Άρθρο 8 Διαδικασία αναθεώρησης κλιματικών στόχων

Πρέπει να δικαιολογηθεί ο ρόλος και οι αρμοδιότητες της Κυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Ουδετερότητα σε σχέση με την Διυπουργική Επιτροπή για την Ενέργεια και το Κλίμα αναφορικά με τη διαδικασία αναθεώρησης των κλιματικών στόχων. Η συνύπαρξη δυο επιτροπών αποτελεί ένδειξη έλλειψης οργανωμένου πλαισίου διακυβέρνησης με κατακερματισμό ρόλων και υποχρεώσεων. Επιπρόσθετα, η Επιστημονική Επιτροπή Κλιματικής Αλλαγής, η οποία προβλέπεται στο πλαίσιο του Άρθρου 26 (Κλιματική διακυβέρνηση) ενδεχομένως να έχει αλληλεπικαλύψεις με την υφιστάμενη δομή του ΕΣΕΚ. Η εμπειρία έχει δείξει ότι η συνεργασία διαφορετικών δομών δεν είναι εύκολη και αποδοτική σε πολλές περιπτώσεις. Επίσης πρέπει να διασφαλιστούν οι προυποθέσεις για την ενεργό συμμετοχή των φορέων στο πλαίσιο της συνδιαμόρφωσης των μέτρων – και αυτός ο τρόπος θα πρέπει να γίνει συστηματικός για την εφαρμογή και των Οδηγιών Ενεργειακής Αποδοτικότητας, ΚΕΝΑΚ, και ΑΠΕ.

Επί του Αρ.8 παρ.1 και 2.
Δεν πάσχουμε από στόχους, αλλά από προϋποθέσεις επίτευξης τους. Σύμφωνα με υπολογισμούς επιστημόνων που παραθέτει ο David Victor, αν είχαμε αρχίσει παγκοσμίως να μειώνουμε τις εκπομπές Αερίων Θερμοκηπίου ήδη από το 2000, τότε για να πετύχουμε τον στόχο για περίπου 1,5 βαθμούς, θα έπρεπε ετησίως να μειώνουμε κατά 4%. Αντίθετα την τελευταία 20ετία αυξάνουμε 2-2,5%.(με εξαίρεση το 2015 και την περίοδο covid) Έτσι σήμερα από πολύ δυσμενέστερη θέση και με τις ίδιες τελικές χρονολογίες για επίτευξη των ίδιων στόχων, πρέπει να μειώνουμε κάθε χρόνο παγκοσμίως 18%, πράγμα αδύνατον, που όμως κανένας πολιτικός δεν μπορεί να το αναφέρει.Τα επιστημονικά δεδομένα που λαμβάνει υπόψιν η αρμόδια διεύθυνση για να εισηγηθεί στον υπουργό είναι πλέον αδύνατον να ευθυγραμμιστούν με τις εφαρμοζόμενες πολιτικές. Μπορούμε να είμαστε απλόχεροι σε ανακοινώσεις στόχων αλλά η ουσιαστική απραξία μας τα τελευταία 30 χρόνια κατέστησε αδύνατη την λήψη των αναγκαίων μέτρων. Πχ,γιατί η Κίνα να προσχωρήσει σε οποιαδήποτε διεθνή συμφωνία για φορολόγηση των ρύπων όταν εμείς που εισάγουμε από αυτήν δεν προσμετρούμε σε εμάς το ενσωματωμένο ανθρακικό αποτύπωμα των προϊόντων που καταναλώνουμε;
Η Ελλάδα με μόνο το 0,28% των παγκόσμιων εκπομπών δεν μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο διεθνώς και για αυτόν τον λόγο οι αναπροσαρμογές των στόχων μας πρέπει δευτερευόντως να αφορούν τον περιορισμό και πρωτευόντως την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή με έμφαση στην προστασία των εναπομεινάντων φυσικών οικοσυστημάτων, αύξηση του αστικού πρασίνου και μείωση της χρήσης τσιμέντου κλπ.

Από την διατύπωση της παρ. 1 (ιδίως σε συνδυασμό με το άρθ. 28 παρ. 3 εδ. α’) δεν προκύπτει, με την απαιτούμενη νομική και ερμηνευτική σαφήνεια, ότι απαγορεύεται η αναθεώρηση των στόχων προς το χειρότερο (η χαλάρωση ή οπισθοδρόμηση των στόχων). Το λιγότερο που απαιτεί η κρισιμότητα του θέματος και ο ραγδαίος χαρακτήρας της κλιματικής αλλαγής είναι η ρητή απαγόρευση της αναθεώρησης των στόχων προς το χειρότερο.

