(Άρθρο 3 Οδηγίας 2000/43/ΕΚ, Άρθρο 3 Οδηγίας 2000/78/ΕΚ και Άρθρο 2 Οδηγίας 2014/54/ΕΕ)
1. Με την επιφύλαξη των παραγράφων 3 και 4 του παρόντος, καθώς και του άρθρου 4, η αρχή της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας ασθένειας, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου στον τομέα της εργασίας και της απασχόλησης, εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα, στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, όσον αφορά:
α) τους όρους πρόσβασης στην εργασία και την απασχόληση εν γένει, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων επιλογής και των όρων πρόσληψης, ανεξάρτητα από τον κλάδο δραστηριότητας και σε όλα τα επίπεδα της επαγγελματικής ιεραρχίας, καθώς και τους όρους υπηρεσιακής και επαγγελματικής εξέλιξης,
β) την πρόσβαση σε όλα τα είδη και επίπεδα επαγγελματικού προσανατολισμού, μαθητείας, επαγγελματικής κατάρτισης, επιμόρφωσης και επαγγελματικού αναπροσανατολισμού, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης πρακτικής επαγγελματικής εμπειρίας,
γ) τους όρους και τις συνθήκες εργασίας και απασχόλησης, ιδίως όσον αφορά τις αποδοχές, την απόλυση, την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία και σε περίπτωση ανεργίας την επανένταξη και την εκ νέου απασχόληση,
δ) την ιδιότητα του μέλους και τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων ή εργοδοτών ή σε οποιαδήποτε επαγγελματική οργάνωση, συμπεριλαμβανομένων των πλεονεκτημάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από τη συμμετοχή σε αυτές, και δη του δικαιώματος εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
2. Με την επιφύλαξη των παραγράφων 3, 4, 6 του παρόντος, καθώς και του άρθρου 4, η αρχή της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα, στο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, και όσον αφορά:
α) την κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης,
β) τις κοινωνικές παροχές και τις φορολογικές διευκολύνσεις ή πλεονεκτήματα,
γ) την εκπαίδευση,
δ) την πρόσβαση στη διάθεση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται (συναλλακτικά) στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης.
3. Οι διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου δεν εφαρμόζονται στις περιπτώσεις που προβλέπεται ειδικώς αιτιολογημένη διαφορετική μεταχείριση λόγω ιθαγένειας και δεν θίγουν τις διατάξεις και τις προϋποθέσεις του νομικού καθεστώτος των υπηκόων τρίτων χωρών εκτός ΕΕ ή των ατόμων άνευ ιθαγένειας στην επικράτεια.
4. Οι διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου αναφορικά με την αρχή της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας ασθένειας, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου δεν εφαρμόζονται στις πάσης φύσεως παροχές που προσφέρουν τα δημόσια συστήματα ή τα εξομοιούμενα προς τα δημόσια, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης ή πρόνοιας και δεν θίγουν τα μέτρα που είναι αναγκαία για την τήρηση της δημόσιας ασφάλειας, τη διασφάλιση της δημόσιας τάξης, την πρόληψη ποινικών παραβάσεων, την προστασία της υγείας και την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων.
5. Οι διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου δεν εφαρμόζονται στις ένοπλες δυνάμεις καθόσον αφορά σε διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας, αναπηρίας ή χρόνιας ασθένειας σχετικής με την Υπηρεσία.
6. Οι διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου ως προς την παροχή φορολογικών διευκολύνσεων ή πλεονεκτημάτων δεν εφαρμόζονται σε πρόσωπα, των οποίων η φορολογική κατοικία βρίσκεται εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
H Ε.Σ.Α.μεΑ. συμμετείχε σε όλες τις διαβουλεύσεις που έλαβαν χώρα για την ενσωμάτωση στην εθνική μας νομοθεσία της Οδηγίας 78/2000. Το βασικότερο αίτημα της Συνομοσπονδίας, το οποίο είχαμε εκφράσει με όλη τη δύναμή μας προς την τότε Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ήταν η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης και πέραν του τομέα της απασχόλησης/εργασίας και αυτό διότι το αναπηρικό κίνημα της χώρας από πολύ νωρίς είχε διαπιστώσει ότι ο αποκλεισμός των ατόμων με αναπηρία από την αγορά εργασίας οφείλεται στη διάκριση που υφίστανται σε όλους τους τομείς της ζωής τους, ήτοι στο δομημένο περιβάλλον, στην εκπαίδευση, στην κατάρτιση, στην κοινωνία της πληροφορίας, στις μεταφορές κ.λπ.
