1. Κάθε Περιφέρεια καταρτίζει Περιφερειακό Σχέδιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Το ΠεΣΠΚΑ αποτελεί ολοκληρωμένο σχέδιο που προσδιορίζει και ιεραρχεί τα απαραίτητα μέτρα και τις δράσεις προσαρμογής σε περιφερειακό επίπεδο.
2. Το ΠεΣΠΚΑ εγκρίνεται με απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, κατόπιν εισήγησης της οικείας Διεύθυνσης Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, μετά από γνώμη της Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης και του αρμοδίου οργάνου του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, το οποίο εισηγείται για τη συμβατότητα του ΠεΣΠΚΑ με τις κατευθύνσεις και τους στόχους της ΕΣΠΚΑ. Οι ως άνω γνώμες παρέχονται εντός αποκλειστικής προθεσμίας εξήντα (60) ημερών από τη λήψη του αιτήματος. Σε περίπτωση άπρακτης παρέλευσης της ανωτέρω προθεσμίας, η διαδικασία έγκρισης συνεχίζεται ακωλύτως.
3. Το ΠεΣΠΚΑ έχει το ακόλουθο ελάχιστο περιεχόμενο:
α) Ανάλυση στόχων
β) σύντομη αναφορά στα στοιχεία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιφέρειας
γ) εκτίμηση των αναμενόμενων κλιματικών μεταβολών στην περιφέρεια και ανάλυση της κλιματικής τρωτότητας επιμέρους τομέων και γεωγραφικών περιοχών
δ) εκτίμηση των άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών σε διάφορους τομείς του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας και καθορισμό των τομεακών και χωρικών προτεραιοτήτων
ε) προτεινόμενα μέτρα και δράσεις για τους τομείς και τις περιοχές προτεραιοτήτων, εκτίμηση του πιθανού κόστους υλοποίησής τους και αναφορά των πιθανών φορέων υλοποίησης, καθώς και των λοιπών εμπλεκόμενων φορέων
στ) εξέταση ενσωμάτωσης των προτεινόμενων μέτρων και δράσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σε άλλες υφιστάμενες πολιτικές, όπως πολιτικές διαχείρισης φυσικών καταστροφών
η) εξέταση συμβατότητας και συμπληρωματικότητας ΠεΣΠΚΑ με άλλα Περιφερειακά Σχέδια
θ) συνέργεια και μεταφορά τεχνογνωσίας μεταξύ ΠεΣΠΚΑ, ιδίως όμορων περιφερειών
ι) τρόπος διαβούλευσης, όπως ερωτηματολόγια, στοιχεία διαβούλευσης και ανταλλαγής πληροφοριών με κοινωνικούς εταίρους που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, με στόχο τη διερεύνηση της δικής τους εκτίμησης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την εκ μέρους τους λήψη μέτρων προσαρμογής
ια) αναφορά των ειδικότερων μέτρων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του ενδιαφερόμενου κοινού και των κοινωνικών εταίρων
ιβ) παρακολούθηση της εφαρμογής και υλοποίησης του ΠεΣΠΚΑ
ιγ) μη τεχνική περίληψη.
3. Οι προδιαγραφές και το ειδικότερο περιεχόμενο των ΠεΣΠΚΑ δύναται να εξειδικεύονται περαιτέρω με την απόφαση της παρ. 2 του άρθρου 28.
4. Τα ΠεΣΠΚΑ δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα της εκάστοτε Περιφέρειας.
5. Τα ΠεΣΠΚΑ καλύπτει χρονική περίοδο τουλάχιστον επτά (7) ετών, αξιολογείται τουλάχιστον ανά πενταετία από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού της οικείας Περιφέρειας και αναθεωρείται, εφόσον απαιτείται, κατόπιν γνώμης του Εθνικού Συμβουλίου Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή της παρ. 2Α του άρθρου 26, με τη διαδικασία της παρ. 2 του παρόντος. Η ως άνω γνώμη παρέχεται σε διάστημα τριάντα (30) ημερών από τη λήψη του αιτήματος.
