ΟΓΔΟΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ
Άρθρο 121
Ορισμός
1. Στο κεφάλαιο αυτό με τον όρο ανήλικοι νοούνται αυτοί που κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης έχουν ηλικία μεταξύ του δωδέκατου και του δέκατου όγδοου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων.
2. Οι ανήλικοι υποβάλλονται σε αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα ή σε περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων σύμφωνα με τις διατάξεις των επόμενων άρθρων.
Άρθρο 122
Αναμορφωτικά μέτρα
1. Αναμορφωτικά μέτρα είναι: α) η επίπληξη του ανηλίκου, β) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους επιτρόπους του, γ) η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια, δ) η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων, ε) η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης, στ) η αποζημίωση του θύματος ή η κατ’ άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών της πράξης από τον ανήλικο, ζ) η παρακολούθηση κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς, η) η φοίτηση σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης, θ) η παρακολούθηση ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής αγωγής, ι) η παροχή κοινωφελούς εργασίας, ια) η ανάθεση της επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων και ιβ) η τοποθέτηση σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό ίδρυμα αγωγής.
2. Σε κάθε περίπτωση, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ως πρόσθετα αναμορφωτικά μέτρα επιπλέον υποχρεώσεις που αφορούν στον τρόπο ζωής του ανηλίκου ή στη διαπαιδαγώγησή του. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβάλει δύο ή περισσότερα από τα μέτρα που προβλέπονται στα στοιχεία α΄ έως και ια΄ της προηγούμενης παραγράφου.
3. Η επιλογή του αναμορφωτικού μέτρου που πρόκειται να επιβληθεί διέπεται από την αρχή της επικουρικότητας, για την εφαρμογή της οποίας τα αναμορφωτικά μέτρα που προβλέπονται στα στοιχεία α΄- θ΄ της πρώτης παραγράφου προτάσσονται των υπολοίπων. Το περιεχόμενο και η διάρκεια κάθε μέτρου πρέπει να είναι ανάλογα προς τη βαρύτητα της πράξης που έχει τελεστεί, την προσωπικότητα του ανηλίκου και τις βιοτικές του συνθήκες. Με αποφάσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ρυθμίζονται όλα τα θέματα που αφορούν στην επιβολή και εκτέλεση των μέτρων της πρώτης παραγράφου.
4. Στην απόφαση του δικαστηρίου ορίζεται η μέγιστη διάρκεια του αναμορφωτικού μέτρου.
Άρθρο 123
Θεραπευτικά μέτρα
1. Αν η κατάσταση του ανηλίκου απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση, ιδίως αν αυτός πάσχει από ψυχική διαταραχή ή από οργανική νόσο ή βρίσκεται σε κατάσταση που του δημιουργεί σοβαρή σωματική δυσλειτουργία ή του έχει γίνει έξη η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, οινοπνευματωδών ποτών ή ναρκωτικών ουσιών και δεν μπορεί να την αποβάλει με τις δικές του δυνάμεις ή εμφανίζει ουσιώδη καθυστέρηση στην πνευματική και ηθική του ανάπτυξη, το δικαστήριο διατάσσει: α) την ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς, στους επιτρόπους του ή σε ανάδοχη οικογένεια, β) την ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων, γ) την παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος από τον ανήλικο ή δ) την παραπομπή του ανηλίκου σε θεραπευτικό ή άλλο κατάλληλο κατάστημα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβληθούν τα μέτρα που προβλέπονται στα στοιχεία α΄ ή β΄ σε συνδυασμό με το μέτρο που προβλέπεται στο στοιχείο γ΄.
2. Τα θεραπευτικά μέτρα διατάσσονται ύστερα από προηγούμενη διάγνωση και γνωμοδότηση από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, οι οποίοι κατά περίπτωση υπάγονται σε Μονάδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή σε ιατρικά κέντρα υγείας ή κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα.
Άρθρο 124
Μεταβολή ή άρση μέτρων
1. Το δικαστήριο που δίκασε μπορεί οποτεδήποτε να αντικαταστήσει τα αναμορφωτικά μέτρα που επέβαλε με άλλα, αν το κρίνει αναγκαίο. Αν τα μέτρα εκπλήρωσαν το σκοπό τους, τα αίρει.
2. Το ίδιο μπορεί να πράξει και για τα θεραπευτικά μέτρα ύστερα από γνωμοδότηση, σύμφωνα με το άρθρο 123 παρ. 2.
3. Το δικαστήριο αντικαθιστά τα αναμορφωτικά μέτρα με θεραπευτικά ύστερα από γνωμοδότηση, σύμφωνα με το άρθρο 123 παρ. 2.
4. Η συνδρομή των προϋποθέσεων αντικατάστασης ή άρσης των αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων ελέγχεται από το δικαστήριο το αργότερο μετά την πάροδο ενός έτους από την επιβολή τους.
Άρθρο 125
Διάρκεια μέτρων
1. Τα αναμορφωτικά μέτρα που επέβαλε το δικαστήριο παύουν αυτοδικαίως, όταν ο ανήλικος συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας. Το δικαστήριο μπορεί, με ειδικά αιτιολογημένη απόφασή του, να παρατείνει τα μέτρα έως τη συμπλήρωση του εικοστού πρώτου έτους.
