Yπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Στο Παράρτημα ΙΙΙ παρουσιάζονται αναλυτικότερα κατασκευαστικές λεπτομέρειες μονοπατιών.
1. Τα μονοπάτια μεγάλων διαδρομών:
Οφείλουν να είναι εύβατα και να αποτελούν σύνθεση επιμέρους διαδρομών και υφιστάμενων μονοπατιών και δασικών δρόμων που καθιερώνονται με ειδική σήμανση (Εικόνα 3 – 6). Επιτρέπεται, εφόσον δεν υπάρχει άλλη λύση, να ακολουθούν και ασφαλτόδρομους σε μήκος όμως όχι μεγαλύτερο των 4km. Η χάραξη πρέπει να γίνεται με τρόπο ώστε οι πεζοπόροι ή/και ορειβάτες μετά από διαδρομές 6 έως 8 ωρών (24 με 30km) να βρίσκουν κατάλυμα για να κοιμηθούν. Το κατάλυμα δεν είναι υποχρεωτικό να βρίσκεται πάνω στο μονοπάτι, αλλά όχι σε απόσταση μεγαλύτερη των 4km. Επιπρόσθετα, κατά μήκος των τμημάτων ημερησίων διαδρομών, πρέπει να προβλέπονται σημεία στάσης και ανάπαυσης, με δυνατότητα ανεφοδιασμού σε νερό όπου υπάρχουν πηγές , και πρόσθετες εξυπηρετήσεις όπου αυτό είναι δυνατόν (μικρό κουτί πρώτων βοηθειών, ενεργειακά αυτόνομη πρίζα φόρτισης κινητών τηλεφώνων, παρατηρητήριο κ.α.).
2. Διαστάσεις ορειβατικών μονοπατιών:
Κυμαίνονται ανάλογα με την ένταση χρήσης του μονοπατιού και την κατηγορία αυτού. Πιο συγκεκριμένα, σε μεγάλες κλίσεις (από 25% και άνω) και υψόμετρα (από 1000m και άνω) το πλάτος του ορειβατικού μονοπατιού προτείνεται να κυμαίνεται από 0,80 – 1,00m, σε μέτριες κλίσεις (από 10 – 25 %) μεταξύ 0,80-1,50m, και σε ήπιες κλίσεις (κάτω των 10%) από 1,00 – 2,00m.
3. Απομάκρυνση βλάστησης για τη δημιουργία μονοπατιού:
Τα ορειβατικά μονοπάτια όταν σχεδιάζονται να περάσουν από σημεία με πυκνή βλάστηση, πρέπει να διανοιχθούν κατάλληλα. Κατά την κατασκευή τους αποφεύγονται οι υλοτομίες δέντρων. Αποψιλώνονται οι θάμνοι και κλαδεύονται τα χαμηλά κλαδιά σε μια ζώνη που το πλάτος της αντιστοιχεί στις διαστάσεις που θα έχει το μονοπάτι και πάντα ανάλογα με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του μονοπατιού. Το ύψος των κλαδεμάτων φτάνει το πολύ τα 2,00-2,50m, ώστε να κινείται άνετα όρθιος ο επισκέπτης. Σε χώρους ανάπαυσης, η αποψίλωση δύναται να είναι πλατύτερη και ψηλότερη. (Εικόνα 8) Δεν επιτρέπεται η χρήση χημικών ουσιών για τον καθαρισμό ή έλεγχο της βλάστησης στα μονοπάτια.
4. Εκσκαφές:
Για την διάνοιξη ενός μονοπατιού πρέπει να χρησιμοποιούνται οι παραδοσιακές χειρονακτικές τεχνικές και εργαλεία όπως είναι η χρήση τσάπας, αξίνας, βαριάς κλπ. ιδιαιτέρως στα βραχώδη, και πολύ επικλινή τμήματα). Τα υλικά εκσκαφής δεν πρέπει διασκορπίζονται στα κατάντη, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή ή την συντήρηση των μονοπατιών καθώς και των διαπλατύνσεων ή χώρων ανάπαυσης.