Η Συνομοσπονδία εξακολουθεί να διεκδικεί την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης και πέραν του τομέα της απασχόλησης/εργασίας -και μάλιστα σήμερα ακόμη περισσότερο από ότι στο παρελθόν- εφόσον βάσει της παρ. 2 του άρθρου 5 «Ισότητα και μη διάκριση» της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του ΟΗΕ, την οποία η χώρα μας μαζί με το Προαιρετικό Πρωτόκολλό της έχει επικυρώσει με τον ν.4074/2012 (ΦΕΚ 88 Α΄/11.04.2012) και ως εκ τούτου πρέπει να εφαρμόσει άμεσα, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να «[…] απαγορεύουν όλες τις διακρίσεις βάσει της αναπηρίας και (να) εγγυώνται στα άτομα με αναπηρίες ίση και αποτελεσματική νομική προστασία κατά των διακρίσεων για οποιοδήποτε λόγο […]».
Ακολουθεί παράθεση των αιτημάτων μας.
Α. Σύσταση και συγκρότηση Ομάδας Εργασίας για την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της αρχής της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας στη βάση των απαιτήσεων της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία
Είναι γεγονός ότι το λόγω Σχέδιο Νόμου περιλαμβάνει αρκετά θετικά στοιχεία, όπως είναι η συμπερίληψη μεταξύ των προστατευόμενων ομάδων των ατόμων με χρόνια πάθηση, η διεύρυνση της έννοιας της διάκρισης («πολλαπλή διάκριση», «διάκριση λόγω σχέσης», «διάκριση λόγω νομιζόμενων χαρακτηριστικών», διάκριση λόγω «άρνησης εύλογων προσαρμογών»), η διεύρυνση του ρόλου του Συνηγόρου του Πολίτη ως φορέα παρακολούθησης και προώθησης της αρχής της ίσης μεταχείρισης κ.λπ.- επιτυγχάνοντας με αυτόν τον τρόπο την ικανοποίηση πάγιων αιτημάτων διαφόρων φορέων, συμπεριλαμβανομένης και της Ε.Σ.Α.μεΑ., που αφορούσαν στη βελτίωση των διατάξεων του ν.3304/2005. Αυτό που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό νομικά, κοινωνικά και πολιτικά είναι γιατί με το παρόν Σχέδιο Νόμου δεν διευρύνεται το πεδίο εφαρμογής της αρχής της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας, δεδομένου ότι έρχεται σε πλήρη αντίθεση όχι μόνο με ό,τι η Σύμβαση υπαγορεύει αλλά και με τις συνταγματικές επιταγές, εφόσον σύμφωνα με την παρ. 6 του Άρθρου 21 του Συντάγματος «τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας».
