1. Με στόχο την ορθολογική εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων, οι παραγωγοί πρέπει να εφαρμόζουν ανά καλλιέργεια και τύπο εδάφους τις βέλτιστες ποσότητες και τύπους, για την κάλυψη των αναγκών θρέψης των φυτών, αλλά και την αποφυγή της επιβάρυνσης των νερών με νιτρικά ιόντα. Οι ανάγκες λίπανσης των φυτών προσδιορίζονται με βάση τις οδηγίες και τα πρακτικά λίπανσης που εκδίδονται από τις αρμόδιες Υπηρεσίες.
2. Όσον αφορά τους παραγωγούς των οποίων οι εκμεταλλεύσεις ευρίσκονται στις ευπρόσβλητες ζώνες, οφείλουν να εφαρμόζουν ανά καλλιέργεια και τύπο εδάφους τις καθοριζόμενες από τα Προγράμματα Δράσης μονάδες αζώτου (ποσότητα προστιθέμενου αζώτου ανά μονάδα επιφάνειας), όπως αυτές εξειδικεύονται για κάθε περιοχή, καλλιέργεια και μέθοδο άρδευσης.
3. Η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων, πρέπει να γίνεται κατά τρόπο ελεγχόμενο, ούτως ώστε οι συνολικά προστιθέμενες μονάδες αζώτου να μην υπερβαίνουν τις απαιτήσεις των καλλιεργειών. Στον υπολογισμό της αναγκαίας ποσότητας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το άζωτο που αποδίδεται από το έδαφος στο οποίο λαμβάνει χώρα η καλλιέργεια. Για το σκοπό αυτό ο γεωργός θα πρέπει να έχει υπόψη του:
α. το είδος της καλλιέργειας και τις ανάγκες της σε άζωτο ανάλογα με το βλαστικό στάδιο ανάπτυξης.
β. τις ιδιότητες του εδάφους (μηχανική σύσταση: ελαφρύ – μέσο – βαρύ, την κλίση, την διηθητικότητα κ.ά.)
γ. τα δεδομένα ανάλυσης του εδάφους, ώστε να προκύπτει το άζωτο που περιέχεται στο έδαφος.
δ. τη μέθοδο και το ιστορικό λίπανσης του αγροτεμαχίου με αζωτούχα λιπάσματα ή κτηνοτροφικά απόβλητα.
ε. την ποσότητα και ποιότητα του νερού άρδευσης
στ. τη μέθοδο άρδευσης.
ζ. τις κλιματικές συνθήκες και ιδιαίτερα το ύψος και την συχνότητα των βροχοπτώσεων.
4. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αυξημένες ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων «για σιγουριά». Το πλεονάζον άζωτο όχι μόνο δεν αυξάνει την παραγωγή, αλλά αντίθετα προκαλεί οικονομικές και περιβαλλοντικές ζημιές. Μέσω της εναλλαγής καλλιεργειών/αμειψισποράς μπορεί να επιτευχθεί μείωση της χρησιμοποιούμενης ποσότητας λιπασμάτων.
5. Οι παραγωγοί οφείλουν να εφαρμόζουν τα αζωτούχα λιπάσματα σε δόσεις ανάλογα με τις απαιτήσεις των φυτών ανά βλαστικό στάδιο ανάπτυξης. Το άζωτο υποβοηθά κυρίως τη βλαστητική ανάπτυξη των φυτών, και όχι τόσο την αναπαραγωγική (ανθοφορία, καρποφορία). Ειδικότερα τα νιτρικά αζωτούχα λιπάσματα είναι καταλληλότερα για την περίοδο όπου παρατηρείται η αιχμή των αναγκών των φυτών σε άζωτο, επειδή συγκριτικά το αποδίδουν γρηγορότερα. Όσον αφορά τις ευπρόσβλητες ζώνες, τα Προγράμματα Δράσης παραθέτουν οδηγίες για τις δόσεις, τον τρόπο και χρόνο εφαρμογής των αζωτούχων λιπασμάτων.
