Αρχική Τουρισμός υπαίθρουΆρθρο 03: Άσκηση δραστηριοτήτων Τουρισμού ΥπαίθρουΣχόλιο του χρήστη Δρ Κώστας Μερδενισιάνος Πρόεδρος ΕΣΕ | 12 Ιανουαρίου 2012, 11:23
  • Σχόλιο του χρήστη 'Δρ Κώστας Μερδενισιάνος Πρόεδρος ΕΣΕ' | 12 Ιανουαρίου 2012, 11:23

    Κείμενο της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ - Ε.Σ.Ε. περί σπηλαιολογικού τουρισμού και σπηλαίων για διαβούλευση στο σχετικό νομοσχέδιο Αθήνα, 11 Ιανουαρίου/2012 Τα σπήλαια και οι λοιποί καρστικοί σχηματισμοί της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας αποτελούν μετρήσιμο Εθνικό Κεφάλαιο και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το ιδιαίτερου κάλλους ελληνικό φυσικογεωγραφικό καθεστώς αλλά και με την μοναδική Πολιτιστική Κληρονομιά του τόπου. Περισσότερα από 10.000 σπήλαια έχει καταγεγραμμένα, αρχειοθετημένα και εξερευνημένα η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, (Ε.Σ.Ε.), το μεγαλύτερο και παλαιότερο στη Χώρα Σωματείο, που πρόσφατα εισήλθε στην έβδομη δεκαετία δραστηριοτήτων της για την καταγραφή, εξερεύνηση, επιστημονική μελέτη, ανάδειξη, τουριστική διευθέτηση, αειφόρο αξιοποίηση, προστασία και διάσωση των σπηλαίων καθώς και τη σχετική εκπαίδευση-άθληση. Η Ε.Σ.Ε. θεωρεί κατ’ αρχήν θετική την μνεία περί σπηλαιολογικού τουρισμού και σπηλαίων στο νομοσχέδιο περί «Τουρισμού Υπαίθρου». Όμως δεν γίνεται αναφορά στις 3 μορφές της δραστηριότητας: (1) Τουριστικές επισκέψεις σε διευθετημένα σπήλαια – περίπου 20 στην Ελλάδα (2) Επισκέψεις «αθλητικής σπηλαιολογίας» ερασιτεχνών σπηλαιολόγων Ελλήνων και αλλοδαπών σε σπήλαια που είναι στο φυσικό τους περιβάλλον, και για τις οποίες ισχύει το καθεστώς της έκδοσης ειδικής άδειας από την αρμόδια Εφορεία του Υπουργείου (3) Εξερευνητικές επισκέψεις εκπαιδευμένων (ερασιτεχνών ή ερευνητών) σπηλαιολόγων σε μη καταγεγραμμένα τμήματα γνωστών σπηλαίων, ή και σε νέα «ανεξερεύνητα» σπήλαια Επίσης, η ολιγόλογη σχετική αναφορά, ωστόσο, είναι εντελώς ανεπαρκής για μια χώρα όπως η Ελλάδα η οποία κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις, διεθνώς, ως τον αριθμό σπηλαίων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις για ουσιαστική ενίσχυση της Εθνικής Οικονομίας μέσω της ορθολογικής αξιοποίησης των σπουδαιότατων σπηλαιολογικών αξιοθεάτων της. Συνιστά, συνεπώς εθνική προτεραιότητα η εγκαθίδρυση ολοκληρωμένου θεσμικού πλέγματος εκ μέρους του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού για ζητήματα αναπτυξιακής, περιβαλλοντικής, τουριστικής και πολιτιστικής σημασίας, τα οποία άπτονται των ελληνικών σπηλαίων και των λοιπών συναφών καρστικών μορφών. Η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία θεωρεί ότι το Σχέδιο Νόμου πρέπι να συμπληρωθεί με ειδικές διατάξεις – ή με αναφορά στην έκδοση συγκεκριμένης υπουργικής Απόφασης, που να ρυθμίζει τα της ανάδειξης του σπηλαιολογικού τουρισμού και των μορφών του, και επιπλέον να προσδιορίζει κανονιστικά τα περί της προστασίας των σπηλαίων, που αποτελούν ειδικό φυσικό περιβάλλον. Ειδικότερα, βασιζόμενη στην πολύπλευρη, καρποφόρα και μακροχρόνια ενασχόλησή της με σπηλαιολογικά ζητήματα καθώς και στην πολυετή συνεργασία-προσφορά της σε ευρύ κύκλο Κρατικών Φορέων (Ε.