Άρθρο 06 – Προϋποθέσεις και κανόνες για την κατασκευή μονοπατιών

Στο άρθρο αυτό πρέπει να προστεθεί μια παράγραφος που να λέει ότι οι κανόνες αυτοί εφαρμόζονται σε νέα μονοπάτια. Στα υφιστάμενα μονοπάτια θα πρέπει να ακολουθηθούν οι προδιαγραφές που υπήρχαν.
Επίσης πρέπει να καθοριστεί μια διαδικασία με την οποία θα αποφασίζονται πόσα και ποια έργα θα κατασκευάζονται σε ένα μονοπάτι.
Για παράδειγμα στην εικόνα 9 αναφέρει την κατασκευή προστατευτικών τοιχίων σε επικίνδυνες θέσεις. Ποιος καθορίζει ποια θέση είναι επικίνδυνη; Κάποιος οποιοσδήποτε μελετητής που δεν έχει περπατήσει ποτέ στην ζωή του σε ορειβατικό μονοπάτι; Έχουμε δει σε μονοπάτια σε πλαγιές με μικρή κλίση να κατασκευάζονται προστατευτικά τοιχία χωρίς να υπάρχει καμία απολύτως ανάγκη, και να μπαίνουν κάγκελα εκτοξεύοντας τον προϋπολογισμό και ρυπαίνοντας οπτικά το περιβάλλον. Όχι άλλα έργα από τέτοιους «ειδικούς επιστήμονες».
Θα πρέπει να συμπληρωθεί λοιπόν η παράγραφος του άρθρου ως εξής:
«Οι προϋποθέσεις, οι κανόνες και οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες για την κατασκευή των μονοπατιών παρουσιάζονται αναλυτικά στο Παράρτημα ΙΙ της παρούσης, και θα πρέπει να αποφασίζονται από κοινού με τον μελετητή και δυο τουλάχιστον εμπειρογνωμόνων του αντικειμένου (έμπειρο ορειβάτη και επαγγελματία του πεζοπορικού τουρισμού)».

Αυτό που πρέπει να γίνει με την ευκαιρία αυτή, είναι να αποκλειστούν στο μέλλον βαρβαρότητες πάνω στα μονοπατια.

Ένα τέτοιο παράδειγμα προς αποφυγή τα σκαλάκια από πλάκα Καρύστου που κτίστηκαν στο φαράγγι του Δημοσάρη στην Όχη.
Μεγάλο μέρος του μονοπατιού που ένωνε το Καβοντόρο με τη Κάρυστο, καταστράφηκε ανεπανόρθωτα κατω από τα εντελώς αντιαισθητικά (ή τουλάχιστον αταίριαστα) σκαλάκια.
Δείτε φωτογραφία από την καταστροφή ^[1]
Όπως βλέπω στο παράρτημα ΙΙ, εικόνες 12-13-14, είναι λες και αντέγραψαν τα σκαλακια του Δημοσάρη. Θα γεμίσουν τα μονοπάτια τσιμέντο, σκάλες και πλατύσκαλα.

Προτείνω λοιπόν όχι μόνο να αφαιρεθούν οι εικόνες 12,13,14 από το παράρτημα ΙΙ, αλλά και να αναφέρεται ρητά ότι απαγορεύεται εντελώς η δημιουργία οποιασδήποτε σκάλας οικιακού τύπου μέσα σε ένα μονοπάτι. Σε μερίπτωση μεγάλης κλίσης να επιλέγονται παραδοσιακές λύσεις (βαθμίδες με χρήση κατά προτίμηση πέτρας ή στην ανάγκη κορμών).

Προτείνω να αναφέρεται ότι τα μονοπάτια θα διαμορφώνονται αποκλειστικά με παραδοσιακές τεχνικές. Και να αναφέρονται ρητά ποιές είναι αυτές οι επιτρεπόμενες παραδοσικές τεχνικές με παραδείγματα (πχ σκάλα Βραδέτου, κλπ).

Ως ένα πολύ επιτυχημένο παράδειγμα διαμόρφωσης ενός πολύ απότομου μονοπατιού με ξύλινες βαθμίδες, σας αναφέρω το πολύ γνωστό και πολύ δημοφιλές μονοπάτι «Σκαλάκια» στη Πάρνηθα, το οποίο μετράει ήδη πάνω από 10 χρόνια ζωής ^[2]

Να αναφέρεται ότι θα πρέπει κατά προτίμηση να αποφεύγονται στα μονοπάτια οι διάφορες κατασκευές με ξύλο (γεφυράκια, κάγκελα, βαθμίδες κλπ). Έχουν πολύ μικρό χρόνο ζωής και από ένα σημείο και μετά η χρήση τους γίνεται επικίνδυνη. Δείτε πχ τα σαπισμένα γεφυράκια στον καταράκτη Δρυμώνας στην Εύβοια: ^[3]
Ειδικά τα ξύλινα γεφυράκια, προτείνω να απαγορευθούν εντελώς ως πολύ επικίνδυνα.