5. Αποχετευτικά – στραγγιστικά – αντιδιαβρωτικά έργα:
Ανάλογα με την τοπογραφική διαμόρφωση, το είδος των εδαφών και την εμφάνιση του νερού, μπορεί να δημιουργούνται προβλήματα σταθερότητας των μονοπατιών που οφείλονται σε υποσκαφή, διάβρωση καθώς και υποβάθμιση της αισθητικής. Τα προβλήματα αυτά αντιμετωπίζονται με την κατάλληλη διαμόρφωση των επιφανειών και με ειδικές μικροκατασκευές διοχέτευσης νερού, όπως στραγγιστικοί – αποχετευτικοί τάφροι, επενδύσεις πρανών, φυτεύσεις σταθεροποίησης εδάφους, μικροφράγματα, τοιχία κ.λπ. (Εικόνα 11, 18-19, Παράρτημα ΙΙ)

6. Πρανή :
Μετά την διάνοιξη ενός μονοπατιού ή ταυτόχρονα με αυτήν γίνεται ομαλοποίηση του καταστρώματος και των πρανών και κατάλληλη επεξεργασία προβληματικών σημείων, όπως βραχώδεις κοιλότητες ή πολύ υγρά εδάφη. Στα πρανή δίνεται κατάλληλη κλίση για τα όμβρια και την αποφυγή επικείμενης διάβρωσης. Σε ορεινά και ημιορεινά μονοπάτια, τα εσωτερικά πρανή πρέπει να διαμορφωθούν με κλίση 1:1,5 (βραχώδη – ημιβραχώδη – συμπαγή) και τα εξωτερικά πρανή πρέπει να διαμορφωθούν με κλίση 1:3. Το επιπρόσθετο χώμα χρησιμοποιείται για γεμίσματα ή διαμόρφωση του εξωτερικού πρανούς. Επίσης, στα εξωτερικά πρανή χρησιμοποιούνται υφιστάμενοι βράχοι και κορμοί δένδρων ή άλλη βλάστηση για την υποστήριξη του καταστρώματος του μονοπατιού. Απομακρύνονται, επιχώνονται ή θρυμματίζονται λίθοι που βρίσκονται ριζωμένοι μέσα στο πλάτος του καταστρώματος.

7. Πλευρική οριοθέτηση με εμπόδια – Προστατευτικές μέθοδοι και κατασκευές μονοπατιών:
Σε περιπτώσεις μονοπατιών με κλειστές στροφές ή ανακάμπτοντες ελιγμούς (κυρίως σε ανηφορικές πλαγιές), οι κατερχόμενοι προτιμούν να αποκλίνουν της πορείας του μονοπατιού προκειμένου να συντομέυσουν την διαδρομή τους, οπότε σταδιακά διανοίγεται παράπλευρο μονοπάτι. Για να αποτραπεί το φαινόμενο δύναται να δημιουργούνται αναχώματα ή τοποθετήσεις ογκωδών πετρών ή να διατηρείται πυκνή η βλάστηση σε εκείνο το σημείο (Εικόνα 20). Σε πολύ επικλινή ή απόκρημνα εδάφη, όπου είναι δυνατόν, η διαδρομή να περνά πάνω από το μέρος των κορμών των δένδρων, αντί από την κάτω μεριά, ώστε να «στηρίζεται» το μονοπάτι και να αποφεύγεται η αποκάλυψη και το πλήγωμα των ριζών. Όταν εκτιμάται κίνδυνος για τους επισκέπτες, κατασκευάζονται τοιχία υποστήριξης, στηθαία ή κάγκελα. Αυτά πρέπει να είναι ανθεκτικά στο χρόνο και τις καιρικές συνθήκες, καθώς και να ελέγχεται τακτικά η σταθερότητά τους. Ανάντι των μονοπατιών δύναται να κατασκευάζονται τοιχία αντιστήριξης όταν εκτιμάται πτώση λίθων. (Εικόνες 9 και 10). Η κατασκευή ξερολιθιών ή πέτρινων τοίχων προστατεύουν τα (ασταθή) πρανή αλλά και το μονοπάτι από γεωλισθήσεις και προσφέρουν καταφύγιο σε ορισμένα είδη πανίδας Οι ξερολιθιές πρέπει να κατασκευάζονται σεβόμενες τις ιδιαιτερότητες των κατά τόπου παραδοσιακών τεχνικών. Οι πέτρες ενδείκνυται να προέρχονται από την περιοχή και κατά προτίμηση από το γύρω χώρο. Το ύψος της κατασκευής εξαρτάται από το ύψος του πρανούς. Κατά κανόνα αυτό δεν πρέπει να περνάει τα 0,75 μ. Η χρήση σκυροδέματος επιτρέπεται μόνο στην θεμελίωση και εφόσον αυτό θεωρηθεί απολύτως αναγκαίο. Το σκυρόδεμα δεν πρέπει να φαίνεται και στον τοίχο να διατηρούνται αρκετές οπές για αποστράγγιση, από τα όμβρια ύδατα.