Ο.Τ., Εφορείες Σπηλαιολογίας-Παλαιοανθρωπολογίας από την εποχή της ιδρύσεώς τους, Πανεπιστήμια, Λιμενικό Σώμα, Πυροσβεστική Υπηρεσία, Γ.Γ. Νέας Γενιάς, Τοπική Αυτοδιοίκηση κ.ά.), η Ε.Σ.Ε. προτείνει τους ακολούθους άξονες επιμέρους δραστηριοτήτων προς θεσμοθέτηση επί σπηλαιολογικών θεμάτων: • Κατάρτιση νέας διαδραστικής ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων και αρχείου ελληνικών σπηλαίων, ταξινομημένων με σειρά κριτηρίων, (άμεσα αξιοποιήσιμης από πιστοποιημένους φορείς έρευνας και ανάπτυξης) με χρήση τεχνολογιών GIS και με την υποστήριξη της Ε.Σ.Ε. • Ενσωμάτωση σε προγράμματα προτεινόμενων-διαφημιζόμενων (ιδίως σε αλλοδαπούς αποδέκτες) εκδρομών και επισκέψεων σε υπάρχοντα διευθετημένα σπήλαια (π.χ. Καλαμπάκα-Μετέωρα και σπήλαιο Θεόπετρας) ύστερα από κατάλληλη προετοιμασία και συνεργασία με τουριστικά γραφεία, τοπικούς φορείς και “tour-operators”. • Ενίσχυση και εμπλουτισμός με μέριμνα του Υπουργείου του επί δεκαετίες διοργανούμενου εκ μέρους της Ε.Σ.Ε. προγράμματος-«Σεμιναρίου Επιστημονικής και Αθλητικής Σπηλαιολογίας», με αναβάθμιση του χορηγούμενου πιστοποιητικού εκπαίδευσης σε κρατικό τίτλο, υποχρεωτική συμμετοχή οδηγών-φυλάκων σπηλαίων και ειδικών ξεναγών, εμπλουτισμό θεματολογίας και εκπαιδευτών κ.ά. • Θέσπιση συμμετοχής στο Κ.Α.Σ. ενός, τουλάχιστον, έμπειρου σε σπηλαιολογικά ζητήματα επιστήμονος, πέραν των αρχαιολόγων, για την ορθολογική αντιμετώπιση θεμάτων διευθέτησης σπηλαίων, ασφαλούς διακίνησης επισκεπτών, προστασίας υπόγειου καρστικού τοπίου, αναστροφής ανθρωπογενών και φυσικών φθορών σπηλαίων κ.ά. • Καθιέρωση ενοποιημένου κανονισμού λειτουργίας επισκέψιμων σπηλαίων και υποχρεωτική εφαρμογή του από τους εκάστοτε αναδόχους (ιδιώτες ή φορείς προερχόμενους από την Τοπική Αυτοδιοίκηση σχετικά με ζητήματα διάρκειας-ύψους μίσθωσης, αναγκαίων έργων συντήρησης-αποκατάστασης φθορών, στερέωσης πρανών και εγκοίλων, ενδεικνυόμενου φωτισμού σπηλαιοαποθεμάτων κλπ). • Ανάληψη κεντρικού συντονισμού-συσχέτισης σπηλαιολογικών δραστηριοτήτων (επίσκεψη-ξενάγηση-εκπαίδευση εντός σπηλαίων) με άλλες συναφείς αναφερόμενες στο παρόν σχέδιο νόμου (πεζοπορία, ορειβασία, ορεινή διαβίωση, κλπ) μέσω κοινών δράσεων από σχετικούς φορείς, π.χ. τουριστικά πρακτορεία, ορειβατικά σωματεία, εφορείες προσκόπων, περιηγητικοί όμιλοι κ.ά. Η Ε.Σ.