Αρχική Μεταρρύθμιση Συστήματος Ανάθεσης Δημοσίων ΣυμβάσεωνΆρθρο 1Σχόλιο του χρήστη ΚΩΣΤΑΣ ΣΟΡΤΙΚΟΣ | 3 Μαρτίου 2011, 16:01
  • Σχόλιο του χρήστη 'ΚΩΣΤΑΣ ΣΟΡΤΙΚΟΣ' | 3 Μαρτίου 2011, 16:01

    Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΥΠΟ.ΜΕ.ΔΙ. - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 1. ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΧΑΜΗΛΗΣ ΜΕΣΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Μια εκτεταμένη τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου του Ν.3316/05, όπως αυτή που επιχειρείται με το νομοσχέδιο του Υπ. ΥΠΟ.ΜΕ.ΔΙ., δεν μπορεί παρά να έχει ως κύριο στόχο την βελτίωση της ποιότητας των μελετών και συναφών υπηρεσιών. Τα κύρια αίτια της χαμηλής μέσης στάθμης της ποιότητας των μελετών στη χώρα μας είναι: α) Η συνεχής κατά τα τελευταία χρόνια απαξίωση και αποσύνθεση των περισσοτέρων δημόσιων Τεχνικών Υπηρεσιών, με αποτέλεσμα την αδυναμία ή αδιαφορία τους να ασχοληθούν με το τεχνικό μέρος του αντικειμένου τους και την μετατροπή τους σε γραφειοκρατικούς μηχανισμούς ασχολούμενους με διαδικαστικά θέματα. β) Η πληθώρα των εικονικών, αεριτζήδικων και ευκαιριακών γραφείων μελετών που έχει κατακλύσει το Μητρώο, καθώς ουδέποτε έγινε ουσιαστικός έλεγχος της στελέχωσης και οργάνωσης των γραφείων μελετών. γ) Οι αδιαφανείς σχέσεις συναλλαγής που αναπτύχθηκαν μεταξύ των υπό στοιχεία (α) και (β) ως άνω συνόλων, με την ανοχή, αν όχι και τη συμμετοχή ενίοτε, των πολιτικών προϊσταμένων οργανισμών, ΟΤΑ και δημ. Τεχνικών Υπηρεσιών. δ) Η έλλειψη σύγχρονων προδιαγραφών εκπόνησης μελετών, καθώς για την πλειονότητα των κατηγοριών μελετών οι ισχύουσες προδιαγραφές έχουν συνταχθεί το έτος 1974, με αποτέλεσμα να μην ανταποκρίνονται ούτε στοιχειωδώς στις σημερινές απαιτήσεις. Το τελευταίο από τα παραπάνω αίτια δεν αποτελεί αντικείμενο του υπό συζήτηση νομοσχεδίου. Το γεγονός όμως της μη αντιμετώπισής του επί τόσο χρόνο είναι ενδεικτικό της απαξίωσης του ρόλου της μελέτης για την παραγωγή του τεχνικού έργου στην ελληνική κοινωνία, με συνακόλουθη την αβελτηρία της Πολιτείας να ανταποκριθεί στις βασικές υποχρεώσεις της, για τη δημιουργία των προϋποθέσεων παραγωγής άρτιων μελετών και έργων. Τα υπόλοιπα τρία κύρια αίτια εμπίπτουν σαφώς στο πεδίο ενδιαφέροντος του νομοσχεδίου, το οποίο θα όφειλε να τα αντιμετωπίσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Ας δούμε λοιπόν τι προβλέπει το ν/σ για την αντιμετώπισή τους. 2. Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠ. ΥΠΟΜΕΔΙ 2.1 Δημόσιες Τεχνικές Υπηρεσίες 2.1.1 Το Υπουργείο ΥΠΟ.ΜΕ.ΔΙ. επιχειρεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της συνεχώς διογκούμενης αδυναμίας των δημόσιων Τεχνικών Υπηρεσιών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, ειδικά σε ότι αφορά το τεχνικό μέρος του αντικειμένου τους, με δύο τρόπους: - Με την ίδρυση της Αρχής Ελέγχου Μελετών κ Έργων, στην οποία ανατίθεται η εποπτεία των δημ. Τεχνικών Υπηρεσιών, καθώς και μέρος του αντικειμένου τους. - Με την ανάθεση σε ιδιώτες του ελέγχου των μελετών τεχνικών έργων με σοβαρό αντικείμενο. 2.1.2 Συγκεκριμένα στην υπό ίδρυση Α.Ε.Μ. κ Ε. ανατίθενται οι αρμοδιότητες: - της τήρησης των Μητρώων και των στοιχείων των ανατιθέμενων συμβάσεων μελετών και υπηρεσιών, - του ελέγχου των “φακέλων έργου” και των τευχών των διαγωνισμών, πριν από τη δημοσίευση της προκήρυξης, - της χορήγησης των βεβαιώσεων για το ανεκτέλεστο υπόλοιπο των ανειλημμένων εργασιών, - μιας σειράς γνωμοδοτήσεων σε θέματα ενστάσεων και διαφωνιών είτε κατά τη διαδικασία ανάθεσης είτε κατά την εκτέλεση της σύμβασης. Η ίδρυση και λειτουργία της Α.Ε.