2. Τα θεραπευτικά μέτρα επιτρέπεται να παραταθούν και μετά το δέκατο όγδοο έτος ύστερα από γνωμοδότηση, σύμφωνα με το άρθρο 123 παρ. 2, έως τη συμπλήρωση του εικοστού πρώτου έτους.
Άρθρο 126
Ποινική μεταχείριση των ανηλίκων
1. Η αξιόποινη πράξη που τελέστηκε από ανήλικο δώδεκα έως δεκαπέντε ετών δεν καταλογίζεται σε αυτόν. Το δικαστήριο μπορεί να του επιβάλει αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα.
2. Σε ανήλικο που τέλεσε αξιόποινη πράξη και έχει συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας του επιβάλλονται επίσης αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, εκτός αν κρίνεται αναγκαίο να επιβληθεί περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων κατά το επόμενο άρθρο.
Άρθρο 127
Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων
1. Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται μόνο σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας τους, εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα και εμπεριέχει στοιχεία βίας, στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας ή τελείται κατ’ εξακολούθηση ή κατ’ επάγγελμα. Η απόφαση πρέπει να περιέχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία, από την οποία να προκύπτει γιατί τα αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα δεν κρίνονται στη συγκεκριμένη περίπτωση επαρκή ενόψει των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης της πράξης και της προσωπικότητας του ανηλίκου.
2. Στην απόφαση ορίζεται επακριβώς ο χρόνος παραμονής του ανηλίκου στο κατάστημα αυτό, σύμφωνα με το άρθρο 54.
Άρθρο 128
Αντικατάσταση του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων
1. Ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων μπορεί να αντικατασταθεί εν όλω ή εν μέρει από την κατ’ οίκον έκτιση της ποινής, με ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 105 παρ. 2.
2. Το ίδιο ισχύει για την εν μέρει αντικατάσταση του περιορισμού από την παροχή κοινωφελούς εργασίας, με ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 105Α. Το δικαστήριο ορίζει το κατάλληλο για τον ανήλικο είδος κοινωφελούς εργασίας.
Άρθρο 129
Απόλυση υπό όρο
1. Το δικαστήριο απολύει υπό όρο τον ανήλικο μετά τη λήξη του ενός δευτέρου του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων και ορίζει τον χρόνο της δοκιμασίας, που δεν μπορεί να υπερβαίνει το υπόλοιπο της ποινής. Για τη χορήγηση της υπό όρο απόλυσης, ως περιορισμός που εκτίθηκε θεωρείται και αυτός που υπολογίστηκε ευεργετικά σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις.
2. Η απόλυση υπό όρο χορηγείται οπωσδήποτε, εκτός αν κριθεί με ειδική αιτιολογία ότι η διαγωγή του ανηλίκου κατά την έκτιση του περιορισμού καθιστά απολύτως αναγκαία τη συνέχιση της κράτησής του, για να αποτραπεί η τέλεση από αυτόν νέων αξιόποινων πράξεων.
3. Για τη χορήγηση της υπό όρο απόλυσης, η διεύθυνση του καταστήματος στο οποίο κρατείται ο ανήλικος υποβάλλει αίτηση προς το Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων στο Πλημμελειοδικείο του τόπου όπου εκτίεται ο περιορισμός μαζί με έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας του καταστήματος δύο μήνες πριν συμπληρωθεί η έκτιση του ενός δευτέρου του περιορισμού που επιβλήθηκε. Ο ανήλικος κλητεύεται υποχρεωτικά δέκα τουλάχιστον ημέρες πριν από τη συνεδρίαση του δικαστηρίου, κατά την οποία μπορεί να παραστεί αυτοπροσώπως ή να εκπροσωπηθεί από συνήγορο που διορίζει με απλό έγγραφο θεωρημένο, ως προς το γνήσιο της υπογραφής, από το διευθυντή του καταστήματος κράτησης, από δικηγόρο ή από τις αρμόδιες αρχές. Αν η αίτηση για απόλυση υπό όρο δε γίνει δεκτή, νέα αίτηση μπορεί να υποβληθεί μετά δύο μήνες από την απόρριψη, εκτός αν υπάρξουν νέα στοιχεία.
4. Η απόλυση υπό όρο μπορεί να χορηγηθεί και πριν από την έκτιση του ενός δευτέρου του περιορισμού που επιβλήθηκε, μόνο για σπουδαίους λόγους και εφόσον έχει εκτιθεί πραγματικά το ένα τρίτο αυτού.
5. Στον απολυόμενο μπορεί να επιβληθούν κατά τη διάρκεια του χρόνου δοκιμασίας υποχρεώσεις που αφορούν στον τρόπο ζωής του και ιδίως στον τόπο διαμονής, στη διαπαιδαγώγηση ή την παρακολούθηση εγκεκριμένου από το νόμο θεραπευτικού προγράμματος απεξάρτησης από ναρκωτικές ή άλλες ουσίες. Αν ο απολυόμενος παραβιάσει τους όρους που του έχουν επιβληθεί, η απόλυση μπορεί να ανακληθεί, όταν πιθανολογείται ότι ενόψει της βαρύτητας της παράβασης των υποχρεώσεών, του τρόπου και των εν γένει συνθηκών που αυτή συντελέσθηκε, δεν παρέχει ο ανήλικος την προσδοκία ότι στο μέλλον θα τηρήσει τις υποχρεώσεις του. Σε περίπτωση ανάκλησης, ο χρόνος από την απόλυση έως τη νέα σύλληψη δεν υπολογίζεται στην εκτιθείσα ποινή.