2. Στο Άρθρο 6 «Περιφερειακά Σχέδια για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή», η παρ. 3 να συμπληρωθεί/τροποποιηθεί ως ακολούθως:
«3. Το ΠεΣΠΚΑ έχει το ακόλουθο ελάχιστο περιεχόμενο: α) Ανάλυση στόχων β) σύντομη αναφορά στα στοιχεία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιφέρειας γ) εκτίμηση των αναμενόμενων κλιματικών μεταβολών στην περιφέρεια και ανάλυση της κλιματικής τρωτότητας επιμέρους τομέων και γεωγραφικών περιοχών, δ) εκτίμηση των άμεσων και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών σε διάφορους τομείς του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος και της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας και καθορισμό των τομεακών και χωρικών προτεραιοτήτων, ε) προτεινόμενα μέτρα και δράσεις για τους τομείς και τις περιοχές προτεραιοτήτων, εκτίμηση του πιθανού κόστους υλοποίησής τους και αναφορά των πιθανών φορέων υλοποίησης, καθώς και των λοιπών εμπλεκόμενων φορέων, στ) την εκτίμηση των επιπτώσεων των πολιτικών και μέτρων ενίσχυσης της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στα ανθρώπινα δικαιώματα, και δη στα ανθρώπινα δικαιώματα των πλέον ευάλωτων ομάδων πληθυσμού, όπως είναι τα άτομα με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις, ζ) εξέταση ενσωμάτωσης των προτεινόμενων μέτρων και δράσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σε άλλες υφιστάμενες πολιτικές, όπως πολιτικές διαχείρισης φυσικών καταστροφών, η) εξέταση συμβατότητας και συμπληρωματικότητας ΠεΣΠΚΑ με άλλα Περιφερειακά Σχέδια, θ) συνέργεια και μεταφορά τεχνογνωσίας μεταξύ ΠεΣΠΚΑ, ιδίως όμορων περιφερειών, ι) τρόπος διαβούλευσης, όπως ερωτηματολόγια, στοιχεία διαβούλευσης και ανταλλαγής πληροφοριών σε μορφές προσβάσιμες σε όλους με κοινωνικούς εταίρους και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών οι οποίες είναι επιφορτισμένες με την προώθηση της κοινωνικής ένταξης, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία και της καταπολέμησης των διακρίσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, με στόχο τη διερεύνηση της δικής τους εκτίμησης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την εκ μέρους τους λήψη μέτρων προσαρμογής, ια) αναφορά των ειδικότερων μέτρων ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του ενδιαφερόμενου κοινού, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων, ιβ) παρακολούθηση της εφαρμογής και υλοποίησης του ΠεΣΠΚΑ, ιγ) μη τεχνική περίληψη».
Στην παρ. 3 θα πρέπει να συμπεριληφθούν τα σχέδια διαχείρισης λεκανών απορροής και τα σχέδια διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας, τα οποία έχουν συνταχθεί σε επίπεδο λεκανών απορροής και όχι περιφερειακό.
Παρ.2: Θα πρέπει να περιγράφεται ποιος ο ρόλος της Περιφερειακής Επιτροπής Διαβούλευσης. Θα πρέπει να υπάρχει διαβούλευση με τοπικούς παραγωγικούς φορείς, επιστημονικούς φορείς, κοινωνία των πολιτών κ.ά. η οποία θα έχει διάρκεια τουλάχιστον 60 ημερών.
Παρ.4: Δεν προσδιορίζεται το χρονικό πλαίσιο δημιουργίας και δημοσίευσης των ΠεΣΠΚΑ.
Παρ.5: Δεν τεκμηριώνεται γιατί τα ΠεΣΠΚΑ αναθεωρούνται ανά 7ετία ενώ η ΕΣΠΚΑ ανά 10ετία. Που εξυπηρετεί αυτή η διαφοροποίηση, και πως εξασφαλίζεται ότι δεν θα προκύψει γραφειοκρατική αναστάτωση; Τέλος σημειώνεται ότι η πρώτη ΕΣΠΚΑ κυρώθηκε το 2016 και έως σήμερα (2022) κανένα ΠεΣΠΚΑ δεν έχει επίσημα εγκριθεί. Το γεγονός ότι δεν έχουν γίνει στο πλαίσιο του κλιματικού νόμου διορθωτικές κινήσεις για τη μείωση της καθυστέρησης της επείγουσας προσαρμογής που πρέπει να γίνει στη χώρα, δείχνει την αδυναμία σχεδιασμού και υλοποίησης.