Μ. κ Ε. αποτελεί μια σημαντική καινοτομία, η οποία ενδέχεται να έχει πολύ θετικά αποτελέσματα στο όλο σύστημα ανάθεσης και εκτέλεσης δημοσίων συμβάσεων μελετών και υπηρεσιών. Προϋπόθεση, φυσικά, αποτελεί η σωστή στελέχωσή της, η προσήλωσή της στην ορθή εφαρμογή του νόμου, στην εξυγίανση του συστήματος, καθώς και η διατήρησή της μακριά από γραφειοκρατικές πρακτικές και τρέχουσες δημοσιοϋπαλληλικές αντιλήψεις. Σχετικά με τα προβλεπόμενα για την Α.Ε.Μ.Ε. έχουμε τις ακόλουθες παρατηρήσεις και επισημάνσεις: α) Οι αρμοδιότητες της Α.Ε.Μ.Ε. θα πρέπει εξαρχής να επεκταθούν στο σύνολο των δημοσίων συμβάσεων μελετών και υπηρεσιών, δηλαδή και σε εκείνες που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας, επειδή στις μικρού αντικειμένου συμβάσεις εμφανίζονται συνήθως τα περισσότερα προβλήματα (“σπάσιμο” αντικειμένου, ανεπαρκής προετοιμασία, παραβάσεις της νομοθεσίας στην ανάθεση κ.λπ.). β) Σύμφωνα με τις προφορικές διαβεβαιώσεις των αρμοδίων του Υπ. ΥΠΟΜΕΔΙ, κατά τη διαβούλευση, η τήρηση των Μητρώων από την Α.Ε.Μ. κ Ε. δεν θα εξακολουθήσει να ασκείται ως μια τυπική διαδικασία, όπως μέχρι σήμερα, αλλά θα γίνεται ουσιαστικός έλεγχος και πιστοποίηση των γραφείων μελετών και παροχής υπηρεσιών. Όπως θα δούμε και στη συνέχεια, αυτό θα ήταν μια πολύ σημαντική εξέλιξη, που θα συνέβαλλε αποφασιστικά στην εξυγίανση του Μητρώου και τη βελτίωση της ποιότητας των μελετών και υπηρεσιών. Δυστυχώς, πουθενά στο νομοσχέδιο δεν προβλέπεται η διαδικασία αυτή ως υποχρέωση της Α.Ε.Μ. κ Ε., αλλά αφήνεται δυνητικά για το μέλλον. Επειδή στην ελληνική πραγματικότητα πολύ σπάνια οι καλές προθέσεις μετουσιώνονται σε πράξη και επειδή είναι πολύ πιθανόν άλλοι αρμόδιοι να κληθούν να υλοποιήσουν τις διατάξεις του νομοσχεδίου, θα πρέπει απαραιτήτως να υπάρξει σχετική διάταξη στο νομοσχέδιο. Φυσικά οι όροι υπό τους οποίους θα γίνεται η πιστοποίηση μπορούν να καθοριστούν αργότερα με Π. Δ/μα, έπειτα από σχετική εισήγηση του ΤΕΕ. γ) Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η ουσιαστική λειτουργία και άσκηση των αρμοδιοτήτων της από την Α.Ε.Μ. κ Ε. θα καθυστερήσει σημαντικά, δεδομένου ότι πρέπει πρώτα να συσταθεί η Ενιαία Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, στα πλαίσια της οποίας θα λειτουργήσει η Α.Ε.Μ. κ Ε., να αποκτήσει διοίκηση, να στελεχωθεί και οργανωθεί και στη συνέχεια να ακολουθήσουν τα ίδια για την Α.Ε.Μ. κ Ε. Επομένως, με τις καλύτερες προϋποθέσεις, θα απαιτηθούν τουλάχιστον δυο έτη για να αρχίσει να λειτουργεί κανονικά η Α.Ε.Μ. κ Ε και να ασκεί τις αρμοδιότητες που της ανατίθενται. Ειδικά σε ότι αφορά τα Μητρώα, από εκείνη τη στιγμή θα απαιτηθούν τουλάχιστον άλλα τέσσερα έτη για να κλείσει ο κύκλος της αναθεώρησης του συνόλου των Πτυχίων, ελπίζουμε και της πιστοποίησης των Γραφείων. Επομένως τα αναμενόμενα θετικά αποτελέσματα από τη λειτουργία της Α.Ε.Μ. κ Ε. θα αργήσουν πολύ να φανούν. 2.1.3 Σε ότι αφορά τους ελέγχους των μελετών, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι ο έλεγχος μελετών, που απαιτούν πτυχίο Γ΄ τάξης ή ανώτερης θα ανατίθενται σε ιδιώτες μελετητές, χωρίς περαιτέρω διευκρινήσεις. Επί του θέματος αυτού, έχω τις ακόλουθες παρατηρήσεις: α) Η επιλογή του ελεγκτή της μελέτης, πρέπει να γίνεται συγχρόνως με εκείνην του μελετητή, έτσι ώστε ο ελεγκτής να μπορεί να παρακολουθεί την εκπόνηση της μελέτης από την αρχή. β) Ο ελεγκτής θα πρέπει να έχει ίδια ή περισσότερα προσόντα από τον Μελετητή, τουλάχιστον σε ότι αφορά την τεχνική ικανότητα. γ) Επειδή: - η ανάθεση του ελέγχου των μελετών σε εξωτερικούς ελεγκτές δεν λύνει όλα τα προβλήματα που προκαλεί η αδυναμία της Υπηρεσίας να χειριστεί το τεχνικό μέρος του αντικειμένου της, καθώς είναι βέβαιο ότι σε πολλές περιπτώσεις θα κληθεί να πάρει θέση σε διαφωνίες μελετητή – ελεγκτή, - η αφαίρεση ενός σημαντικού μέρους του τεχνικού αντικειμένου τους από τις Υπηρεσίες είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε μεγαλύτερη γραφειοκρατία και μέσω αυτής σε νέα φαινόμενα διαφθοράς ή σε μεγάλες καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των