6. Αν ο απολυόμενος κατά το χρόνο δοκιμασίας καταδικασθεί για πράξη που αν τελούσε ενήλικος θα χαρακτηριζόταν ως κακούργημα ή πλημμέλημα από δόλο, η απόλυση αίρεται και εφαρμόζεται το άρθρο 132.
7. Αν μετά την απόλυση παρέλθει ο χρόνος δοκιμασίας τον οποίο όρισε η απόφαση χωρίς να γίνει ανάκληση, η ποινή θεωρείται ότι εκτίθηκε.
Άρθρο 129Α
Απόλυση υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση
1. Ανήλικοι οι οποίοι καταδικάσθηκαν σε ποινή περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, μπορούν, μετά από αίτησή τους, να απολυθούν υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση, όπως αυτός ορίζεται στο άρθρο 283Α Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, εφόσον έχουν εκτίσει το ένα τρίτο της ποινής τους. Η αίτηση συνοδεύεται από έκθεση της Κοινωνικής Υπηρεσίας του καταστήματος κράτησης και έκθεση της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων, όπου γίνεται ειδική μνεία στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του καταδικασθέντος, με ιδιαίτερη αναφορά στις σχέσεις του με τα πρόσωπα με τα οποία ενδέχεται να συνοικήσει εάν του χορηγηθεί η απόλυση. Οι παρ. 2 και 3 εδ. β΄ και γ΄ του άρθρου 129 εφαρμόζονται και στην περίπτωση αυτή.
2. Ως ποινή που εκτίθηκε θεωρείται αυτή που υπολογίστηκε ευεργετικά κατά τις ισχύουσες διατάξεις. Η απόλυση υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση δεν μπορεί πάντως να χορηγηθεί, αν ο ανήλικος δεν έχει παραμείνει στο κατάστημα για χρονικό διάστημα ίσο με το ένα πέμπτο της ποινής του.
3. Η παρ. 6 του άρθρου 110Α έχει και στην περίπτωση αυτή εφαρμογή.
4. Το ίδιο ισχύει και για την παρ. 5 του άρθρου 129. Αν η απόλυση υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση ανακληθεί, ο ανήλικος διατηρεί το δικαίωμα να απολυθεί υπό όρο κατ’ άρθρο 129.
5. Η απόλυση υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση αίρεται αν ο ανήλικος, κατά το χρονικό διάστημα που διαρκεί η εν λόγω απόλυση, τελέσει με δόλο πράξη που αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν πλημμέλημα, για την οποία καταδικάστηκε οποτεδήποτε αμετακλήτως. Στην περίπτωση αυτή, ο χρόνος από την απόλυση έως τη νέα σύλληψη δεν υπολογίζεται στην εκτιθείσα ποινή. Ο ανήλικος διατηρεί το δικαίωμα να απολυθεί υπό όρο κατ’ άρθρο 129.
6. Η απόλυση υπό τον όρο του κατ’ οίκον περιορισμού με ηλεκτρονική επιτήρηση αίρεται αν ο ανήλικος, όσο διαρκεί η εν λόγω απόλυση τελέσει πράξη που αν την τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα, για την οποία καταδικάστηκε οποτεδήποτε αμετακλήτως. Στην περίπτωση αυτή ο χρόνος από την απόλυση έως τη νέα σύλληψη δεν υπολογίζεται στην εκτιθείσα ποινή και ο ανήλικος αποκτά το δικαίωμα να απολυθεί υπό όρο κατ’ άρθρο 129, αφού παραμείνει στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων ένα επιπλέον έτος σε σχέση με τα οριζόμενα στο άρθρο 129 παρ. 1 και 4. Το ίδιο ισχύει αν, κατά το χρόνο που κατέστη η καταδίκη αμετάκλητη, είχε ήδη χορηγηθεί η απόλυση υπό όρο κατ’ άρθρο 129, χωρίς όμως να έχει παρέλθει το χρονικό διάστημα που αναφέρεται στο άρθρο 129 παρ. 7. Δεν εφαρμόζεται το προηγούμενο εδάφιο, αν κατά τον χρόνο που κατέστη η καταδίκη αμετάκλητη, είχε ήδη χορηγηθεί η απόλυση υπό όρο κατ’ άρθρο 129 χωρίς να έχει ανακληθεί, με αποτέλεσμα να θεωρείται η ποινή για την οποία χορηγήθηκε η απόλυση ήδη εκτιθείσα κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 129 παρ. 7.
7. Η παρ. 7 του άρθρου 129 ισχύει και στην περίπτωση αυτή.
Άρθρο 130
Εκδίκαση μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους
1.Η διάταξη του άρθρου 126 παρ. 1 εφαρμόζεται και για ανηλίκους που τέλεσαν αξιόποινη πράξη πριν τη συμπλήρωση του δέκατου πέμπτου έτους και εισάγονται σε δίκη μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους. Στην περίπτωση αυτή τα αναμορφωτικά μέτρα παύουν αυτοδικαίως όταν ο υπαίτιος συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας του.
