Αρχική Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας, Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και ΤεχνοηθικήςΜΕΡΟΣ Β΄ Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Άρθρο 8 Σύσταση και νομικό καθεστώςΣχόλιο του χρήστη Βασίλης Πανταζής | 13 Ιανουαρίου 2021, 17:43
Σχέδιο Νόμου για την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) Βασίλης Πανταζής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Εκπρόσωπος ΜέΡΑ25 στην ΕΕΔΑ Η κυβέρνηση σχετικά με τον ρόλο της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου οφείλει να υιοθετήσει πλήρως την εφαρμογή των Αρχών των Παρισίων που αναφέρονται στη Διακήρυξη της Βιέννης και που είναι καθοριστικές για την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (εφεξής ΕΕΔΑ) και για τον σχεδιασμό της από το κράτος. Ένα από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της Παγκόσμιας Διάσκεψης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στη Βιέννη το 1993 ήταν η δημιουργία Ανεξάρτητων Εθνικών Θεσμών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου παγκοσμίως. «Φέρνοντας τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στο σπίτι» ήταν ένα από τα κύρια αιτήματα της Παγκόσμιας Διάσκεψης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στη Βιέννη το 1993: Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου χρησιμεύουν για να διασφαλίσουν ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μια αυτοπροσδιοριζόμενη ζωή με ελευθερία και αξιοπρέπεια. Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου πρέπει, επομένως, να εφαρμοστούν σε εθνικό επίπεδο προκειμένου να φτάσουν στην πραγματική ζωή. Η τελική Διακήρυξη της Διάσκεψης της Βιέννης τονίζει σε πολλά σημεία την υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν και να προωθούν τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Η διεθνής κοινότητα έχει καθήκον να στηρίζει τα κράτη σε αυτή τη διαδικασία: μέσω καθορισμού προτύπων, παρακολούθησης, διορθωτικών διαδικασιών και τεχνικής βοήθειας. Κατά συνέπεια, η Παγκόσμια Διάσκεψη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου της Βιέννης υπογράμμισε τον «σημαντικό και εποικοδομητικό ρόλο των εθνικών θεσμών στην προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου» και ενθάρρυνε τα κράτη να δημιουργήσουν και να ενισχύσουν Εθνικές Επιτροπές για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου λαμβάνοντας υπόψη τις λεγόμενες Αρχές των Παρισίων, που υιοθέτησε η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ με την απόφασή της 48/134 «Εθνικοί Θεσμοί για την προώθηση και την προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» (ΕΘΑΔ) της 20ης Δεκεμβρίου 1993. Επί του παρόντος, υπάρχουν 103 ΕΕΔΑ παγκοσμίως, 69 εκ των οποίων ανταποκρίνονται πλήρως στις Αρχές των Παρισίων. Ο ρόλος της ΕΕΔΑ υπογραμμίζεται και ενισχύεται όλο και περισσότερο σε περιφερειακό επίπεδο, για παράδειγμα η δημιουργία μιας ΕΕΔΑ αποτελεί πλέον μια από τις προϋποθέσεις για ένταξη στην ΕΕ. Η Διακήρυξη της Βιέννης δίνει έμφαση στο δικαίωμα κάθε κράτους να δημιουργήσει μία ΕΕΔΑ που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Ακόμα και αν οι Αρχές των Παρισίων δεν είναι δεσμευτικές βάσει του Διεθνούς Δικαίου, έχουν εξελιχθεί σε ένα αυθεντικό πρότυπο, δεδομένου ότι καταρτίστηκαν το 1991 από εμπειρογνώμονες, από την επιστήμη και τα