Αξίζει να επισημανθεί ότι σε αντίθεση με το έτος 2005 που θεσπίστηκε ο ν.3304, σήμερα μια σειρά διατάξεων σε διάφορους νόμους και Κανονισμούς -πέραν του συνόλου των άρθρων της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του ΟΗΕ που αφορούν στο σύνολο της κοινωνικής ζωής- επιβάλλοντας την εφαρμογή της αρχής της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας σε διάφορους τομείς, δημιουργούν ένα ευνοϊκότερο περιβάλλον για την επίτευξη του στόχου της επέκτασης της αρχής της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Μερικές από αυτές τις διατάξεις παρουσιάζονται παρακάτω:
-η παρ. 4 του άρθρου 26 «Ειδικές ρυθμίσεις για την εξυπηρέτηση ατόμων με αναπηρία ή εμποδιζόμενων ατόμων» του ν. 4067/2012 «Νέος Οικοδομικός Κανονισμός» (ΦΕΚ 79 Α’/09.04.2012) σύμφωνα με την οποία: «[…]Στα υφιστάμενα πριν από την ισχύ του παρόντος νόμου κτίρια που στεγάζονται υπηρεσίες του Δημοσίου, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου του ευρύτερου δημόσιου τομέα, κοινωφελείς οργανισμοί, οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτης και δεύτερης βαθμίδας ή έχουν χρήσεις συνάθροισης κοινού… επιβάλλεται να γίνουν οι απαραίτητες διαμορφώσεις, ώστε οι λειτουργικοί χώροι τους να είναι προσπελάσιμοι από άτομα με αναπηρία ή εμποδιζόμενα άτομα. Οι διαμορφώσεις που αναφέρονται στην παράγραφο αυτή γίνονται σύμφωνα με τις Οδηγίες Σχεδιασμού του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, που αναφέρονται στην παραπάνω παράγραφο 1 και θα πρέπει να ολοκληρωθούν μέχρι το 2020, με την προϋπόθεση ότι δεν θίγεται ο φέρων οργανισμός του κτιρίου, άλλως τα κτίρια θα θεωρούνται αυθαίρετα[…]»,
-οι παρ. 7 και 8 του άρθρου 4 του Ν. 3979/2011 «Για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση και λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ 138 Α’/16.06.2011), σύμφωνα με τις οποίες: «[…]Οι φορείς του δημόσιου τομέα διαμορφώνουν την πληροφόρηση και επικοινωνία και εν γένει τις υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης κατά τρόπο, ώστε αυτές να είναι φιλικές προς τον χρήστη, να διασφαλίζουν και να ενισχύουν την ισότητα ως προς την πρόσβαση σε πληροφορίες και υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες πρόσβασης ορισμένων ομάδων ή ατόμων και ιδίως των ατόμων με αναπηρία» και «Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και η διαμόρφωση και προμήθεια των αντίστοιχων πληροφοριακών και επικοινωνιακών συστημάτων και υπηρεσιών πρέπει να γίνεται με γνώμονα τη διασφάλιση της ηλεκτρονικής προσβασιμότητας σε άτομα με αναπηρίες και τη δυνατότητα αξιοποίησης των σχετικών υπηρεσιών από αυτά[…]»,
-η ΥΑΠ/Φ.40.4/1/989 «Κύρωση Πλαισίου Παροχής Υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης», όπου στο Παράρτημα Ι (στην ενότητα 7 «Προσβασιμότητα», ΚΥ. 49 -Βλ. επίσης ΚΠ.27) ορίζεται ότι οι δημόσιοι διαδικτυακοί τόποι πρέπει να συμμορφώνονται με το πρότυπο «Οδηγίες για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Ιστού» (WCAG) έκδοση 2.0, το οποίο αποτελεί το de facto πρότυπο ηλεκτρονικής προσβασιμότητας,
-η παρ. 5 του άρθρου 4 του ν.4399/2016 «Θεσμικό πλαίσιο για τη σύσταση καθεστώτων Ενισχύσεων Ιδιωτικών Επενδύσεων για την περιφερειακή και οικονομική ανάπτυξη της χώρας -Σύσταση Αναπτυξιακού Συμβουλίου και άλλες διατάξεις», σύμφωνα με την οποία: «5. Κανόνας μη διάκρισης και της προσβασιμότητας ατόμων με αναπηρία. Τα επενδυτικά σχέδια που υπάγονται στα καθεστώτα ενίσχυσης του παρόντος οφείλουν να διασφαλίζουν τις απαραίτητες συνθήκες, ώστε να μη δημιουργούνται διακρίσεις σε βάρος ευπαθών ομάδων, ιδίως ως προς την προσβασιμότητα σε υποδομές, υπηρεσίες και αγαθά».