Τα πέτρινα τοιχία ή τα κάγκελα είναι ανύπαρκτα σε παραδοσιακά μονοπάτια της πατρίδας μας. Δεν υπάρχουν κάγκελα ούτε καν στα μεγάλα τοξωτά γεφύρια. Σε όποιο γεφύρι υπάρχουν κάγκελα (πχ γεφύρι Βοβούσας) πρόκειται για σύγχρονες προσθήκες. Ειδικά τα ξύλινα κάγκελα που έχουν μπει τα τελευταία χρόνια σε διάφορα σημεία, πολύ γρήγορα σάπισαν και έγιναν επικίνδυνα, δίνοντας μια εντελως ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας. Θυμίζω ότι το σημείο στο οποίο έγινε το πρόσφατο ατύχημα στο Βουραϊκό με ένα νεκρό παιδάκι, είχε μια χαρά κάγκελα. Και μάλιστα σιδερένια.
Ειναι λοιπόν προτιμότερο, σε επικίνδυνα σημεία αντί να μπουν τα ακόμη πιο επικίνδυνα τοιχία ή κάγκελα στα κατάντη, να πακτωθεί ένα συρματόσχοινο στα ανάντη, από το οποίο οι πεζοπόροι θα μπορούν να κρατηθούν ή ακόμη και να ασφαλιστούν επάνω του (δηλαδή μια πολύ απλούστερη έκδοση αυτού που οι Ιταλοί λένε via ferrata).

Προτείνω λοιπόν να αναφέρεται ρητά ο τρόπος προστασίας με συρματόσχοινο στα επικίνδυνα σημεία, αποκλείοντας ταυτόχρονα τα τοιχία ή τα κάγκελα. Και να σβηστεί η εικόνα 9 από το παράρτημα ΙΙ.
^[4]

Είχα την ευκαιρία να συντάξω σαν μελετητής το 1994 (με ανάθεση από τον ΕΟΣ Βόλου), την μελέτη του δικτύου πεζοπορίας του Πηλίου, αν όχι το πρώτο ένα από τα πρώτα δίκτυα πεζοπορίας που χαρτογραφήθηκαν στην χώρα και μάλιστα σε μια εποχή που δεν υπήρχε ούτε GPS ούτε ψηφιακοί χάρτες. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το 1ο ΚΠΣ και υλοποιήθηκε από την πρώην Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μαγνησίας και παραδόθηκε στο κοινό το 2002. Τα προβλήματα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε τότε ήταν πολλά, αφού στην χώρα δεν υπήρχε προηγούμενο. Έκτοτε έχουν υλοποιηθεί και χαρτογραφηθεί πολλά χιλιόμετρα μονοπατιών στον Ελλαδικό χώρο και έχει συγκεντρωθεί σχετική εμπειρία κυρίως στην Ε.Ο.Ο.Α, η οποία έχει εκδώσει και σχετικές προδιαγραφές για το δίκτυο εθνικών μονοπατιών. Αυτή η εμπειρία δεν πρέπει να αγνοηθεί.
Σε αυτό το άρθρο ίσως πρέπει να γίνει αναφορά και στις χαρακτηρισμένες ως πολιτιστικά μνημεία λιθόστρωτες διαδρομές από το πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ και το ΥΠΠΟ, και για τις ιδιαίτερες διαδικασίες αδειοδότησης που ισχύουν και ελέγχονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες των παραπάνω υπουργείων.

4.Το Παράρτημα ΙΙ, που αναφέρεται στο άρθρο 6 «Προϋποθέσεις και κανόνες για την κατασκευή μονοπατιών», προτείνουμε να συμπληρωθεί με προδιαγραφές για μονοπάτια προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρία που θα προκύψουν από τη συνεργασία με την Επιτροπή Προσβασιμότητας του ΥΠΕΝ και το εθνικό αναπηρικό κίνημα που διαθέτουν την αναγκαία τεχνογνωσία. Επισημαίνουμε ότι τόσο οι Οδηγίες Σχεδιασμού «Σχεδιάζοντας για Όλους» του ΥΠΕΝ όσο και αντίστοιχες προδιαγραφές, ευρωπαϊκές και διεθνείς, πρέπει να ληφθούν υπόψη.