Δεν αναφέρεται μέχρι πότε θα καταρτισθούν οι ΠεΣΠΚΑ και δεν προβλέπεται διαδικασία για πιθανή περίπτωση διαφορετικής αντιμετώπισης και προτάσεων όμορων περιφερειών για τα ίδια/παρόμοια θέματα που είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν (αναφέρεται γενικά και αόριστα «εξέταση συμβατότητας», από ποιόν?).
Στο σχέδιο νόμου αναφέρεται το ελάχιστο περιεχόμενο των ΠεΣΠΚΑ. Ωστόσο από την μέχρι τώρα υλοποίησή τους παρουσιάζεται μεγάλη διαφοροποίηση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του κάθε σχεδίου, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να αποτελούν απλά άλλο ένα σχέδιο που δεν βασίζεται σε επιστημονικά επικαιροποιημένα δεδομένα. Προτείνουμε να τεθούν τεχνικές προδιαγραφές που θα πρέπει να τηρούνται. Το ίδιο ισχύει και για τα Δημοτικά σχέδια μείωσης εκπομπών (άρθρο 13).
Θετικό σημείο η ύπαρξη Περιφερειακών Σχεδίων για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή
Προτάσεις αλλαγών –συμπληρώσεων:
• Γιατί όχι και Δημοτικά Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή; Ίσως πιο σημαντικά;
(Βλέπε αντιθέτως στο Άρθρο 13 Δημοτικά Σχέδια Μείωσης Εκπομπών)
• Ενώ κεντρικά είναι το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας που είναι Υπεύθυνο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στις Περιφέρειες η αρμοδιότητα παραμένει στις Διευθύνσεις Περιβάλλοντος, γιατί;
• Ειδικά στις νησιωτικές περιφέρειες η αρμοδιότητα μπορεί να μεταφερθεί και σε δημοτικό επίπεδο στα νησιά εκείνα που ενδιαφέρονται για προώθηση και τοπικών δράσεων κλιματικής ουδετερότητας. Επταετής διάρκεια για τα ΠεΣΠΚΑ; Προτείνουμε να γίνεται δημόσιο «stocktaking» πολύ πιο συχνά, π.χ. ανά τριετία ή πενταετία.
• Να προβλεφθεί αναφορά στην προτεραιότητα λύσεων που βασίζονται σε φυσικές διεργασίες αλλά και των πράσινων (φυτικών), καφετιών (χωμάτινων) και μπλε (υδάτινων) υποδομών προσαρμογής έναντι των γκρίζων (χτισμένων) υποδομών.
• Στις δυο νησιωτικές Περιφέρειες του Αιγαίου τα Περιφερειακά Σχέδια Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή τίθεται ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας ανά νησί μέχρι το 2050 με ειδικά κίνητρα ενεργειακής αυτονομίας, ενεργειακής αξιοποίησης των προϊόντων και παραπροϊόντων της ελιάς και των δασικών οικοσυστημάτων και συντήρησης -αξιοποίησης των αναβαθμών και των μικτών παραγωγικών συστημάτων για αναδασώσεις με κτηνοτροφικά και μελισσοκομικά δέντρα. Η συντήρηση των αναβαθμών και η παραγωγική αξιοποίησή τους αποτελεί κρίσιμο μέτρο καταπολέμησης της ερημοποίησης και της διάβρωσης.
Το κύριο ερώτημα αφορά στην αναγκαιότητα των ΠεΣΠΚΑ διότι εγείρονται ζητήματα συνάρθρωσης, ολοκλήρωσης και συντονισμού τους με πλήθος άλλων σχεδίων σε περιφερειακό και σε υποκείμενα τοπικά επίπεδα (Χωροταξικά, Διαχείρισης Λεκανών Απορροής, Προστατευόμενων Περιοχών, κ.λπ.). Πως γίνεται η επίλυση των αναπόφευκτων επικαλύψεων αρμοδιοτήτων, ο συντονισμός των μέτρων πολιτικής, κ.λπ.;
Το εδάφ. (η) θίγει το θέμα της συμβατότητας και συμπληρωματικότητας.