-το άρθρο 7 του Κανονισμού (ΕΕ) 1303/2013 «περί καθορισμού κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και περί καθορισμού γενικών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Ταμείο Συνοχής και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1083/2006», σύμφωνα με το οποίο: «[…]Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν κάθε διάκριση εξαιτίας του φύλου, της φυλής ή της εθνοτικής καταγωγής, της θρησκείας ή των πεποιθήσεων, αναπηρίας, της ηλικίας ή του γενετήσιου προσανατολισμού κατά την εκπόνηση και υλοποίηση των προγραμμάτων. Ειδικότερα, η προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρίες λαμβάνεται υπόψη σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας και της εφαρμογής των προγραμμάτων[…]» καθώς και Αιρεσιμότητα 3 «Αναπηρία».
Στη βάση των ως άνω επιταγών και απαιτήσεων και δεδομένου ότι το προαναφερθέν αίτημά μας δεν έχει ενσωματωθεί μέχρι τώρα στο παρόν Σχέδιο Νόμου, η Ε.Σ.Α.μεΑ διεκδικεί την έκδοση Υπουργικής Απόφασης για τη σύσταση και συγκρότηση ομάδας εργασίας, με τη συμμετοχή δύο εκπροσώπων της Ε.Σ.Α.μεΑ., η οποία θα έχει την υποχρέωση εντός τριμήνου να επεξεργαστεί και να σας υποβάλλει πόρισμα για την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της αρχής της μη διάκρισης λόγω αναπηρίας σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
Επί του άρθρου 3: Στην παρ. 2 δεν έχει περιληφθεί η ταυτότητα φύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός, επιτρέποντας, κατ’ αποτέλεσμα τις διακρίσεις για αυτούς τους λόγους στην κοινωνική προστασία και την υγειονομική περίθαλψη, τις κοινωνικές παροχές και τις φορολογικές διευκολύνσεις ή πλειονεκτήματα, την εκπαίδευση, την πρόσβαση στη διάθση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται συναλλακτικά στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης. Θεωρούμε ότι τέτοιες διακρίσεις είναι συνταγματικά ανεπίτρεπτες και, ενώ ο κοινοτικός νομοθέτης μπορεί να περιορίζει την ρυθμιστική του εμβέλεια στο επίπεδο των ενωσιακών ελευθεριών, ο εθνικός νομοθέτης δεν επιτρέπεται να αποκλίνει από την εφαρμογή της αρχής της ισότητας σε αυτούς τους τομείς με τόσο ρητό τρόπο. Σημειωτέον ότι την ίδια παρατήρηση έχει δημοσιοποιήσει και το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών στις δικές του παρατηρήσεις επί του νομοσχεδίου.
Η αρχή της ίσης μεταχείρισης στους τομείς της κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, των κοινωνικών παροχών και των φορολογικών διευκολύνσεων ή πλεονεκτημάτων, της εκπαίδευσης και της πρόσβασης στη διάθεση και την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται (συναλλακτικά) στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης, εφαρμόζεται ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών (άρθρο 3, παρ. β).
Θεωρούμε λάθος τη μη επέκταση της εφαρμογής της ίσης μεταχείρισης στους τομείς αυτούς και με βάση το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου. Γνωρίζουμε ότι η νομοθετική πρωτοβουλία ενσωματώνει σε μεγάλο βαθμό ενωσιακή νομοθεσία, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν εμποδίζει ένα κράτος μέλος, όπως η Ελλάδα, να παράσχει ευρύτερη προστασία από την προβλεπόμενη. Παρότι μια τέτοια επέκταση προβλέπεται από το Άρθρο 29 του σχεδίου νόμου -μέσω προεδρικού διατάγματος-, πιστεύουμε πως είναι σημαντικό αυτό να προβλέπεται ρητά στη νομοθεσία.