ΑΡΘΡΟ 6 (Παράρτημα ΙΙ)
Το μεθοδολογικό πρόβλημα των σχέσεων κατευθύνσεων σχεδιασμού, προτύπων και προδιαγραφών εξαρτάται τόσο από το αντικείμενο όσο και από τις προθέσεις του συντάκτη. Η Υ.Α. με το Παράρτημα ΙΙ δεν ικανοποιεί κανέναν από τους παραπάνω τρόπους ελέγχου του σχεδιασμού και της κατασκευής. Πρόκειται για συλλογή σκίτσων επιθυμητών (?) διαμορφώσεων όπου αναμιγνύονται με απολύτως προσδιορισμένα και κωδικοποιημένα στοιχεία σήμανσης και ορισμένες κατασκευαστικές λεπτομέρειες.
Η διεθνής σχετική βιβλιογραφία παρέχει μεγάλο αριθμό τόμων έγκυρων, δοκιμασμένων κατασκευαστικών λεπτομερειών αλλά και προτύπων. Σε κάθε περίπτωση οι κατευθύνσεις σχεδιασμού και τα πρότυπα απαιτούν συνοδευτικά κείμενα.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χωρίς κριτήρια παράθεση όλων αυτών των στοιχείων «εξοπλισμού», δημιουργεί τάσεις υπερφόρτωσης του έργου με ξένα προς το περιβάλλον στοιχεία, που επιβαρύνουν το κόστος κατασκευής και συντήρησης μετατρεπόμενα συχνά σε αντικείμενα βανδαλισμού.

Να μην υπάρχει καμία προδιαγραφή για τοποθέτηση κάδων ή δοχείων αποβλήτων. Το αντίθετο μάλιστα. Πρέπει να υπάρχουν στις εισόδους των μονοπατιών και στους χώρους δασικής αναψυχής πινακίδες που να γράφουν «Φεύγοντας παίρνουμε τα σκουπίδια μας μαζί μας – δεν υπάρχει κανείς για να μας τα μαζέψει». Διαβάζουμε επίσης στη ΔτΤ ^[5] : « Όχι μόνο πρέπει να μεταφέρουμε τα απορρίμματα μας μακριά από τα βουνά, αλλά και να συλλέγουμε όσα άφησαν οι άλλοι πίσω τους.» «Άρθρο 7,8. Πρόσβαση και Προστασία

Θα πρέπει να αποφευχθούν οι υποδομές με εκτενείς υλικές κατασκευές που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι αναγκαίες και αυξάνουν αναίτια το κόστος σχεδιασμού, κατασκευής και στη συνέχεια συντήρησης. Αρκετές υποδομές λόγω κακού προγραμματισμού, καταστρέφονται από το χρόνο και τα καιρικά φαινόμενα και αποτελούν πλέον απορρίμματα εντός των διαδρομών. Επίσης πολλές φορές όχι μόνο δεν συμβάλουν στην ασφάλεια των πεζοπόρων αλλά αυξάνουν τον κίνδυνο λόγω φθοράς. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα μονοπάτια στον ελλαδικό χώρο δεν χρειάζονται παρά μόνο καθαρισμό, σωστή σηματοδότηση, χαρτογράφηση και δημοσιότητα προς τους χρήστες. Οι υπόλοιπες υποδομές πρέπει να εξετάζονται σοβαρά και να πραγματοποιούνται μόνο όπου είναι απολύτως αναγκαίες.

Σελίδα 1: Χώροι αναψυχής: Οι πεζοπόροι δεν χρειάζονται πολυτέλειες. Άλλωστε περπατούν μονοπάτια για να ξεφύγουν ως ένα βαθμό και από τον σύγχρονο πολιτισμό. Χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά που βρίσκονται πλησίον του μονοπατιού (κυρίως λίθους), καθώς και τη φυσική σκιά ενός δέντρου, είναι πολύ εύκολο να ξεκουραστούν. Η δημιουργία χώρων ανάπαυσης με την εκμετάλλευση των φυσικών υλικών δεν κοστίζει τίποτα, ειδικά σε σχέση με τα υπέρογκα κόστη για παγκάκια και κιόσκια από σουηδικό ξύλο που ρημάζουν στο έλεος του καιρού…

Σελίδες 2-3: Αφορά σε προδιαγραφές σήμανσης για τα Ευρωπαϊκά μονοπάτια, οι οποίες πολύ συχνά δεν έχουν χρησιμοποιηθεί…

Σελίδες 13-14: Προτάσεις για τεχνικές βελτιώσεις, που τις περισσότερες φορές είναι αχρείαστες. Να συμφωνήσουμε με το σχόλιο του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ. Τα παλιά χρόνια οι επεμβάσεις γίνονταν ακριβώς όπου υπήρχε ανάγκη, και χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά.

