Υπουργείο Δικαιοσύνης | Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

Σχόλιο του χρήστη 'Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας' | 28 Δεκεμβρίου 2023, 22:07

Μόνιμος Σύνδεσμος

Έκθεση θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας σε κίνδυνο μέσω άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων από τον βίαιο γονέα. Η μεγαλύτερη ανησυχία της GREVIO (σελ 45-49, παρ. 188-202 στο: https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention/greece) αφορά στο γεγονός ότι από το 2018 δεν έχει τεθεί σε εφαρμογή το άρθρο 31 (Επιμέλεια, δικαιώματα επίσκεψης και ασφάλεια) της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης ενώ επιπλέον, μετά την ψήφιση του Ν.4800/2021, μητέρες και παιδιά έχουν εγκλωβιστεί ακόμη περισσότερο στην ενδοοικογενειακή βία, καθώς το νέο Οικογενειακό Δίκαιο παρέχει στους δράστες ενδοοικογενειακής βίας απρόσκοπτη πρόσβαση στα θύματά τους και ανεμπόδιστο έλεγχο των ζωών τους. Η GREVIO «ανησυχεί βαθύτατα για το γεγονός ότι η νέα νομοθεσία δεν παρέχει επαρκείς εγγυήσεις για να διασφαλίσει ότι τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό των δικαιωμάτων επιμέλειας και επίσκεψης, όπως απαιτείται από το άρθρο 31 παράγραφος 1 της σύμβασης.» (παρ. 188) Επισημαίνει (παρ. 190) πως «η απαίτηση συμμετοχής σε διαμεσολάβηση πριν από την έναρξη αστικής διαδικασίας περιλαμβάνει μόνο μια γενική εξαίρεση για τις υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας.» καθώς και τις ελλείψεις στις προϋποθέσεις που θέτει για τον περιορισμό γονεϊκών δικαιωμάτων αφού «λαμβάνοντας υπόψη μόνο τις οριστικές ποινικές καταδίκες, το αστικό δίκαιο δεν περιλαμβάνει ρητά τις περιπτώσεις στις οποίες εκκρεμεί ποινική διαδικασία ή στις οποίες ο δράστης υπόκειται στην διαδικασία ποινικής διαμεσολάβησης που προβλέπεται στο νόμο για την ενδοοικογενειακή βία. Επιπλέον, δεν είναι σαφές εάν οι περιπτώσεις βίας που στρέφονται μόνο κατά της μητέρας περιλαμβάνονται στο πεδίο εφαρμογής του κανόνα που θεσπίζεται στο άρθρο 1532 του Αστικού Κώδικα.» Διαπιστώνει (παρ. 191) ελλείψεις στην εκπαίδευση των δικαστών οικογενειακού δικαίου που θα τους επιτρέπει να κατανοούν ότι η βία κατά της μητέρας θέτει σε κίνδυνο το συμφέρον του παιδιού, ότι η κοινή γονική μέριμνα μπορεί να είναι ένα μέσο για τον δράστη ενδοοικογενειακής βίας να συνεχίσει να διατηρεί τον έλεγχο και την κυριαρχία επί της μητέρας και των παιδιών της και ότι η βία μεταξύ ερωτικών συντρόφων πρέπει συνεπώς να αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα για τον καθορισμό της επιμέλειας των παιδιών και άλλων γονικών δικαιωμάτων. Τονίζει την έλλειψη δεδομένων σχετικά με τις αποφάσεις που αφορούν την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας και αναφέρεται σε αποφάσεις υποθέσεων με τις οποίες βίαιοι σύζυγοι απέκτησαν κοινή επιμέλεια, επισκέψεις χωρίς επίβλεψη ή άλλα γονικά δικαιώματα, ακόμη και όταν υπήρχε καταδικαστική απόφαση ή άλλα μέτρα, όπως εντολές προστασίας ή υποχρεωτικά προγράμματα θεραπείας. Και καταλήγει πως «Η GREVIO αντιλαμβάνεται ότι το δικαίωμα του πατέρα να βλέπει το παιδί του φαίνεται να θεωρείται από ένα σημαντικό μέρος του δικαστικού σώματος ότι υπερισχύει του δικαιώματος στην ασφάλεια των γυναικών και των παιδιών.» «Η GREVIO (παρ. 192) θεωρεί ότι οι δικαστικές αποφάσεις για επισκέψεις χωρίς επίβλεψη και για κοινή επιμέλεια χωρίς να λαμβάνεται επαρκώς υπόψη το υπόβαθρο της ενδοοικογενειακής βίας δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του