Εκ μέρους της Colour Youth – Κοινότητας LGBTQ Νέων Αθήνας,
Φίλιππος Παγάνης
Επί του Άρθρου 3, παράγραφος 2:
Στον τομέα της: α) κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, β) των κοινωνικών παροχών και φορολογικών διευκολύνσεων ή πλεονεκτημάτων, γ) της εκπαίδευσης, και, δ) της πρόσβασης στη διάθεση και παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται (συναλλακτικά) στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της στέγης, δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε ο σεξουαλικός προσανατολισμός, και κυρίως, ούτε η ταυτότητα φύλου και χαρακτηριστικά φύλου. Είναι απαραίτητο να προστεθούν, ώστε οι LGBTI άνθρωποι να προστατεύονται από τις διακρίσεις και σε αυτούς τους τομείς. Ιδιαίτερα οι τρανς άνθρωποι, συχνά έχουν καταγραφεί περιπτώσεις που βιώνουν αποκλεισμούς ή διακρίσεις τόσο στον τομέα της πρόσβασης στις παροχές και υπηρεσίες, όσο και στην εκπαίδευση (έχουν καταγραφεί πολλά περιστατικά ακραίων διακρίσεων στην εκπαίδευση) και στην υγεία και την στέγαση (στην στέγαση πολύ συχνά υπάρχουν καταγεγραμμένα περιστατικά άρνησης μίσθωσης σε τρανς ανθρώπους).
Εκ μέρους του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ),
Μαρίνα Γαλανού (Πρόεδρος)
Απαιτείται επίσης η ανάλογη τροποποίηση του άρθρου δεύτερου του Ν.4074/2012 «Κύρωση της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες» (Α’ 88/11.04.2012).
Η διάταξη της παρ.5 διαφοροποιείται από την αντίστοιχη του Ν.3304/2005 (άρ.8 παρ.4) στο ότι παραλείπει τα Σώματα Ασφαλείας και προσθέτει την περίπτωση των χρόνιων ασθενειών.
Και οι δύο μεταβολές είναι ορθές και σύμφωνες με τη Νομοθεσία της Ε.Ε., όμως η διατύπωση εξακολουθεί να είναι αόριστη και προβληματική ως προς την έννοια «σχετικής με την Υπηρεσία». Ούτε από τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία του Ν.3304/2005 προκύπτει αλλά ούτε και από την Οδηγία 2000/78/ΕΚ και πραγματικά δεν έχει κάποια αξία το αν η αναπηρία είναι σχετική (υπονοείται αιτιώδης συνάφεια;) ή μη σχετική με την υπηρεσία.
Νομίζω ότι καλύτερη είναι η ακόλουθη διατύπωση του αντίστοιχου νόμου περί Ατόμων με Αναπηρίες της Κυπριακής Δημοκρατίας (άρθρο 3Α του Ν.127(Ι)/2000, όπως προστέθηκε με Ν.57(Ι)/2004):
Ο παρών νόμος δεν εφαρμόζεται όσον αφορά την απασχόληση στις ένοπλες δυνάμεις, στο βαθμό που η φύση της εργασίας απαιτεί ειδικές ικανότητες που δεν μπορούν να ασκηθούν από άτομα με αναπηρία.
Δυστυχώς το νομοσχέδιο αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει τις διακρίσεις εις βάρος των αντιρρησιών συνείδησης.
Δεν επιτυγχάνει καμία συμμόρφωση με τις συστάσεις («Καταληκτικές παρατηρήσεις επί της δεύτερης περιοδικής έκθεσης της Ελλάδας» (CCPR/C/GRC/2)) της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ: «37.Η Επιτροπή επαναλαμβάνει την προηγούμενη ανησυχία της (CCPR/CO/8 3/GRC, παρ. 15) για (α) τη διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας που είναι σημαντικά μεγαλύτερη από τη στρατιωτική υπηρεσία, (β) τη σύνθεση της Ειδικής Επιτροπής και την αναφερθείσα έλλειψη ανεξαρτησίας και αμεροληψίας, ιδίως στις περιπτώσεις όπου λαμβάνουν χώρα ακροαματικές διαδικασίες χωρίς την παρουσία όλων των μελών της,(γ) τις καταγγελίες που υποδεικνύουν ΔΙΑΚΡΙΣΗ στη βάση διαφορετικών λόγων αντίρρησης στην παροχή υπηρεσίας και (δ) την επανειλημμένη τιμωρία αντιρρησιών συνείδησης κατά παραβίαση της αρχής «κανείς δε διώκεται, ούτε τιμωρείται ποινικά δις για το ίδιο αδίκημα» (“ne bis in idem”) (άρθρο 14 και 18).