μελετών, θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα η αναδιάρθρωση των δημόσιων τεχνικών υπηρεσιών με έμφαση στην αξιοκρατία και στην αξιοποίηση στα τμήματα μελετών συναδέλφων με ενδιαφέρον για την επιστήμη τους και το τεχνικό αντικείμενο της δουλειάς τους. 2.2. Εικονικά (ή πλασματικά) και αεριτζήδικα γραφεία μελετών 2.2.1 Τα γραφεία μελετών στη χώρα μας οργανώθηκαν και λειτουργούν μέχρι σήμερα με βάση τις επιταγές του Ν.716/77. Ο νομοθέτης ζήτησε, τότε, από τα γραφεία μελετών, απολύτως δικαιολογημένα: α) Να διαθέτουν ένα ελάχιστο μελετητικό δυναμικό, ανάλογο με την τάξη του πτυχίου τους και, επομένως, με το μέγεθος των μελετών που αναλαμβάνουν, ώστε να διασφαλίζεται η δυνατότητα εκπόνησής τους. β) Οι μελετητές, που συνιστούν αυτό το μελετητικό δυναμικό, να είναι εταίροι ή μισθωτοί υπάλληλοι του γραφείο, ώστε να εξασφαλίζεται κατά το δυνατόν η σταθερότητα του μελετητικού σχήματος. Ο νομοθέτης δεν προέβλεψε άλλες προϋποθέσεις για τη χορήγηση πτυχίων, ιδίως ανώτερης τάξης, όπως π.χ. εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, βοηθητικό προσωπικό κ.λπ., επειδή προφανώς θεώρησε ότι όλα αυτά ήταν απαραίτητα και αυτονόητα για γραφεία μελετών με το μελετητικό δυναμικό που προέβλεπε ο νόμος. Αυτά προέβλεπε ο νόμος. Στην Ελλάδα όμως αφενός οι νόμοι καταστρατηγούνται αμέσως μετά την ψήφισή τους και αφετέρου ισχύει το ότι “είσαι ότι δηλώσεις”. Έτσι, παρά τη σαφή πρόθεση του νομοθέτη, η πλειονότητα των γραφείων μελετών των εγγεγραμμένων στο Μητρώο είναι εικονικά (ή πλασματικά), δηλαδή: - ένα μέρος των μελετητών που εμφανίζονται στα χαρτιά να απαρτίζουν το μελετητικό δυναμικό των εταιρικών πτυχίων του γραφείου, στην πραγματικότητα δεν έχουν καμιά ανάμειξη στις εργασίες του γραφείου, πολλές φορές δε ασκούν άλλο επάγγελμα, ακόμη και σε άλλη πόλη ή σε άλλη χώρα, - ένα μέρος των εταίρων του γραφείου είναι εικονικοί εταίροι (συνήθως οι ετερόρρυθμοι εταίροι προσωπικών εταιρειών ή μέτοχοι 1 – 2 μετοχών σε ανώνυμες εταιρείες). Υπάρχουν ακραίες περιπτώσεις, όπου μόνον ένας (1) από το εμφανιζόμενο μελετητικό δυναμικό γραφείου δραστηριοποιείται στο ατομικό του γραφείο, το οποίο κατά τα λοιπά εμφανίζεται ως γραφείο μελετών με πτυχίο Ε΄ τάξης. Τα αίτια της κατάστασης αυτής και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν είναι λίγο – πολύ γνωστά σε όλους. Θα περιοριστώ να αναφέρω εδώ ότι: - Για πολλά χρόνια, ξεκινώντας από την πρώτη εγγραφή στα Μητρώα, τα ατομικά πτυχία Μελετητή Β΄ και Γ΄ τάξης δίδονταν ανελέγκτως και αφειδώς, ιδιαιτέρως σε όσους είχαν κάποια πρόσβαση στο αρμόδιο Υπουργείο ή στη ΓΕΜ ή σε όσους “φόρτωναν” τα γραφεία πλασματική εμπειρία με ψευδείς υπεύθυνες δηλώσεις. - Ουδέποτε έγινε ουσιαστικό έλεγχος των γραφείων μελετών, ως προς την αλήθεια των δηλούμενων στοιχείων. Είναι προφανές, ότι τα εικονικά γραφεία μελετών ασκούν αθέμιτο ανταγωνισμό προς τα σοβαρά και οργανωμένα γραφεία μελετών, καθώς έχουν, κατ’ αρχήν, πολύ λιγότερες λειτουργικές δαπάνες. Επίσης, μη δεσμευόμενοι από επαγγελματική ηθική και δεοντολογία, κάτι αυτονόητο για ένα σοβαρό γραφείο μελετών, ουδόλως ενδιαφέρονται για την ποιότητα των μελετών που εκπονούν. Για τους λόγους αυτούς αποκομίζουν σημαντικά κέρδη, μέρος των οποίων χρησιμοποιούν για να επιτύχουν την ανάθεση νέων συμβάσεων, αλλά και για να εξασφαλίσουν ότι οι μελέτες τους θα εγκριθούν χωρίς έλεγχο. Γι’ αυτό τα εικονικά γραφεία μελετών αποκαλούνται και αεριτζήδικα. Ο νόμος 3316/2005, αντί να βελτιώσει, χειροτέρεψε τα πράγματα. Καταργώντας την εμπειρία και τις ανειλημμένες υποχρεώσεις από κριτήρια ανάθεσης και καθιερώνοντας το πτυχίο ως αποκλειστικό κριτήριο τεχνικής ικανότητας –πλην ειδικών περιπτώσεων– ισοπέδωσε τους πάντες, καλούς και κακούς μελετητές, οργανωμένα γραφεία και εικονικά γραφεία, σοβαρούς μελετητές και αεριτζήδες. 