άρθρου 31 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης. Υπενθυμίζει ότι τα περιστατικά βίας του ενός γονέα κατά του άλλου έχουν σοβαρές επιπτώσεις στα παιδιά. Η έκθεση σε τέτοια βία γεννά φόβο, προκαλεί τραύματα, επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη των παιδιών και αναγνωρίζεται ως μορφή ψυχολογικής βίας (από την Επιτροπή για τα δικαιώματα του παιδιού των Ηνωμένων Εθνών, Γενικό σχόλιο αριθ. 13, που εγκρίθηκε στις 18 Απριλίου 2011, παράγραφος 21e, CRC/C/GC/13). Η GREVIO επισημαίνει, συνεπώς, την ανάγκη κατάλληλης κατάρτισης των αρμόδιων δικαστών και επαγγελματιών με σκοπό την ευαισθητοποίησή τους σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες που έχει για τα παιδιά η έκθεση στη βία, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης. Η GREVIO ανησυχεί ιδιαίτερα (παρ. 193) όταν μαθαίνει ότι, μετά τις τροποποιήσεις της νομοθεσίας για την κοινή επιμέλεια, το Υπουργείο Παιδείας εξέδωσε διαταγή που θεσπίζει νέες απαιτήσεις για την εγγραφή μαθητών στα σχολεία. Κατά συνέπεια, μια μητέρα θύμα βίας μπορεί να εγγράψει το παιδί της σε διαφορετικό σχολείο μόνο με τη συγκατάθεση του πατέρα ή με δικαστική απόφαση, ακόμη και αν η μητέρα και το παιδί έχουν μετακομίσει για να αποφύγουν τη βία, για παράδειγμα σε καταφύγιο μακριά από το σπίτι τους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα παιδιά μπορεί να χάσουν μεγάλο μέρος της σχολικής χρονιάς μέχρι να ληφθεί η δικαστική άδεια. Επιπλέον, το να πρέπει να ζητείται δικαστική απόφαση σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια των καταφυγίων, των οποίων η διεύθυνση είναι πιθανό να κοινοποιηθεί στον δράστη. Για τους ίδιους λόγους, οι γυναίκες που επιθυμούν να μετακομίσουν, έστω και προσωρινά, σε άλλη περιοχή με τα παιδιά τους για να αποφύγουν τη βία ή για οικονομικούς λόγους μπορούν επίσης να εμποδιστούν να το πράξουν. Επιπλέον, το να πρέπει να προβούν σε δικαστικές διαδικασίες για οποιαδήποτε απόφαση σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών αποτελεί επίσης σημαντική οικονομική επιβάρυνση για τις γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, οι οποίες μπορεί να βρίσκονται ήδη σε επισφαλή οικονομική κατάσταση λόγω της βίας. Συνεπώς, η GREVIO ανησυχεί σοβαρά ότι η νέα νομοθεσία μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τις γυναίκες που επιθυμούν να εγκαταλείψουν μια βίαιη σχέση. Ανησυχίες για την χρήση σε δικαστικό πλαίσιο όρων που παραπέμπουν στο εννοιολογικό κατασκεύασμα «γονεϊκή Αποξένωση» Επιπλέον, η GREVIO έχει εντοπίσει σημαντικό αριθμό υποθέσεων που σχετίζονται με την επιμέλεια όπου οι ισχυρισμοί των θυμάτων για κακοποίηση από τους συντρόφους τους απορρίφθηκαν για τόσο αμφίβολους λόγους όπως το "σύνδρομο γονικής αποξένωσης" ή συναφείς έννοιες. Οι πληροφορίες που έλαβε η GREVIO από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και μέλη του δικαστικού σώματος επιβεβαίωσαν ότι οι δικαστές δεν απαγορεύουν με συνέπεια τη χρήση αυτού του είδους αμυντικού επιχειρήματος. Η Ελληνική Ψυχολογική Εταιρεία έχει επίσης υπερασπιστεί τη "γονική αποξένωση" ως σύνδρομο. (παρ. 194) H GREVIO θεωρεί εξαιρετικά ανησυχητικό το γεγονός ότι οι Ελληνικές Αρχές μπορεί να δίνουν νομιμοποίηση στην αμφίβολη έννοια της "γονεϊκής αποξένωσης" ως μορφή ενδοοικογενειακής βίας. Σημειώνει με ανησυχία ότι η αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου για τις σχέσεις γονέα-παιδιού (ο μετέπειτα νόμος 4800/2021) περιλάμβανε ρητή αναφορά στη "γονεική αποξένωση" ως