Το πρώτο εδάφιο της παρ. 1 του άρθρου 10 του ν. 4538/2018 (Α’ 85) τροποποιείται, προκειμένου να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής της διάταξης και στον φορέα που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου, και το άρθρο 10 διαμορφώνεται ως εξής:
«Άρθρο 10
Ανήλικοι δυνάμενοι να τοποθετηθούν σε ανάδοχο γονέα με σύμβαση
- Οι φυσικοί γονείς ή ο επίτροπος ή ο φορέας που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου μπορούν να τοποθετήσουν το ανήλικο παιδί με γνώμονα πάντα το βέλτιστο συμφέρον του σε ανάδοχους γονείς, κατά προτίμηση συγγενείς, καταρτίζοντας μαζί τους εγγράφως τη σχετική σύμβαση. Αν τα ανωτέρω πρόσωπα το κρίνουν σκόπιμο μπορούν να ζητήσουν τη συνδρομή του αρμόδιου σύμφωνα με το άρθρο 13 φορέα, για εξεύρεση της κατάλληλης οικογένειας. Λαμβάνεται υπόψη και γίνεται ειδική μνεία στη γνώμη του ανηλίκου, η οποία έχει ληφθεί πριν από την τοποθέτησή του σε ανάδοχη οικογένεια, ύστερα από ακρόασή του από την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, ανάλογα πάντα με την ηλικία και το βαθμό ωριμότητάς του.
- Για την τοποθέτηση ανηλίκου σε ανάδοχο γονέα από νομικό πρόσωπο που έχει οριστεί επίτροπος, σύμφωνα με το άρθρο 1600 ΑΚ, συνάπτεται μεταξύ του επιτρόπου, όπως αυτός κατά περίπτωση εκπροσωπείται νόμιμα, και των αναδόχων γονέων σύμβαση, σύμφωνα με την οποία ο ανάδοχος γονέας αναλαμβάνει την πραγματική φροντίδα του ανηλίκου και όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον ΑΚ και τον παρόντα. Στη σύμβαση, που καταρτίζεται εγγράφως, γίνεται μνεία ότι ο ανάδοχος γονέας έλαβε γνώση του περιεχομένου των διατάξεων του ΑΚ και του παρόντος και ότι αποδέχεται ανεπιφύλακτα τους όρους και τις προϋποθέσεις αυτών, καθώς και τις δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτές. Λαμβάνεται υπόψη και γίνεται ειδική μνεία στη γνώμη του ανηλίκου, η οποία έχει ληφθεί πριν από την τοποθέτησή του σε ανάδοχο οικογένεια, ύστερα από ακρόασή του από την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, ανάλογα πάντα με την ηλικία και το βαθμό ωριμότητάς του.
- Προϋπόθεση του κύρους της σύμβασης των προηγούμενων παραγράφων είναι η προηγούμενη εγγραφή του αναδόχου στο Εθνικό Μητρώο Υποψηφίων Αναδόχων. Ο ανάδοχος υποχρεούται εντός προθεσμίας δεκαπέντε (15) ημερών από τη σύναψη της συμβάσεως να μεριμνήσει για την καταγραφή της στο Εθνικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών του άρθρου 7. Σε περίπτωση μη καταχωρίσεως στο εν λόγω Μητρώο, ο ανάδοχος δεν δικαιούται να λάβει τις παροχές που προβλέπονται στο άρθρο 12.
- Για την εγγραφή στο Εθνικό Μητρώο Εγκεκριμένων Αναδοχών του άρθρου 7, η κοινωνική υπηρεσία του αρμόδιου φορέα εποπτείας καταρτίζει έκθεση πιστοποίησης καταλληλότητας, ύστερα από έλεγχο των στοιχείων της προσωπικότητας, των βιοτικών συνθηκών και της καταλληλότητάς του να γίνει ανάδοχος γονέας του συγκεκριμένου παιδιού, σε χρονικό διάστημα τριών (3) μηνών, στην οποία περιλαμβάνονται υποχρεωτικά τα εξής στοιχεία:
α. βεβαίωση εγγραφής του υποψήφιου ανάδοχου γονέα στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Αναδόχων Γονέων του άρθρου 6,
β. καταγραφή των στοιχείων που αναφέρονται στην παράγραφο 3 του άρθρου 7,
γ. βεβαίωση εγγραφής του υποψήφιου προς αναδοχή παιδιού στο Εθνικό Μητρώο Ανηλίκων.».