2.2.2 Δυστυχώς, το νομοσχέδιο του Υπ. ΥΠΟΜΕΔΙ όχι μόνον δεν χτυπάει τα εικονικά γραφεία και τους αεριτζήδες, αλλά με μια σειρά διατάξεων ή οπισθοχωρήσεων από αρχικές θέσεις τους ευνοεί. Το μόνο θετικό στοιχείο είναι μια διαφαινόμενη πρόθεση του Υπουργείου να προβεί μελλοντικά η Α.Ε.Μ. κ Ε. σε ουσιαστικό έλεγχο και πιστοποίηση των γραφείων μελετών. Σχετική δέσμευση όμως δεν υπάρχει στο νομοσχέδιο και, επειδή οι αρμόδιοι αλλάζουν, η υλοποίηση της υπόσχεσης μάλλον ανάγεται στη σφαίρα της ουτοπίας. Ας δούμε τώρα τις οπισθοχωρήσεις και τα αρνητικά στοιχεία: α) Στα πρώτα προσχέδια του νομοσχεδίου που δόθηκαν για διαβούλευση, υπήρχαν δυο διατάξεις που πράγματι χτυπούσαν τα εικονικά γραφεία και τους αεριτζήδες. Αυτές ήταν: - Ότι οι μελετητές, που αποτελούν το μελετητικό δυναμικό του πτυχίου ενός γραφείου, πρέπει να έχουν φορολογική έδρα εντός της ίδιας περιφέρειας που έχει τη φορολογική του έδρα το γραφείο. - Ότι οι μελετητές – εταίροι, που συνιστούν το μελετητικό δυναμικό του γραφείου, πρέπει να έχουν μια ελάχιστη συμμετοχή στο εταιρικό κεφάλαιο. Στο τελικό νομοσχέδιο οι διατάξεις αυτές αφαιρέθηκαν, με το πρόσχημα ότι αντίκεινται σε άλλους νομούς (περί ελευθεριότητας συμμετοχής σε εταιρείες) ή στο Ευρωπαϊκό δίκαιο. Ψεύδος ή λάθος. Κανείς δεν απαγόρευε τη συμμετοχή οποιουδήποτε στην εταιρεία, με οποιαδήποτε φορολογική έδρα και οποιοδήποτε ποσοστό συμμετοχής. Απλώς η Πολιτεία ήθελε να διασφαλίσει –και δικαιούνταν απολύτως να το κάνει– ότι το συμβαλλόμενο με αυτήν γραφείο μελετών διαθέτει πράγματι το μελετητικό δυναμικό που δηλώνει ότι έχει και ότι το μελετητικό αυτό δυναμικό έχει μια σταθερή και μόνιμη σχέση με το γραφείο. Το ίδιο έωλο επιχείρημα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει κανείς και για την απαγόρευση συμμετοχής ενός μελετητή στο μελετητικό δυναμικό δύο γραφείων μελετών. Δυστυχώς, κατά τη διαβούλευση κέρδισαν οι αεριτζήδες! β) Το νομοσχέδιο προβλέπει την αύξηση των κατηγοριών μελετών, με το σπάσιμο ορισμένων απ’ αυτές και τη δυνατότητα κάθε μελετητή να εγγράφεται αρχικά σε τέσσερεις (4) κατηγορίες και να παίρνει αντίστοιχα πτυχία, στη συνέχεια δε –αναλόγως με την αποκτούμενη εμπειρία!– να εγγράφεται και να αποκτά πτυχίο σε οσεσδήποτε κατηγορίες θέλει, έναντι των δυο επιτρεπομένων σήμερα. Το νομοσχέδιο προβλέπει επίσης τη δημιουργία Γενικών Κατηγοριών μελετών και τη χορήγηση αντίστοιχων πτυχίων. Δεν θα σχολιάσω εδώ την ανύπαρκτη αναγκαιότητα για την αύξηση του αριθμού των κατηγοριών μελετών (το ΤΕΕ/ΤΚΜ και ο Σύλλογος Μελετητών Δ.Ε. Κεντρ. Μακεδονίας έχουν υποβάλει μια πολύ ρεαλιστική πρόταση με υποκατηγορίες που αντιμετωπίζει όλα τα σχετικά προβλήματα), ούτε την έντονα αμφισβητούμενη αναγκαιότητα, για την ελληνική πραγματικότητα, της θεσμοθέτησης Γενικών Κατηγοριών μελετών. Θα πω μόνον ότι είναι εκτός πάσης λογικής και ηθικής αρχής, στη σημερινή ζοφερή πραγματικότητα, όπου τα σοβαρά και οργανωμένα γραφεία μελετών δίνουν αγώνα επιβίωσης, να καλούνται –χωρίς ιδιαίτερο λόγο– να αντιμετωπίσουν θέματα αλλαγών στη σύνθεση και την οργάνωσή τους, προσλήψεων νέων εταίρων, συγχωνεύσεων κ.λπ. Ας επιστρέψουμε όμως στα θέματα της ποιότητας των μελετών. Είναι δυνατόν να πιστεύουν στο Υπ. ΥΠΟΜΕΔΙ, ότι ένας μελετητής μπορεί να καλύψει με επάρκεια περισσότερες από δυο (σημερινές) κατηγορίες μελετών; Τι ποιότητα μελέτης προσδοκούν όταν ένας π.