2. Η διάταξη του άρθρου 127 παρ. 1 εφαρμόζεται και για τους ανηλίκους που τέλεσαν αξιόποινη πράξη μετά τη συμπλήρωση του δέκατου πέμπτου έτους της ηλικίας τους και εισάγονται σε δίκη μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους. Το εδ. β΄ της προηγούμενης παραγράφου ισχύει και στην περίπτωση αυτή.
3. Αν το δικαστήριο κρίνει ότι η επιβολή αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων δεν είναι επαρκής και ότι ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, μολονότι αναγκαίος για τον ποινικό σωφρονισμό του καταδικασθέντος, δεν είναι πλέον σκόπιμος λόγω της ηλικίας του, μπορεί να διατάξει την έκτιση της ποινής σε σωφρονιστικό κατάστημα. Στην περίπτωση αυτή ο καταδικασθείς κρατείται χωριστά από τους άλλους ενήλικους καταδίκους.
4. Την απόφαση αυτή μπορεί να λάβει το δικαστήριο του τόπου έκτισης της ποινής και μετά τον εγκλεισμό στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, ύστερα από αίτηση της διεύθυνσης του καταστήματος ή του αρμόδιου εισαγγελέα, μετά από ακρόαση των ανωτέρω και του καταδικασθέντος. Όταν ο καταδικασθείς συμπληρώνει το 21ο έτος της ηλικίας του, και στη συνέχεια ανά έτος, το ίδιο δικαστήριο εξετάζει και αυτεπαγγέλτως αν συντρέχει περίπτωση έκτισης της ποινής σε σωφρονιστικό κατάστημα.
Άρθρο 131
Έναρξη εκτέλεσης της απόφασης μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου έτους
1. Αν ο καταδικασθείς σε περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων συμπλήρωσε το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του πριν αρχίσει η εκτέλεση της απόφασης, το δικαστήριο που δίκασε, αν κρίνει ότι ο περιορισμός αυτός δεν είναι πλέον σκόπιμος λόγω της ηλικίας του καταδικασθέντος, μπορεί να διατάξει την έκτιση της ποινής σε σωφρονιστικό κατάστημα.
2. Οι παράγραφοι 3 εδ. β΄ και 4 του προηγούμενου άρθρου ισχύουν και στην περίπτωση αυτή.
Άρθρο 132
Συρροή
1. Αν ο κρατούμενος σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων διαπράξει αξιόποινη πράξη πριν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του ή αν συντρέξει άλλη περίπτωση συρροής κατά το άρθρο 97, το δικαστήριο επαυξάνει την ποινή που είχε καθορίσει με την προηγούμενη απόφασή του χωρίς να υπερβεί τα όρια του άρθρου 54.
2. Το ίδιο ισχύει αν ο κρατούμενος σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων διαπράξει αξιόποινη πράξη μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου και πριν από τη συμπλήρωση του εικοστού πέμπτου έτους της ηλικίας του και το δικαστήριο του επιβάλει περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 133 παρ. 1 στοιχείο α΄ ή ποινή φυλάκισης.
3. Αν ο κρατούμενος σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων διαπράξει κακούργημα μετά τη συμπλήρωση του δέκατου όγδοου και πριν από τη συμπλήρωση του εικοστού πέμπτου έτους της ηλικίας του, για το οποίο του επιβάλλεται ποινή κάθειρξης, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 133 στοιχείο β΄, το δικαστήριο επιβάλλει συνολική ποινή κάθειρξης επαυξημένη. Η επαύξηση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το ένα δεύτερο της ποινής που είχε καθορίσει η προηγούμενη απόφαση του δικαστηρίου. Κατά τα λοιπά εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 94 παρ. 1.
Άρθρο 133
Νεαροί ενήλικες
Όταν ο δράστης κατά τον χρόνο τέλεσης αξιόποινης πράξης δεν έχει συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας του, το δικαστήριο μπορεί: α) να διατάξει τον περιορισμό του σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (άρθρο 54) εφόσον κρίνει ότι η τέλεση της πράξης οφείλεται στην ελλιπή ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, λόγω της νεαρής ηλικίας και ότι ο περιορισμός αυτός θα είναι αρκετός για να αποφευχθεί η τέλεση άλλων εγκλημάτων, ή β) να επιβάλει μειωμένη ποινή (άρθρο 83). Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται η διάταξη της παρ. 3 εδ. β΄ του άρθρου 130.
