιπόν η εντατική κτηνοτροφία και η γεωργία αναγνωρίζονται διεθνώς ως απο τους βασικότερους παράγοντες (ανθρώπινες δραστηριότητες) που επιτείνουν την κλιματική κρίση, μέχρι στιγμής απουσιάζουν οι σχετικές δράσεις. Ενώ η σχετική συμμετοχή της γεωργίας-κτηνοτροφίας στην κλιματική κρίση προβλέπεται να αυξηθεί ραγδαία μεσα στα επόμενα χρόνια (καθώς καθαρίζει το ενεργειακό μίγμα απο ορυκτά καύσιμα), απουσιάζουν πολιτικές, μέτρα και χρονοδιαγράμματα. Ενώ η κατανάλωση κρέατος (σε συνδυασμό με την παραγωγή ζωοτροφών) πρέπει να μειωθεί δραστικά μέσα στα επόμενα χρόνια και (ιδίως) στην Ελλάδα, δεν αποτυπώνονται πουθενά σχετικές στοχοθεσίες, μετρα και πολιτικές. Απουσιάζει επίσης κάθε σοβαρή πρόβλεψη για την απαραίτητη μετάβαση τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών σε ενα μέλλον με εντελώς διαφορετικά αγροτικά και διατροφικά δεδομένα. Με αυτό τον τρόπο, «εξασφαλίζεται» η αντίθεσή τους στα όποια μέτρα ακολουθήσουν. Ελλείψει σχεδιασμού, αυτα θα ειναι αποσπασματικά και βίαια. Σήμερα ειδικά που γνωρίζουμε ότι αν συνεχίσουμε να καταναλώνουμε κρέας και γαλακτοκομικά με την ποσότητα και συχνότητα που το κάνουμε σήμερα, μέχρι το 2050 το 52% των εκπομπών αερίων στην ατμόσφαιρα θα προέρχεται από τη γεωργία, ενώ το 70% των εκπομπών αυτών θα προέρχεται από τη βιομηχανική κτηνοτροφία και ότι πρέπει να πάρουμε επειγόντως μέτρα ώστε να μειωθεί η κατανάλωση 50% για αρχη και 71% ως το 2030.

Παράλληλα, χάνονται σημαντικές αναπτυξιακές ευκαιρίες. Η εισαγόμενη σόγια για ζωοτροφή, μπορεί να αντικατασταθεί από ντόπια πρωτεϊνούχα φυτά (όπως το κτηνοτροφικό ρεβίθι, το λούπινο κοκ). Η εκτατική κτηνοτροφία μπορεί να συμβάλει στην τοπικη αναπτυξη και την αναζωογόνηση τοπικών οικονομιών. Η μείωση στην παραγωγή και κατανάλωση κρέατος πρέπει να συνοδευτεί με όρους ποιότητας αλλά και με κάλυψη του συνόλου της ζητησης απο ντόπια παραγωγή. Ομοίως, μπορούν και πρέπει να συμπεριληφθούν οι μέθοδοι ήπιας και βιώσιμης γεωργίας όπως είναι η βιολογική γεωργία, η βιο-δυναμική γεωργία, η αναγεννητική, η παραδοσιακή, η αγρο-οικολογία, η εκτατική κτηνοτροφία που διατηρούν τη βιοποικιλότητα και προστατεύουν το κλίμα. Δυστυχώς, δεν έχουμε δει πουθενά δημοσιευμένα σχέδια να αφορούν γεωργία που αναγεννά το έδαφος και αναχαιτίζει την κλιματική κρίση με την εναπόθεση άνθρακα (CCM-Climate Change Mitigation) και την αύξηση της ανθεκτικότητας των φυτών σε ακραίες μετεωρολογικές συνθήκες (CCA – Climate Change Adaptation).

Δυστυχως, αντ αυτου, τα μόνα σχεδια προσαρμογης του ΥΠΑΑ που ειναι γνωστα ειναι αυτα για τη δοκιμαστικη καλλιέργεια υποτροπικών φυτών.