Η παρ. 2 να συμπληρωθεί ως ακολούθως:
«2. Για την τοποθέτηση ανηλίκου σε ανάδοχο γονέα από νομικό πρόσωπο που έχει οριστεί επίτροπος, σύμφωνα με το άρθρο 1600 ΑΚ, συνάπτεται μεταξύ του επιτρόπου, όπως αυτός κατά περίπτωση εκπροσωπείται νόμιμα, και των αναδόχων γονέων σύμβαση, σύμφωνα με την οποία ο ανάδοχος γονέας αναλαμβάνει την πραγματική φροντίδα του ανηλίκου και όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον ΑΚ και τον παρόντα. Στη σύμβαση, που καταρτίζεται εγγράφως, γίνεται μνεία ότι ο ανάδοχος γονέας έλαβε γνώση του περιεχομένου των διατάξεων του ΑΚ και του παρόντος και ότι αποδέχεται ανεπιφύλακτα τους όρους και τις προϋποθέσεις αυτών, καθώς και τις δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτές. Λαμβάνεται υπόψη και γίνεται ειδική μνεία στη γνώμη του ανηλίκου, η οποία έχει ληφθεί πριν από την τοποθέτησή του σε ανάδοχο οικογένεια , ύστερα από ακρόασή του από την αρμόδια κοινωνική υπηρεσία, ανάλογα πάντα με την ηλικία και το βαθμό ωριμότητάς του.
Στις περιπτώσεις ανηλίκων με μαθησιακές ή αναπτυξιακές αναπηρίες θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να αξιολογούνται μορφές εναλλακτικής επικοινωνίας»
Αρθρο 22 του προτεινόμενου νομοσχεδίου που τροποποιεί την παρ. 1 του άρθρου 10 του Ν. 4538/2018: Εχει κριθεί από την νομολογία μας ότι η επιλογή αναδόχου ανήκει στον πυρήνα της γονικής μέριμνας γεγονός που συνεπάγεται ότι φορέας που έχει αποκτήσει απλώς και μόνο μία από τις πτυχές της γονικής μέριμνας ήτοι την επιμέλεια δεν μπορεί να προβαίνει στην επιλογή αναδόχου και στην συνεπαγόμενη σύναψη σύμβασης αναδοχής με τους αναδόχους γονείς. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι ο φορέας παιδικής προστασίας ή θα πρέπει να έχει τη γονική μέριμνα του ανηλίκου ή θα πρέπει να έχει ορισθεί με δικαστική απόφαση επίτροπος του ανηλίκου πριν προβεί στην σύναψη της αναδοχής με σύμβαση. Και εάν θέλουμε να απλουστεύσουμε τις διαδικασίες και να επισπεύσουμε την οικογενειακή αποκατάσταση (έστω και προσωρινά αφού πρόκειται για αναδοχή) ενός παιδιού, αυτό σημαίνει ότι χρειαζόμαστε ταχείες δικαστικές παρεμβάσεις που να διορίζουν άμεσα επίτροπο για την εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος ενός παιδιού. Δεν είναι δυνατόν φορέας που έχει μόνο την επιμέλεια ενός ανηλίκου να προβαίνει σε πράξεις εκπροσώπησης του παιδιού σε δικαιοπραξίες ή υποθέσεις που το αφορούν καθώς δεν ορίζεται έτσι το περιεχόμενο της επιμέλειας η οποία περιορίζεται σε πράξεις που αφορούν τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του παιδιού, την μόρφωσή του, την ανατροφή και την διαπαιδαγώγηση και εκπαίδευσή του.
Επίσης, η προτίμηση της συγγενικής αναδοχής, αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, αστόχως, ένα παραδοσιακό αντανακλαστικό του νομοθέτη υπό την έννοια ότι το συγγενικό περιβάλλον είναι μεν οικείο στο παιδί αλλά καθόλου δεν αποτελεί εγγύηση ώστε να προτάσσεται στην περίπτωση της αναζήτησης και εξεύρεσης αναδόχου γονέα. Συνήθως βιολογικοί γονείς που αδυνατούν να ανταποκριθούν στο λειτούργημά τους προέρχονται και πλαισιώνονται από εξίσου δυσλειτουργικά ευρύτερα οικογενειακά/συγγενικά περιβάλλοντα ενώ ένα φιλικό προς την βιολογική οικογένεια και προς το παιδί πρόσωπο ίσως να μπορεί πολύ καλύτερα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ανάδοχης φροντίδας ενός ανηλίκου.
