1. Το άρθρο 497 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας αντικαθίσταται ως εξής :
«Άρθρο 497. Ανασταλτική δύναμη της έφεσης. – 1. Ανασταλτικό αποτέλεσμα έχει μόνο η έφεση που ασκείται παραδεκτά και όχι η προθεσμία για την άσκησή της.
2. Αν με την καταδικαστική απόφαση επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης, η έφεση έχει αυτοδικαίως ανασταλτικό αποτέλεσμα. Αν η ποινή φυλάκισης που επιβλήθηκε είναι μεγαλύτερη από τρία χρόνια, το δικαστήριο που εξέδωσε την απόφαση μπορεί, με ειδική αιτιολογία , να επιβάλει αμέσως μετά την απαγγελία της απόφασης περιοριστικούς όρους.
3. Αν με την καταδικαστική απόφαση επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης, πρόσκαιρης ή ισόβιας, η κρίση για το αν η έφεση έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα ανήκει στο δικαστήριο που δίκασε. Αυτό, με ειδική αιτιολογία, αποφασίζει αμέσως μετά από την απαγγελία της απόφασης, είτε αυτεπαγγέλτως είτε ύστερα από δήλωση του κατηγορουμένου ότι θα ασκήσει έφεση. Το δικαστήριο μπορεί, χορηγώντας το ανασταλτικό αποτέλεσμα, να επιβάλει περιοριστικούς όρους.
4. Για όλες τις παρεπόμενες στερήσεις δικαιωμάτων, εκπτώσεις και ανικανότητες το ανασταλτικό αποτέλεσμα επέρχεται πάντοτε αυτοδικαίως.
5. Οι διατάξεις των προηγούμενων παραγράφων εφαρμόζονται και όταν ασκήθηκε έφεση από τον εισαγγελέα υπέρ εκείνου που καταδικάστηκε.
6. Σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος καταδικάστηκε με απόφαση του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου σε ποινή στερητική της ελευθερίας και άσκησε έφεση, η οποία όμως δεν έχει ανασταλτική δύναμη, μπορεί να ζητηθεί με αίτηση του ίδιου ή του εισαγγελέα η αναστολή της εκτέλεσης της πρωτόδικης απόφασης, μέχρις ότου εκδοθεί η απόφαση του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου. Η αίτηση απευθύνεται στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο και, αν πρόκειται για το μικτό ορκωτό εφετείο και αυτό δεν συνεδριάζει, στο πενταμελές εφετείο. Στον κατηγορούμενο μπορεί να επιβληθούν περιοριστικοί όροι. Εάν η αίτηση απορριφθεί, νέα αίτηση δεν μπορεί να υποβληθεί πριν παρέλθει ένας μήνας από τη δημοσίευση της απόφασης με την οποία απορρίφθηκε η προηγούμενη.
7. Τότε μόνον δεν χορηγείται ανασταλτικό αποτέλεσμα στην έφεση ή απορρίπτεται η αίτηση αναστολής εκτέλεσης της πρωτόδικης απόφασης, όταν κρίνεται αιτιολογημένα ότι οι περιοριστικοί όροι δεν αρκούν και ότι ο κατηγορούμενος δεν έχει γνωστή διαμονή στη χώρα ή έχει κάνει προπαρασκευαστικές ενέργειες για να διευκολύνει τη φυγή του ή κατά το παρελθόν υπήρξε φυγόποινος ή φυγόδικος ή κρίθηκε ένοχος για απόδραση κρατουμένου ή παραβίαση περιορισμών διαμονής εφόσον από τη συνδρομή των παραπάνω στοιχείων προκύπτει σκοπός φυγής ή κρίνεται αιτιολογημένα ότι αν αφεθεί ελεύθερος είναι πολύ πιθανό – όπως προκύπτει από προηγούμενες καταδίκες για ομοειδείς αξιόποινες πράξεις ή , αν η επιβληθείσα ποινή είναι κάθειρξη άνω των δέκα ετών, από τα συγκεκριμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της πράξης – να διαπράξει και άλλα εγκλήματα. Το δικαστήριο σε κάθε περίπτωση χορηγεί ανασταλτικό αποτέλεσμα ή αναστολή εκτελέσεως, αν αιτιολογημένα κρίνει ότι η άμεση έκτιση ή συνέχιση έκτισης της ποινής θα έχει ως συνέπεια υπέρμετρη και ανεπανόρθωτη βλάβη για τον ίδιο ή για την οικογένειά του. Σε περίπτωση παραβιάσεως των τεθέντων όρων το αρμόδιο δικαστήριο αποφαίνεται, ύστερα από αίτηση του εισαγγελέα, για την άρση ή όχι της χορηγηθείσας αναστολής εκτελέσεως.