Σε κάθε περίπτωση, η απουσία έγκυρων και αξιόπιστων δεδομένων αναφοράς για τη χώρα σε σχέση με τη συνεισφορά της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στις συνολικές εθνικές εκπομπές, αναδεικνύει την ανάγκη διαφάνειας, δημοσιοποίησης σχετικών στοιχείων ώστε να επιτευχθεί ενας τομεακός προϋπολογισμός άνθρακα.

Ο στόχος για τη σταδιακή υποκατάσταση του “φυσικού” αερίου όπως διατυπώνεται στην παράγραφο (δ) του παρόντος άρθρου είναι εξαιρετικά ελλιπής. Τα σχεδιαζόμενα έργα επέκτασης υποδομών αερίου δεν φαίνεται με ποιο τρόπο θα είναι συμβατά έστω και με τον όχι αρκετά φιλόδοξο στόχο του νέου ΕΣΕΚ που ακόμα εκκρεμεί. Να σημειωθεί ότι ενώ οι διάφορες μορφές μη ορυκτού αερίου θα μπορούσαν να διαδραματίσουν περιορισμένο, ενδιάμεσο ρόλο στην απεξάρτηση από τον άνθρακα σε τομείς που είναι δύσκολο να εξηλεκτριστούν όπως η βαριά βιομηχανία (πχ τσιμέντο, χάλυβας, μεταφορές), αυτή η μετάβαση θα εξακολουθούσε να απαιτεί τη μείωση χρήσης της συνολικής ποσότητας ορυκτού αερίου για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Ανάλυση του Διεθνούς Συμβουλίου για τις Καθαρές Μεταφορές (ICCT) διαπίστωσε ότι το ανανεώσιμο μεθάνιο θα μπορούσε να διαδραματίσει “μικρό ρόλο” στην απανθρακοποίηση της οικονομίας της ΕΕ μέχρι το 2050, αλλά “δεν μπορεί να αντιπροσωπεύει την πρωταρχική στρατηγική για την απαλλαγή από τον άνθρακα ενός ολόκληρου βιομηχανικού κλάδου”. Έκθεση του 3EG, ανεξάρτητης ευρωπαϊκής δεξαμενής σκέψης για την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια, σημειώνει επίσης ότι κανένα από τα σενάρια συμμόρφωσης με τη συμφωνία του Παρισιού με ανανεώσιμο ή απανθρακοποιημένο αέριο δεν παρουσιάζει αύξηση της ζήτησης ορυκτού αερίου. Αντιθέτως, τα περισσότερα από αυτά τα σενάρια περιλαμβάνουν απότομη μείωση της χρήσης της συνολικής ποσότητας ορυκτού αερίου σε σύγκριση με σήμερα. Επιπλέον, ο όρος “ανανεώσιμο αέριο” είναι παραπλανητικός. Ο όρος χρησιμοποιείται συμπεριληπτικά κυριώς από τη βιομηχανία για να αναφερθεί σε μία ποικιλία από διαδικασίες παραγωγής και τελικά προϊόντα – συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που εξακολουθούν να προέρχονται από ορυκτό αέριο – όλα όμως με διαφορετικές επιπτώσεις για μελλοντική ρύπανση, το κόστος και τις υποδομές. Μεταξύ άλλων, αυτά περιλαμβάνουν το “βιοαέριο ή βιομεθάνιο”, το “πράσινο” υδρογόνο και αέριο που προέρχεται από καύση ορυκτού αερίου με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα.

Στην παράγραφο (η) του παρόντος άρθρου δεν διευκρινίζεται ποιες είναι οι κατηγορίες αποβλήτων στις οποίες αναφέρεται ο νομοθέτης. Για παράδειγμα συμπεριλαμβάνονται σε αυτές τα γεωργικά και κτηνοτροφικά απόβλητα? Είναι απαραίτητο οι στόχοι μείωσης εκπομπων ΑτΘ να γίνουν πιο συγκεκριμένοι ανά κατηγορία αποβλήτων.