χ. Πολιτικός Μηχανικός θα μπορεί να εκπονεί Αρχιτεκτονικές, Στατικές, Συγκοινωνιακές, Υδραυλικές, Λιμενικές και Τοπογραφικές Μελέτες; Είναι δυνατόν, επίσης, να μην αντιλαμβάνονται ότι, με το άνοιγμα των κατηγοριών, τις Γενικές Κατηγορίες και τη δυνατότητα εγγραφής σε πολλές κατηγορίες κάθε μελετητή, εάν σήμερα έχουμε ένα ποσοστό τουλάχιστον 50% εικονικών γραφείων, μετά από λίγα χρόνια το ποσοστό αυτό θα φθάσει το 90 – 95%; Τέτοιου είδους γραφεία θέλει το Υπ. ΥΠΟΜΕΔΙ; γ) Οι διατάξεις του νομοσχεδίου που βάλλουν ευθέως κατά της ποιότητας των μελετών και ευνοούν εξαιρετικά τα εικονικά γραφεία και τους αεριτζήδες είναι εκείνες που αφορούν στην κατάργηση του ορίου των εκπτώσεων και στην ανάθεση των μελετών και υπηρεσιών στους προσφέροντες τις μεγαλύτερες εκπτώσεις. Ας μη γελιόμαστε. Με τη μέχρι σήμερα ακολουθούμενη πρακτική στις αξιολογήσεις των τεχνικών προσφορών, όπου οι βαθμολογίες των υποψηφίων απέχουν ελάχιστα μεταξύ τους, οποιοδήποτε κι αν είναι το σύστημα ανάθεσης –με αξιολόγηση προσφορών ή με χαμηλότερη τιμή– η σύμβαση θα κατακυρώνεται στον υποψήφιο που προσφέρει την μεγαλύτερη έκπτωση. Ανέφερα προηγουμένως ότι τα εικονικά και αεριτζήδικα γραφεία μελετών ασκούν αθέμιτο ανταγωνισμό προς τα σοβαρά και οργανωμένα γραφεία καθώς, λόγω των πολύ μικρών λειτουργικών τους δαπανών και της αδιαφορίας τους για την ποιότητα της μελέτης, έχουν πολύ μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. Μέχρι τώρα, μέρος αυτών των κερδών το “επένδυαν” στην εξασφάλιση νέων συμβάσεων. Τώρα πλέον θα μπορούν να εκτοξεύουν στα ύψη τις εκπτώσεις. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός θα γίνει πλέον βρόχος στο λαιμό των σοβαρών γραφείων μελετών, τα οποία μέσα στα επόμενα 3 – 4 χρόνια ή θα σβήσουν ή θα ρίξουν και αυτά την ποιότητα των μελετών για να μπορέσουν να ανταγωνιστούν στις εκπτώσεις τα εικονικά και αεριτζήδικα γραφεία. Οι αρμόδιοι του Υπουργείου αντιπαρατάσσουν τρία επιχειρήματα: Το πρώτο είναι ότι στο μέλλον θα γίνεται έλεγχος και πιστοποίηση των γραφείων. Όπως ήδη είπα, γι’ αυτό δεν υπάρχει καμιά δέσμευση στο νομοσχέδιο. Ακόμη όμως και αν γίνει, θα απαιτηθούν τουλάχιστον έξι (6) έτη για να φανούν τα αποτελέσματα. Τότε πια, σοβαρά γραφεία δεν θα υπάρχουν και η ποιότητα των μελετών θα έχει φθάσει στο ναδίρ της. Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι στο εξής θα γίνεται ουσιαστικός έλεγχος των μελετών από ιδιωτικά γραφεία. Από ποιους; Εφόσον οι συμβάσεις ελέγχου των μελετών θα ανατίθενται με κριτήριο τη μεγαλύτερη έκπτωση, πάλι σε εικονικά και αεριτζήδικα γραφεία θα ανατίθενται. Εικονικά γραφεία θα ελέγχουν εικονικά γραφεία! Το πάρτυ των αεριτζήδων! Το τελευταίο επιχείρημα είναι ότι η οικονομική προσφορά χωρίς όριο έκπτωσης είναι το μόνο αντικειμενικό κριτήριο ανάθεσης και έτσι θα παταχθεί η διαφθορά. Αυτό είναι λάθος και το γνωρίζουν! Οι ίδιοι άλλωστε επινόησαν για την ανάθεση των έργων μια αντικειμενική διαδικασία, όπου η έκπτωση πάνω από κάποιο όριο δεν παίζει κανένα ρόλο. Τώρα, θα οδηγήσουν τις μελέτες στο αδιέξοδο στο οποίο οδηγήθηκαν στο παρελθόν τα έργα. Με τίμημα την καταστροφή των συνεπών μελετητών, την επιβράβευση των ασυνεπών, την πτώση της ποιότητας των μελετών και των έργων. 2.3. Οι αδιαφανείς σχέσεις συναλλαγής μεταξύ Αναθετουσών Αρχών και Μελετητών Οι επιλήψιμες σχέσεις συναλλαγής εκδηλώνονται είτε κατά τη διαδικασία ανάθεσης της μελέτης είτε κατά την εκτέλεση της σύμβασης για την απρόσκοπτη ολοκλήρωσή της ανεξαρτήτως της ποιότητας της μελέτης ή των παρεχομένων υπηρεσιών. Ας δούμε τι προτείνει το νομοσχέδιο για την πάταξη της διαφθοράς. 2.3.1 Από τα προβλεπόμενα υπό τον τίτλο “Σύμφωνο ακεραιότητας”, το μόνο που αξίζει να σχολιαστεί είναι οι –σωστά προβλεπόμενες– πολύ αυστηρές ποινές για τους δωροδοκούντες, σε αντίθεση με το χάιδεμα των δωροληπτών. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηρισθεί το γεγονός ότι οι ποινές προς αυτούς επιβάλλονται “σύμφωνα με τις κατ’ ιδίαν διατάξεις που διέπουν τις αναθέτουσες αρχές”. Δηλαδή, όπως μέχρι σήμερα! Κατά τα λοιπά δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος που να μην γνωρίζει ότι η δωροδοκία και η δωροληψία αποτελούν αδικήματα, ούτε προσθέτει κάτι η “κατά δήλωση” εντιμότητα. 