Αναφορικά με το άρθρο 123
Στη δεύτερη παράγραφο προτείνουμε την προσθήκη Νοσηλευτή στην προβλεπόμενη «εξειδικευμένη ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, οι οποίοι κατά περίπτωση υπάγονται σε Μονάδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή σε ιατρικά κέντρα υγείας ή κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα»
Η νέα ρύθμιση συνιστά ξεκάθαρα ένα πισωγύρισμα σε σχέση με όσα θεσπίστηκαν με τους Ν.4322/2015 και 4356/2015, τα οποία ήταν σε θετική κατεύθυνση για την ελαχιστοποίηση της επιβολής στέρησης της ελευθερίας σε ανήλικους σε σύγκρουση με το νόμο. Ακυρώνει μία προσπάθεια που και απέδωσε και άξιζε τον κόπο να συνεχισθεί και την υποδέχθηκε θετικά η θεωρία. Αν η επιβολή στέρησης της ελευθερίας θέλουμε να είναι πράγματι “έσχατο μέτρο”, όπως αναφέρεται στις διεθνείς συμβάσεις που έχει υπογράψει και κυρώσει η Ελλάδα (πχ άρθρο 37 β’ ΔΣΔΠ-Ν.2101/92), μόνο έσχατο μέτρο δεν θα είναι αν παραμείνει ως έχει το προτεινόμενο άρθρο 127 ΠΚ. Κι αυτό γιατί θα μπορεί να επιβληθεί για μια σειρά από κακουργήματα και όχι μόνο για τα σοβαρότερα κακουργήματα, όπως συμβαίνει σήμερα με το ισχύον άρθρο 127. Και μάλιστα τη στιγμή που ορθώς στην παρ.3 του προτεινόμενου άρθρου 122 ΠΚ του Σχεδίου ρητά θεσπίζεται η αρχή της επικουρικότητας για την επιλογή του κατάλληλου αναμορφωτικού μέτρου, κάτι που από καιρό αποτελούσε άποψη της θεωρίας και έβρισκε εφαρμογή στην πρακτική των δικαστηρίων ανηλίκων. Εν κατακλείδι πρέπει να παραμείνει το άρθρο 127 ΠΚ στη μορφή που έχει σήμερα.
Θωμάς Χαραλαμπίδης
Δικηγόρος
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Το άρθρο 123 ορθά προβλέπει ότι «Τα θεραπευτικά μέτρα διατάσσονται ύστερα από προηγούμενη διάγνωση και γνωμοδότηση από εξειδικευμένη ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών». Ωστόσο, οι υπογράφοντες ιατροί, ασκούντες την Παιδοψυχιατρική Ειδικότητα επί σειρά ετών, έχουμε την παρελθούσα αλλά και πρόσφατη εμπειρία δικαστικών αποφάσεων για θεραπευτικά μέτρα σε ανηλίκους, οι οποίες εκδίδονται χωρίς να στηρίζονται σε ψυχιατρικές γνωματεύσεις, ή στηρίζονται σε παρερμηνεία αυτών, ή σε γνωματεύσεις αναρμόδιων (π.χ. ιατροδικαστών). Ως εκ τούτου, θεωρούμε απολύτως απαραίτητη την βελτίωση των άρθρων 123 και 124, με την προσθήκη διατάξεων οι οποίες καθορίζουν με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά και την διαδικασία έκδοσης των ιατρικών, εν προκειμένω παιδοψυχιατρικών γνωματεύσεων. Προτείνουμε επομένως βελτιώσεις και προσθήκες στα εν λόγω άρθρα, έτσι ώστε αυτά να μορφοποιηθούν ως ακολούθως:
Άρθρο 123
Θεραπευτικά μέτρα
1. Αν η κατάσταση του ανηλίκου απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση, ιδίως αν αυτός πάσχει από ψυχική διαταραχή ή από οργανική νόσο ή βρίσκεται σε κατάσταση που του δημιουργεί σοβαρή σωματική δυσλειτουργία ή του έχει γίνει έξη η χρήση οινοπνευματωδών ποτών ή ναρκωτικών ουσιών ή ηλεκτρονικών υπολογιστών και δεν μπορεί να την αποβάλει με τις δικές του δυνάμεις ή εμφανίζει ουσιώδη καθυστέρηση στην πνευματική και ηθική του ανάπτυξη, το δικαστήριο διατάσσει: α) την ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς, στους επιτρόπους του ή σε ανάδοχη οικογένεια, β) την ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων, γ) την παρακολούθηση συμβουλευτικού θεραπευτικού προγράμματος από τον ανήλικο ή δ) την παραπομπή του ανηλίκου σε θεραπευτικό πλαίσιο (ενδονοσοκομειακό ή εξωνοσοκομειακό) ή άλλο κατάλληλο κατάστημα. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να επιβληθούν τα μέτρα που προβλέπονται στα στοιχεία α΄ ή β΄ σε συνδυασμό με το μέτρο που προβλέπεται στο στοιχείο γ΄ή δ’.