Ε. διαθέτει το κατάλληλο εκπαιδευμένο προσωπικό, την εμπειρία και τεχνογνωσία ώστε να ανταποκριθεί επιτυχώς σε όλες τις δραστηριότητες που αναφέροντα στους ανωτέρω άξονες, με υποβολή επιμέρους κειμένων για την κατάρτιση σχετικών Υπουργικών Αποφάσεων μέσω των οποίων θα ήταν δυνατό να υλοποιηθεί, ως νόμος πλέον, σε αναβαθμισμένη μορφή το σχετικό Σχέδιο Νόμου. Ενδεικτικώς αναφέρουμε σχετικά με τα ανωτέρω, φαινόμενο της καταστροφικής υποβάθμισης και εκτεταμένης ανθρωπογενούς φθοράς των επισκέψιμων σπηλαίων, ενδεικτικά των παρακάτω, τα οποία χρήζουν διορθωτικών επεμβάσεων: α) Σπήλαιο Γλυφάδα Δυρού, Σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων, Σπήλαιο Παιανίας, Σπήλαιο Δρογκαράτης Κεφαλλονιάς (Μεγάλη προσβολή) β) Σπήλαιο Λιμνών Καστριών, Σπήλαιο Αλιστράτης Σερρών (Μέτρια προσβολή) γ) Σπήλαιο Ζωνιανών, κλπ (Ελαφρά προσβολή) Ειδικότερα ως προς την φθορά παραθέτουμε στοιχεία ενός κατεξοχήν προσβεβλημένου σπηλαίου, του βαραθροειδούς σπηλαίου Δρογαράτη Κεφαλονιάς, ενός από τα παλαιότερα τουριστικώς διευθετημένα σπήλαια της Χώρας. Όπως είναι γνωστό, οι κύριες σπηλαιολογικές έρευνες και η μελέτη διευθέτησης-τουριστικής αξιοποίησης έγιναν, προ δεκαετιών, ως προσφορά προς την Κεφαλληνιακή κοινωνία, από ειδικά κλιμάκια της Ε.Σ.Ε., υπό την καθοδήγηση της αείμνηστης Άννας Πετροχείλου, συνιδρύτριας (μαζί με το σύζυγό της Ιωάννη Πετρόχειλο, διαπρεπή γεωλόγο και σπηλαιολόγο), της Εταιρείας. Λόγω του ακατάλληλου φωτισμού και της έλλειψης συνθηκών και αναγκαίων δράσεων προστασίας του φυσικού διακόσμου του σπηλαίου, έχουν αναπτυχθεί εκτεταμένες φυτικές μορφές που έχουν καλύψει σε μεγάλο βαθμό τους σταλακτίτες, σταλαγμίτες και τα λοιπά σπηλαιοαποθέματα, στο εσωτερικό του σπηλαίου. Άμεση επίπτωση των προαναφερόμενων είναι η περαιτέρω επιτάχυνση της φθοράς, επειδή από το ριζικό σύστημα των αναπτυσσόμενων φυτικών μορφών εκκρίνονται χουμικά οξέα που διαλύουν βαθμιαία τον ασβεστιτικό «λιθωματικό διάκοσμο» του σπηλαίου. Είναι απολύτως βέβαιο ότι οι συνεχιζόμενες και επιταχυνόμενες, ήδη, φθορές θα έχουν ως αποτέλεσμα, εντός των προσεχών ετών, την ολοσχερή καταστροφή, λόγω διάβρωσης, του εσωτερικού διακόσμου του σπηλαίου με συνέπεια την απώλεια του φυσικού και αισθητικού κάλλους του, λόγω του οποίου κατατασσόταν στο παρελθόν μεταξύ των σημαντικότερων βαραθροειδών-φυσικώς διακοσμημένων σπηλαίων, δε διεθνή κλίμακα. Οι σύγχρονες τεχνολογικές πρόοδοι και η ερευνητική εμπειρία που έχει συσσωρευθεί σε στελέχη της Ε.Σ.Ε., παρέχουν τη δυνατότητα διάσωσης του σπηλαίου Δρογαράτη, αναστροφής των φαινομένων ανθρωπογενούς διάβρωσης και επαναφοράς του στην πρότερη κατάσταση, κατόπιν σχετικής μελέτης, μέσω της λήψης σειράς σωστικών μέτρων που θα επιτρέψουν την συνέχιση της τουριστικής αξιοποίησής του καθώς και άλλων σπηλαίων που αναφέρθηκαν ήδη. Όπως είναι γνωστό, τα περισσότερα καρστικά σπήλαια, λίγα χρόνια μετά την τουριστική τους αξιοποίηση, αρχίζουν σταδιακά να εμφανίζουν στην επιφάνεια του σταλακτιτικού διακόσμου τους και κοντά στις περιοχές που φωτίζονται από τους προβολείς, μια αντιαισθητική πράσινη πολτώδη επίστρωση. Το υλικό αυτό έχει διαπιστωθεί ότι είναι ένα είδος μικροχλωρίδας που χρόνο με το χρόνο εξαπλώνεται στο