Ηνωμένα Έθνη. Παρά τον μη δεσμευτικό τους χαρακτήρα, σχετίζονται με την πρακτική του Διεθνούς Δικαίου. Προσφέρουν καθοδήγηση σε εκείνες τις χώρες που θέλουν να δημιουργήσουν μια Εθνική Επιτροπή ή να επεκτείνουν τις υπάρχουσες δομές σε μια Εθνική Επιτροπή. Ταυτόχρονα, χρησιμεύουν ως κριτήριο για συγκεκριμένη κριτική. Μία ουσιαστική λειτουργία της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου είναι η προστασία και η πραγμάτωση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Σύμφωνα με αυτό, θα πρέπει η ΕΕΔΑ να προωθήσει την «εθνική υλοποίηση» κανόνων Διεθνούς Δικαίου από κρατικούς φορείς και υπευθύνους λήψης αποφάσεων. Η έννοια «εθνική υλοποίηση» νοείται ως διαδικασία με τη βοήθεια της οποίας οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου θα εφαρμόζονται στη χώρα. Η εφαρμογή δεν καλύπτει μόνο τους νομικά δεσμευτικούς κανόνες, αλλά περιλαμβάνει και κανόνες που δεν έχουν αποκτήσει επίσημη ισχύ στη χώρα. Αρμοδιότητες Σύμφωνα με τις Αρχές των Παρισίων πρέπει να δοθούν στην ΕΕΔΑ αρμοδιότητες. Συνήθως, δίνεται σε μια ΕΕΔΑ μια πολύ ειδική αρμοδιότητα, η οποία αξιοποιείται στο πλαίσιο των λειτουργιών της στο αντίστοιχο εθνικό πλαίσιο. Κατά κανόνα, μια ΕΕΔΑ δεν έχει την αρμοδιότητα να λαμβάνει νομικά δεσμευτικές αποφάσεις ή να νομοθετεί με οποιονδήποτε τρόπο. Σύμφωνα με τις Αρχές των Παρισίων, μια ΕΕΔΑ ενεργεί μόνο ως συμπλήρωμα και υποστηρικτικό μέτρο παράλληλα με τα νομοθετικά, εκτελεστικά και δικαστικά όργανα. Συνοπτικά η ΕΕΔΑ πρέπει να έχει τις ακόλουθες αρμοδιότητες για την εκπλήρωση των καθηκόντων της: Αυτοδιοίκηση Αυτοδύναμη πρωτοβουλία Εξουσιοδότηση για υποβολή και δημοσίευση δηλώσεων, συστάσεων, εκθέσεων Εξουσιοδότηση συνεργασίας (ΟΗΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης, ΟΑΣΕ, με ομόλογες Επιτροπές άλλων Κρατών και με την Κοινωνία των Πολιτών) Ενημερωτικές και ερευνητικές αρμοδιότητες. Η αυτοδιοίκηση περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τη δική της επιλογή προσωπικού και τη λήψη αποφάσεων για μακροχρόνιες εργασιακές σχέσεις. Η αρχή πρωτοβουλίας είναι το δικαίωμα να εξετάζει όλα τα ζητήματα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και να τα αντιμετωπίζει δημόσια. Η ΕΕΔΑ θα πρέπει να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα στο κοινό, για παράδειγμα με τη μορφή γνωμοδοτήσεων, δηλώσεων, συστάσεων και εκθέσεων. Το δικαίωμα στην ελεύθερη συνεργασία είναι επίσης σημαντικό. Επιπλέον, η ΕΕΔΑ θα πρέπει να είναι ελεύθερη να δημοσιεύει τα ευρήματά της. Επιλέγει τη μορφή της δήλωσης, όπως γνώμη, σύσταση, έκθεση, μελέτη και ούτω καθεξής, χωρίς οδηγίες από το κράτος. Ένα άλλο σημαντικό δομικό στοιχείο για τη θεσμική ανεξαρτησία της ΕΕΔΑ είναι ότι διαχειρίζεται τις εσωτερικές της υποθέσεις. Οι ενημερωτικές και ερευνητικές αρμοδιότητες νοούνται ως το δικαίωμα λήψης ορισμένων πληροφοριών από κυβερνητικές υπηρεσίες κατόπιν αιτήματος και για την ενεργό διερεύνηση διαδικασιών που σχετίζονται με γεγονότα. Αυτό περιλαμβάνει αρμοδιότητες με τη στενότερη έννοια, όπως η κλήση και ανάκριση σε άτομα ως μάρτυρες, η λήψη ένορκων στοιχείων, η επιθεώρηση φακέλων, η επίδειξη εγγράφων και η επίσκεψη σε μη δημόσιους χώρους χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση. Αυτές οι νομικές δυνατότητες εκτείνονται στον βαθμό που η έρευνα δικαιολογείται ακόμη και αν επηρεάζει τις