Σχόλιο ΣΕΕΠΕ στις πολιτικές και μέτρα:
Ο ΣΕΕΠΕ προτείνει μετά το εδάφιο δ) του άρθρου 1 να προστεθούν τα ακόλουθα εδάφια ε) και ζ):
ε) τη σταδιακή υποκατάσταση των υγρών ορυκτών καυσίμων από υγρά καύσιμα χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος διαφόρων τεχνολογιών (LCLFs), που θα χρησιμοποιούνται σε κινητήρες εσωτερικής καύσης και θα διακινούνται με τις σημερινές υποδομές.
ζ) τη σταδιακή προσθήκη υγρών καυσίμων χαμηλού άνθρακα στις ναυτιλιακές και αεροπορικές μεταφορές, όπως προβλέπουν οι αντίστοιχες προτάσεις Κανονισμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα πλαίσια της δέσμης μέτρων Fit for 55.

Άρθρο 10 παρ.1 (β)
Η επίτευξη των εθνικών κλιματικών στόχων της χώρας και συγκεκριμένα όσον αφορά τη μεγαλύτερη δυνατή διείσδυση των ΑΠΕ, οφείλει να είναι συμβατή με τους στόχους και τις υποχρεώσεις της, ως προς τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε εθνικό, ενωσιακό και διεθνές επίπεδο.
Προτεραιότητα ως προς την αποφυγή επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και το τοπίο, θα πρέπει να δοθεί στην ορθή χωροθέτηση των ΑΠΕ. Αυτό θα πρέπει να συμβεί πρωτίστως μέσω της αναθεώρησης του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ, η οποία έχει σημειώσει σημαντική και αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Στο αναθεωρημένο χωροταξικό θα πρέπει να εξαιρεθούν περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας, όπως οι περιοχές του δικτύου Natura 2000 και να προκρίνεται η χωροθέτηση σε τεχνητές και ήδη κατακερματισμένες επιφάνειες.
Σχετικά με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες και πρακτικές αποφυγής επιπτώσεων, επισημαίνουμε ότι το καλύτερο μέτρο μετριασμού των επιπτώσεων είναι η ορθή χωροθέτηση. Η χρήση συστημάτων αποφυγής πρόσκρουσης δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως πανάκεια. Πλέον αδειοδοτούνται ΑΣΠΗΕ εντός περιοχών υψηλής οικολογικής αξίας με είδη πτηνών, όπως οι γύπες, με υψηλή ευαισθησία στους ΑΣΠΗΕ με την προϋπόθεση της χρήσης τέτοιων συστημάτων. Οι περιοχές αυτές ακριβώς λόγω της υψηλής ευαισθησίας τους θα έπρεπε να είχαν εξαιρεθεί.
Περισσότερα: ^[1]
Ενδεικτικά, η πιο καλά μελετημένη περίπτωση χρήσης του πλέον δημοφιλούς για τους επενδυτές ΑΣΠΗΕ, συστήματος αποφυγής πρόσκρουσης είναι στο νησί Smola της Νορβηγίας, στο πλαίσιο του Προγράμματος BirdWind Project. Σύμφωνα με το έγγραφο “Conservation of birds of prey in Norway – Guidelines and management priorities» της BirdLIfe Norway ( ^[2]), συνολικά 100 Θαλασσαετοί έχουν αναφερθεί να έχουν σκοτωθεί από ανεμογεννήτριες την περίοδο 2005-2019 και οι αιολικές εγκαταστάσεις συνέβαλαν σε πρόσθετη θνησιμότητα της τάξεως του 30%. Παράλληλα, ο αριθμός των αναπαραγόμενων αετών εντός της περιοχής εγκατάστασης των αιολικών σταθμών μειώθηκε κατά την περίοδο μελέτης, και η αναπαραγωγική επιτυχία μειώθηκε στις επικράτειες εντός απόστασης 500 μ. από τις ανεμογεννήτριες.
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί και στην έντονη πλέον διείσδυση των ΦΒ σε αγροτική γη και μάλιστα σε Γη Υψηλής Παραγωγικότητας.