8. Ο κατηγορούμενος κλητεύεται, σύμφωνα με τα άρθρα 155 έως 161 και 166, στο δικαστήριο που είναι αρμόδιο κατά τις παραγράφους 6 και 7 αυτού του άρθρου. Αν κρατείται μακριά από την έδρα του δικαστηρίου, δεν προσάγεται σ’ αυτό.»
Δυστυχώς,χάριν της αποσυμφορήσεως των φυλακών,φαίνεται ότι διολισθαίνουμε ακόμη περισσότερο στον πολύ επικίνδυνο δρόμο της χαλάρωσης της ποινικής καταστολής και της ουσιαστικής ατιμωρησίας.Αυτό ίσως βραχυπρόθεσμα να προκαλέσει κάποια ελάφρυνση στο πρόβλημα των φυλακών, όμως μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οι συνέπειες θα είναι σοβαρότατες και ίσως πολύ επικίνδυνες,αφού είναι βέβαιο ότι η εγκληματικότητα θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο,όπως επίσης και η επιβάρυνση των ποινικών δικαστηρίων.Πράγματι,με την προτεινόμενη ρύθμιση ουδείς θα κινδυνεύει να πάει στη φυλακή πριν την τελεσιδικία της καταδικαστικής απόφασης,όσο σοβαρό πλημμέλημα και αν έχει τελέσει,όσες φορές στο μεταξύ συλληφθεί και καταδικασθεί πρωτοδίκως για τη διάπραξη και άλλων ομοειδών ή διαφορετικών πλημμελημάτων.Αυτό βέβαια ισχύει και για τα αυτόφωρα εγκλήματα,ακόμη και όταν λόγω του είδους και της σοβαρότητάς τους,αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι πρέπει να υπάρξει (ουσιαστική)τιμωρία.Έτσι,μόνο μελαγχολία προκαλούν οι διακηρύξεις μόλις χθες αρμοδίων εκπροσώπων της πολιτείας ότι στο αυτόφωρο θα παραπέμπονται οι μεγάλοι φοροφυγάδες,οι παρακωλύοντες με τα φορτηγά τις συγκοινωνίες και οι παραβάτες του αθλητικού νόμου.Όμως,με την προτεινόμενη ρύθμιση πηγαίνουμε ακόμη πιο μακριά και συγκεκριμένα στην αδυναμία φυλακίσεως του δράστη ακόμη και σοβαρότατων κακουργημάτων(εφόσον επιβλήθηκε κάθειρξη μέχρι δέκα έτη) στις πλείστες των περιπτώσεων, πριν την τελεσιδικία της υποθέσεως,που ως γνωστόν επέρχεται κατά κανόνα μετά την πάροδο πολλών ετών.Ακολουθείται δε συγκεκριμένα η ατυχέστατη ρύθμιση του άρθρου24 παρ.1 ν.3811/2009,μετην οποία τροποποιήθηκε το άρθρο282 ΚΠΔ για την προσωρινή κράτηση,που δημιούργησε σοβαρότατα προβλήματα στην ανακριτική διαδικασία και στην αντιμετώπιση του εγκλήματος.Είχα δε γράψει σχετικώς στη δημόσια διαβούλευση,που είχε προηγηθεί, τα ακόλουθα,που ισχύουν βέβαια κατά μείζονα λόγο και στην προκειμένη περίπτωση
«Δυστυχώς για μία ακόμη φορά,χάριν της αποσυμφορήσεως των φυλακών,
εξαιτίας και ορισμένων εσφαλμένων επιλογών ανακριτών,περιορίζεται