ατομικές ελευθερίες. Αρκετές ΕΕΔΑ διαθέτουν αρμοδιότητες αρκετά παρόμοιες με εκείνες μιας υπηρεσίας επιβολής του νόμου. Οι ερευνητικές αρμοδιότητες αποτελούν προϋπόθεση για μια ΕΕΔΑ, ώστε να μπορεί να εκτελεί τα καθήκοντά της με ουσιαστικό τρόπο, όπως παρακολούθηση της διοίκησης, διερεύνηση παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διεξαγωγή μελετών και αντιμετώπιση καταγγελιών. Για να μπορέσει να αξιολογήσει ανεξάρτητα ένα πραγματικό ζήτημα, θα πρέπει να έχει την αρμοδιότητα να λαμβάνει τις πληροφορίες από την πηγή τους. Αυτό δεν αποκλείει τη δυνατότητα απόκτησης πληροφοριών από άλλους οργανισμούς μέσω συνεργασίας και διοικητικής βοήθειας. Αλλά χωρίς την ακριβή γνώση των γεγονότων δεν μπορεί να υπάρξουν ουσιαστικές και πρακτικές λύσεις. Ένα άλλο ερώτημα που τίθεται συχνά είναι εάν μια ΕΕΔΑ μπορεί πραγματικά να λειτουργήσει αποτελεσματικά όσον αφορά στον στόχο της εθνικής προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, εάν δεν διαθέτει κανένα μέσο για την επιβολή του. Σε απάντηση, θα πρέπει να έχουμε υπόψη την ειδική αρμοδιότητα: Αντί για δεσμευτική απόφαση μιας αρχής, η ΕΕΔΑ παρέχει «μόνο» μη δεσμευτική σύσταση. Μια τέτοια πρόταση δράσης, η οποία βασίζεται σε αιτιολόγηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και πρέπει επίσης να διασφαλιστεί για την ευρύτερη δυνατή κοινωνική νομιμοποίηση, δεν μπορεί, ωστόσο, απλώς να αγνοηθεί. Μια ΕΕΔΑ μπορεί να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα επιχειρήματά της δημοσιοποιώντας τα ευρήματά της προκειμένου να δημιουργήσει πολιτική πίεση μαζί με άλλους παράγοντες. Η εφαρμογή των συστάσεών της εξαρτάται τελικά από τη βούληση των κρατικών οργάνων. Εσωτερική Δομή Οι Αρχές του Παρισίων δεν παρέχουν οδηγίες για την εσωτερική δομή μιας ΕΕΔΑ. Στο κράτος που σχεδιάζει να ιδρύσει μια ΕΕΔΑ προσφέρεται ένα εκτεταμένο πεδίο σχεδίασης. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, περισσότερα από 80 άτομα συμμετέχουν σε υποεπιτροπές για να εργαστούν σε θεματικά πεδία. Εκτός από τη διεύθυνση και το προσωπικό, το ινστιτούτο διαθέτει πλουραλιστικό συμβούλιο διαχειριστών. Επιπλέον, μερικές φορές έχει συμβουλευτικό συμβούλιο ή γενική συνέλευση. Η επιτροπή αποτελείται από τρία ή περισσότερα μέλη που λαμβάνουν τις πιο σημαντικές αποφάσεις με συναίνεση, αλλά διαφορετικά έχουν ανεξάρτητους τομείς ευθύνης. Συγκρότηση Πώς στελεχώνεται μια ΕΕΔΑ, η ηγεσία και το προσωπικό της, και με ποιες διαδικασίες καθορίζονται, αναφέρονται επίσης στις Αρχές του Παρισίων. Προφανώς, θέτουν ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής νομιμοποίησης για την ηγεσία της ΕΕΔΑ. Σε κάθε περίπτωση, τα μέλη της θα πρέπει να ορίζονται, είτε με εκλογή είτε με άλλο τρόπο, σύμφωνα με διαφανείς διαδικασίες που διασφαλίζουν όλες τις απαραίτητες εγγυήσεις για την πλουραλιστική εκπροσώπηση των κοινωνικών δυνάμεων που εμπλέκονται στην προώθηση και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για να διοριστεί ένα μέλος, θα πρέπει να προηγηθεί μια «επίσημη πράξη», διότι μια τέτοια πράξη υπογραμμίζει τη δημόσια εντολή του θεσμικού οργάνου. Σε ορισμένες χώρες, για παράδειγμα, ο αρχηγός κράτους διορίζει τα ηγετικά μέλη, για παράδειγμα στην Αυστραλία ή τη Νότια Αφρική. Δομή- Προσωπικό Στο Σχέδιο Νόμου Άρθρο 10 «Σύνθεση» που κατέθεσε η κυβέρνηση ιδιαίτερα επίμαχα σημεία είναι ο μονομερής περιορισμός - μείωση μελών-εκπροσώπων της ΕΕΔΑ - με τον αποκλεισμό: Των πολιτικών κομμάτων. Πρόκειται περί ελλείμματος της Δημοκρατίας αν δεν εκπροσωπούνται τα κόμματα στην ΕΕΔΑ. Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία χωρίς εκπροσώπηση των κομμάτων, δεν μπορεί να νοείται ως Δημοκρατία. Με τον σχεδόν πλήρη αποκλεισμό των Ανεξάρτητων Αρχών, κατά τρόπο τέτοιο ώστε να διαταράσσεται η ιδιότητα του θεσμού ως γέφυρας μεταξύ της Διοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών (π.χ. Συνήγορος του Καταναλωτή, Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα, Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών, εκπρόσωπος των Δικηγορικών Συλλόγων). Σύμφωνα με τις Αρχές του Παρισίων, η ΕΕΔΑ πρέπει να αναπτύξει μια πλουραλιστική πολυφωνική σύνθεση με τη συμμετοχή στη σύνθεσή της. Αυτό περιλαμβάνει ιδίως την απαίτηση ότι η ΕΕΔΑ πρέπει να αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία της κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο οι συμμετέχοντες πρέπει να αντανακλούν ιδανικά ολόκληρο το κοινωνικό φάσμα της κοινωνίας, να περιλαμβάνει τα διαφορετικά ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα, τις εθνικές και κοινωνικές μειονότητες, τα επαγγέλματα και τους ακαδημαϊκούς κλάδους. Ο πλουραλισμός του προσωπικού προάγει τις θεσμικές αρμοδιότητες της Επιτροπής, αυξάνει την προσβασιμότητα για κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες και ενισχύει τη γενική εμπιστοσύνη στην αμεροληψία της Επιτροπής. Νομικό καθεστώς Το νομικό καθεστώς μιας ΕΕΔΑ στην κρατική-οργανωτική δομή ενός κράτους είναι επίσης μια πτυχή που δεν ρυθμίζεται από τις Αρχές των Παρισίων. Στο Συνέδριο στο Παρίσι, τα συντακτικά μέρη απέφυγαν σκόπιμα να το συμπεριλάβουν, επειδή θα επηρέαζε δύσκολες, ιστορικά εξελισσόμενες και εξαρτώμενες από τον πολιτισμό ιδιαιτερότητες που δεν μπορούν να γενικευθούν. Ανεξαρτησία Στο Σχέδιο Νόμου Άρθρο 8, 2 που κατέθεσε η κυβέρνηση γίνεται αναφορά για «…ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας…». Επιδίωξη του ΜέΡΑ25 είναι να διασφαλιστεί πλήρως η Ανεξαρτησία της Εθνικής Επιτροπής, εξασφαλίζοντας αφενός νομική προσωπικότητα για τον θεσμό και αφετέρου σταθερότητα στη διοικητική δομή, με νομική και οικονομική κατοχύρωση του προσωπικού. Παρ΄όλο που οι Αρχές των Παρισίων δεν αποδίδουν συγκεκριμένο νομικό καθεστώς σε μια ΕΕΔΑ, προϋποθέτουν σαφώς ότι η ΕΕΔΑ είναι Ανεξάρτητη. Η Αρχή της Ανεξαρτησίας αναφέρεται ρητά στον τίτλο του Τμήματος 2 των Αρχών των Παρισίων, το οποίο αναφέρει για «εγγυήσεις ανεξαρτησίας». Περαιτέρω διατάξεις βασίζονται κυριολεκτικά στη θεσμική ανεξαρτησία. Η ανεξαρτησία αποτελεί, επομένως, ένα βασικό στοιχείο της ΕΕΔΑ. Η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Γενική Συνέλευση των Η.Ε. επιβεβαίωσαν την Αρχή της Ανεξαρτησίας σε πολλά ψηφίσματα. Η Ανεξαρτησία που αξιώνεται από τις Αρχές των Παρισίων σημαίνει πρώτα απ’ όλα την πραγματική και προσωπική ανεξαρτησία του θεσμού και των μελών του από την κυβέρνηση. Η ΕΕΔΑ θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οποιεσδήποτε οδηγίες από την εκτελεστική εξουσία και άλλα κρατικά όργανα. Εάν κρατικοί αξιωματούχοι της κυβέρνησης συμμετέχουν σε συμβουλευτικά και εποπτικά όργανα της ΕΕΔΑ, δεν επιτρέπεται να ψηφίζουν σύμφωνα με τις Αρχές των Παρισίων. Οποιαδήποτε μορφή υπερβολικής επιρροής από