Άρθρο 10 παράγραφος 2
Εξαιρετικά γενικόλογη και ασαφής η αναφορά περί προστασίας στα εδάφια γ και στ. Δεν προσδιορίζονται ούτε κατ’ ελάχιστο ποια μέτρα θα είναι αυτά. Στην προστασία και αποκατάσταση οικοσυστημάτων θα πρέπει να προκριθεί η αξιοποίηση των λύσεων που στηρίζονται στη φύση (nature based solutions). Η χρήση τέτοιων λύσεων διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη του στόχου της Συμφωνίας του Παρισιού για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας σε 1,5 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Έρευνα της IUCN που αξιολόγησε σχετικές δημοσιευμένες μελέτες, καταλήγει ότι μέσω της εφαρμογής τέτοιων λύσεων είναι εφικτή η μείωση εκπομπών τουλάχιστον 5 γιγατόνων ισοδύναμου CO2 ετησίως μέχρι το 2030 και 10 γιγατόνων ισοδύναμου CO2 ετησίως μέχρι το 2050.
Ομοίως εξαιρετικά γενική η αναφορά για τον τομέα της βιώσιμης γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για δύο τομείς που παράγουν σχεδόν το ήμισυ των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Άρθρο 10.1.γ. Δίνεται ένα σαφές μήνυμα για τη σταδιακή εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων ωστόσο επισημαίνεται ότι θα ληφθεί υπόψη η ασφάλεια εφοδιασμού μαζί με την τεχνολογική εξέλιξη. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι το φυσικό αέριο θεωρείται ότι παίζει σημαντικό ρόλο για την ασφάλεια του εφοδιασμού και την ομαλή ενεργειακή μετάβαση της χώρας.

Άρθρο 10.1.δ. Γίνεται αναφορά στην ανάγκη σταδιακής αντικατάστασης του φυσικού αερίου με ανανεώσιμα αέρια όπως το βιομεθάνιο και το πράσινο υδρογόνο, ωστόσο προτείνουμε μια προσθήκη που να προβλέπει την ανάγκη χρήσης αερίων χαμηλών εκπομπών άνθρακα (low-carbon gases), συμπεριλαμβανομένου υδρογόνου χαμηλών εκπομπών άνθρακα (low-carbon hydrogen), στα ενδιάμεσα στάδια.