2. Τα θεραπευτικά μέτρα διατάσσονται ύστερα από προηγούμενη διάγνωση και γνωμοδότηση από εξειδικευμένη διεπιστημονική ομάδα ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, οι οποίοι κατά περίπτωση υπάγονται σε Μονάδα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ή σε ιατρικά κέντρα υγείας ή κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα, κατά προτεραιότητα πλησίον της περιοχής κατοικίας του ανηλίκου. Επί υπόνοιας ψυχικής διαταραχής, επικεφαλής της διεπιστημονικής ομάδας τίθεται Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων (Παιδοψυχίατρος) ο οποίος φέρει την ευθύνη της ψυχιατρικής διάγνωσης και την κύρια ευθύνη για την τελική γνωμοδότηση, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει ψυχολογική αξιολόγηση για τον προσδιορισμό του Νοητικού Δυναμικού του ανηλίκου και κοινωνικό ιστορικό, καθώς και συγκεκριμένη πρόταση για τα θεραπευτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της διάρκειας αυτών. Η σχετική γνωμοδότηση υποβάλλεται εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, το οποίο ορίζεται κατά περίπτωση μετά από συνεννόηση του επικεφαλής της διεπιστημονικής ομάδας με την αρμόδια εισαγγελική αρχή, και κατά κανόνα δεν υπερβαίνει το τρίμηνο. Τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας επιλέγονται από τον Συντονιστή Διευθυντή ή τον Επιστημονικά Υπεύθυνο της Παιδοψυχιατρικής Υπηρεσίας, προς την οποία απευθύνεται σχετικό αίτημα. Σε περίπτωση που ελλείπει κάποια ειδικότητα ορίζεται από την αρμόδια εισαγγελική αρχή ειδικός από όμορη ψυχιατρική ή κοινωνική υπηρεσία.
Επί υπόνοιας οργανικής νόσου, μετά από αρχική γενική ιατρική αξιολόγηση από δημόσια ιατρική υπηρεσία και σχετική εισήγηση του επιστημονικά υπευθύνου, επικεφαλής της ομάδας τίθεται ιατρός της αντίστοιχης προς την κύρια νόσο ιατρικής ειδικότητας.
Άρθρο 124
Μεταβολή ή άρση μέτρων
1. Το δικαστήριο που δίκασε μπορεί οποτεδήποτε να αντικαταστήσει τα αναμορφωτικά μέτρα που επέβαλε με άλλα, αν το κρίνει αναγκαίο. Αν τα μέτρα εκπλήρωσαν το σκοπό τους, τα αίρει.
2. Το ίδιο μπορεί να πράξει και για τα θεραπευτικά μέτρα ύστερα από γνωμοδότηση, η οποία εν προκειμένω συντάσσεται από τον επιστημονικά υπεύθυνο του θεραπευτικού πλαισίου στο οποίο παραπέμφθηκε ο ανήλικος, με την συνδρομή διεπιστημονικής ομάδας, σύμφωνα με το άρθρο 123 παρ. 2.. Στην περίπτωση αυτή το δικαστήριο συνεδριάζει το αργότερο εντός μηνός από την ενημέρωση του επιστημονικά υπεύθυνου ότι τα θεραπευτικά μέτρα έχουν ολοκληρωθεί ή ότι χρειάζεται να διακοπούν ή να τροποποιηθεί η εφαρμογή τους.
3. Το δικαστήριο αντικαθιστά τα αναμορφωτικά μέτρα με θεραπευτικά ύστερα από γνωμοδότηση, σύμφωνα με το άρθρο 123 παρ. 2.
4. Η συνδρομή των προϋποθέσεων αντικατάστασης ή άρσης των αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων ελέγχεται από το δικαστήριο το αργότερο μετά την πάροδο ενός έτους από την επιβολή τους.
Μετά τιμής,
Χρήστος Ανδρούτσος
Παιδοψυχίατρος – Διευθυντής – Σισμανόγλειο ΓΝ Αττικής
Ιωάννα Γιαννοπούλου
Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής – Αττικό Νοσοκομείο
Αναστασία Μπέκα
Παιδοψυχίατρος – Συντονίστρια Διευθύντρια – ΓΝ Θεσσαλονίκης «Γ. Παπανικολάου»
Δημήτριος Γεωργιάδης
Παιδοψυχίατρος – Συντονιστής Διευθυντής – ΓΝ “Ασκληπιείο Βούλας”
Δημήτριος Αναγνωστόπουλος
Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής
Διευθυντής Παιδοψυχιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών – Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία»
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Δεν συναινώ.
Συμπληρωματικώς προς το σχόλιο μου της 28ης/3/2019, αναφορικά με την κατά τη γνώμη μου εσφαλμένως προτεινόμενη (ως προς το όριο ηλικίας) ρύθμιση του άρθρου 133 ΠΚ, θα ήθελα να εκθέσω, επίσης, ότι αυτή αντιφάσκει και προς την προτεινόμενη ρύθμιση του άρθρου 125 ΠΚ, κατά την οποία
«1. Τα αναμορφωτικά μέτρα που επέβαλε το δικαστήριο παύουν αυτοδικαίως, όταν ο ανήλικος συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας. Το δικαστήριο μπορεί, με ειδικά αιτιολογημένη απόφασή του, να παρατείνει τα μέτρα έως τη συμπλήρωση του εικοστού πρώτου έτους.2. Τα θεραπευτικά μέτρα επιτρέπεται να παραταθούν και μετά το δέκατο όγδοο έτος ύστερα από γνωμοδότηση, σύμφωνα με το άρθρο 123 παρ. 2, έως τη συμπλήρωση του εικοστού πρώτου έτους».
Δηλαδή, όταν προκειμένου για ανηλίκους συνεχίζουμε να τους αντιμετωπίζουμε ως τέτοιους μέχρι και το 21ο έτος, αντιφατικώς τους ενηλίκους θα τους αντιμετωπίζουμε ως δυνάμει ανηλίκους μέχρι το 25ο έτος της ηλικίας (κατά το 133 ΠΚ). Όμως, έτσι, δεν γίνονται υπεύθυνοι οι νέοι πολίτες και η προτεινόμενη διάταξη του 133 ΠΚ πρέπει να διορθωθεί ως προς το όριο ηλικίας σε εναρμόνιση με αυτήν του 125 ΠΚ (και όχι το αντίθετο ελπίζω, που θα συνέβαλε στην παράταση της ανωριμότητάς τους).