Η Εθνική Στρατηγική (ΕΣΠΚΑ) αρκεί για να δώσει κατευθύνσεις ώστε να τροποποιηθούν και να συντονισθούν κατάλληλα τα υφιστάμενα Σχέδια ενσωματώνοντας (αν δεν περιέχουν ήδη) τις απαιτήσεις της.
Πρόσθετα ερωτήματα εγείρονται σχετικά με την απαιτούμενη γνώση και τεχνογνωσία των εμπλεκομένων στην κατάρτιση και έγκριση των ΠεΣΠΚΑ, την αξιοπιστία και αβεβαιότητα των εκτιμήσεων των επιπτώσεων, τον έλεγχο των υποβαλλόμενων μελετών, κ.λπ.
Παρ. 1: Θα πρέπει να προβλεφθεί ρητά ότι τα ΠεΣΠΚΑ θα πρέπει να εναρμονίζονται με την Εθνική Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης προκειμένου να διασφαλίζεται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και η επίτευξη των στόχων της Στρατηγικής σε περιφερειακό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, τα ΠεΣΠΚΑ θα πρέπει να εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή και ειδικότερα τους στόχους, τα μέτρα και τις δράσεις που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Δράσης.
Παρ.2: Τα ΠεΣΠΚΑ θα πρέπει να κατατίθενται για γνώμη στο Εθνικό Συμβούλιο για την Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, καθώς και στο φόρουμ κλιματικού διαλόγου (όπως προβλέπεται στο άρθρο 24 σύμφωνα με τις αλλαγές που έχουμε προτείνει) και στην Κλιματική Συνέλευση όπως έχουμε προτείνει στα σχόλιά μας στο άρθρο 24. Τα ΠεΣΠΚΑ θα πρέπει να υποβάλλονται σε δημόσια διαβούλευση για να δοθεί η δυνατότητα στους πολίτες να εκφράσουν τις απόψεις τους για το περιεχόμενό τους. Η διαβούλευση αυτή θα πρέπει να έχει διάρκεια τουλάχιστον εξήντα (60) ημερών.
Παρ. 5: Τα ΠεΣΠΚΑ θα πρέπει να έχουν διάρκεια πέντε (5) ετών και να αναθεωρούνται κατόπιν αξιολόγησής τους από κάθε Περιφέρεια. Η διαδικασία αναθεώρησης και κατάρτισης νέων ΠεΣΠΚΑ θα πρέπει να ακολουθεί τις διαδικασίες που προβλέπονται στην παράγραφο 1 (συμπεριλαμβανομένων των γνωμοδοτήσεων και της δημόσιας διαβούλευσης).
Γενικό σχόλιο επί των άρθρων 5 και 6: Παρά το γεγονός ότι οι λύσεις που στηρίζονται στη φύση και τις φυσικές διεργασίες αναγνωρίζονται τόσο σε διεθνές όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο ως κρίσιμα εργαλεία για την αντιμετώπιση και προσαρμογή στην κλιματική κρίση, το παρόν νομοσχέδιο δεν αναφέρεται και δεν ενσωματώνει τις λύσεις αυτές στα θεσμικά εργαλεία που προβλέπει.
Η Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να περιλαμβάνει κατάλογο με την καταγραφή, αξιολόγηση και χαρτογράφηση λύσεων που βασίζονται στη φύση και τις φυσικές διεργασίες συμπεριλαμβανομένων των πράσινων και μπλε υποδομών ανά κατηγορία κινδύνου. Με βάση αυτόν τον κατάλογο, τα ΠεΣΠΚΑ θα πρεπει να αξιολογούν τις λύσεις αυτές για την αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σε επίπεδο Περιφέρειας και να δίνουν προτεραιότητα στα μέτρα αυτά έναντι της υλοποίησης γκρίζων υποδομών. Θα πρέπει να υπάρχει ρητή διάταξη για το ζήτημα αυτό στα άρθρα 5 και 6.