περαιτέρω δραστικά ένα κρίσιμο όπλο της δικαιοσύνης και της κοινω-
νίας κατά του εγκλήματος.Ετσι,σταδιακά φθάσαμε από την υποχρεωτική
προφυλάκιση για κάθε κακούργημα,στην ουσιαστική αδυναμία επιβολής
προσωρινής κράτησης για πλήθος κακουργημάτων.Ειδικότερα,με το σχέ-
διο νόμου,εφόσον δεν συντρέχουν οι εξαιρετικές περιστάσεις του κιν-
δύνου φυγής του κατηγορουμένου και της προηγούμενης αμετάκλητης κα-
ταδίκης του για κακούργημα(σημειώνεται άλλωστε ότι η διαδικασία για
την εκδίκαση ενός κακουργήματος μέχρις αμετακλήτου μπορεί να διαρκέ-
σει και περισσότερο από 10 χρόνια),δεν θα μπορεί να διαταχθεί προσω-
ρινή κράτηση για πολλά σοβαρότατα κακουργήματα,όπως π.χ.της αποπλά-
νησης παιδιού ηλικίας 12-14 ετών (άρθρο 339παρ.1β ΠΚ),της σωματεμπο-
ρείας(άρθρο 351παρ.1ΠΚ),της διακεκριμένης κλοπής(άρθρο 374ΠΚ),της κα-
κουργηματικής απάτης(άρθρο 386παρ.3 ΠΚ),της συμμετοχής σε εγκληματι-
κή οργάνωση(άρθρο 187παρ.1 ΠΚ),της συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνω-
ση(άρθρο187Α παρ.4 ΠΚ)κ.λ.π.Παρομοίως,σε περιπτώσεις ανθρωποκτονίας
από αμέλεια κατά συρροή,όπως π.χ.στην περίπτωση του δυστυχήματος των
Τεμπών,η αδυναμία επιβολής προσωρινής κράτησης είναι δυνατό να προκα-
λέσει εκρηκτικές καταστάσεις.Εξάλλου,ο κίνδυνος παρεμπόδισης της ανα-
κριτικής διαδικασίας και της απόκρυψης των στοιχείων,ιδίως σε ορισμέ-
νες περιπτώσεις εγκλημάτων(π.χ.τρομοκρατίας,εκβιάσεων,σοβαρών οικονο-
μικών εγκλημάτων κ.λ.π.),πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη προκειμέ-
νου να κριθεί αν πρέπει να διαταχθεί ή όχι η προσωρινή κράτηση.
Νομίζω,επομένως ότι δεν πρέπει να γίνει μία τέτοια ανελαστική ρύθμι-
ση,που θα δημιουργήσει πλήθος προβλημάτων.
Αυτό που θα μπορούσε να βελτιώσει αποφασιστικά την κατάσταση είναι
η δημιουργία (ήδη από τη σχολή δικαστών)εξειδικευμένου σώματος ανακριτών,κατά τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών χωρών,οπότε, η αποκλειστι-
κή απασχόληση των ανακριτών στον κρίσιμο τομέα της ανάκρισης και η
εμπειρία που θα αποκτούσαν θα συνεισέφερε αποτελεσματικά στην καλύ-
τερη διερεύνηση τωνεγκλημάτων,στην ψύχραιμη,αντικειμενική και κατά
τεκμήριο ορθότερη κρίση για την επιβολή ή όχι προσωρινής κράτησης».
Και βέβαια υπάρχει πάντα η προσδοκία ότι κατά το χρονικό διάστημα μέχρι την τελεσιδικία θα υπάρξει κάποιος νόμος που θα επιτρέπει τη μετατροπή ακόμη και ποινών κάθειρξης,όπως συνέβη πρόσφατα.
