Το έργο της Επέκτασης, Αναβάθμισης και Εκσυγχρονισμού του Εθνικού Συστήματος Vessel Traffic Monitoring and Information Systems (VTMIS), το έργο της εγκατάστασης του Συστήματος Επιτήρησης και Παρακολούθησης Θαλάσσιας Κυκλοφορίας Βορείου Αιγαίου, καθώς και το έργο της Ανάπτυξης του Εθνικού Συστήματος Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Επιτήρησης (ΕΣΟΘΕ), τα οποία εξυπηρετούν σκοπούς Επιτήρησης, Ασφάλειας και Ελέγχου του Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ., και τα οποία απαιτούνται για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας καθώς και για την προστασία της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα εξαιρούνται από τις διαδικασίες περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, υποβολής προτύπων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων καθώς και μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Ως αιτιολόγηση για την εξαίρεση των αναφερόμενων έργων από τις διαδικασίες περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, δεσμεύσεων και μελετών επιπτώσεων αναφέρεται ότι «επιδιώκεται η αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη διαδικασία διεξαγωγής έργων, δραστηριοτήτων και εγκαταστάσεων». Ωστόσο, η συγκεκριμένη αιτιολόγηση δεν είναι επαρκής, και ειδικά όσον αφορά παρεμβάσεις που λαμβάνουν χώρα εντός του δικτύου Natura 2000, καθώς όσα προβλέπει το συγκεκριμένο άρθρο φαίνεται να παραβιάζουν την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ σύμφωνα με την οποία «Κάθε σχέδιο, μη άμεσα συνδεόμενο ή αναγκαίο για τη διαχείριση του τόπου, το οποίο όμως είναι δυνατόν να επηρεάζει σημαντικά τον εν λόγω τόπο, καθεαυτό ή από κοινού με άλλα σχέδια εκτιμάται δεόντως ως προς τις επιπτώσεις του στον τόπο, λαμβανομένων υπόψη των στόχων διατήρησής του».
Όπως προκύπτει από αναρτημένες πληροφορίες (ενδεικτικά, ΑΔΑ : 9Θ1Β4653ΠΩ-0ΙΜ για το ΕΣΟΘΕ, και ΑΔΑ: 65Φ94653ΠΩ-Β9Κ για το VMTIS), το άρθρο 19 αναφέρεται σε ένα σύνολο έργων, στα οποία περιλαμβάνονται κτίρια, πυλώνες και άλλες εγκαταστάσεις. Από τις πληροφορίες αυτές, η ακριβής θέση των εγκαταστάσεων δεν είναι σαφής: πάντως, εφόσον χωροθετούνται εντός του δικτύου Νatura 2000, και δεν αφορούν προϋφιστάμενες εγκαταστάσεις, παρόμοια έργα εντάσσονται στο άρθρο 6 παρ. 3 της Οδηγίας 92/43, και πρέπει να υπαχθούν στην διαδικασία της δέουσας εκτίμησης. Δεδομένου ότι η διαδικασία της δέουσας εκτίμησης υλοποιείται μέσω της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, στις περιπτώσεις αυτές δεν είναι δυνατόν τα έργα αυτά να εξαιρεθούν «από τις διαδικασίες περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, υποβολής προτύπων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων καθώς και μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων». Κατά συνέπεια, εντός του δικτύου Natura 2000, και εφόσον επιδιώκεται η κατασκευή νέων εγκαταστάσεων, η διάταξη παραβιάζει το ενωσιακό δίκαιο.
Σε περίπτωση που συντρέχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις (χωροθέτηση εντός του δικτύου Natura 2000, νέα έργα), θα πρέπει να επισημανθεί μία ακόμα δυσχέρεια: τα έργα θα χρηματοδοτηθούν εν όλω ή εν μέρει από ενωσιακούς πόρους. Για παράδειγμα, φαίνεται ότι το έργο VMTIS συγχρηματοδοτείται από τον άξονα προτεραιότητας 16 του Ταμείου Συνοχής (Διακήρυξη 1/2017, ΑΔΑ: 65Φ94653ΠΩ-Β9Κ). Κατά συνέπεια, δεν θα ήταν σύννομο ένα έργο με συγχρηματοδότηση από ενωσιακούς πόρους να αδειοδοτείται κατά παράβαση του ενωσιακού δικαίου (ενδεικτικά, βλ. άρθ. 8 και Παράρτημα Ι του Κανονισμού 1303/2013, όπου αναφέρεται σαφώς ότι στις «οριζόντιες αρχές και εγκάρσιους στόχους πολιτικής» είναι και η τήρηση της Οδηγίας 92/43).
Κατά συνέπεια, το ελάχιστο που πρέπει να γίνει είναι να εξαιρεθεί το δίκτυο Natura 2000 από το πεδίο εφαρμογής του άρθρου. Κατά την άποψη της οργάνωσής μας, και για λόγους βιωσιμότητας και προστασίας του εξαιρετικά ευαίσθητου νησιωτικού περιβάλλοντος, το ίδιο θα πρέπει να ισχύει για όλο το Εθνικό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών.
Δεν είναι κατανοητό για ποιο λόγο θα πρέπει οι περιγραφόμενες δραστηριότητες και έργα που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο αυτού του άρθρου να εξαιρούνται της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Σε κάθε περίπτωση ειδικά για παρεμβάσεις που χωροθετούνται εντός των τόπων του δικτύου Natura 2000 το παρόν άρθρο φαίνεται να παραβιάζει το άρθρο 6. Παρ. 3 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ σχετικά με τη δέουσα εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων τέτοιων έργων και δραστηριοτήτων.
(Ακόμα και σε περιπτώσεις που ενδεχομένως τίθεται θέμα απορρήτου, η διαδικασία θα έπρεπε να προβλέπεται έστω και ενδοϋπηρεσιακά)
Μαρία Σαλωμίδη, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας ΕΛΚΕΘΕ, msal@hcmr.gr
Βαγγέλης Παράβας, Υπ. Δρ. Δημοκρίτειου Παν. Θράκης, v.paravas@gmail.com
Γιάννης Ίσσαρης, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας ΕΛΚΕΘΕ, issaris@hcmr.gr