λιθωματικό διάκοσμο του σπηλαίου δημιουργώντας του ανεπανόρθωτες καταστροφές και συνεπώς υποβαθμίζοντας την τουριστική του αξία. Το φαινόμενο αυτό, που ονομάστηκε «πράσινη νόσος» (maladie verte) άρχισε να γίνεται γνωστό κυρίως τη δεκαετία του 1960 με αφορμή την προσβολή από χλωροφύκη των περίφημων βραχογραφιών του σπηλαίου Lascau στη Γαλλία. Έκτοτε, το πρόβλημα έχει απασχολήσει επανειλημμένα τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, χωρίς όμως να κατορθωθεί να δοθεί απόλυτα ικανοποιητική λύση. Από τις μέχρι σήμερα σχετικές με το πρόβλημα έρευνες, που διεξήχθησαν σε συνεργασία με το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στα διάφορα ελληνικά σπήλαια, διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα: α) Η πράσινη επίστρωση των τοιχωμάτων και κυρίως του λιθωματικού διάκοσμου (σπηλαιοθεμάτων) των σπηλαίων είναι φυτικής προέλευσης (μικροχλωρίδα και αργότερα μακροχλωρίδα) που κατά το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει κατώτερα χλωροφυλλούχα φυτά (κυρίως χλωροφύκη και κυανοφύκη), ενώ στο δεύτερο και τρίτο στάδιο παρουσιάζει επιπλέον βακτήρια, μύκητες και μερικά ανώτερα φυτά. β) Ο κυριότερος παράγοντας που συντελεί στην ανάπτυξη της μικροχλωρίδας είναι η μακροχρόνια επίδραση της φωτεινής ακτινοβολίας από τους προβολείς, πάνω στα σπηλαιοθέματα. Η ακτινοβολία αυτή επειδή προέρχεται από το ορατό κυρίως ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, δημιουργεί ιδανικές συνθήκες φωτοσύνθεσης, καλλιέργειας και ανάπτυξης των φυκών. Η πράσινη απόχρωση δημιουργείται ακριβώς από τη φωτοσυνθετική ικανότητα αυτών των μονοκύτταρων οργανισμών. γ) Η εμφάνιση αυτής της μικροχλωρίδας ευνοείται επίσης από τη μικρή αλλά μακροχρόνια αλλαγή των μικροκλιματολογικών συνθηκών του σπηλαίου συνεπεία των έργων της τουριστικής διευθέτησης, η οποία αναπόφευκτα οδηγεί στην αύξηση της θερμοκρασίας, τη μεταβολή της περιεκτικότητας του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, τη δημιουργία μικρορευμάτων αέρα και τη μεταφορά μυκήτων από τους επισκέπτες. Ιδιαίτερα, η μεγάλη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στον αέρα, (κυρίως από την εκπνοή των επισκεπτών), σε συνδυασμό με την υγρασία που υπάρχει στα σπήλαια, συντελεί στην αύξηση της φωτοσυνθετικής ικανότητας και συνεπώς στην ταχύτερη επέκταση της χλωρίδας. Με βάσει τα στοιχεία που έχουν προκύψει από τις μέχρι σήμερα μελέτες για την πρόληψη της «πράσινης νόσου» των σπηλαίων, προτείνονται τα ακόλουθα: 1) Πλύση με νερό υπό πίεση των προσβεβλημένων πρόσφατα περιοχών. Θα πρέπει να σημειωθεί όμως, ότι η μακροχρόνια επίδραση της μικροχλωρίδας πάνω στο κρυσταλλικό υλικό του ανθρακικού ασβεστίου των σπηλαιοθεμάτων δημιουργεί μόνιμες αλλοιώσεις (χημειοδιάβρωση) και αργότερα ενσωμάτωση του βιολογικού υλικού με συνέπεια να μην αποδίδει η πιο πάνω μέθοδος. 