6. Οι παραγωγοί, πρέπει να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε η εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων στον αγρό να είναι όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφη, δηλαδή να διασφαλίζεται η διάθεση ίσης ποσότητας ανά φυτό ή τετραγωνικό μέτρο καλλιεργήσιμης γης. Συστήνεται η εφαρμογή να γίνεται με χρήση λιπασματοδιανομέων που μπορεί να είναι:
- κοκκοδιανομείς για τα στερεά ή
- λιπασματοδιανομείς εφοδιασμένοι με ειδικούς εκτοξευτήρες / εγχυτήρες για τα υγρά, που διεισδύουν σε βάθος 12-15 εκατοστώνεντός του εδάφους.
Ο εξοπλισμός λίπανσης για την εφαρμογή είτε υγρών είτε στερεών σκευασμάτων, πρέπει πάντα να είναι σε καλή λειτουργική κατάσταση και ρυθμισμένος προσεκτικά, με βάση τις οδηγίες του κατασκευαστή, ώστε να εφαρμόζονται με ακρίβεια οι αναγκαίες ποσότητες.
7. Κατά την εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων οι παραγωγοί πρέπει να τηρούν με ιδιαίτερη προσοχή τους κανόνες που αναγράφονται στη συσκευασία των λιπασμάτων ή γενικότερα τις οδηγίες που παρέχονται από την ενωσιακή και εθνική νομοθεσία και τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για την αποφυγή διασποράς αυτών σε περιπτώσεις όπου ο κίνδυνος απωλειών είναι μεγάλος. Ειδικότερα, οι παραγωγοί απαγορεύεται να προβαίνουν σε διασπορά αζωτούχων λιπασμάτων:
α. σε παγωμένες ή καλυμμένες με χιόνια επιφάνειες, καθώς και σε εδάφη κορεσμένα με νερό, που δε στραγγίζουν επαρκώς, ή πλημμυρισμένα.
β. ενώ υπάρχει πρόβλεψη βροχόπτωσης στο αμέσως επόμενο διήμερο.
γ. όταν πνέει ισχυρός άνεμος.
8. Οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα το χρονικό διάστημα από 1η Νοεμβρίου μέχρι 1η Φεβρουαρίου, καθότι γενικώς τα φυτά κατά την περίοδο αυτή έχουν χαμηλούς έως μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα το προστιθέμενο άζωτο, εφόσον δεν μπορεί να αξιοποιηθεί – δεσμευθεί, να ρυπαίνει τα υπόγεια και επιφανειακά νερά είτε μέσω επιφανειακής απορροής είτε μέσω διήθησης. Όσον αφορά τις ευπρόσβλητες ζώνες, στα Προγράμματα Δράσης θα εξειδικευθεί ανά περιοχή η περίοδος απαγόρευσης διασποράς των αζωτούχων λιπασμάτων, καθώς και το λιπαντικό πρόγραμμα των συνηθέστερα απαντούμενων καλλιεργειών.
Εξαίρεση από τον ανωτέρω περιορισμό εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων ισχύει στις παρακάτω περιπτώσεις:
α. η λίπανση εγκατεστημένης καλλιέργειας χειμερινών κηπευτικών, στην οποία επιτρέπεται η χρήση αζωτούχων λιπασμάτων στα ήδη αναπτυχθέντα φυτά.
β. η βασική λίπανση, για όσες καλλιέργειες απαιτείται, με την προϋπόθεση να χρησιμοποιούνται μόνο λιπάσματα βραδείας αποδέσμευσης αζώτου.
9. Για τη βασική λίπανση των εαρινών καλλιεργειών, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται περισσότερο άζωτο από αυτό που εκείνη την περίοδο χρειάζεται η καλλιέργεια, καθώς αυτή βρίσκεται στο αρχικό στάδιο βλαστητικής ανάπτυξης.
10. Οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα:
α. Σε απόσταση μικρότερη των2 μέτρωναπό όχθες επιφανειακών νερών (ποταμών, λιμνών, αποστραγγιστικών τάφρων) σε περίπτωση επίπεδης έκτασης και σε απόσταση τουλάχιστον6 μέτρωνγια παρόχθιους αγρούς με κλίση άνω του 8%.
β. Σε επικλινείς εκτάσεις με σημαντική κλίση (άνω του 8%), όταν τα λιπάσματα είναι σε υγρή μορφή, με εξαίρεση την εφαρμογή μέσω του συστήματος της στάγδην άρδευσης ή με τη μέθοδο της έγχυσης. Στις εκτάσεις αυτές, οι παραγωγοί συστήνεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα στερεής μορφής, σε μικρές ποσότητες, τα οποία πρέπει να ενσωματώνουν στο έδαφος κατά τη στιγμή της εφαρμογής τους ή άμεσα μετά από αυτήν, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για γυμνές από βλάστηση επιφάνειες, οι οποίες προετοιμάζονται για καλλιέργεια.