Ως προς την παρ. 1 του άρθρου να επισημάνουμε προς επίρρωσιν του αρχικού σχολίου μας και της πλήρως εσφαλμένης και χωρίς νομική τεκμηρίωση προσέγγιση από τα Παιδικά Χωριά SOS, ότι οι διατάξεις που αφορούν τα θέματα γονικής μέριμνας των ανηλίκων είναι ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, όπως προβλέπονται από τον ΑΚ και δεν τροποποιούνται με απλές νομοθετικές διατάξεις διότι ΔΕΝ ΘΑ ΙΣΧΥΟΥΝ. Παραπέμπω επιπρόσθετα για στην υπ΄αριθμ. Πρωτ. 5393, Αρ. Εγκυκλίου 5/14-6-2021 εγκύκλιο του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου σελ. 6, σύμφωνα με την οποία «Επισημαίνεται ότι σε περίπτωση αναδοχής και μόνον – όχι υιοθεσίας – θα πρέπει να έχει ο φορέας παιδικής προστασίας την επιτροπεία και όχι απλώς την επιμέλεια του ανηλίκου, προκειμένου να συντάξει σύμβαση αναδοχής … συνεπώς στις περιπτώσεις που οι φορείς έχουν μόνο την επιμέλεια του ανηλίκου πρέπει να γίνονται ενέργειες για μεταρρύθμιση των δικαστικών αποφάσεων». Ο ν. 4538/2018 στο άρθρο 10 παρ. 1 αναφέρει ότι «οι φυσικοί γονείς ή ο επίτροπος μπορούν σύμφωνα με το άρθρο 1655 του ΑΚ και τηρουμένων και των λοιπών διατάξεων του ΑΚ». Συνεπώς δεν υπάρχει δυνατότητα αντίθετης ρύθμισης στο νόμο από τις διατάξεις του ΑΚ. Η άποψη που εκφράζεται και εισαγωγή παράνομης ρύθμισης συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού για την μια υποτιθεμένη «διευκόλυνση» πάντως αυθαιρεσία των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας.
Το γεγονός ότι σοβαρά νομικά ζητήματα που αφορούν την προσωπική νομική κατάσταση των ανηλίκων των ιδρυμάτων διευθετούνται από τους χωρίς ειδική γνώση κοινωνικούς λειτουργούς και τις διοικήσεις των ιδρυμάτων είναι θέμα που αναπτύσσεται στην ανωτέρω εγκύκλιο του Αρείου Πάγου και χρήζει ιδιαίτερης παρακολούθησης από τους εποπτεύοντες το έργο των ιδρυμάτων αλλά και της αναδοχής υιοθεσίας των ανηλίκων.
Η δημιουργία δομών ημιαυτόνομης διαβίωσης των νέων στα πλαίσια της Αποιδρυματοποίησης είναι εξαιρετικά σημαντική και θετική μεταρρύθμιση, με σύνθετη ωστόσο υλοποίηση. Όπως και σε πολλά σημεία του παρόντος νομοσχεδίου, προτείνουμε την εξειδίκευση προδιαγραφών λειτουργίας των δομών αυτών στα πλαίσια της εθνικής διαβούλευσης.
Προτείνουμε επίσης την συνεργασία με πιστοποιημένους φορείς ΝΠΙΔ με τεχνογνωσία και εμπειρία στο πεδίο των ΣΥΔ νέων, όπως τα Παιδικά Χωριά SOS που λειτουργούν Στέγες Νέων .
Τέλος, προτείνουμε τη δυνατότητα χρηματοδότησης και ιδιωτικών φορέων ως προς τη δημιουργία νέων ΣΥΔ, στα πλαίσια πάντα εθνικών προδιαγραφών ποιοτικής λειτουργίας και υλοποίησης.