ένα φαινόμενο που πρέπει να αποφευχθεί με την επιβολή στον γονέα με τον οποίο ζει το παιδί της υποχρέωσης να διευκολύνει τη σχέση με τον άλλο γονέα. Αν και η ρητή αναφορά στη "γονική αποξένωση" αφαιρέθηκε από το τελικό κείμενο του νόμου, η GREVIO ανησυχεί ότι η νέα νομοθεσία μπορεί να ενισχύσει την επίμονη παραδοχή μεταξύ των μελών της δικαιοσύνης ότι τα παιδιά που εκφράζουν φόβο για τον πατέρα τους επειδή έχουν γίνει μάρτυρες της κακοποίησης της μητέρας τους, έχουν χειραγωγηθεί. Μπορεί επίσης να εμποδίσει το καθήκον των δικαστών να ελέγχουν για ύπαρξη ενδοοικογενειακής βίας και να διενεργούν αξιολογήσεις κινδύνου στο πλαίσιο του προσδιορισμού του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. (παρ. 195) Επιπλέον, ο νόμος 4800/2021 θεωρεί τις καλές σχέσεις μεταξύ του παιδιού και του ενός γονέα ως υποχρέωση του άλλου γονέα. Κατά συνέπεια, το άρθρο 1511 του Αστικού Κώδικα περιλαμβάνει ρητά, ως κριτήριο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την αξιολόγηση του συμφέροντος του παιδιού, την ικανότητα κάθε γονέα να διασφαλίζει τη διασφάλιση των δικαιωμάτων του άλλου γονέα όσον αφορά τις σχέσεις με το παιδί. Το άρθρο 1532 περιλαμβάνει επίσης τη "διάρρηξη της συναισθηματικής σχέσης του παιδιού με τον άλλο γονέα" ως λόγο αφαίρεσης των γονικών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου του μη βίαιου γονέα. H GREVIO σημειώνει ότι η γενική διατύπωση των εφαρμοστέων νομικών διατάξεων και η απουσία ρητής αναφοράς σε καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας παρέχει πρόσφορο έδαφος για προβληματικές δικαστικές πρακτικές που βασίζονται στη χρήση του "συνδρόμου γονικής αποξένωσης". Στο πλαίσιο αυτό, η GREVIO πληροφορήθηκε με απογοήτευση την ύπαρξη δημόσια υποστηριζόμενης κατάρτισης δικαστών που καλύπτει το "σύνδρομο γονικής αποξένωσης" και παρόμοιες έννοιες. (παρ. 196) Η GREVIO θεωρεί ότι η υποστήριξη της χρήσης της έννοιας της "γονεϊκής αποξένωσης" και συναφών εννοιών ενέχει τον κίνδυνο να επιτρέπει να μην ανιχνεύεται η βία κατά των γυναικών και των παιδιών τους και/ή να απορρίπτεται. Ως εκ τούτου, θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό να ευαισθητοποιηθούν οι αρμόδιοι επαγγελματίες ότι η υποχρέωση που προβλέπεται στο άρθρο 31, παράγραφος 2, της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης απορρέει από το γεγονός ότι για πολλές γυναίκες θύματα βίας και τα παιδιά τους, η συμμόρφωση με τις διαταγές επικοινωνίας μπορεί να αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο για την ασφάλεια, διότι συχνά σημαίνει συνάντηση με τον δράστη πρόσωπο με πρόσωπο, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά περιστατικά βίας, συμπεριλαμβανομένης της δολοφονίας της γυναίκας ή/και των παιδιών. Στο πλαίσιο αυτό, η GREVIO υπενθυμίζει ότι ο χωρισμός από τον θύτη είναι συχνά η στιγμή κατά την οποία τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας διατρέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο περαιτέρω βίας ή θανάτου. Συνεπώς, κατάλληλες αξιολογήσεις κινδύνου πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της λήψης αποφάσεων σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται είναι προς το συμφέρον του παιδιού και ότι η ασφάλεια της μητέρας και του παιδιού είναι εγγυημένη. (παρ. 197) Ως εκ τούτου, ενώ υποστηρίζει πλήρως το δικαίωμα των παιδιών να διατηρούν δεσμούς και με τους δύο γονείς τους, όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 9, παράγραφος 