Επιπλέον, για να υπάρξει μια ολοκληρωμένη και συντονισμένη προσέγγιση σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση φυσικών κινδύνων και την ιεράρχηση των λύσεων που βασίζονται στη φύση και τις φυσικές διεργασίες θα πρέπει τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας και τα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμού επίσης να αξιολογούν, κατά την αναθεώρησή τους, τις λύσεις που βασίζονται στη φύση και τις φυσικές διεργασίες όπως περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Εθνικής Στρατηγικής για την προσαρμογή και να δίνουν προτεραιότητα στις λύσεις αυτές έναντι της υλοποίησης γκρίζων υποδομών.
*Το σχόλιο συνυπογράφεται από συμμαχία οργανώσεων και φορέων: Γ.Σ.Ε.Ε – Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος, MEDASSET, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Καλλιστώ, Νόμος & Φύση, Γιατροί του Κόσμου, Vouliwatch, Greenpeace, WWF Ελλάς
Επιβάλλεται το να τίθεται το ΠεΣΠΚΑ σε δημόσια διαβούλευση επίσης. Η διαδικασία πρέπει να είναι διαφανής για ένα τόσο σημαντικό κείμενο στρατηγικής.
Απουσιάζει εντελώς η εμπλοκή/συμμετοχή των Δήμων στην διαδικασία κατάρτισης των Περιφερειακών Σχεδίων Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ). Οι Δήμοι της χώρας είναι ίσως η μόνη βαθμίδα της Διοίκησης που είναι εγγύτερα στα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής είτε ως εμπλεκόμενοι με τα θέματα της διαχείρισης των απορριμμάτων είτε ως εμπλεκόμενοι ή και ιδιοκτήτες ενός σημαντικού αριθμού κτιριακών υποδομών είτε ως εμπλεκόμενοι με συναφή θέματα όπως ηλεκτροκίνηση, ενεργειακές κοινότητες, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, βιωσιμότητα πόλεων, αστικό πράσινο κλπ. είτε ως εμπλεκόμενοι με λοιπούς τομείς που απαιτούν παρεμβάσεις για τον μετριασμό των εκπομπών άνθρακα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι Δήμοι της χώρας αποτελούν και την βαθμίδα της Διοίκησης που επηρεάζονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων.
Στο ΠεΣΠΚΑ θα προσδιορίζονται και θα ιεραρχούνται τα απαραίτητα μέτρα και οι δράσεις προσαρμογής σε περιφερειακό επίπεδο. Πρόκειται για μια, κατά την εκτίμησή μας, λανθασμένη προσέγγιση, αφού μόνον οι Δήμοι της χώρας μπορούν στοχευμένα να θέσουν τις βασικές προτεραιότητες στα ζητήματα της «κλιματικής αλλαγής», σε εμπειρικό και όχι θεωρητικό επίπεδο και πολύ περισσότερο να δημιουργήσουν συνέργειες με Δράσεις που υλοποιούν ή θα υλοποιήσουν. Με το ίδιο σκεπτικό, δεν μπορεί οι Δήμοι να απουσιάζουν από την έγκριση των ΠεΣΠΚΑ, όταν την επόμενη μέρα θα είναι εκείνοι που θα κληθούν να υλοποιήσουν τις ανάλογες δράσεις μετριασμού των εκπομπών ή προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Η διαδικασία, ως ορίζεται, εμπλέκει μόνο το Περιφερειακό Συμβούλιο, τη ΔΙΠΕΧΩ, την Περιφερειακή Επιτροπή Διαβούλευσης και το αρμόδιο όργανο του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Τέλος, άστοχη εκτιμάται η προσέγγιση του ελάχιστου περιεχομένου των ΠεΣΠΚΑ, όταν ενδεικτικά, ζητείται να εκτιμώνται τα πιθανά κόστη υλοποίησης των μέτρων χωρίς την εμπλοκή των Δήμων ή να προσδιορίζεται η συνέργεια και μεταφορά τεχνογνωσίας μεταξύ ΠεΣΠΚΑ, ιδίως όμορων περιφερειών. Οι Δήμοι της χώρας διαθέτουν σημαντική εμπειρία και τεχνογνωσία σε πολλούς τομείς που σχετίζονται με το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και ως εκ τούτου θα πρέπει να αποτελούν τη βασική «δεξαμενή» μεταφοράς εμπειρίας και τεχνογνωσίας.