Στην είσοδο του μονοπατιού, προβλέπονται ειδικές κατασκευές αποτροπής εισόδου σε αυτά κτηνοτροφικών ζώων.

8. Επιστρώσεις μονοπατιών:
Στα ορειβατικά μονοπάτια οι σκληρές επιστρώσεις επιτρέπονται είτε σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως σε μόνιμα κάθυγρα ή ολισθηρά εδάφη που λασπώνουν και δεν είναι δυνατή η βελτίωση της βατότητας με στραγγιστικά έργα, ή σε περιπτώσεις διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς (π.χ. λιθόστρωτα μονοπάτια της Ηπείρου, μαρμαρόστρωτα μονοπάτια Τήνου κλπ). Για την κατασκευή σκληρής επίστρωσης δύναται να χρησιμοποιηθούν κορμοί, πλάκες, λίθοι ή σκύρα – κροκάλες. Κατά την σκυρόστρωση πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη βάση στο μέγεθος και το πέτρωμα των σκύρων που χρησιμοποιούνται και τον τρόπο συγκράτησής τους. Τα σκύρα να μην είναι πολύ μικρής διαμέτρου, να αποτελούνται κατά προτίμηση από το μητρικό πέτρωμα της περιοχής ώστε να είναι δυνατή η επιλογή και παραγωγή τους επιτόπου και ο εγκιβωτισμός τους να είναι σταθερός, ώστε να μην παρασύρονται με τα νερά της βροχής στα κατάντη (Εικόνα 11 και 24). Οι λιθοστρώσεις ή/και πλακοστρώσεις προϋποθέτουν κατασκευή επαρκούς υποβάθρου (καλό ή απλά στοιχειώδες), που επιτρέπει στις λίθινες πλάκες πλήρη έδραση (χωρίς δημιουργία κενών από κάτω), και σχετική ομοιογένεια και ανελαστικότητα ως προς την εφαρμογή, κάθετων στην επιφάνεια του καταστρώματος δυνάμεων. Για την αποφυγή παραμόρφωσης της επιφάνειας του καταστρώματος, διαμορφώνονται ενισχυμένες ζώνες (σταθερά πλαίσια ή νεύρα) κατά μήκος της διαδρομής και κάθετα προς τον άξονά του μονοπατιού, έτσι ώστε να το χωρίζουν σε επιμέρους τμήματα. Πρόκειται για τοποθέτηση σειράς λίθων, ανά διαστήματα, εγκάρσια ως προς τον άξονα του μονοπατιού, που σχηματίζουν ζώνη πάχους 6 – 10 εκ., μήκους 15 – 30 εκ. κατά μέσο όρο και που προεξέχουν του υπολοίπου καταστρώματος της επίστρωσης κατά 3 – 7 εκ. Οι σειρές πακτώνονται κατά τη μεγάλη τους διάσταση και σε μεγαλύτερο βάθος απ’ ότι οι υπόλοιποι απλοί λίθοι πλήρωσης, δηλαδή σε βάθος που κυμαίνεται από 25 – 30 εκ. αλλά και 40 εκ. στις