Δεν καταλαβαίνω πραγματικά ποια σκοπιμότητα εξυπηρετεί το να διευρυνθεί τόσο πόλυ το όριο μετεφηβικής ηλικίας και να καλύπτει άντρες και γυναίκες ηλικίας 23-24 η 25 ετών. Όταν μάλιστα σε αυτη την ηλικία ένας άνθρωπος είτε θα εχει φύγει πολλά χρονια απο το σπιτι του για σπουδές κ πιθανότατα να ειναι κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών είτε θα εργάζεται πολλά χρονια και ίσως να εχει και οικογένεια…Αντί να καλλιεργούμε στους νέους ανθρώπους μια συνείδηση χειραφέτησης και υπευθυνότητας ειναι σαν να τους λέμε τωρα οτι θα τους αντιμετωπίζουμε σαν παιδάκια μέχρι τόσο μεγάλη ηλικία..με την βούλα δηλαδή πλέον κάποιος μέχρι και 25 ετών μπορεί να ειναι όσο ανώριμος θέλει και να λέμε λογικό ειναι παιδάκι μόνο 25.Πραγματικά αδιανόητο.
Άρθρο 127 ΠΚ. Στο πλαίσιο μιας διαφορετικής αντεγκληματικής πολιτικής, τουλάχιστον όσον αφορά τους ανήλικους παραβάτες, το 2015 ψηφίστηκε ο νόμος 4322/2015 από την παρούσα κυβέρνηση για τους ανήλικους παραβάτες (άνω των 15 ετών). Με το παρόν άρθρο επανέρχεται η ρύθμιση του ν. 3860/2010, η οποία αποτελεί οπισθοχώρηση. Η στέρηση της ελευθερίας και ο εγκλεισμός ανηλίκων δεν αποτελεί σωφρονιστική πολιτική, αντίθετα είναι τιμωρητικό μέτρο και σημαντικός παράγοντας υποτροπής. Ο ποινικός νομοθέτης οφείλει να εξαντλεί την επιείκειά του, και όχι την αυστηρότητά του, στα θέματα που αφορούν ανηλίκους, λαμβάνοντας υπόψη του τόσο τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού όσο και τους Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των ανηλίκων και μόνο σαν έσχατη λύση να προτείνει τον εγκλεισμό. Ως εκ τούτου το εν λόγω άρθρο 127 θα πρέπει να καταργηθεί και να υιοθετηθούν οι διατάξεις του ν. 4322/2015 που αφορούν τους ανήλικους παραβάτες.
Διερωτώμαι πώς μπορεί να επιχειρείται αύξηση του χρονικού ορίου για την αναγνώριση του ελαφρυντικού μετεφηβικής ηλικίας από το 21ο στο 25ο έτος, όταν προκειμένου για τη χορήγηση δικαιωμάτων γίνεται επίκληση της ωριμότητας των προσώπων νεαρής ηλικίας λόγω των σύγχρονων συνθηκών ζωής που συνεπάγονται πρόωρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους (καλύτερη εκπαίδευση, εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες κλπ,καθώς και συντομότερη απομάκρυνση από την κατοικία των γονέων και αυτονόμηση, έστω και sui generis με ταυτόχρονη οικονομική και προσωπική φροντίδα από πλευράς των γονέων), ενώ προκειμένου για παραβατική συμπεριφορά γίνεται αντιθέτως επίκληση, με την προτεινόμενη διάταξη, «ελλιπούς αναπτύξεως της προσωπικότητάς λόγω της νεαρής ηλικίας». Δηλαδή, θα θεωρείται έτσι ως δυνάμει ανώριμος ένας νέος ακόμη και 24-25 ετών, είτε βιοπαλαιστής που έχει γαλουχηθεί από τα μικράτα του υπό δύσκολες συνθήκες ζωής και τεκμαίρεται ότι έχει ωριμάσει από νωρίς, ή ένας κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών σε αυτή την ηλικία,που παραπέμπει σε πιο ολοκληρωμένη προσωπικότητα, αφού θα έχει και επαγγελματική εξειδίκευση και αυτό (εν δυνάμει θεωρούμενη ανωριμότητα) για επτά έτη μετά την (και ποινική) ενηλικίωσή του στα 18, ενώ υπό το παλαιότερο νομοθετικό καθεστώς η (ποινική) ενηλικίωση επήρχετο στα 17 και εδίδετο το ελαφρυντικό μετεφηβικής ηλικίας μέχρι τα 21 (που επήρχετο η αστική ενηλικίωση). Δε νομίζω ότι η διάταξη αυτή βοηθάει στην ωρίμαση των νέων πολιτών, εν πάση δε περιπτώσει υπάρχουν και άλλα ελαφρυντικά για τους μετά το 21ο έτος της ηλικίας νεαρούς, που ένα δικαστήριο μπορεί να δια-κρίνει πότε πρέπει να χορηγήσει και όχι να θεωρούμε τους νέους «πτυσσόμενους» από πλευράς ωριμάσεως.Βεβαίως θα μπορούσαν να σχολιασθούν και άλλα σημεία του προτεινόμενου κώδικα, αλλά προτίμησα αυτό που προφανώς δεν είναι «δημοφιλές» σε σχολιασμούς, νομίζω όμως ότι αξίζει ο σχετικός προβληματισμός.