Κατά το νομοσχέδιο, η αναθεώρηση των ενδιάμεσων κλιματικών στόχων γίνεται με την υπουργική απόφαση του άρθ. 28 παρ. 3 (δεύτερο εδάφιο της 2ης παρ.), με την “σύμφωνη γνώμη” της Κυβερνητικής Επιτροπής (άρθ. 28 παρ. 3 εδ. β’). Προφανώς, η αναθεώρηση κλιματικών στόχων δεν είναι νοητή χωρίς αναθεώρηση του ΕΣΕΚ, και η τελευταία απαιτεί εκ νέου κύρωση του τροποποιημένου ΕΣΕΚ από το “Κυβερνητικό Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής”, μετά από απλή “εισήγηση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας” (άρθ. 5 ΠΥΣ 31/2019), και όχι υπουργική απόφαση του τελευταίου. Υπενθυμίζεται ότι ήδη υπάρχει “Γραμματεία Διακυβέρνησης” του ΕΣΕΚ (άρθ. 4 ΠΥΣ 31/2019), ενώ η επικαιροποίηση και παρακολούθηση των ΕΣΕΚ γίνεται σύμφωνα με τα άρθρα 14, και 18-36 (αντιστοίχως) του Κανονισμού 2018/1999 (πρβλ. και τον Εκτελεστικό Κανονισμό 2020/1208). Η ακριβής διαδικασία θα πρέπει να διευκρινιστεί καλύτερα, λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις της ενωσιακής νομοθεσίας.

Διαφορετική φαίνεται να είναι και η διαδικασία “έγκρισης” των πρόσθετων μέτρων, τα οποία προτείνονται από τον Υπουργό, αλλά εγκρίνονται αποκλειστικά από την Κυβερνητική Επιτροπή (άρθ. 8 παρ. 2 εδ. α’). Στο οικείο άρθρο του νομοσχεδίου, η Κυβερνητική Επιτροπή περιγράφεται ως όργανο με αρμοδιότητες προπαρασκευής, παρακολούθησης και εκτέλεσης (πρβλ. άρθ. 26 παρ. 1 νομοσχεδίου) – όχι ως όργανο με αποφασιστικές ή εγκριτικές αρμοδιότητες. Οι λόγοι για τους οποίους οι διαδικασίες αναθεώρησης των στόχων και έγκρισης των “πρόσθετων μέτρων” διαφέρουν δεν είναι σαφείς.

Ο Υπουργός, κατά τα άλλα, μπορεί να ορίζει ή να αναθεωρεί στόχους ανά κατηγορία περιβαλλοντικής αδειοδότησης κατά τα άρθ. 28 παρ. 3(γ) και 28 παρ. 11 του νομοσχεδίου, χωρίς συμμετοχή της Κυβερνητικής Επιτροπής. Αν, αντιθέτως, οι μειώσεις επιβληθούν ανά “κλάδο δραστηριότητας” (σε αντίθεση με τις κατηγορίες περιβαλλοντικής αδειοδότησης), ή με τους τομεακούς προϋπολογισμούς (άρθ. 7 παρ. 2), τότε προβλέπεται απλή “γνώμη” της Κυβερνητικής Επιτροπής (17 παρ. 5 νομοσχεδίου): ο αναγνώστης αναρωτιέται σε τι οι μειώσεις αυτές διαφέρουν από τα “πρόσθετα μέτρα” του άρθ. 8 παρ. 2 εδ. α’, ώστε να θεσπίζονται με διαφορετική διαδικασία. ‘Ετσι, ο εκάστοτε Υπουργός μπορεί να επιλέξει την πιο ευχερή και πολιτικά πρόσφορη διαδικασία (!), εμπλέκοντας την Κυβερνητική Επιτροπή στον βαθμό που επιθυμεί. Ωστόσο, με τον τρόπο αυτό ενθαρρύνεται μία πολυδιάσπαση, αντιφατικότητα, αποσπασματικότητα και πολιτικός καιροσκοπισμός, που μάλλον υπονομεύει την επίτευξη των στόχων του νομοσχεδίου .

Παράλληλα, όλες οι παραπάνω αναθεωρήσεις δεν μπορούν φυσικά να γίνονται ερήμην του ΕΕΣΠ (26 παρ. 2Α νομοσχεδίου) και του ΕΕΚΑ (26 παρ. 3Α νομοσχεδίου). Σε κάθε περίπτωση, ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις όσα ειπώθηκαν παραπάνω για την ανάγκη συντονισμού με το ΕΣΕΚ, αλλά και με τις διαδικασίες αξιολόγησης και παρακολούθησης και άλλων ενωσιακών νομοθετημάτων (π.χ., τους μηχανισμούς διακυβέρνησης των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης του άρθ. 11 του Κανονισμού 2021/1056), και εθνικών σχεδίων (π.χ., το Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης, το Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, η Εθνική Χωρική Στρατηγική, το Εθνικό Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων, κ.α.).