38. Tο συμβαλλόμενο Κράτος πρέπει να λάβει μέτρα, ώστε να αναθεωρήσει τη νομοθεσία του με στόχο την αναγνώριση του δικαιώματος αντίρρησης συνείδησης στη στρατιωτική θητεία, περιλαμβάνοντας εναλλακτική δυνατότητα στη στρατιωτική θητεία, η οποία να είναι προσβάσιμη σε όλους τους αντιρρησίες συνείδησης και να μη συνεπάγεται κυρώσεις ή ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ως προς τη φύση, το κόστος ή τη διάρκειά της. Το συμβαλλόμενο Κράτος πρέπει, επίσης, να αποφεύγει την επαναλαμβανόμενη τιμωρία κατά παράβαση της αρχής ne bis in idem και να εξετάσει το ενδεχόμενο να τεθεί η αξιολόγηση των αιτήσεων για καθεστώς αντίρρησης συνείδησης υπό τον πλήρη έλεγχο των πολιτικών αρχών.» (μετάφραση όπως εμφανίζεται στον ιστότοπο της ΕΕΔΑ με τονισμένο με κεφαλαία τον όρο «διάκριση»).
Το νομοσχέδιο αποτυγχάνει να εφαρμόσει τις συστάσεις που έγιναν από Ουρουγουάη και Σλοβενία στο πλαίσιο του 2ου κύκλου του Universal Periodic Review (UPR) του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ:
«7.15.
Review the current legislation with a view to recognizing an alternative to military service, which is accessible to all conscientious objectors and is not punitive or discriminatory (Uruguay)
7.16.
Consider changes in legislation and practice in order to ensure that individuals who express conscientious objection to compulsory military service on the grounds of freedom of thought, conscience, disability, and/or religion do not face harassment or prosecution, and that they have the opportunity to perform civilian service of equal length to the one of military service (Slovenia)»
Το νομοσχέδιο αποτυγχάνει να εφαρμόσει τις συστάσεις της Εθνικής Επιτροπής για τα δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), της οποίας πρόεδρος είχε διατελέσει ο νυν Γενικός Γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αναφορικά με τους αντιρρησίες συνείδησης (βλ. http://www.nchr.gr/index.php/2013-04-03-10-23-48/2013-04-03-10-27-55)
Το νομοσχέδιο αγνοεί τις συστάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη και ιδιαίτερα την ΑΝΙΣΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ μεταξύ όσων επικαλουνται θρησκευτικούς και ιδεολογικούς λόγους:
«Εξέταση αιτήσεων αναγνώρισης αντιρρησιών συνείδησης
Σύμφωνα με τα άρθρα 59, παράγρ. 1 και 2 και 62, παράγρ. 1 του Ν. 3421/2005: «Όσοι αρνούνται να εκπληρώσουν στρατιωτικές υποχρεώσεις επικαλούμενοι θρησκευτικές ή ιδεολογικές πεποιθήσεις μπορεί να αναγνωρίζονται ως αντιρρησίες συνείδησης […], η υπαγωγή γίνεται με απόφαση ΥΠΕΘΑ ύστερα από γνωμοδότηση ειδικής επιτροπής που εξετάζει τη συνδρομή των προϋποθέσεων αναγνώρισης των ενδιαφερομένων ως αντιρρησιών είτε μέσα από τα δικαιολογητικά είτε αυτοπροσώπως […] και αποτελείται από δύο καθηγητές ΑΕΙ, έναν σύμβουλο ή πάρεδρο ΝΣΚ και δύο ανώτερους αξιωματικούς». Η προσωπική συνέντευξη ως μέσο διαπίστωσης λόγων συνείδησης είναι αυτή καθ’ εαυτήν αμφιλεγόμενη, στο μέτρο που υπάγει το ενδιάθετο