Μετά από όλα αυτά αναρωτιέμαι ποιος εν δυνάμει εγκληματίας με στοιχειώδη λογική θα αποτραπεί ,ενόψει ενός τέτοιου συστήματος,από τη διάπραξη εγκλημάτων.Είναι δε απογοητευτικό το γεγονός ότι οι εκάστοτε αρμόδιοι ,για την αντιμετώπιση του πραγματικού προβλήματος του κορεσμού των φυλακών ,το πρώτο πράγμα που σκέφτονται και εφαρμόζουν είναι η περαιτέρω χαλάρωση του συστήματος των ποινικών κυρώσεων.Επιτέλους,πρέπει ως κοινωνία να αποδεχθούμε ότι ενόψει των νέων κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων, που έχουν δημιουργηθεί,ο αριθμός των φυλακισμένων δεν μπορεί να παραμένει στα ίδια επίπεδα με αυτά που ήταν προ είκοσι ετών,όταν ήδη,μεταξύ άλλων,το έγκλημα έχει κάνει άλματα,στη χώρα ζει ένας πολύ μεγάλος αριθμός αλλοδαπών και το μεγαλύτερο μέρος των φυλακισμένων είναι πλέον αλλοδαποί.Αναγκαίως λοιπόν απαιτείται η δραματική αύξηση των καταστημάτων κράτησης.Βέβαια,λόγω της οικονομικής κατάστασης της χώρας,αυτό δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί,πλην όμως αυτή θα έπρεπε να είναι η στόχευση.Προς την επίτευξη του σκοπού αυτού θα μπορούσαν για παράδειγμα να χρησιμοποιηθούν ως καταστήματα κράτησης κρατουμένων χαμηλής παραβατικότητας παλιά στρατόπεδα,τα οποία με μικρές δαπάνες διαμόρφωσης και μικρό αριθμό προσωπικού θα ήταν δυνατό να εξυπηρετήσουν σημαντικές ανάγκες.Εξάλλου,για την επίτευξη της γενικής και ειδικής πρόληψης χωρίς την υπερβολική επιβάρυνση των φυλακών, θα μπορούσε να θεσμοθετηθεί η δυνατότητα μερικής πραγματικής έκτισης της ποινής ,δηλαδή για παράδειγμα σε μία καταδικαστική απόφαση τριών ετών να έχει τη δυνατότητα το δικαστήριο να διατάξει την πραγματική έκτιση ποινής στη φυλακή π.χ.για δύο μήνες και το υπόλοιπο μέρος της ποινής να μετατρέπεται ή να αναστέλλεται.
Η ανάγκη αποσυμφόρησης οδηγεί σε μέτρα αποφυλακίσεων με τα οποία δεν συμφωνούν κάποιοι δικαστές και έχουμε συμπτώματα ευθείας παραβίασης του νόμου. Και αυτό το μέτρο άλλοι θα το εφαρμόζουν και άλλοι όχι. Πλήρης ανασφάλεια δικαίου. Αν τηρούνταν οι υπάρχουσες διατάξεις (εφαρμογή ως εσχάτου μέσου του μέτρου της προφυλάκισης,τεκμήριο αθωώτητας, ανάγκη ασφαλούς απόδειξης ενοχής, ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία) ΔΕΝ θα χρειάζονταν κάθε λίγο νέοι νόμοι.
Είναι προφανές ότι η αποσυμφόρηση των φυλακών έχει καταστεί επείγουσα και επιτακτική. Ενδεικτικά, στις Δ.Φ.Κορυδαλλού προβλέπεται να κρατούνται 780-800 άτομα και αυτήν την στιγμή κρατούνται 2.470. Αντιλαμβανόμαστε όλοι το μέγεθος των προβλημάτων και των εξόδων: επισφαλής η φύλαξη, δυσχερής η τήρηση της τάξης, αναγκαία η απασχόληση περισσότερων σωφρονιστικών υπαλλήλων, απάνθρωπες οι συνθήκες εγκλεισμού, ανύπαρκτη ιατρική υποστήριξη (άνθρωποι είναι..) , υπέρογκη κατανάλωση γευμάτων (τους ταϊζει το κράτος), νερού, ρεύματος.