μη κρατικές δυνάμεις είναι επίσης αντίθετη με την Αρχή της Ανεξαρτησίας. Χρηματοδότηση Η ΕΕΔΑ είναι ουσιαστικά μια χρηματοδοτούμενη από το κράτος επιτροπή. Η κρατική χρηματοδότηση θα πρέπει να της επιτρέπει να έχει το δικό της προσωπικό και τις εγκαταστάσεις της και τα δικά της μέσα επικοινωνίας, έτσι ώστε να είναι ανεξάρτητη από δημόσιες υπηρεσίες. Από την Αρχή της Ανεξαρτησίας έναντι της κυβέρνησης μπορεί επίσης να συναχθεί το συμπέρασμα ότι η απόφαση σχετικά με τον λόγο και το ποσό της χρηματοδότησης δεν μπορεί να εντάσσεται αποκλειστικά σε ένα υπουργείο. Ωστόσο, η χρηματοδότηση δεν επιτρέπει καμία επιρροή στο περιεχόμενο. Η αντίρρηση που προβάλλεται συχνά ότι η ΕΕΔΑ δεν είναι γενικώς ανεξάρτητη λόγω κρατικής χρηματοδότησης αγγίζει ένα ευαίσθητο σημείο. Η εμπειρία σε όλο τον κόσμο δείχνει τον κίνδυνο ότι μια κυβέρνηση μπορεί να επιδιώξει να επηρεάσει το περιεχόμενο και τις δραστηριότητες μιας ΕΕΔΑ μέσω ετήσιων οικονομικών αποφάσεων. Προκειμένου να διασφαλιστεί η οικονομική ανεξαρτησία της ΕΕΔΑ, συζητούνται κυρίως δύο σημεία: Αφενός, πρόκειται για την εξεύρεση μορφών χρηματοδότησης που εγγυώνται τη μακροπρόθεσμη λειτουργία του επιτροπής, ανεξάρτητα από πολιτικές οικονομικές διακυμάνσεις. Υπάρχουν πολλά επιχειρήματα υπέρ της εκχώρησης της επίσημης θέσης του θεσμικού οργάνου στον νόμο του ετήσιου προϋπολογισμού. Από την άλλη πλευρά, πολλές ΕΕΔΑ απαιτούν δικαίωμα συμμετοχής στο πλαίσιο της ετήσιας απόφασης χρηματοδότησης. Εάν αυτό το δικαίωμα ασκείται στην Επιτροπή Προϋπολογισμού ή στη σύνοδο ολομέλειας του Κοινοβουλίου δεν είναι ζήτημα που απαντούν οι Αρχές των Παρισίων. Ωστόσο, το δικαίωμα συμμετοχής διασφαλίζει ότι οι στόχοι της εθνικής προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λαμβάνονται υπόψη κατά την κατανομή των οικονομικών πόρων. Διαφορετικά, μπορούν πολύ εύκολα να παραλειφθούν έναντι άλλων κοινωνικών συμφερόντων. Προκειμένου να εκπληρώσει την εντολή προώθησης και προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η ΕΕΔΑ θα πρέπει να έχει «ευρύτερη δυνατή εντολή». Η εντολή πρέπει να επεκτείνεται ρητά στα διεθνώς εγγυημένα Δικαιώματα του Ανθρώπου και επίσης να ελέγχει ότι το κράτος επικυρώνει περαιτέρω συνθήκες Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η ΕΕΔΑ πρέπει να γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ του διεθνούς και του εθνικού επιπέδου. Η ευρεία εντολή απαιτεί επίσης να δίνεται η δυνατότητα στην ΕΕΔΑ να ελέγχει τις ενέργειες όλων των κρατικών δυνάμεων και τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε ολόκληρη την εθνική επικράτεια. Οι παραβιάσεις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από ιδιώτες, για παράδειγμα, από εταιρείες ή οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας ή στέγασης, θέματα ρατσισμού, πρέπει επίσης να εμπίπτουν στην εντολή της ΕΕΔΑ. Απαιτείται μια κουλτούρα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ως βάση για την προθυμία εφαρμογής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο εσωτερικό της χώρας. Για το σκοπό αυτό, η εκπαίδευση στα δικαιώματα του ανθρώπου είναι εξίσου απαραίτητη σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, όπως και για τις επαγγελματικές ομάδες που είναι ιδιαίτερα κοντά στα δικαιώματα του ανθρώπου - ιδίως η αστυνομία, ο στρατός, το σωφρονιστικό σύστημα και οι υπηρεσίες υγείας.