Το ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ είναι μονοπροσηλωμένο σε πολιτικές και μέτρα στον ενεργειακό τομέα. Προτάσεις αλλαγών –συμπληρώσεων:
Άρθρο 10.1.
Προτείνουμε στο Άρθρο αυτό να υπάρξουν συγκεκριμένες προβλέψεις σε βασικές αρχές πολιτικής της ενεργειακής μετάβασης που απουσιάζουν:
Άρθρο 10.1.β (να προστεθεί). την προσαρμογή των τεχνολογιών ΑΠΕ στις κλιματικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες. Η αξιολόγηση των ίδιων των ΑΠΕ θα πρέπει να υπηρετεί την επιδίωξη παροχής όσο το δυνατό σταθερού ή προβλέψιμου ενεργειακού αποτελέσματος προκειμένου να αποφεύγονται εκείνες οι στοχαστικές ΑΠΕ που απαιτούν συμπληρωματικές σταθερές πηγές καυσίμων για τη σταθεροποίηση του ρεύματος.
• Η σημαντική ενεργειακή μετάβαση που θα πρέπει να συντελεστεί χρειάζεται να στηριχθεί σε αλλαγή του μοντέλου οικονομικής οργάνωσης, με έμφαση στην κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, προτεραιότητα σε ιδιοπαραγωγή, συμμετοχή των πολιτών για διαμοιρασμό ωφελειών μέσα από ενεργειακές κοινότητες, αλλά και τα έξυπνα και δικτυωμένα συστήματα έναντι κεντρικών συστημάτων (μεγαλο)παραγωγής ενέργειας,
• Οι τεχνολογίες που θα εισαχθούν συστηματικά και σε σύντομο χρονικό διάστημα για την εφαρμογή του νόμου αυτού θα πρέπει κατά προτίμηση να έχουν σημαντική προστιθέμενη αξία στην Ελλάδα και την Ευρώπη, με παράλληλη επιχορήγηση της εγχώριας καινοτομίας και προώθηση λύσεων που βασίζεται σε τοπικά αναπτυγμένες τεχνολογίες, όπως αυτές που σχετίζονται με τους ηλιακούς θερμοσίφωνες και τις αντλίες θερμότητας, τη γεωθερμία χαμηλής ενθαλπίας για κτίρια, τα μικρά φωτοβολταϊκά.
• Οι προβλέψεις για επενδύσεις σε επέκταση δικτύων φυσικού αερίου να λαμβάνουν υπόψη τους την ανάγκη απεξάρτησης από το ενδιάμεσο αυτό ορυκτό καύσιμο και την ημερομηνία γι’ αυτό που θα θεσπιστεί σε άλλο άρθρο, ώστε να μην υπάρξει επιβολή στους πολίτες τέτοιων επενδύσεων μειωμένου ορίζοντα και κλιματικής επιβάρυνσης,
• Η σταδιακή εξάλειψη και υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων από ΑΠΕ θα πρέπει να γίνει όχι μόνο με γνώμονα την ασφάλεια εφοδιασμού και σε συνάρτηση με την τεχνολογική εξέλιξη, αλλά και με βάση τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την παράλληλη προστασία της βιοποικιλότητας και των δασών (ανάδειξη της διάστασης αυτής, η οποία αναφέρεται βεβαίως αλλά μονολεκτικά στο Άρθρο 5 εν μέσω άλλων πολλών
• Ενθαρρύνεται η βιομηχανία για ιδιοπαραγωγή και χρήση εναλλακτικών καυσίμων μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος όπως το υδρογόνο;
• Τί θα γίνει για τις απαιτούμενες μπαταρίες / «μπαταρίες» του δικτύου ηλεκτροδότησης;
• Να αναδιατυπωθεί το μέρος περί της διασύνδεσης των νησιών και το ποσοστό με το οποίο η διασύνδεση αυτή συμβάλλει στη μετάβαση, καθώς στην παρούσα διατύπωση φαίνεται να έχει κεντρική σημασία για τη χώρα (λόγω υπεράκτιων ανεμογεννητριών;).

Άρθρο 10.2.
• Το Άρθρο 10.2. περιέχει μεικτά μέτρα προσαρμογής-μετριασμού και όχι μόνο προσαρμογής όπως λέει στην αρχή. Να χωρίζονταν τα αμιγώς μέτρα προσαρμογής από τα συνδυαστικά προσαρμογής-μετριασμού, κι ακόμα κάποια μόνο μετριασμού που αναφέρονται εδώ; Γιατί η έμφαση και οι πόροι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μπορεί να είναι αρκετά διαφορετικοί κατά περίπτωση.
• Παρ. στ) Λείπει αναφορά στις ιχθυοκαλλιέργειες
• Επίσης αξίζει να αναφερθεί στο άρθρο αυτό ότι έμφαση πρέπει να δοθεί σε τοπική παραγωγή και κατανάλωση κατά το δυνατόν τοπικών προϊόντων, και στην ετοιμότητα με γνώμονα την ανθεκτικότητα και την τοπική επιβίωση / αυτάρκεια σε περίπτωση κρίσης και διακοπής των αλυσίδων προμηθειών.