γ. Σε απόσταση μικρότερη των50 μέτρωναπό πηγές και γεωτρήσεις.
Οι παραπάνω αποστάσεις ασφαλείας οριοθετούν ζώνες ανάσχεσης, εντός των οποίων συστήνεται να υπάρχει οποιαδήποτε μορφή μόνιμης φυτικής κάλυψης που μπορεί να λειτουργεί ως φυσικό φίλτρο απορρύπανσης.
11. Γενικότερα απαγορεύεται η διασπορά των αζωτούχων λιπασμάτων σε ακαλλιέργητες εκτάσεις, σε φυτοφράκτες, καθώς και σε γειτονικά κτήματα.
12. Οι παραγωγοί απαγορεύεται να εγκαταλείπουν στον τόπο εφαρμογής ή σε άλλο χώρο πλην αυτού που ορίζεται κάθε φορά από τις αρμόδιες υπηρεσίες, τα υλικά και μέσα συσκευασίας των αζωτούχων λιπασμάτων.
Για τις ανησυχίες αναφορικά με την απαγόρευση εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων το χρονικό διάστημα από 01/11 έως 01/02, κρίνεται χρήσιμο να αναφερθεί το αποτέλεσμα μιας μελέτης στη Γαλλία από τους Merrien & Pouzet (1989), σχετικά με τις απώλειες αζώτου και την αποδοτικότερη αξιοποίησή του στην καλλιέργεια ελαιοκράμβης. Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν ότι αρκεί ένα πλεόνασμα 25 kg /Ha, εφαρμοζόμενου με τη λίπανση αζώτου σε σχέση με τις ενδεδειγμένες μονάδες όπως αυτές είχαν καθορισθεί στις λιπαντικές αγωγές για την μελετηθείσα περιοχή, έτσι ώστε τα νερά του υδροφόρου να μην ανταποκρίνονται στα υγειονομικά πρότυπα ασφαλείας των 50 ppm. Η ανωτέρω διαπίστωση έγινε λαμβάνοντας υπόψη:
1) ότι μια περίσσεια 1 kg αζώτου ισοδυναμεί με 4,2 kg νιτρικών ιόντων
2) ότι όλη η πλεονάζουσα ποσότητα Ν ήταν υπό την μορφή νιτρικών (πιο δυσμενές σενάριο)
3) ότι τα νερά αποστράγγισης υπολογίστηκαν σε 2.000.000 lt (μέσο ύψος βροχής 200 mm)
Συμπερασματικά, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι δεν μπορεί να επιβληθεί οριζόντια απαγόρευση αλλά αντιθέτως μπορεί να προσδιοριστεί η χορήγηση ή μη αζωτούχων λιπασμάτων βάσει: i) των εδαφοκλιματικών συνθηκών της εκάστοτε περιοχής ii) των μετερεολογικών δεδομένων την επίμαχη περίοδο iii) τις ανάγκες της καλλιέργειας σε άζωτο και iv) ενός ανώτατου πλαφόν σε μονάδες Ν
Αναφορικά με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς και τον τρόπο (μέθοδο) με τον οποίο θα ελέγχεται η τήρηση των ορθών γεωργικών πρακτικών, κατά την ταπεινή μου άποψη δεν αρκεί ο διοικητικός έλεγχος του ΟΠΕΚΕΠΕ στα πλαίσια της πολλαπλής συμμόρφωσης, διότι αφορά στην εξέταση της τήρησης των κανονιστικών απαιτήσεων που οφείλουν να τηρούν οι δικαιούχοι αγρότες με σκοπό την καταβολή ή μη της ενίσχυσης (οικονομική πτυχή του θέματος). Για την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος της αζωτούχας ρύπανσης (περιβαλλοντική πτυχή) χρειάζεται παρακολούθηση της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων καθώς και του ολικού αζώτου στα καλλιεργούμενα εδάφη δύο φορές τον χρόνο (Φθινόπωρο και Άνοιξη) έτσι ώστε να μπορεί να αποτιμάται η μετασχηματική διαδικασία των μορφών αζώτου σε συνάρτηση με την χορηγηθείσα ποσότητα λιπάσματος. Θεωρητικά, η χορήγηση αζωτούχων λιπασμάτων σε υπέρβαση των αναγκαίων ποσοτήτων θα μπορούσε να οδηγήσει σε επιβάρυνση των υδάτων (επιφανειακών και υπόγειων) ακόμη και αν λαμβάνονταν υπόψη τα πιο ενθαρρυντικά σενάρια για το τρίπτυχο: τύπος εδάφους (μέσης σύστασης με ικανοποιητικά επίπεδα Οργανικής ύλης) – ύψος βροχοπτώσεων (<400mm/έτος) – εκπλυσιμότητα (συντελεστής ενεργούς κατείσδυσης 10-25%)