Η αναφορά αφορά σε επιμέλεια και όχι σε γονική μέριμνα για τους φορείς, ως προς την αναδοχή με σύμβαση είναι ένα πολύ θετικό μέτρο
Στην παρ. 1 η προσθήκη «ή ο φορέας που έχει την επιμέλεια του ανηλίκου» πρέπει να καταργηθεί και να επανέλθει το άρθρο στην πρότερη διατύπωση γιατί είναι παράνομη ως αντικειμένη στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα και συγκεκριμένα στο άρθρο 1655 του ΑΚ που ορίζει ότι: «Οταν τρίτοι έχουν την πραγματική φροντίδα του ανηλίκου γιατί τους την ανέθεσαν είτε οι φυσικοί γονείς ή ο επίτροπος είτε το δικαστήριο (ανάδοχοι γονείς ή ανάδοχη οικογένεια). ΠΟΥΘΕΝΑ στον Α.Κ. δεν προβλέπεται ανάθεση της πραγματικής φροντίδας παιδιού σε ανάδοχη οικογένεια από κάποιον (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) που έχει ΜΟΝΟ την επιμέλεια του ανηλίκου. Διότι η επιμέλεια που έχει το ίδρυμα του ανατέθηκε προσωποπαγώς από το ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ που την αφαίρεσε από τους φυσικούς γονείς του παιδιού, η δε επιμέλεια περιλαμβάνει βασικά την ανατροφή του παιδιού (δηλαδή την πραγματική του φροντίδα) και είναι υποχρεωμένο το ίδρυμα να την ασκεί μέχρι η απόφαση αυτή να μεταρρυθμιστεί ή να ανακληθεί από το Δικαστήριο μόνο εφόσον έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες και το συμφέρον του παιδιού απαιτεί την αλλαγή αυτή. Παρατηρείται ωστόσο παράνομα και καταχρηστικά (καθ΄υπέρβαση των αρμοδιοτήτων τους) τα ιδρύματα που έχουν μόνο την επιμέλεια των ανηλίκων με δικαστικές αποφάσεις που εκδόθηκαν κατ΄εφαρμογή των άρθρων 1532 και 1533 ΑΚ και όχι την επιτροπεία των παιδιών (δηλαδή το σύνολο της γονικής μέριμνας και τον ορισμό εποπτικού συμβουλίου της επιτροπείας), να συνάπτουν εκνόμως, ιδιωτικά συμφωνητικά δήθεν αναδοχής, που στην πραγματικότητα αποτελούν μόνο συμφωνίες προσωρινής φιλοξενίας του παιδιού που δεν δικαιούνται και σε αυτές να προβαίνουν καθώς συνιστούν κατάχρηση του δικαιώματος της επιμέλειας του ανηλίκου. Το ίδιο το κράτος (Υπουργείο – ΕΚΚΑ) , παραβαίνοντας τις βασικές διατάξεις του ΑΚ εγγράφει τα συμφωνητικά αυτά ως δήθεν αποδεικτικά σύναψης αναδοχής και τα παιδιά ως δήθεν αναδεχόμενα. Η σύμβαση αναδοχής ανηλίκων συνιστάται ΜΟΝΟ με δύο τρόπους (βλ. Κουνουγέρη – Μανωλεδάκη, καθηγήτρια ΑΠΘ, «Οικογενειακό Δίκαιο ΙΙ, Απόστολος Γεωργιάδης Καθηγητής ΕΚΠΑ, «Οικογενειακό Δίκαιο», Βασίλης Βαθρακοκοίλης Αρεοπαγίτης «Το νέο οικογενειακό Δίκαιο» :1) Με ιδιωτικό συμφωνητικό μεταξύ φυσικών γονέων που δεν έχασαν τη γονική μέριμνα των παιδιών τους και των υποψηφίων αναδόχων γονέων και 2) μεταξύ του επιτρόπου (που έχει το σύνολο της γονικής μέριμνας του ανηλίκου) και των υποψηφίων αναδόχων γονέων. Στη περίπτωση του επιτρόπου απαιτείται ΠΑΝΤΑ άδεια του δικαστηρίου (άρθρο 1607 παρ. 1 ΑΚ)κάτι που επίσης στην πράξη παρανόμως δεν εφαρμόζεται διότι δεν το απαιτούν οι αρμόδιοι φορείς για την καταχώριση της σύμβασης της αναδοχής λόγω άγνοιας. Τα ιδρύματα που έχουν μόνο την επιμέλεια, εφόσον αποφασίσουν δια των αρμοδίων οργάνων τους την αναδοχή παιδιού του οποίου έχουν την επιμέλεια μόνο, δηλαδή την άσκηση της πραγματικής φροντίδας από τρίτους (αναδόχους γονείς) δεν θα το κάνουν τα ίδια με μια απόφαση της διοίκησης, ως μη έχοντα την εξουσία αλλά πάλι δια του Δικαστηρίου με αίτηση του ιδρύματος ή του Εισαγγελέα προς αυτό (ή των γονέων ή των πλησιεστέρων συγγενών) . Αυτό ορίζεται και επιβάλλεται από το άρθρο 1536 ΑΚ που προβλέπει την μεταρρύθμιση της απόφασης για την επιμέλεια του παιδιού, σε περίπτωση μεταβολής των συνθηκών για τον ανήλικο, όπως είναι η εξυπηρέτηση του συμφέροντός του όχι πλέον από ένα ίδρυμα αλλά από αναδόχους γονείς.