2.3.2 Το νομοσχέδιο διορθώνει ένα ατόπημα του Ν.3316/2005, δηλαδή την γνωμοδότηση επί των ενστάσεων καθ’ όλη τη διαδικασία ανάθεσης από την ίδια την Επιτροπή Διαγωνισμού, κατά αποφάσεων της οποίας στρέφονταν οι ενστάσεις. Η αρμοδιότητα όμως της Α.Ε.Μ.Ε. για γνωμοδότηση επί των ενστάσεων, πρέπει να επεκταθεί και στις μελέτες μικρού αντικειμένου, καθώς η αρχή πρέπει να είναι η ίδια για όλους. 2.3.3 Το νομοσχέδιο προβλέπει επίσης τον έλεγχο των μελετών, για τις οποίες απαιτείται πτυχίο Γ΄ τάξης και άνω, από ιδιώτες ελεγκτές. Θα μπορούσε να είναι θετικό μέτρο εάν: - κατοχύρωνε την επάρκεια του ελεγκτή, - δεν εξαρτούσε την επιλογή του ελεγκτή από την οικονομική προσφορά, χωρίς όριο έκπτωσης. Τώρα, όπως ήδη αναφέρθηκε, θα έχουμε αεριτζήδες – ελεγκτές να ελέγχουν αεριτζήδες μελετητές. 2.3.4 Οι αρμόδιοι του Υπουργείου ΥΠΟΜΕΔΙ προβάλλουν ως το κατ’ εξοχήν μέτρο αξιοκρατίας στην ανάθεση των μελετών την οικονομική προσφορά χωρίς όριο έκπτωσης. Πράγματι είναι αντικειμενικό κριτήριο. Θα μπορούσε να είναι και αξιοκρατικό εάν εξασφαλίζονταν συνθήκες υγιούς και ισότιμου ανταγωνισμού. Όταν όμως είναι σε όλους γνωστούς ότι ήδη σήμερα επικρατούν συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού, με τα Μητρώα να είναι γεμάτα από εικονικά και αεριτζήδικα γραφεία, τι είδους αξιοκρατικό κριτήριο είναι αυτό; Είναι ένα μέτρο που θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην καταστροφή των υγιών, σοβαρών και οργανωμένων γραφείων, στον θρίαμβο των αεριτζήδων και στην κατακόρυφη πτώση της ποιότητας των μελετών, όσων από αυτές θα ολοκληρώνονται. Υπενθυμίζουμε ότι, πριν από λίγα χρόνια, ένας άλλος Υπουργός μιας άλλης Κυβέρνησης, προέβαλε το ίδιο επιχείρημα για την ανάθεση των έργων. Οδηγήθηκε σε αδιέξοδο, σε αδυναμία ολοκλήρωσης των έργων και σε πτώση της ποιότητας. Κι έρχεται η σημερινή Κυβέρνηση να αποκαταστήσει τα πράγματα στα έργα, καταργώντας ουσιαστικά την άνευ ορίου έκπτωση, με ένα εξίσου αντικειμενικό τρόπο ανάθεσης. Γιατί λοιπόν επιχειρεί το ίδιο πείραμα στις μελέτες; Τι προσδοκεί; Παρά την κατάργηση των ελαχίστων αμοιβών των Μηχανικών, μπορεί να βρεθεί και για τις μελέτες, όπως και για τα έργα, ένα απολύτως αντικειμενικό κριτήριο αξιολόγησης της οικονομικής προσφοράς. Έχει ως στοιχείο αναφοράς την μέση έκπτωση που προσφέρεται από τους συμμετέχοντες στον διαγωνισμό! (βλέπε προτάσεις) Αντιλέγουν οι αρμόδιοι του Υπουργείου ότι μ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να νοθευτεί ο διαγωνισμός, καθώς οι υποψήφιοι μπορεί να συνεννοηθούν για να μεθοδεύσουν την μέση έκπτωση. Έωλο επιχείρημα κι αυτό, καθώς εάν μπορεί να μεθοδευτεί η μέση έκπτωση, τότε πολύ ευκολότερα μπορεί να μεθοδευτεί η άνευ ορίου έκπτωση, αφού εκεί το οικονομικό κίνητρο θα είναι πολύ μεγαλύτερο. Εάν πάλι σκέπτονται την εξοικονόμηση πόρων, γιατί δεν αφήνουν και στα έργα ελεύθερες τις εκπτώσεις, όπου η εξοικονόμηση πόρων είναι πολύ μεγαλύτερη; 3. Η ΑΠΑΞΙΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΕΛΕΤΗΤΗ 3.1 Ο σπουδαίος ρόλος που παίζει η σωστή και πλήρης μελέτη στην παραγωγή των έργων υποδομής και του δομημένου περιβάλλοντος έχει πλήρως υποβαθμιστεί στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας. Ο μέσος Έλληνας, επηρεασμένος από το άθλιο σύστημα εκμετάλλευσης της γης που έχει επικρατήσει στη χώρα μας, δεν βλέπει τη μελέτη σαν μια επιστημονική εργασία απαραίτητη για την άρτια εκτέλεση του έργου, αλλά σαν μια αναγκαστική διαδικασία, η οποία πρέπει να διεκπεραιωθεί με οποιονδήποτε τρόπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα ιδιωτικά έργα δεν ζητείται από τον Μελετητή η εκπόνηση μελέτης, αλλά η έκδοση άδειας. Δυστυχώς, την ίδια αντίληψη για το ρόλο της μελέτης έχουν στην πλειονότητά τους και οι υπηρεσιακοί παράγοντες του δημόσιου τομέα και οι πολιτικοί προϊστάμενοί τους. Έτσι βλέπουμε σημαντικά δημόσια έργα να