Για την Νότια Ελλάδα, και ιδίως σε νησιά, πολλές φορές ο Νοέμβριος εχει ελάχιστες βροχοπτώσεις. Νομίζω ότι θα πρέπει να υπάρχει κάποιου είδους ελευθερία εφαρμογής αζωτούχων λιπασμάτων( ή και υγρών αποβλήτων) εφόσον φυσικά οι αναμενόμενες τοπικές καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν
Παρ. 8. Η απαγόρευση χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων από τους παραγωγούς κατά τη χρονική περίοδο από 1η Νοεμβρίου έως 1η Φεβρουαρίου στις καλλιέργειες, δε συνάδει με το στόχο των μεγάλων γεωργικών αποδόσεων και της υψηλής ποιότητας των προϊόντων, από τις καλλιέργειες που το συγκεκριμένο διάστημα βρίσκονται σε εξέλιξη.
Τη συγκεκριμένη αυτή περίοδο, η κατεξοχήν καλλιέργεια που βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη στην Ελλάδα είναι η καλλιέργεια των χειμερινών σιτηρών, για την οποία σημαντικός παράγοντας είναι η κατανομή των αζωτούχων δόσεων στα κρίσιμα στάδια της ανάπτυξης της καλλιέργειας και όχι ο αυστηρός χρονικός περιορισμός των εφαρμογών ανεξαρτήτως της ανάπτυξης.
Προτείνεται να τροποποιηθεί η Παράγραφος 8 του Άρθρου 4 ως εξής: «Οι παραγωγοί θα πρέπει να εφαρμόζουν υπό όρους αζωτούχα λιπάσματα το χρονικό διάστημα από 1η Νοεμβρίου μέχρι 1η Φεβρουαρίου, καθότι γενικώς τα φυτά κατά την περίοδο αυτή έχουν χαμηλούς έως μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα το προστιθέμενο άζωτο, εφόσον δεν μπορεί να αξιοποιηθεί – δεσμευθεί, θα ρυπαίνει τα υπόγεια και επιφανειακά νερά είτε μέσω επιφανειακής απορροής είτε μέσω διήθησης. Σ’ αυτό το διάστημα αν συντρέχουν κρίσιμα στάδια σποράς – αρχικής ανάπτυξης της καλλιέργειας, οι παραγωγοί θα μπορούν να εφαρμόζουν λιπάσματα με αμμωνιακό άζωτο και αν συντρέχουν κρίσιμες θρεπτικές απαιτήσεις ανάπτυξης θα μπορούν να εφαρμόζουν νιτρικά λιπάσματα. Όσον αφορά τις ευπρόσβλητες ζώνες, στα Προγράμματα Δράσης θα εξειδικευθεί ανά περιοχή η περίοδος απαγόρευσης διασποράς των αζωτούχων λιπασμάτων, καθώς και το λιπαντικό πρόγραμμα των συνηθέστερα απαντούμενων καλλιεργειών…..»
Στο άρθρο 4 αναφέρεται:
«Οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα:
α. Σε απόσταση μικρότερη των 2 μέτρων από όχθες επιφανειακών νερών (ποταμών, λιμνών, αποστραγγιστικών τάφρων) σε περίπτωση επίπεδης έκτασης και σε απόσταση τουλάχιστον 6 μέτρων για παρόχθιους αγρούς με κλίση άνω του 8%.»
Παρατήρηση:
Πιστεύω ότι οι αποστάσεις αυτές είναι πολύ μικρές για τους παρακάτω λόγους:
1. Σε πολλές περιπτώσεις, απαγορεύεται από άλλες διατάξεις η καλλιέργεια τόσο κοντά στην όχθη ή στην κοίτη.
