Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού

Δικτυακός Τόπος Διαβουλεύσεων

• Σχόλιο του χρήστη 'Τζέρυ Κόνγουει' | 12 Φεβρουαρίου 2024, 12:14

  Μόνιμος Σύνδεσμος

  Επί της συνταγματικότητας των προβλεπόμενων ρυθμίσεων έχουν αποφανθεί έγκριτοι και σημαντικοί νομικοί και συνταγματολόγοι [1-5], και συνεπώς δεν επιθυμώ να τοποθετηθώ, πέραν του γενικού σχολίου ότι είναι άξιο απορίας γιατί η κυβέρνηση δεν επιδεικνύει την ελάχιστη υπομονή να προσπαθήσει να αλλάξει το άρθρο 16 με συνταγματική αναθεώρηση. Παραθέτω επίσης τις δηλώσεις του κου. Ζώρα στο ΣΚΑΙ [6]: "Επί των ημερών μου το ανοικτό Πανεπιστήμιο είχε βελτιώσει τόσο πολύ τα οικονομικά του που καταργήθηκε η κρατική επιχορήγηση. Και όλα τα πανεπιστήμια μπορούν κάποια στιγμή να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο". Συνδυάζοντας αυτές τις δηλώσεις με το νόμο 4957/22 (Κεραμέως) είναι ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση κινείται σε μια κατεύθυνση όχι μόνο εμπορευματοποίησης της ανώτατης παιδείας μέσω ιδιωτικών ΑΕΙ (ΙΑΕΙ) αλλά και αυτής που παρέχεται και από τα δημόσια ΑΕΙ (ΔΑΕΙ), τα οποία θα καταλήξουν να χρεώνουν δίδακτρα ακόμα και στα προπτυχιακά. Στο κείμενο αυτό θέλω να σταθώ στην έκθεση ανάλυσης συνεπειών που συνοδεύει το νόμο και να σχολιάσω επί ενός σημείου που για μένα αποτελεί σημαντική απόπειρα απάτης προς την κοινωνία αλλά και προσβολής της ίδιας της ιστορίας της χώρας. Ενότητα 1: Ποιο ζήτημα αντιμετωπίζει η αξιολογούμενη ρύθμιση; Για το μέρος Δ' (ΙΑΕΙ) παρατίθεται μια ιστορία της εξέλιξης των συνταγματικών προβλέψεων για την ανώτατη παιδεία, με σκοπό να υποστηρίξει ότι ο περιορισμός των ΑΕΙ με την αποκλειστική μορφή του ΝΠΔΔ αποτελεί κατάλοιπο του Χουντικού Συντάγματος του 1968 [7], με σκοπό τον έλεγχο των ΑΕΙ από την κυβέρνηση. Αυτή η διαπίστωση όμως είναι η μισή αλήθεια. Ο έλεγχος της ανώτατης εκπαίδευσης από την κυβέρνηση δε μπορεί να επιτευχθεί αποκλειστικά από τη διάταξη αυτή, αλλά μόνο σε συνδυασμό και με την πρόβλεψη ότι οι καθηγητές είναι δημόσιοι υπάλληλοι και άρα υποκείμενοι στον άμεσο έλεγχο του υπουργού. Με τον τρόπο αυτό η Χούντα διασφάλισε ότι α) δε θα ιδρυθούν ανώτατες σχολές όπου θα διδάσκουν ελεύθερα καθηγητές που δεν προσλαμβάνει και δεν ελέγχει η ίδια, και β) μπορεί να ελέγχει άμεσα όλους τους καθηγητές που διδάσκουν στα δημόσια πανεπιστήμια με πειθαρχικούς ελέγχους, παύσεις και απολύσεις (όπως και έκανε, π.χ. με τους Μαρωνίτη, Μάνεση). Το σύνταγμα του 1975 από την άλλη πλευρά συντάχθηκε από επιτροπή με πρόεδρο τον αείμνηστο Κ. Τσάτσο. Δεν είναι σίγουρο ποιοί εργάστηκαν επί του άρθρου 16, ωστόσο είναι ιστορικά καταγεγραμμένο ότι ο ίδιος ο Τσάτσος είχε ενεργή εμπλοκή σε κάθε σχεδόν άρθρο. Αντιγράφοντας από την ανάλυση της ιστορίας του συντάγματος του 1975 του κ. Κασιμάτη, "... η συντακτική ποιότητα του έργου της «Ε΄ Αναθεωρητικής Βουλής» ήταν προϊόν κυρίως των λίγων προσωπικοτήτων της πλειοψηφίας που είχαν τη γνώση και την πείρα για ένα τέτοιο έργο. Καθοριστική ήταν ιδίως, τουλάχιστον όπως προκύπτει από τα πρακτικά των προπαρασκευαστικών εργασιών, η συμβολή του Κωνσταντίνου Τσάτσου, ο οποίος είχε το βάρος και την ευθύνη σε ελάχιστο χρόνο, από τη λήξη της κατ’ άρθρον ψηφοφορίας μέχρι τη συζήτηση στο σύνολο των διατάξεων του σχεδίου συντάγματος (2 