Ενώ στα γενικά μέτρα γίνεται αναφορά σε όλες τις ΑΠΕ, πρακτικά ο Νόμος ασχολείται μόνο με τα ηλιακά. Προτείνουμε να περιλαμβάνει μέτρα και δεσμεύσεις και για τις ανεμογεννήτριες με διευκόλυνση διαδικασιών αδειοδότησης για ανεμογεννήτριες < 500 kW (όπως συμβαίνει με τη βιομάζα).
Αντιθέτως θα έπρεπε να προβλέπει αυστηρότερους ελέγχους στην αδειοδότηση μονάδων ηλεκτροπαραγωγής από βιομάζα. Με τη σημερινή μορφή της νομοθεσίας για μονάδες βιομάζας <500 kW πρακτικά δεν προβλέπεται καμιά ΗΜ μελέτη, το αποτέλεσμα είναι μη αποδοτικές ενεργειακά και ρυπογόνες εγκαταστάσεις (ο κύκλος του άνθρακα ισχύει μόνο όταν χρησιμοποιείται τοπικά παραγόμενη βιομάζα). Επίσης σημαντικό είναι να προβλεφθούν διαδικασίες, προδιαγραφές και έλεγχος της χρησιμοποιούμενης βιομάζας.
Ενίσχυση ικανότητας απορρόφησης ΑΠΕ από το δίκτυο του ΔΕΔΔΗΕ, διαφορετικά κανένα από τα προτεινόμενα μέτρα δε θα λειτουργήσει.
Προτείνουμε επίσης να συμπεριληφθούν και άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως τα υδροηλεκτρικά έργα.

Η σταδιακή εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων και ιδιαιτέρως του φυσικού αερίου έχουν πολύ πιο μεγάλο ορίζοντα από τα δεκαετή ΕΣΠΚΑ (σίγουρα μετά το 2050) και επομένως χρήζουν μεγαλύτερης ανάλυσης από αυτή που γίνεται και κυρίως από αυτή που προβλέπεται στο παρόν νομοσχέδιο. Πρέπει να προστεθεί πέραν της ασφάλειας εφοδιασμού και πρόβλεψη για την ενεργειακή φτώχεια.

Σχετικά με την περίπτωση ε) της παρ. 1 για την προώθηση της ηλεκτροκίνησης, η προώθηση της ηλεκτροκίνησης μπορεί να αποτελέσει μέτρο για την επίτευξη των στόχων κλιματικής ουδετερότητας όταν συνδυάζεται με παραγωγή από ΑΠΕ. Η φόρτιση των ηλεκτρικών οχημάτων θα πρέπει να ταυτοχρονίζεται με την παραγωγή ΑΠΕ δίνοντας κατάλληλα κίνητρα στους τελικούς καταναλωτές (χρήστες των ηλεκτρικών οχημάτων).

Δεν υπάρχει αναφορά σε σχεδιασμό και πολιτικές για τη διακοπή του προγράμματος ανάπτυξης υδρογοναθράκων που είναι ασύμβατο με τους κλιματικούς στόχους τόσο χώρας και της ΕΕ.

Παρ.1β: Επισημαίνεται ότι οι «βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες και πρακτικές» οφείλουν να εξασφαλίζουν την προστασία των περιοχών του δικτύου NATURA 2000 από την τοποθέτηση ανεμογεννητριών, σε συμμόρφωση με την ελληνική και ενωσιακή νομοθεσία και με επιστημονική τεκμηρίωση.
Παρ.1γ: «Υποκατάσταση» ή «αντικατάσταση»;
Παρ.1η.: Όσον αφορά την διαχείριση αποβλήτων, επισημαίνεται ότι θα πρέπει να αναφέρεται ρητά η προώθηση της κυκλικής οικονομίας, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο της ποιότητας των υπαρχόντων προϊόντων στην οικονομία.
Παρ. 1θ: Το σημείο που αναφέρεται στην «απορρόφηση αερίων του θερμοκηπίου από φυσικά οικοσυστήματα» χρειάζεται οπωσδήποτε περισσότερη ανάλυση.
Παρ.2γ: Θα πρέπει να υπάρχει ρητή αναφορά για προστασία του συνόλου των οικοσυστημάτων, και όχι μόνο αυτών που συμβάλουν στην προσαρμογή και κλιματική ανθεκτικότητα.
Παρ.2στ: Αν και τμήματα του τομέα του τουρισμού εμπίπτουν σε κάποιες από τις κατηγορίες (κτήρια, ενέργεια, μεταφορές), καθώς γίνονται συγκεκριμένες τομεακές αναφορές, και λόγω της βαρύτητας του τουρισμού στην περίπτωση της Ελλάδας, θεωρούμε ότι θα ήταν σκόπιμο να αναφερθεί η «προώθηση βιώσιμου μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης».