2. Οι μεγάλης διάρκειας και ύψους βροχοπτώσεις προκαλούν ισχυρή έκπλυση του αζώτου στα επιφανειακά ύδατα, πριν αυτό προλάβει να προσληφθεί από τα φυτά, προκαλώντας ευτροφισμό.
3. Το έδαφος λίγα μέτρα πριν την όχθη ή την κοίτη είναι συνήθως αμμώδες με μικρή ικανότητα συγκράτησης θρεπτικών στοιχείων.
4. Πολλές φορές το άζωτο χορηγείται υπό την μορφή λιπασμάτων που περιέχουν και φώσφορο (πχ 20-10-0) με αποτέλεσμα, να είναι ακόμα μεγαλύτερος ο κίνδυνος ευτροφισμού.
5. Κατά την εφαρμογή των λιπασμάτων θα υπάρξουν λόγω κακών πρακτικών εφαρμογής ποσότητες που θα καταλήξουν απ’ ευθείας στα ποτάμια και στις λίμνες με όλες τις δυσάρεστες συνέπειες.
Στο άρθρο 3 θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να ληφθεί υπόψη και το γεγονός αν στο χωράφι έχει προστεθεί ζεόλιθος, σε πόσα χρόνια και τι ποσότητα. Η βελτίωση με την προσθήκη ζεόλιθου διαρκεί 13 χρόνια τουλάχιστον.
Θα πρέπει να καθοριστούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί και ο τρόπος με το οποίο θα επιβλέπουν την τήρηση των προωθούμενων ορθών γεωργικών πρακτικών. Θα πρέπει να δοθούν επίσης σαφή κίνητρα για την εφαρμογή τους και αντικίνητρα για τη μη εφαρμογή τους. Θα πρέπει επίσης να ξεκαθαριστεί τι επιτρέπεται και τι όχι ώστε να περάσουμε από το “οφείλουν” και το “θα πρέπει” στο “υποχρεούνται” και στο “πρέπει”. Θα πρέπει επίσης να καθοριστούν οι κρατικές, ενδεχομένως και ιδιωτικές δομές, που θα βοηθούν τους ενδιαφερόμενους με την παροχή δεδομένων και συμβουλών, να εφαρμόσουν στην πράξη τις προβλέψεις του συγκεκριμένου κώδικα.
Ναπολέων Πιάκης, Βιολόγος MSc
Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Νέστου-Βιστωνίδας-Ισμαρίδας
Στο άρθρο 4, σημείο 8, αναφέρεται ότι: «Οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφαρμόζουν αζωτούχα λιπάσματα το χρονικό διάστημα από 1η Νοεμβρίου μέχρι 1η Φεβρουαρίου …». Με την απαγόρευση αυτή αποκλείονται από τη δυνατότητα βασικής λίπανσης σχεδόν όλα τα χειμερινά σιτηρά, καθώς και ένα αξιόλογο ποσοστό από τις εκτάσεις της ελαιοκράμβης (που για διάφορους λόγους μπορεί να σπέρνονται όψιμα). Νομίζω πως θα πρέπει να επανεξεταστεί το σημείο αυτό και να επαναδιατυπωθεί με καθορισμό ανώτατου ορίου μονάδων αζώτου, καθώς και σαφή προσδιορισμό των κατάλληλων μορφών αζώτου που αποκλειστικά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά την παραπάνω περίοδο και όχι με ολική απαγόρευση της βασικής λίπανσης, που ουσιαστικά γίνεται στο σημείο 8.
Στο άρθρο 4, σημ. 4, η φράση «Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αυξημένες ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων «για σιγουριά»» νομίζω είναι αδόκιμη. Επανεμφανίζεται και στο άρθρο 7, σημ. 4. Προτείνω να τροποποιηθεί ως : «Να αποφεύγεται η χορήγηση αζωτούχων λιπασμάτων σε υπέρβαση των αναγκαίων ποσοτήτων για την καλλιέργεια».
Άρθρο 4, παρ. 5, να αντικατασταθεί η λέξη «βλαστητική» από την λέξη «βλαστική». Επανεμφανίζεται και στο σημ. 9 του ιδίου άρθρου, καθώς και στο σημ. 12 του άρθρου 7.