ΑΡΘΡΟ 127 ΠΚ. Η επιστροφή στη ρύθμιση του ν. 3860/2010 όσον αφορά τη μεταχείριση των ποινικά υπεύθυνων ανηλίκων ακυρώνει το σημαντικό βήμα του έλληνα νομοθέτη με το ν. 4322/2015 να αλλάξει το μοντέλο της αντεγκληματικής πολιτικής για ανήλικους παραβάτες. Παράλληλα συνιστά οπισθοχώρηση από τη διακηρυγμένη, τόσο στην «Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού» όσο και στους «Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των ανηλίκων που στερούνται της προσωπικής τους ελευθερίας», αρχή ότι η στέρηση της ελευθερίας πρέπει να αποτελεί την έσχατη λύση. Η οπισθοχώρηση αυτή αγνοεί το ερευνητικό δεδομένο, ότι ο πρώιμος εγκλεισμός αποτελεί σημαντικό παράγοντα της υποτροπής ενώ ταυτόχρονα λείπουν εκείνα τα ερευνητικά δεδομένα, που να δικαιολογούν τη συγκεκριμένη στροφή του ποινικού δικαίου στη μεταχείριση των ανηλίκων. Αντίθετα ο περιορισμός των στερητικών της ελευθερίας ποινών μόνο για ελάχιστα σοβαρά εγκλήματα υπήρξε αίτημα και του Συνηγόρου του Πολίτη, ήδη από τον Μάρτιο του 2015 (βλ. Έκθεση – Αυτοψία στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Κορίνθου) αλλά και συλλογικοτήτων, που δραστηριοποιούνται στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο επανακαθορισμός του αρ. 127 είναι απαραίτητος όσο δεν υπάρχουν ενδιάμεσες δομές μεταξύ των αναμορφωτικών μέτρων και του ποινικού σωφρονισμού, που να καλύπτουν ανήλικους παραβάτες τέτοιων πράξεων.
Η παραβατικότητα των ανηλίκων κινείται ανάμεσά στον απλό πολίτη και ιδιαίτερα στον πιο ευάλωτο όπως οι ηλικιωμένοι. Έχει δημιουργηθεί σοβαρό πρόβλημα με παραβατικές ομάδες ιδιαίτερα μικτές, ενηλίκων και ανηλίκων που οι πρώτοι εκμεταλλεύονται τον περιορισμό του εγκλεισμού των ανηλίκων φορτώνοντας τους πράξεις. Αλλά και μόνο ανηλίκων, – λιγότερες- που διαπράττουν κακουργηματικές πράξεις κατ´ εξακολούθηση και κατ´ επάγγελμα.
Η αλλαγή του αρ 127 φέρνει τη νομοθεσία για τους ανήλικους στα ισχύοντα πριν το 2010. Έτσι ενώ με τους ν 4322 και 4356/15 ορθά περιορίστηκε ο εγκλεισμός των ανηλίκων με ποινικο σωφρονισμό -κατά τα διεθνώς κρατούντα-, θα είναι δυνατός ο ποινικός σωφρονισμός ανηλίκων που έχουν διαπράξει πχ κλοπή κακουργηματική; Η διάταξη κάνει λόγο όχι μόνο για κακούργημα βίας κατά της ζωής, αλλά και για κατ´ εξακολούθηση και κατ´επάγγελμα. Αν δεν θέλετε αυτό διατυπώσατε το καλύτερα, αν θέλετε αυτό τότε οι ν 4322 και 4356/15 που ψήφισε η ίδια κυβέρνηση έχουν λάθος…., Οπως και οι προγραμματικές δηλώσεις Παρασκευόπουλου για τις τομές στο πεδίο της ποινικησ μεταχείρισης των ανηλίκων. Ένα βήμα μπρος και δυο πίσω;; Ή είναι σήμα να φτιάξουμε και άλλες φυλακες ανηλίκων;; Αυτό ονομάζεται αντιφατικότητα!!
Παρακαλώ το σχόλιο μου αφορά τους μεταεφηβικης ηλικίας δηλαδή 18-28 που για ένα οποιονδήποτε λόγο διέπραξαν οποιαδήποτε κλοπή ,αν γίνεται να μην τους καταδικάζουμε με κάθειρξη ακόμη και εξάμηνη αλλά να υπάρχει η δυνατότητα για community service.Το λέω αυτό γιατί στο σε εφετείο παρατήρησα αρκετές τέτοιες περιπτώσεις και θεωρώ ότι είναι παράλογο να επιβάλλεται τέτοια ποινή ειδικά σε άτομα κάτω του ορίου της φτώχιας και επιπλέον προστάτες οικογενειών.Ακομη και όταν αυτά τα άτομα φαίνονται να είναι gang members αξίζει να τα δίνουμε μια δεύτερη ευκαιρία.Ευχαριστω για το σχόλιο.