Στο τελευταίο εδάφιο της παρ. 1, αναφέρεται: «Οι ειδικότεροι στόχοι μείωσης της τελικής κατανάλωσης ενέργειας, αύξησης της ενεργειακής απόδοσης, συμμετοχής των ΑΠΕ στους τομείς της ηλεκτροπαραγωγής, των μεταφορών και της θέρμανσης και ψύξης, ανάπτυξης υποδομών αποθήκευσης ενέργειας, καθώς και οι συγκεκριμένες πολιτικές για την επίτευξή τους, προσδιορίζονται αναλυτικά στο Ε.Σ.Ε.Κ.».

Σχόλιο:
Στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) τα κύρια έργα ΑΠΕ που προτείνονται είναι Φωτοβολταϊκά και Αιολικά πάρκα. Προτείνεται η πρόβλεψη σχεδίου για ανάπτυξη και έργων παραγωγής Υδροηλεκτρικής ενέργειας Link, καθώς και όποιας άλλης μπορεί να θεωρείται ικανή στο μέλλον (π.χ. υδρογόνο).

Επί του συνόλου του Άρθρου 10

Σχόλια:
1) Προτείνεται να αναφέρεται το πρόγραμμα αντικατάστασης μετρητών που έχει προτείνει ο ΔΕΔΔΗΕ (έναρξη πρακτικά το 2022, ολοκλήρωση το 2030), με ευρείας κλίμακας αντικατάσταση μετρητών τελικής κατανάλωσης με ευφυείς μετρητές.
2) Προτείνεται να γίνεται αναφορά στην αυτοπαραγωγή με ενεργειακό συμψηφισμό (net metering).
3) Προτείνεται να γίνεται αναφορά στο υπεράκτιο αιολικό δυναμικό στις ελληνικές θάλασσες, δεδομένου του καλύτερου capacity factor (CF) και των καλύτερων ιδιοτήτων του αιολικού δυναμικού).
4) Προτείνεται να ενθαρρύνεται η δημιουργία αιολικών πάρκων εκεί που υπάρχουν ήδη εγκατεστημένοι ταμιευτήρες υδροηλεκτρικών, ώστε να υπάρχει συνδυασμός τις ώρες που υπάρχει περίσσεια ανεκμετάλλευτη ηλεκτρική ενέργεια.
5) Προτείνεται να γίνεται αναφορά στο κυματικό δυναμικό σε ορισμένες επάκτιες κατασκευές (π.χ. oscillating water column) οι οποίες και μοιάζουν καταλληλότερες για περαιτέρω διερεύνηση.
6) Προτείνεται να υπάρχει σύνδεση με την εργασιακή νομοθεσία και να τίθενται θέματα σχετικά με τη δίκαιη μετάβαση. Δεν είναι σαφές αν επιβαρύνονται ορισμένα τμήματα της κοινωνίας, ενώ δυσανάλογα επωφελούνται άλλα.
7) Προτείνεται να γίνεται αναφορά στην προοπτική της διασύνδεσης ή περεταίρω αύξησης της δυναμικότητας του δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας με γειτονικές χώρες (Ιταλία, Τουρκία, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία) ή χώρες της Β. Αφρικής (π.χ. Αίγυπτος).
8) Προτείνεται να γίνεται αναφορά στην προοπτική της αξιοποίηση του γεωθερμικού δυναμικού υψηλής ενθαλπίας για την ανάπτυξη σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, που θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων διείσδυσης των ΑΠΕ, και στην επιτάχυνση διασύνδεσης των σχετικών νησιών με το ηλεκτρικό δίκτυο της ηπειρωτικής χώρας