μεγαλύτερες κλίσεις όπου οι πλάγιες πιέσεις είναι μεγαλύτερες, με στόχο τον εγκιβωτισμό των στοιχείων πλήρωσης, αλλά και την καλύτερη πρόσφυση για την διέλευση. Το υλικό λιθεπίστρωσης ή/και πλακόστρωσης εγκιβωτίζεται σε ένα σταθερό πλαίσιο, φυσικό ή τεχνικό ως και τα 2/3 του ύψους του στο έδαφος κατά επάλληλες σειρές, ώστε να επιτυγχάνεται η βέλτιστη πρόσφυσή του μεταξύ των διαδοχικών ενισχυμένων ζωνών. Το «βήμα» δηλαδή η μεταξύ των εγκάρσιων ζωνών απόσταση, πέρα από τον στατικό του ρόλο, δίνει το ρυθμό ανάβασης ή κατάβασης. Το μήκος του βήματος, κυμαίνεται από 50 – 60εκ. έως 1.5μ – 2.0μ. ανάλογα με την κλίση του μονοπατιού και λείπει παντελώς σε κλίσεις γύρω στο 0% όπου λείπουν φυσικά και οι εμφανείς ενισχυμένες ζώνες (πλην των νέων κατασκευών, όπου οι ενισχυμένες εγκάρσιες ζώνες παίζουν διακοσμητικό ρόλο, με αναφορά στην «παράδοση»). Όσο η κλίση αυξάνει τόσο το βήμα στενεύει σε πλάτος, δηλαδή πληθαίνουν οι ενισχυμένες εγκάρσιες ζώνες για την καλύτερη δυνατή επίτευξη συμπαγούς καταστρώματος σε κεκλιμένο έδαφος. Ειδικότερα σε κλίσεις με στροφή, όπου τα βήματα έχουν τριγωνική μορφή, η λιθοπλήρωση (ιδιαίτερα προς την κλειστή μεριά της στροφής) γίνεται με ταινίες, σόκορα ή λάμες πλακών που πακτώνονται σε βάθος και έχουν την μακρόστενη όψη τους εγκάρσια στον άξονα του δρόμου. Οι ενισχύσεις των πλάγιων άκρων κατά μήκος της διαδρομής ενός μονοπατιού (κράσπεδα) απαιτούνται όπου δεν υπάρχει εμπόδιο (φυσικός βράχος, τοίχος ή άλλη κατασκευή). Κράσπεδα κατασκευάζονται από μεγάλα λιθάρια που το μήκος τους στην ορατή τους επιφάνεια κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 35 – 45 εκ. ενώ σε μερικές περιπτώσεις φτάνει και τα 60 εκ., και σε ένα μέσο βάθος πάκτωσης 40 – 60 εκ. Συχνά τέτοιοι λίθοι που τοποθετούνται στα άκρα των μονοπατιών και σε ήδη διαμορφωμένη «κοίτη», έστω και ελάχιστα, εναλλάσσονται με πλάκες ή λιθάρια στενόμακρα με επιφάνεια 40 – 60 εκ. μήκος και πλάτος από 8 έως 12 ή και 15 εκ. και αρκετό βάθος πάκτωσης 50 – 60 εκ. Η τεχνική αυτή επιτυγχάνει το καλύτερο «δέσιμο» με τους υπόλοιπους λίθους πλήρωσης εντός των παράλληλων ζωνών.