δημοπρατούνται με ανεπαρκείς, ερασιτεχνικές προμελέτες ή και προκαταρκτικές μελέτες φτιαγμένες από παρατρεχάμενους της διοίκησης συμβούλους. Βλέπουμε από την μια μεριά την Πολιτεία να θεσπίζει νόμους και κανόνες για τη διασφάλιση της ποιότητας των μελετών και την ανάθεσή τους στους κατά τεκμήριο καλύτερους μελετητές και από την άλλη μεριά διοικητικούς και πολιτικούς προϊσταμένους φορέων και υπηρεσιών είτε να προσπαθούν να προωθήσουν τους “δικούς τους” μελετητές επηρεάζοντας τις επιτροπές διαγωνισμών, είτε να προσπαθούν να βρουν τρύπες στη νομοθεσία για να αναθέσουν τις μελέτες κατά παρέκκλιση των ισχυουσών διατάξεων (ως υπηρεσίες συμβούλου, ως ερευνητικά προγράμματα κ.λπ.), προφανώς αδιαφορώντας για την ποιότητα της μελέτης. 3.2 Στη σημερινή συγκυρία, όπου η Κυβέρνηση διακηρύσσει ότι αγωνίζεται για την αποκατάσταση των χρόνιων δυσλειτουργιών της ελληνικής κοινωνίας, τη θεραπεία κατεστημένων άρρωστων καταστάσεων και τον εκσυγχρονισμό τους, θα περίμενε κανείς ότι ένας νέος νόμος για την ανάθεση και εκπόνηση των μελετών Δημοσίου θα είχε ως κύριο στόχο τη βελτίωση της ποιότητας των μελετών, την αναβάθμιση του ρόλου της μελέτης και την ανάδειξή της ως κύριου παράγοντα για την παραγωγή άρτιων έργων. Αντιθέτως, το νομοσχέδιο είναι γεμάτο από διατάξεις που υποβαθμίζουν την ποιότητα των μελετών, αλλά κυρίως απαξιώνουν τον ρόλο της μελέτης και του μελετητή. Ας φέρουμε μερικά παραδείγματα: 3.2.1 “Η ανάθεση των μελετών θα μπορεί να γίνεται με μοναδικό κριτήριο την χαμηλότερη τιμή ή, στην καλύτερη περίπτωση, με κύριο κριτήριο την άνευ ορίου έκπτωσης οικονομική προσφορά”. Η μελέτη δεν είναι πια το κατ’ εξοχήν αντικείμενο εφαρμογής της επιστήμης του Μηχανικού, η βάση και η απαραίτητη προϋπόθεση για την κατασκευή άρτιων έργων, αλλά εμπόρευμα, ένα τυχαίο αντικείμενο επιχειρηματικής δραστηριότητας, κατάλληλο για δημοπράτηση. Ο Μελετητής δεν είναι πια ο επιστήμονας – συνεργάτης του Δημοσίου, που έχοντας τα απαραίτητα μέσα (επιστημονική κατάρτιση, απαιτούμενη εμπειρία, οργάνωση, μελετητικό δυναμικό, εξοπλισμό κ.λπ.) καλείται να επιστρατεύσει και να αξιοποιήσει όλη τη συσσωρευμένη γνώση στον τομέα του και την επινοητικότητά του, να αντιληφθεί πλήρως τις ανάγκες και τους στόχους του Εργοδότη του, να σπάσει το κεφάλι του για να βρει και να αξιολογήσει όλες τις δυνατές εναλλακτικές λύσεις προκειμένου να καταλήξει στην καλύτερη για τον Εργοδότη του και στη συνέχεια να εκπονήσει μια άρτια μελέτη σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές και τις απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνικής. Ο Μελετητής είναι πλέον ο επιχειρηματίας που “χτυπάει” τη μελέτη – εμπόρευμα στη χαμηλότερη τιμή και στη συνέχεια την διεκπεραιώνει με το μικρότερο δυνατό κόστος, αδιαφορώντας για την ποιότητα. 3.2.2 “Οι πολύ μικρού αντικειμένου μελέτες ή υπηρεσίες ανατίθενται με κλήρωση”. Η άνευ επιστημονικής αξίας μελέτη – εμπόρευμα δεν απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες, εμπειρία κ.λπ. Γιατί λοιπόν να ψάχνουμε για τον καλύτερο μελετητή, αφού όλοι μπορούν να διεκπεραιώσουν τη διαδικασία; Ας την πάρει ο πιο τυχερός! 3.2.3 “Ένας Μελετητής μπορεί να διαθέτει πτυχίο Μελετητή σε τέσσερεις ή και περισσότερες κατηγορίες μελετών και να εκπονεί αντίστοιχες μελέτες”. Εφόσον η μελέτη εξομοιώνεται με εμπόρευμα, γιατί π.χ. ένας Πολιτικός Μηχανικός που “εμπορεύεται” στατικές μελέτες, να μην μπορεί να “εμπορευθεί” και υδραυλικές, λιμενικές, συγκοινωνιακές, τοπογραφικές, γεωτεχνικές, αρχιτεκτονικές και λοιπές μελέτες; Δυστυχώς, τα πράγματα έτσι είναι. Το 1977 ο νομοθέτης θεώρησε ότι ένας Μελετητής δεν μπορεί να καλύψει με επάρκεια το γνωστικό αντικείμενο περισσοτέρων των δύο κατηγοριών μελετών. Το 2011, καθώς –κατά το Υπουργείο– το γνωστικό αντικείμενο συνεχώς περιορίζεται, ο Μελετητής μπορεί να καλύψει όσες κατηγορίες θέλει. Η επάρκεια και η ποιότητα ουδόλως μας ενδιαφέρουν. 