2) Ψεκασμός ετησίως των φωτιζόμενων περιοχών με πυκνά διαλύματα ειδικών φυτοφαρμάκων με βάση τον Αμμωνιακό Χαλκό ή προτιμότερο με διάλυμα φορμόλης 1% ή Υποχλωριώδους Νατρίου 5%. 3) Εγκατάσταση κατάλληλων φωτιστικών σωμάτων «ψυχρού φωτισμού» από ειδικές λυχνίες αερίου που να εκπέμπουν κυρίως στα μήκη κύματος από 500-600 nm. (π.χ. λαμπτήρες ατμών νατρίου χαμηλής πίεσης). 4) Δημιουργία ειδικών ηλεκτρικών εγκαταστάσεων τμηματικού φωτισμού του σπηλαίου κατά περιοχές ξενάγησης, τόσο με ισχυρό φωτισμό που θα χρησιμοποιείται όμως μόνο κατά την ώρα της επίδειξης, όσο και με ασθενέστερο που θα λειτουργεί κατά τη διάρκεια της επίσκεψης στη συγκεκριμένη περιοχή. Με τον τρόπο αυτό θα ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος της ημερήσιας διάρκειας και έντασης φωτισμού με συνέπεια τη σημαντική καθυστέρηση της φωτοσυνθετικής διαδικασίας για την ανάπτυξη των χλωροφυλλούχων φυτών. (Σημειώνεται, ότι μέχρι σήμερα τα περισσότερα τουριστικώς διευθετημένα σπήλαια στην Ελλάδα, φωτίζονται άσκοπα όλες τις ώρες λειτουργίας, ακόμα κι’ όταν δεν διακινούνται επισκέπτες). Εκτός των άλλων, τις ώρες που δεν θα λειτουργεί το σπήλαιο, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ειδικοί λαμπτήρες υπεριωδών ακτίνων (αποστείρωσης) στις φωτιζόμενες περιοχές, με σκοπό την καταστροφή όλων των μικροοργανισμών που αναπτύσσονται πάνω στο διάκοσμο. Πάντως, η λύση αυτή, αν και φαίνεται η καλλίτερη, δεν παύει να δημιουργεί ερωτηματικά σχετικά με τον κίνδυνο προσβολής μαζί με την ανεπιθύμητη μικροχλωρίδα και των ίδιων των σπηλαιόβιων οργανισμών. 5) Προσεκτική μελέτη για την τοποθέτηση διπλών θυρών, με σκοπό την προστασία του σπηλαίου από την ανεπιθύμητη αλλαγή των μικροκλιματο-λογικών συνθηκών του. 6) Προσωρινή διακοπή της λειτουργίας του σπηλαίου κατά τους μήνες που θεωρούνται εκτός τουριστικής περιόδου. Αυτό, θα βοηθήσει, εκτός των άλλων και στην απρόσκοπτη συντήρηση και αποκατάσταση των ζημιών του. Η διαβούλευση επί του παρόντος σχεδίου νόμου αποτελεί και πρόκληση απευθυνόμενη τόσο προς την Πολιτεία όσο και προς τους περιβαλλοντικώς ευαισθητοποιημένους φορείς έρυνας-ανάπτυξης αλλά και τους ενεργούς πολίτες να συστρατευθούν, επιτέλους, για τη σωτηρία του φυσικού πλούτου και της μοναδικής Κληρονομιάς της Χώρας. Η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία είναι στη διάθεση της πολιτείας και των αρμόδιων φορέων, όπως και για περισσότερα από 60 έτη, για την ορθολογιστική ανάπτυξη και προώθηση του σπηλαιολογικού τουρισμού. Κατατίθεται στην διαβούλευση ως κείμενο και για λογαριασμό της Ε.Σ.Ε. από τους: Δρ. Κων/νος Μερδενισιάνος M.D. Ιατρός – Σπηλαιολόγος Επικ. Καθηγητής Παλαιοπαθολογίας Πανεπ. Αθηνών Πρόεδρος της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας Δρ Ι. Μπασιάκος, Τακτικό Μέλος της Ε.Σ.Ε., Δ/ντής Ερευνών ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”, Γεωλόγος με ειδίκευση στην υπόγεια καρστική γεωμορφολογία και τη χρονολόγηση σπηλαιοαποθεμάτων.