9. Πλατύσκαλα και βαθμίδες:
Σε τμήματα μονοπατιών με μεγάλες κατά μήκος κλίσεις είναι σκόπιμο να κατασκευάζονται πλατύσκαλα και βαθμίδες, με πέτρες, κορμούς ή σανίδες, που θα προσφέρουν εκτός από καλύτερη και ασφαλέστερη βατότητα και προστασία στο έδαφος από διάβρωση. Σε τέτοιες περιπτώσεις κατασκευής ή αποκατάστασης των μονοπατιών να χρησιμοποιούνται πρόσθετα φυσικά υλικά από τον ευρύτερο χώρο και να ακολουθείται η τοπική κουλτούρα, αρχιτεκτονική και παράδοση. Να γίνεται προσπάθεια χρήσης των υπολειμμάτων βλάστησης που πρέπει να απομακρυνθούν για τη διάνοιξη ή συντήρηση των μονοπατιών. (Εικόνα 12-17 και 24). Για την ελαχιστοποίηση της κλίσης του μονοπατιού ενδείκνυται η μέθοδος των ελιγμών, δηλαδή της χρήσης περισσότερων στροφών, όπου όμως μεγαλώνει το μήκος της διαδρομής.
Τα υλικά κατασκευής για τις βαθμίδες και τα πλατύσκαλα, μπορεί να είναι φυσική πέτρα της περιοχής ή στρογγυλοί κορμοί ή πάσσαλοι κλπ. Το ύψος σκαλοπατιού (ρίχτι) πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 16-18 εκ. (ιδανικό ύψος). Το μήκος καταστρώματος σκαλοπατιών (πάτημα) πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ 30-32 εκ. (ιδανικό βήμα). Όπου είναι εφικτό και απαιτείται κατασκευάζεται πλατύσκαλο μήκους πολλαπλάσιου των 32εκ. που καθιστά πιο άνετη την ανάβαση / κατάβαση. Η κλίση κατά μήκος του άξονα πρέπει να είναι από 2-4% για αποφυγή συγκέντρωσης νερού. Οι πέτρες που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την διαμόρφωση των σκαλοπατιών στερεώνονται καλά με σφήνωμα στο χώμα και με τοποθέτηση χαλικιών και χώματος μεταξύ τους. Σε περιπτώσεις που είναι τελείως αναγκαίο να στερεωθούν με σκυρόδεμα, αυτό δεν πρέπει να είναι ορατό (τοποθετείται μόνο κάτω από την πέτρα). Εφόσον χρησιμοποιηθούν κορμοί δένδρων για την διαμόρφωση των σκαλοπατιών, αυτοί θα πρέπει να στερεώνονται με κομμάτια ράβδων σιδήρου μπηγμένων στο έδαφος σε βάθος 30 εκ, οι οποίοι διαπερνούν τους κορμούς ή πασσάλους μέσω οπών που ανοίγονται σε αυτούς. Τα σίδερα δεν πρέπει να εξέχουν, αλλά να βρίσκονται 3-4 εκ. κάτω από την επιφάνεια του ξύλου. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να τοποθετείται σίδερο στην εξωτερική πλευρά των κορμών. Επισημαίνεται ότι ειδικότερα στα λιθόστρωτα μονοπάτια, με κλίση, το πάτημα τις περισσότερες φορές, δεν είναι σταθερού μήκους όπως στις κανονικές κλίμακες. Υπαγορεύεται από το τοπικό ανάγλυφο του εδάφους της λιθόστρωσης σε συνδυασμό με την κλίση, τα εμπόδια ή τις στροφές που ακολουθεί το μονοπάτι. Σε ανισομερή λοιπόν πατήματα, το συνολικό μήκος σκεδασμού της σκάλας ή της κλιμακωτής ράμπας, στην τομή μπορεί να είναι κυρτό ή κοίλο. Επίσης, στα λιθόστρωτα μονοπάτια η προεξοχή της ενισχυμένης ζώνης αυξάνει και μετατρέπεται σε ρίχτι, το δε «βήμα» σε πάτημα της κλίμακας.