3.2.4 Σύμφωνα με το μέρος του νομοσχεδίου που αφορά τα δημόσια έργα, δημοπράτηση δημοσίου έργου κατ’ αποκοπήν, μπορεί να γίνεται με προκαταρκτική μελέτη. Η μελέτη του έργου θα συνταχθεί στη συνέχεια από τον Ανάδοχο κατασκευής, ο οποίος –προφανώς κατά τους συντάκτες του νομοσχεδίου– δεν θα λάβει υπόψη του το ίδιον όφελος αλλά το κοινωνικό όφελος. Έτσι η χρονοβόρα διαδικασία της μελέτης παρακάμπτεται εντελώς. 4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 4.1 Να επαναφερθούν στο άρθρο 39 του Ν.3316 οι ακόλουθες διατάξεις, οι οποίες αποσύρθηκαν στην τελευταία έκδοση του νομοσχεδίου: α) Οι μελετητές οι οποίοι συμμετέχουν στο μελετητικό δυναμικό των εταιρικών πτυχίων ενός γραφείου μελετών πρέπει να έχουν φορολογική έδρα εντός της ίδιας Περιφέρειας της χώρας, εντός της οποίας βρίσκεται η έδρα της εταιρείας. β) Κάθε ένας από τους μετόχους γραφείου μελετών με την μορφή ανώνυμης εταιρείας, ο οποίος συνυπολογίζεται στο μελετητικό δυναμικό των εταιρικών πτυχίων του γραφείου, πρέπει να συμμετέχει στο εταιρικό κεφάλαιο της εταιρείας με ποσοστό τουλάχιστον 2% εάν οι μέτοχοι της εταιρείας είναι έως δέκα, ή με ποσοστό τουλάχιστον 1%, εάν οι μέτοχοι είναι περισσότεροι των δέκα. 4.2 Να προστεθεί διάταξη στο άρθρο 39 του Ν.3316 ως εξής: Οι λοιποί όροι και προϋποθέσεις για τη χορήγηση πτυχίων γραφείων μελετών, πλην του μελετητικού δυναμικού (εγκαταστάσεις, εξοπλισμός, λογισμικό, βοηθητικό προσωπικό, κεφάλαιο κ.λπ.), αναλόγως της τάξης του πτυχίου, καθορίζονται με Απόφαση του Υπουργού ΥΠΟ.ΜΕ.ΔΙ. μετά από εισήγηση του ΤΕΕ. Η Αρχή Ελέγχου Μελετών και Έργου, προκειμένου να χορηγήσει, να αναθεωρήσει ή να ανανεώσει πτυχία γραφείου μελετών ελέγχει την τήρηση όλων των ως άνω όρων και προϋποθέσεων, όπως και την δραστηριοποίηση του δηλούμενου μελετητικού δυναμικού για την εκπόνηση των μελετών ή την παροχή των υπηρεσιών που αναλαμβάνει το γραφείο μελετών. 4.3 Στην πργρ. 1 του άρθρου 25, για τον έλεγχο των μελετών να προβλεφθούν τα εξής: α) Ο ελέγχων την μελέτη θα πρέπει να καλύπτει τις απαιτήσεις ειδικής τεχνικής ικανότητας που έχουν ζητηθεί από τον μελετητή για την ανάθεση της μελέτης. β) Η ανάθεση του ελέγχου της μελέτης θα προηγείται ή θα γίνεται συγχρόνως με την ανάθεση της μελέτης. γ) Κατά την έναρξη εκπόνησης κάθε σταδίου της μελέτης θα συγκαλείται σύσκεψη, στην οποία θα μετέχει υποχρεωτικά ο ελέγχων τη μελέτη. 4.4 Για τις κατηγορίες μελετών να γίνει στο σύνολο της αποδεκτή η πλήρως τεκμηριωμένη και ορθή πρόταση που έχει υποβληθεί από το ΤΕΕ/ΤΚΜ και τον ΣΜΕΔΕΚΕΜ ή, εναλλακτικά, να παραμείνουν προσωρινά τα πράγματα ως έχουν και να προβλεφθεί στο νομοσχέδιο ότι αλλαγές στις κατηγορίες μελετών και στις δυνατότητες εγγραφής σε αυτές θα γίνουν με Πρ. Δ/μα, μετά από εισήγηση της Αρχής Ελέγχου Μελετών και Έργων. 4.5 Να καταργηθεί το άρθρο 79 του νομοσχεδίου και να υπαχθεί εξ αρχής στις αρμοδιότητες της Α.Ε.Μ.Ε. το σύνολο των δημοσίων συμβάσεων, τουλάχιστον σε ότι αφορά μελέτες και υπηρεσίες. 4.6 Να μην προβλέπεται ως σύστημα ανάθεσης “η χαμηλότερη τιμή”, αλλά μόνον “η αξιολόγηση προσφορών”. 4.7 Η αξιολόγηση των οικονομικών προσφορών να γίνεται ως εξής: - Η μέση έκπτωση των προσφορών του διαγωνισμού να αντιστοιχεί στα 90/100 της βαθμολογίας. Εκατέρωθεν της μέσης έκπτωσης η βαθμολογία να μεταβάλλεται γραμμικά. - Ο τρόπος αυτός αξιολόγησης να εφαρμοστεί για όλο το μεταβατικό στάδιο μέχρι την αναθεώρηση όλων των υφισταμένων πτυχίων και την πιστοποίηση των γραφείων από την Α.Ε.Μ.Ε., στη συνέχεια δε να επανεξεταστεί, με βάση τα τότε δεδομένα. 4.8 Να προστεθεί στο νομοσχέδιο για τα δημόσια έργα διάταξη, σύμφωνα με την οποία θα απαγορεύεται η δημοπράτηση κατασκευής έργου με οποιοδήποτε σύστημα ανάθεσης, εάν δεν υπάρχει εγκεκριμένη προμελέτη του έργου.