3, της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η GREVIO τονίζει ότι η έκθεση στη βία, είτε ως θύμα είτε ως μάρτυρας, απαιτεί εξαιρέσεις για το συμφέρον του παιδιού. Επαναλαμβάνει ότι σε κάθε απόφαση σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης, η ασφάλεια των παιδιών και της μητέρας τους πρέπει να είναι πρωταρχικής σημασίας. (παρ. 198) Η GREVIO ενημερώθηκε ότι ακόμη και αν τα γονικά δικαιώματα περιορίζονται λόγω ενδοοικογενειακής βίας, συνήθως χορηγούνται δικαιώματα εποπτευόμενων επισκέψεων. Ωστόσο, ανησυχεί για την έλλειψη οποιασδήποτε κοινωνικής υπηρεσίας για την οικογένεια ή τυποποιημένης διαδικασίας για την διαχείριση και την παρακολούθηση της άσκησης των εποπτευόμενων επισκέψεων και την εγγύηση της ασφάλειας τόσο της μητέρας όσο και του παιδιού. (παρ. 199) Και καταλήγει στις ακόλουθες κατεπείγουσες συστάσεις (παρ. 200-202 στο: https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention/greece): Επιμέλεια, δικαιώματα επίσκεψης και ασφάλεια (άρθρο 31) Η GREVIO καλεί τις Ελληνικές Αρχές να λάβουν όλα τα αναγκαία πρακτικά και νομοθετικά μέτρα για: (παράγραφος 200) α. να βασίσουν τις πολιτικές και τις πρακτικές τους στην αναγνώριση ότι, σε ένα πλαίσιο ενδοοικογενειακής βίας, η κοινή γονική μέριμνα μπορεί να αποτελεί για τον δράστη το μέσο για να συνεχίσει να διατηρεί τον έλεγχο και την κυριαρχία επί της μητέρας και των παιδιών της και (για να συνεχίσει) να ασκεί βία εναντίον τους, β. να διασφαλίσουν ότι τα δικαστήρια υποχρεούνται να εξετάζουν όλα τα ζητήματα που αφορούν τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία όταν λαμβάνουν οποιαδήποτε απόφαση σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης, γ. να ενσωματώνουν διαδικασίες αξιολόγησης και διαχείρισης κινδύνου για τον καθορισμό της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης και να περιορίζουν τα δικαιώματα αυτά όταν αυτό είναι απαραίτητο για να εγγυηθούν την ασφάλεια της μητέρας και του παιδιού, δ. να τερματιστεί η πρακτική της αφαίρεσης των παιδιών από μη βίαιους γονείς ή του περιορισμού των γονεϊκών τους δικαιωμάτων με την αιτιολογία του "συνδρόμου γονεϊκής αποξένωσης" ή συναφών εννοιών, ε. να αρθούν τα εμπόδια που εμποδίζουν τις γυναίκες θύματα και τα παιδιά τους να διαφύγουν από τη βία. Επιπλέον, η GREVIO καλεί τις Ελληνικές Αρχές να διασφαλίσουν την παροχή κατάλληλης κατάρτισης και κατευθυντήριων γραμμών με στόχο την ευαισθητοποίηση των δικαστών και άλλων αρμόδιων επαγγελματιών σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες της βίας στα παιδιά που εκτίθενται σε αυτήν και πώς τα καθιστά θύματα από μόνα τους, καθώς και σχετικά με την έλλειψη επιστημονικής βάσης για το "σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης" και παρόμοιες έννοιες, και την εξοικείωσή τους με τις απαιτήσεις των διατάξεων της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης. (παράγραφος 201) Η GREVIO ενθαρρύνει έντονα τις Ελληνικές Αρχές να αξιολογήσουν τις επιπτώσεις της τρέχουσας δικαστικής πρακτικής λήψης αποφάσεων σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης στην ασφάλεια των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους, συμπεριλαμβανομένων των συνδέσεων με τις έμφυλες δολοφονίες γυναικών και των παιδιών τους, να αναλύσουν τη σχετική νομολογία και να συλλέξουν δεδομένα σχετικά με τη χρήση που κάνουν οι δικαστές για τον περιορισμό ή την αφαίρεση των γονικών δικαιωμάτων ή των δικαιωμάτων επίσκεψης στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας. (παράγραφος 202)