Σχόλιο ως προς το Άρθρο 10.1.γ και δ: Θεωρούμε ότι η χρήση φυσικού (ορυκτού) αερίου θα πρέπει να είναι δυνατή αφενός σε τομείς όπου η πλήρης αποανθρακοποίηση είναι εξαιρετικά δύσκολη από τεχνο-οικονομική άποψη και αφετέρου σε περιπτώσεις όπου η χρήση φυσικού (ορυκτού) αερίου συνοδεύεται από τεχνολογίες δέσμευσης/αποθήκευσης άνθρακα (CCS/CCUS) οι οποίες καθιστούν (τη χρήση του) κλιματικά ουδέτερη. Περαιτέρω, ο αποκλεισμός της χρήσης φυσικού αερίου άνευ άλλου τινός -χωρίς δηλαδή να λαμβάνεται υπόψη η ωριμότητα της τεχνολογίας στο μέλλον, ιδίως όσον αφορά στην αποθήκευση ενέργειας- δύναται να οδηγήσει σε σημαντικούς κινδύνους ως προς την εύρυθμη λειτουργία του ενεργειακού συστήματος και την ασφάλεια εφοδιασμού.

We recommend adding a specific provision stating the obligation to reach an emissions-free electricity production by 2035. For that purpose and for reasons of simplification and clarity of the text, we recommend the amendment of Article 10(1)(c), by deleting the word ‘gradual’ and by adding a specific day for the lignite phase-out. In addition, we recommend the deletion of the second sentence of the paragraph.

3. Στο άρθρο 10 «Γενικά μέτρα πολιτικής», οι παρ. 1 και 2 να συμπληρωθούν ως ακολούθως:
«1. Για την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας του άρθρου 1, στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (Ε.Σ.Ε.Κ.), του άρθρου 3 του Κανονισμού (ΕΕ) 2018/1099 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2018 (L 328), πέραν των μέτρων των άρθρων 11 έως 22 του παρόντος, δύνανται να λαμβάνονται και να εφαρμόζονται μέτρα και πολιτικές για: […]
ε) την προώθηση της ηλεκτροκίνησης
στ) την προώθηση της βιώσιμης αστικής κινητικότητας με ιδιαίτερη μέριμνα για ευάλωτους χρήστες, όπως είναι τα άτομα με αναπηρία, και της χρήσης προσβάσιμων σε όλους μέσων μαζικής μεταφοράς […]
2. Για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σύμφωνα με το άρθρο 1 και την απορρόφηση του κόστους των επιπτώσεών της, πέραν των προβλεπομένων στο άρθρο 19, δύνανται να λαμβάνονται και να εφαρμόζονται μέτρα και πολιτικές για: α) […]
β) τη δημιουργία προσβάσιμων σε όλους, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με αναπηρία, πράσινων υποδομών και συνδυασμένων δικτύων από φυσικές και ημιφυσικές περιοχές και πράσινους χώρους, καθώς και το σύνολο των στοιχείων του φυσικού τοπίου, των υφιστάμενων φυσικών σχηματισμών και των διαμορφωμένων χώρων πρασίνου και ελεύθερων χώρων, δημόσιων ή ιδιωτικών, εντός των αστικών περιοχών, που παρέχει οικοσυστημικές υπηρεσίες, οι οποίες προάγουν την ανθρώπινη ευημερία και ποιότητα ζωής
γ) την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας με έμφαση στην προστασία και αποκατάσταση οικοσυστημάτων που συμβάλλουν στην προσαρμογή και ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή
δ) τον σχεδιασμό δίκαιης και βιώσιμης αστικής ανάπτυξης που λαμβάνει υπόψη κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές στρατηγικές για τη βελτίωση της αστικής ανθεκτικότητας και τη βελτίωση της προσβασιμότητας στους πολίτες με αναπηρία.
ε) […]».