φρόνημα σε έλεγχο ειλικρίνειας. Καθίσταται όμως ακόμη περισσότερο ανησυχητική τόσο εξαιτίας προβλημάτων στη συγκρότηση και τη λειτουργία της επιτροπής (συχνή απουσία των μη στρατιωτικών, ελλιπής αιτιολόγηση), όπως αυτά προκύπτουν από σειρά σχετικών αναφορών, όσο και εξαιτίας μιας πάγιας πρακτικής άνισης μεταχείρισης: ενώ για τους λεγόμενους «θρησκευτικούς» αντιρρησίες η επιτροπή αρκείται στην προσκόμιση πιστοποιητικού της οικείας θρησκευτικής κοινότητας και δεν τους καλεί καν σε συνέντευξη, οι λεγόμενοι «ιδεολογικοί» αντιρρησίες συχνά καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις που άπτονται ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, όπως η ένταξη σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο (υποθέσεις 165151, 167596, 168243/2013).» (βλ. http://www.synigoros.gr/?i=metaxeirisi.el.imnode2.264999)
Το νομοσχέδιο αποτυγχάνει να εφαρμόσει τις συστάσεις της Διεθνούς Αμνηστίας, πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της οποίας είχε επίσης διατελέσει ο νυν Γενικός Γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (βλ. https://www.amnesty.gr/news/articles/article/3946/antirrisies-syneidisis-i-diethnis-amnistia-zita-ameses-tropopoiiseis )
Ο ΑΝΥΕΘΑ κ. Βίτσας κατά τη συνεδρίαση της 20ης Ιανουαρίου 2016, για το νομοσχέδιο που έγινε τελικά ο Νόμος 4361/2016, είχε πει: «Έχω και άλλη φορά τονίσει και εδώ ότι αυτή η διαδικασία για τους αντιρρησίες συνείδησης αποτελεί μια κεντρική απόφαση σε κυβερνητικό επίπεδο, στο οποίο κύριο λόγο θα πρέπει να έχουν τα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Εσωτερικών και έχω πει ότι ήδη έχω έρθει σε επαφή με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και θα έρθουμε σε επαφή και με τις υπηρεσίες ώστε να υπάρξει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.»
Δυστυχώς, για μια ακόμα φορά η κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αποτυγχάνει να επιλύσει το ζήτημα των διακρίσεων και γενικότερων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης.
Η προσπάθεια αναμόρφωσης του νομοθετικού πλαισίου για τις διακρίσεις είναι αξιέπαινη, αλλά είναι πραγματικά ακατανόητο το γιατί το Υπουργείο δεν προχωράει στην υιοθέτηση του πάγιου αιτήματος πολλών φορέων και οργανώσεων σχετικά με την εξίσωση των προστατευόμενων ομάδων κατά τρόπο ώστε όλα τα θύματα διακρίσεων (ασχέτως λόγου διάκρισης) να απολαμβάνουν προστασίας αναφορικά με όλους τους θεματικούς τομείς.
Δυστυχώς το υπουργείο διατηρεί την πλήρη προστασία (αναφορικά με τους θεματικούς τομείς) μόνο για τα θύματα από διάκριση λόγω εθνικής καταγωγής, καθώς και την προστασία όλων των ομάδων θυμάτων μόνο για διακρίσεις στον τομέα της εργασίας και του επαγγελματικού προσανατολισμού.
Αυτή όμως θα έπρεπε να είναι η βασική μεταρρύθμιση του νέου νόμου.
Μια διάκριση που υπάρχει είναι η άνιση μεταχείρηση ανδρών και γυναικών στο θέμα της στράτευσης. Ή κατάργηση της στράτευσης για όλους ή υποχρεωτική στράτευση ανδρών και γυναικών.