Για να μην καθυστερεί η τοποθέτηση του ανηλίκου στην ανάδοχη οικογένεια , μετά την απόφαση του Δ.Σ. και την αίτηση προς το Δικαστήριο για την ανάθεση της πραγματικής φροντίδας του ανηλίκου στην ανάδοχη οικογένεια, ζητείται συγχρόνως προσωρινή διαταγή του δικαστή ώστε το παιδί να τοποθετηθεί άμεσα στην υποψήφια ανάδοχη οικογένεια. Το ΕΚΚΑ στην περίπτωση αυτή καταχωρίζει την προσωρινή διαταγή με την επισημείωση «προσωρινή διάταξη για την φιλοξενία ανηλίκου με σκοπό την αναδοχή». Ο λόγος για τον οποίο εύλογα το δικαιικό μας σύστημα απαιτεί την έκδοση δικαστικής απόφασης για την αναδοχή ενός παιδιού, είναι ότι αφενός μόνο το δικαστήριο που ανέθεσε την επιμέλεια σε κάποιον μπορεί να την αφαιρέσει όλη ή μέρος της και να την αναθέσει σε κάποιον άλλον (ανάδοχη οικογένεια) αλλά και για να υπάρξει σχετική διαφάνεια στο θέμα της επιλογής ανάδοχης οικογένειας. Επίσης διότι μπορεί κατά τη δίκη να προκύψει μια άλλη πρόταση για ανάθεση της πραγματικής φροντίδας ή της επιμέλειας του παιδιού περισσότερο συμφέρουσας για το ίδιο ενώ θα προσκομιστούν και θα ελεγχθούν από το δικαστήριο όλα τα στοιχεία που αποδεικνύουν την ακαταλληλότητα των φυσικών γονέων, την καταλληλότητα των αναδόχων γονέων, μπορεί να εμφανιστούν οι γονείς των παιδιών για επανεξέταση της κατάστασής τους ή με πρόταση για μια συγγενική αναδοχή, ενώ θα υπάρχει και η σχετική δημοσιότητα της κατάστασης στην οποία βρίσκεται ο ανήλικος. Κατόπιν των παραπάνω είναι προφανές ότι όταν τα ιδρύματα παρανόμως όπως εκτέθηκε συνάπτουν συμφωνητικά αναδοχής έχοντας μόνο την επιμέλεια των ανηλίκων και τοποθετούν τους ανήλικους ΔΕΝ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ ΝΟΜΙΚΑ σύμβαση αναδοχής και δεν υποχρεούται το Τμήμα Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφερειακής Ενότητας να ασκεί εποπτεία (όλη την ευθύνη φέρει το ίδρυμα και κανένας άλλος), δεν πρέπει να καταχωρίζεται η αναδοχή στα Μητρώα Εγκεκριμένων Αναδοχών και δεν δικαιούνται τα παιδιά το σχετικό επίδομα. Συμπερασματικά πρέπει να ενημερωθούν όλοι οι φορείς από τα αρμόδιο υπουργείο και το ΕΚΚΑ και να σταματήσει η έκνομη αυτή κατάσταση. Σε περίπτωση μάλιστα που Εισαγγελέας Ανηλίκων με διάταξη του για αντιμετώπιση μιας κατεπείγουσας κατάστασης (η διάταξη του Εισαγγελέα επίσης δεν συνιστά αναδοχή ακόμη και εάν τοποθετήσει το παιδί προσωρινά σε μια οικογένεια) τοποθετήσει προσωρινά το παιδί σε ίδρυμα, μπορεί το τελευταίο λαμβάνοντας μέρος στη δίκη αφαίρεσης της επιμέλειας από τους γονείς και ανάθεσης στο ίδιο να ζητήσει να ανατεθεί σε αυτό η επιμέλεια του ανηλίκου ενώ η πραγματική φροντίδα να ανατεθεί απευθείας σε ανάδοχους γονείς. Πρέπει να δοθεί ένα τέλος στην κατάσταση αυτή που ο καθένας εφαρμόζει το νόμο κατά το δοκούν.