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η δημόσια συμμετοχή δεν φαίνεται να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο. Ο “κλιματικός διάλογος” (αρ. 24 παρ. 1 νομοσχεδίου) περιορίζεται στην “αξιολόγηση” (που αφορά το παρελθόν), αλλά όχι στα προτεινόμενα “πρόσθετα μέτρα” ή την αναθεώρηση των στόχων (που αφορούν το μέλλον). Το περιεχόμενο της κρίσιμης “εκτίμησης επιπτώσεων” που συνοδεύει την θέσπιση ή αναθεώρηση των ενδιάμεσων στόχων (άρθ. 28 παρ. 3 εδ. β’) δεν καθορίζεται ούτε στο νομοσχέδιο ούτε αλλού: φαίνεται λογικό ότι η λήψη των “πρόσθετων μέτρων”, τουλάχιστον, απαιτεί στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση.

*Το σχόλιο συνυπογράφεται από συμμαχία οργανώσεων και φορέων: Γ.Σ.Ε.Ε – Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, MEDASSET, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Καλλιστώ, Νόμος & Φύση, Γιατροί του Κόσμου, Vouliwatch, Greenpeace, WWF Ελλάς

Δεν διευκρινίζεται ποιος ο ρόλος, η ευθύνες και οι αρμοδιότητες της Κυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Ουδετερότητα (ΚΕΚΟ), σε σχέση με το ρόλο και τις αρμοδιότητες της Διυπουργικής Επιτροπής του ΕΣΕΚ, σε ότι αφορα τη διαδικασία αναθεώρησης κλιματικών στόχων. Εδώ, όπως και στο άρθρο 26, δεν παρέχονται περαιτέρω λεπτομέρειες για τη σύνθεση και τον αριθμό των μελών της ΚΕΚΟ. Επιπρόσθετα, είναι πιθανό να υπάρχει αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων μεταξύ της Διυπουργικής Επιτροπής του ΕΣΕΚ και της νεοσυσταθείσας Επιστημονικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, οι οποίες, όπως αναφέρεται στο άρθρο 26, συνεργάζονται. Η διαδικασία αναθεώρησης των κλιματικών στόχων θα πρέπει να είναι συνεπής με το χρονοδιάγραμμα και να εξασφαλίζει τη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων αλλά και την ουσιαστική και συστηματική συμμετοχή των φορέων για τη συνδιαμόρφωση των μέτρων που προκύπτουν ως απαραίτητα για την επίτευξη των εν λόγω στόχων. Αντίστοιχα, συνέπεια, διαφάνεια και συμμετοχικότητα θα πρέπει να διασφαλίζεται ως προς την εφαρμογή των ευρωπαϊκών οδηγιών που αφορούν στην ενεργειακή αποδοτικότητα και την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και τα έργα ΑΠΕ. Είναι πιθανό τα προτεινόμενα σχήματα διακυβερνησης να καταστούν δυσκίνητα και μη αποτελεσματικά χωρίς ταυτόχρονα να διασφαλίζουν τη μέγιστη συμμετοχή και διαφάνεια.

Προτάσεις αλλαγών –συμπληρώσεων:
• Να γίνεται πιο συχνά (από πέντε χρόνια) η επανεξέταση των στόχων (μακροπρόθεσμων και ενδιάμεσων), σύμφωνα και με το πνεύμα της Γλασκόβης
• Θα πρέπει ακόμη να υπάρχει σαφής αναφορά στο ό,τι οι στόχοι θα μπορούν να αναθεωρούνται προς τα πάνω αλλά ποτέ προς τα κάτω.
• Η διαδικασία αναθεώρησης να προβλέπει ανοιχτή δημόσια διαβούλευση με επαρκή χρόνο

Προτείνουμε να γίνει η προσθήκη που αναφέραμε στην παρατήρηση για το άρθρο 1.

Γενικό σχόλιο: Δεν υπάρχει διαβούλευση με αρμόδιους φορείς ανά τομέα, συνεπώς δεν υφίσταται διασύνδεση τομεακών πολιτικών.

Παρ.1: Ενώ αρμόδιο για την ΕΣΠΛΑ είναι το ΥΚΚΠΠ, εδώ οι αρμοδιότητες αξιολόγησης της τήρησης της στρατηγικής και πρότασης νέων μέτρων είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του ΥΠΕΝ. Αυτό μπορεί να καταστήσει το σχήμα δυσλειτουργικό και την διαδικασία αναποτελεσματική. Αν όλες οι αρμοδιότητες ήταν στο ΥΠΕΝ, αυτό θα απλοποιούσε ενδεχομένως τη διαδικασία, ωστόσο η αδυναμία απόκρισης του ΥΠΕΝ δυστυχώς δεν μπορεί να εγγυηθεί το αποτέλεσμα.