10.Γεφυρώσεις – διασταυρώσεις μονοπατιών με ροή νερού:
Γεφυρώσεις κατασκευάζονται στα σημεία που τα μονοπάτια συναντούν ρέματα με συνεχή ή σημαντική εποχιακή ροή. Όπου το βάθος ροής του νερού είναι μικρό και η κοίτη επίπεδη, μπορούν να τοποθετούνται πέτρες με επίπεδη και τραχιά επιφάνεια σε αποστάσεις 40 cm σε όλο το πλάτος. Εναλλακτικά μπορεί να κατασκευαστούν «τεχνητές» πέτρες με χρήση ξυλότυπου (καλουπιού) και σκυροδέματος στην επιφάνεια των οποίων τοποθετούνται μικρές πέτρες της περιοχής για ανώμαλη επιφάνεια και φυσικότητα. Γενικότερα για κάθε είδους γεφύρωση ως φέροντα στοιχεία χρησιμοποιούνται κορμοί δέντρων ενώ σε μεγαλύτερα ανοίγματα δύναται να χρησιμοποιούνται μονιμότερες και ανθεκτικότερες κατασκευές όπως σιδηροδοκοί, λιθόδμητες κατασκευές κ.λπ. Στα επικίνδυνα σημεία των γεφυρώσεων πρέπει να κατασκευάζονται προστατευτικοί φραγμοί με ύψος τουλάχιστον 1,2 m από τη μια πλευρά ή και από τις δύο. Η κατασκευή τους γίνεται από φυσικά υλικά (π.χ. ακατέργαστο ή ημικατεργασμένο ξύλο) με κατάλληλη διαμόρφωση ώστε το τελικό αποτέλεσμα να βρίσκεται σε αισθητική αρμονία με το περιβάλλον (Εικόνα 21).

11. Πρόβλεψη χώρων στάθμευσης:
Στα πρωτεύοντα μονοπάτια, που η αρχή τους βρίσκεται σε αυτοκινητόδρομο με σημαντική κυκλοφορία, απαιτείται η διαμόρφωση μικρού χώρου στάθμευσης, ώστε να μην δημιουργούνται προβλήματα στην κυκλοφορία. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιλέγεται υφιστάμενο πλάτυσμα του δρόμου ή γίνεται διαπλάτυνση στην αναγκαία επιφάνεια. Η διαμόρφωση περιλαμβάνει ισοπέδωση, συμπίεση του εδάφους, σταθεροποίηση των πρανών ώστε να μην υπάρχουν κατολισθήσεις ή πτώση βράχων και επίστρωση μόνο όπου υπάρχει πρόβλημα συσσώρευσης νερού. (Εικόνα 7).

12.Διατήρηση καθαριότητας:
Τοποθέτηση δοχείων απορριμμάτων κατά μήκος των μονοπατιών γίνεται μόνο όταν υπάρχει εξασφαλισμένη αποκομιδή των σκουπιδιών από τον Φορέα λειτουργίας (Δασαρχείο, Φορέας Διαχείρισης, Δήμος, άλλος φορέας). Συχνά δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, οπότε σκόπιμο είναι να τοποθετούνται διακριτικές πινακίδες καλής συμπεριφοράς και να παρακινούνται οι επισκέπτες να παίρνουν μαζί τους τα απορρίμματα που παράγουν.
Σε περίπτωση που εξασφαλίζεται η αποκομιδή σκουπιδιών από τον αρμόδιο φορέα, αυτά όπως και τα προϊόντα εκσκαφών και καθαρισμών της βλάστησης που απομακρύνονται, πρέπει να μεταφέρονται σε νομίμως λειτουργούντα χώρο διάθεσης απορριμμάτων. Αντίστοιχα, η προμήθεια εδαφικού υλικού για τις επιχωματώσεις ή τη διαμόρφωση του χώρου να γίνεται μόνο από νομίμως λειτουργούντα λατομεία.