Είναι προφανές ότι η αποσυμφόρηση των φυλακών έχει καταστεί επείγουσα και επιτακτική. Ενδεικτικά, στις Δ.Φ.Κορυδαλλού προβλέπεται να κρατούνται 780-800 άτομα και αυτήν την στιγμή κρατούνται 2.470. Αντιλαμβανόμαστε όλοι το μέγεθος των προβλημάτων και των εξόδων: επισφαλής η φύλαξη, δυσχερής η τήρηση της τάξης, αναγκαία η απασχόληση περισσότερων σωφρονιστικών υπαλλήλων, απάνθρωπες οι συνθήκες εγκλεισμού, ανύπαρκτη ιατρική υποστήριξη (άνθρωποι είναι..) , υπέρογκη κατανάλωση γευμάτων (τους ταϊζει το κράτος), νερού, ρεύματος.
Η αναγνώριση αυτοδίκαια ανασταλτικού αποτελέσματος στην έφεση κατά κάθε απόφασης, με την οποία επιβάλλεται φυλάκιση, είναι εμφανές ότι εξυπηρετεί λόγους αποφόρτισης του σωφρονιστικού συστήματος, ακυρώνοντας ουσιαστικά το ειδικοπροληπτικό και γενικοπροληπτικό αποτέλεσμα της ποινής, το οποίο όμως θα πρέπει να εξυπηρετείται κατά περίπτωση. Με τη νέα ρύθμιση απογυμνώνεται το Δικαστήριο από τη δυνατότητα να κρίνει αυθεντικά πότε απαιτείται η ανάπτυξη του αποτελέσματος αυτού. Περαιτέρω, η αυθαίρετη «εμφύτευση» στο άρθρο 497 § 7 ΚΠΔ των κριτηρίων του άρθρου 282 ΚΠΔ περί επιβολής προσωρινής κράτησης, προκειμένου υπό τη συνδρομή των κριτηρίων αυτών και «μόνον να μη χορηγηθεί ανασταλτικό αποτέλεσμα στην (εκπρόθεσμη) έφεση», είναι νομοτεχνικά ατυχής, αφού και πάλι αφαιρεί από το Δικαστήριο τη δυνατότητα να κρίνει αυθεντικά την ανάγκη ή μη χορήγησης τέτοιου αποτελέσματος, υποχρεώνοντάς το να αποδυθεί σε μια χρονοβόρα και μη δικαιολογούμενη από κάποιους μη εμφανείς λόγους διαδικασία, να δικαιολογήσει σε διάφορα επίπεδα κρίσης, γιατί δεν χορηγεί άνευ ετέρου τέτοιο αποτέλεσμα σε εφέσεις που, πολύ συχνά, ασκούνται στρεψόδικα από καθ’υποτροπήν εγκληματίες και καταδίκους. Η όλη διάταξη φαίνεται να μην εμπιστεύεται τη σώφρονα κρίση του φυσικού δικαστή που κρίνει επί της αναστολής και, προφανώς, εξυπηρετεί λόγους άσχετους με την ορθή, εξατομικευμένη κρίση της εκάστοτε υπόθεσης.
Η $7 δεν νομίζω ότι είναι ορθή: δεν πρέπει να κάνουμε αναλογικές εφαρμογές της προσωρινής κράτησης. Η ποινή της κάθειρξης επιβλήθηκε από το δικαστήριο που έκρινε με βάση το νόμο και την αποδεικτική διαδικασία. Δεν θα πρέπει λοιπόν να υποχρεωθεί να χορηγήσει ανασταλτικό εκτός και αν…. (αναλογικά, ή μηχανιστικά κατά το 282 ΚΠΔ). Απλή και ορθή θα ήταν η λύση να απαλειφθεί όλη η παράγραφος και να παραμείνει ως έχει που το δικαστήριο αποφασίζει τι θα γίνει. Κατά τα λοιπά συμφωνώ με τις προτεινόμες διατάξεις σε όλα τα άρθρα που δεν προέβην σε σχολιασμό.