Σελίδα 14. Υπάρχουν πολύ πιο ευφάνταστα και με χιούμορ σχέδια τα οποία είναι πιο αποτελεσματικά στο να περάσουν το μήνυμα της απαγόρευσης.

Σελίδα 15. Εάν ένα μονοπάτι είναι ταυτόχρονα και “διαβίωσης” και “αθλητικό” και “αναψυχής”, τότε τί χρώμα θα έχει; Τα Εθνικά και Ευρωπαϊκά μονοπάτια να έχουν τα χρώματα σύμφωνα με τις προδιαγραφές τους. Τα υπόλοιπα μονοπάτια ή δίκτυα μονοπατιών ας χρησιμοποιήσουν ότι χρώματα θέλουν, αρκεί να ακολουθήσουν τους κανόνες ασφάλειας, κατανοητών σημάτων και αισθητικής. Η σήμανση με χρώμα είναι πολύ πιο ανθεκτική και πλήρης όταν χρησιμοποιείται μπογιά σε βράχους ή δέντρα (προσεκτικά εφαρμοσμένη όμως – όχι μουντζούρες) και η συντήρησή της πολύ πιο εύκολη. Το χρώμα χρησιμοποιείται ως σήμα κατατεθέν ενός δικτύου πεζοπορικών διαδρομών, και ο πεζοπόρος που θα δει τη σήμανση θα την αναγνωρίσει και θα την εμπιστευτεί.

15) Απορρίμματα. Ο καλός πεζοπόρος δεν αφήνει σκουπίδια στο πέρασμά του, αυτό κατά κανόνα ισχύει. Κάδοι απορριμμάτων μόνο προβλήματα μπορεί να προσθέσουν, για παράδειγμα με την δυσκολία να αδειάζουν από αρμόδια υπηρεσία.
– Να γίνει ρητή αναφορά ότι ΔΕΝ τοποθετούνται κάδοι απορριμμάτων κατά μήκος των διαδρομών, παρά μόνο σε σημεία όπου περνούν ήδη συνεργεία της τοπικής αυτοδιοίκησης.

16) Παρατήρηση για το παράρτημα ΙΙ εικ 16
– Καλό είναι να αποφεύγονται μεταλλικά πασαλάκια στις κατασκευές σκαλοπατιών διότι με την πάροδο του χρόνου μένουν ακάλυπτα, είναι πολύ δύσκολη η αφαίρεσή τους και αποτελούν κίνδυνο για τους περιπατητές.

* όπως επισημάναμε και αλλού οι κατασκευές πέτρινων σκαλοπατιών δεν προσφέρουν κάτι, αντιθέτως αυξάνουν κάθετα και άσκοπα τους προϋπολογισμούς. Μόνο σε αποκαταστάσεις παλιών λιθόστρωτων έχουν νόημα τέτοιου είδους παρεμβάσεις, όπου βέβαια πρόκειται για πολύ εξειδικευμένη εργασία και θα πρέπει αν είναι κάτι ξεχωριστό από την υπ απόφαση που συζητάμε.

Οι «σκληρές» υποδομές σπάνια είναι απαραίτητες και χρησιμοποιούνται κυρίως για να αυξάνουν το κόστος λόγω χρήσης δομικών υλικών και έντασης εργασίας. Από την άλλη οι ξύλινες υποδομές «ασφαλείας» είναι εκτεθιμένες στην φθορά του χρόνου και ως εκ τούτου μετά από 2-3 χρόνια χωρίς συντήρηση γίνονται το ίδιο επικίνδυνες. Υπάρχουν αρκετά εγχειρίδια προδιαγραφών ειδικά για πινακίδες πληροφοριών και ερμηνείας π.χ. 1. R.E. Scott, Σουζάνα Ανδρίτσου-ΕΟΕ, 2. ^[6] 3. ^[7]. Το παράρτημα ΙΙ μοιάζει με μια πρόχειρη συρραφή που δεν θα βοηθήσει προς την σωστή κατεύθυνση. Ειδικά στο θέμα κατασκευής «σκληρών» υποδομών που καταστρέφουν την φυσιογνωμία ενός μονοπατιού.