13.Ειδικές Διαμορφώσεις για ΑμεΑ:
Οι βασικές πρόνοιες που πρέπει να τηρούνται για μονοπάτια ή τμήματα μονοπατιών που χρησιμοποιούνται είτε αποκλειστικά ή και από εμποδιζόμενα άτομα, και ειδικότερα για άτομα που έχουν μόνιμες ή προσωρινές ανικανότητες και αναπηρίες που τα αναγκάζει να κάνουν χρήση αναπηρικού αμαξιδίου – τροχοκαθίσματος είναι οι εξής : Σε κάθε περίπτωση η διαδρομή θα πρέπει να επιτρέπει την κίνηση των αναπηρικών αμαξιδίων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι «εύκολη» με επίπεδο κατάστρωμα ή με μέγιστη κλίση 5 %, με επαρκές πλάτος 1,50μ. (και κάθε 100 m μήκος να διαμορφώνεται πλάτος 2,20 σε μήκος 5 μέτρα για παράλληλη προσπέλαση δυο τροχοκαθισμάτων που κινούνται προς αντίθετες κατευθύνσεις), κατάστρωμα επιστρωμένο με ομοιόμορφα συμπιεσμένο υλικό, διαμόρφωση χώρων στροφής τροχοκαθισμάτων κάθε 300 μ., κυκλική πορεία μονοπατιού, σύντομο μήκος (μέγιστο προτεινόμενο μήκος 2 χιλ.), κατάλληλη περίφραξη σε χώρους στάσης – θέας, ειδικές θέσεις στάθμευσης στην αρχή και το τέλος της διαδρομής (Εικόνα 23).
Σε περίπτωση που κατασκευάζεται μονοπάτι που απευθύνεται σε τυφλά άτομα ή /και σε άτομα με μειωμένη όραση, οι ελάχιστες πρόνοιες που πρέπει να τηρούνται είναι οι εξής : Πλευρικά το μονοπάτι θα έχει οδηγό για την ασφαλή κίνηση των ΑμεΑ (ξύλινο ή πέτρινο ή μεταλλικό κιγκλίδωμα ή οδηγό επί του εδάφους ώστε να είναι ανιχνεύσιμος από το λευκό μπαστούνι). Όλες οι πινακίδες θα είναι ανάγλυφες με το σύστημα μπράϊγ και σε κατάλληλο ύψος 0,80 εκ από το έδαφος, σε ελαφρά κεκλιμένα επίπεδα. ώστε να διαβάζονται με ψηλάφηση. Οι πινακίδες θα παρέχουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες καθώς και ανάγλυφο χάρτη της περιοχής (υπό μορφή μακέτας).

14.Ενδεικτικές προτεινόμενες κατασκευές – διαμορφώσεις στους χώρους δασικής αναψυχής:
Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω κατασκευές :
– Παγκάκια (καθίσματα): τοποθετούνται σε παράπλευρα ανοίγματα που υπάρχουν ή που δημιουργούνται, σε χώρους με σκιά και καλή θέα. Όπου είναι δυνατόν μπορεί να αξιοποιηθούν και φυσικές πέτρες όταν αυτές έχουν κατάλληλο σχήμα και ύψος, ή και χονδροί πεσμένοι κορμοί ξερών δέντρων. Η συνήθης κατασκευή από φυσικούς κορμούς δέντρων ακολουθεί τους παρακάτω κανόνες: Οι κορμοί πρέπει να έχουν υποστεί επεξεργασία με εμποτισμό σε ειδικό φάρμακο, για προστασία του ξύλου από μύκητες. Μεγάλες ανωμαλίες, ατέλειες του ξύλου και γωνίες καλό είναι να εξομαλυνθούν από ξυλουργό. Η κατασκευή επαλείφεται με ειδικό βερνίκι ενίσχυσης της αντοχής στις εξωτερικές συνθήκες. Το παγκάκι πρέπει να είναι σταθερό και γερά πακτωμένο στο έδαφος, ώστε να μην είναι δυνατή η μετακίνηση του ή ανατροπή του.
– Ξύλινο παγκάκι με στέγαστρο: περιλαμβάνει δύο παγκάκια συνολικής χωρητικότητας 6 ατόμων, 3 ατόμων το καθένα, τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο ώστε η πλάτη του ενός παγκακιού έρχεται σε επαφή με την πλάτη του άλλου. Πάνω από τα δύο παγκάκια υπάρχει στέγαστρο που προστατεύει από τον ήλιο. Τα υλικά κατασκευής τους είναι όμοια με των απλών ξύλινων παγκακιών.
– Θέσεις θέας: συνήθως διαμορφώνονται παραπλεύρως της διαδρομής και περιλαμβάνουν ομαλοποίηση του χώρου, μονοπάτι σύνδεσης μικρού μήκους εφόσον είναι απαραίτητο, παγκάκια και κιόσκι για προστασία των περιπατητών από τον ήλιο και τη βροχή. Πρέπει να βρίσκονται σε σημείο με ευρύ πεδίο ορατότητας.
– Βρύση με πόσιμο νερό: Δεν είναι απαραίτητη εκτός αν η διαδρομή είναι μεγάλου μήκους. Μπορεί να κατασκευαστεί αν και όπου υπάρχει πηγή. Η κατασκευή γίνεται από φυσικά υλικά, πέτρα ή και ξύλο. Γίνεται κατάλληλη διαμόρφωση ώστε το νερό που ρέει να καταλήγει σε στεγανό κοίλωμα ώστε το περίσσευμα να μπορεί να χρησιμοποιείται από την τοπική πανίδα και χλωρίδα.
– Παρατηρητήρια πουλιών ή ζώων: μπορούν να κατασκευάζονται και να τοποθετούνται σε θέσεις όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να παρατηρήσει είδη πανίδας και χλωρίδας προκαλώντας τη μικρότερη όχληση στα φυσικά οικοσυστήματα. Η κατασκευή τους είναι παρόμοια με αυτή των παγκακιών. Τα παρατηρητήρια πρέπει να είναι σταθερά και γερά πακτωμένα στο έδαφος, ώστε να μην είναι δυνατή η μετακίνηση του ή ανατροπή τους.

15. Κατάλληλα προϊόντα ξύλου – Κατάλληλα συντηρητικά και βαφές ξύλου
Τα καλής ποιότητας ξύλα ελληνικής προέλευσης είναι καλύτερα από τα εισαγόμενα. Ενδεικτικά για τις ξύλινες κατασκευές προτείνονται :
– Η Μαύρη πεύκη ελληνικής προέλευσης κατάλληλα βαμμένη με επίχρισμα υδροδιαλυτής ακρυλικής λάκας εξωτερικής χρήσεως .
– Η ελληνική καστανιά της Χαλκιδικής, του Πηλίου και άλλων περιοχών, η οποία απαντάται κυρίως σε μορφή πασσάλων, λεπτών στύλων, ή πελεκητής και σε μικρές ποσότητες σε μορφή πριστής ξυλείας .
– Το ελληνικό κυπαρίσσι.
Από τα υλικά προληπτικής συντήρησης και βαφής των ξύλινων κατασκευών υπαίθρου ενδεικτικά αναφέρεται το λινέλαιο (μόνο του, αλλά και σε μίξη με το λάδι της ελαιοκράμβης), και η λάκα εξωτερικής χρήσεως (ακρυλική ρητίνη). Το λινέλαιοπροσροφάται από το ξύλο, ειδικά του πεύκου με μεγάλη ευκολία, και αποτρέπει την πρόσληψη και αποβολή νερού από το ξύλο, προσφέροντας στην ξύλινη κατασκευή διαστασιακή σταθερότητα αλλά και προστασία από τους μύκητες (σήψη). Μετά την πλούσια επάλειψη με λινέλαιο (δύο και τρία χέρια) πρέπει να ακολουθήσει πλούσια επάλειψη με επικαλυπτικές ουσίες που δημιουργούν φίλμ στο ξύλο, γιατί οι ουσίες αυτές παρέχουν την αποτελεσματικότερη και μεγάλης διάρκειας (πάνω από 5 και 7 χρόνια) προστασία στο ξύλο. Τέτοιες επικαλυπτικές ουσίες είναι κατά την άποψη του γράφοντος οι ριπολίνες (ακρυλική πολυουρεθανική ριπολίνη νερού η αλκυδική ριπολίνη) και η ακρυλική υδροδιαλυτή λάκα εξωτερικής χρήσεως στο επιθυμητό χρώμα. Και οι δύο αυτές κατηγορίες επικαλύψεων εφαρμόζονται σε ξύλο που έχει περασθεί με το αστάρι που συνιστά ο κατασκευαστής του προϊόντος.