έως 7 Ιουνίου 1975), ένα ασύντακτο και χωρίς σύστημα σύνολο διατάξεων να το διαμορφώσει σε συστηματικό κείμενο συντάγματος, στο κείμενο που γνωρίζομε ως Σύνταγμα του 1975. Το έργο του Κωνσταντίνου Τσάτσου ήταν ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί δεν περιοριζόταν μόνο στη συστηματική κατάταξη των διατάξεων των ψηφισθέντων άρθρων, με μεταβολή της σειράς τους, σε ενιαίο κείμενο, αλλά εκτεινόταν και στην υποχρέωση, όπου χρειαζόταν, να τις συμπτύξει, να τις διαιρέσει ή και να τις αναδιατυπώσει φραστικά." [8] Ο Κ. Τσάτσος έκανε το διδακτορικό του στη Χαϊδελβέργη όπου γνώρισε τον διάσημο καθηγητή Karl Jaspers, από του οποίου το έργο παρέμεινε βαθιά επηρεασμένος σε όλη τη μετέπειτα σταδιοδρομία του [9]. Ένα από τα σημαντικότερα έργα του Jaspers ήταν το βιβλίο "Η ιδέα του Πανεπιστημίου" [10], από το οποίο αξίζει να διαβάσει κανείς έστω το τελευταίο κεφάλαιο (~15 σελίδες μόνο) που περιγράφει τις σχέσεις των Πανεπιστημίων και του Κράτους, για να δει από που προέρχονται οι διατάξεις του σύγχρονου άρθρου 16 στο Σύνταγμά μας, και την αιτιολόγηση της αναγκαιότητάς τους. O Jaspers, ήδη διάσημος για το έργο του στη Χαϊδελβέργη, ίσως το πανεπιστήμιο με το μεγαλύτερο κύρος στη Γερμανία, αρνήθηκε να υποστηρίξει το ναζιστικό καθεστώς και καθαιρέθηκε από το πανεπιστήμιο, από 1937 ως το 1945 [11]. Κινδύνευσε και η ίδια του η ζωή, καθώς η γυναίκα του ήταν Εβραία. Στη μεταπολεμική Γερμανία, με το εξέχον κύρος του, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια της ανοικοδόμησης των γερμανικών πανεπιστημίων, της γερμανικής διανόησης και πνευματικής ζωής, ως ένας από τους ελάχιστους Γερμανούς ακαδημαϊκούς που αρνήθηκαν να συνεργαστούν με το ναζιστικό καθεστώς. Είναι αδύνατο λοιπόν να υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος με το ευρύτατο φιλοσοφικό και νομικό υπόβαθρο όπως ο Τσάτσος αγνοούσε το έργο του ίδιου του δασκάλου του, και μάλιστα ότι συνέταξε το άρθρο 16 χωρίς τη γνώση και την επιρροή αυτή. Καθώς λοιπόν μιλάμε για τελολογικές ερμηνείες, το σύνταγμα της Χούντας είχε ως τέλος (σκοπό) τον πλήρη έλεγχο της διανόησης, κάτι που όπως έδειξα κατόρθωσε μέσω πλέγματος (συνδυασμού) διατάξεων, από τις οποίες καμία από μόνη της δεν ήταν ικανή συνθήκη για την επίτευξή του. Αντίστοιχα το σύνταγμα του άρθρου 16 είχε ως τέλος τη διασφάλιση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, δια μέσου της οποίας μόνο μπορεί να διασφαλισθεί το συμφέρον της κοινωνίας, και το οποίο δεν είναι άλλο παρά η ελεύθερη και αδέσμευτη προσέγγιση της αλήθειας. Η κοινωνία καταλαβαίνει λοιπόν ότι είναι προς το συμφέρον της να υπάρχει ένας οργανισμός, που να μπορεί να αναζητήσει και να εκφράσει την αλήθεια, ελεύθερα και αδέσμευτα. Πως διασφαλίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία κατά τον Jaspers; 1) Η κοινωνία πρέπει να είναι ο βασικός, αν όχι αποκλειστικός χρηματοδότης των Πανεπιστημίων, μέσω του κράτους, ώστε να μην χρηματοδοτείται η έρευνα ή η διδασκαλία με βάση ιδιωτικά ή ατομικά συμφέροντα (= δημόσιο, και όχι κρατικό πανεπιστήμιο). 2) Το κράτος πρέπει να εγγυάται την ανεξαρτησία των Πανεπιστημίων (αυτοδιοίκητο). 3) Οι καθηγητές και το προσωπικό δε μπορούν να είναι υπάλληλοι κανενός (ούτε του κράτους) αλλά ανεξάρτητοι ως λειτουργοί. Με βάση τα ανωτέρω, ο Τσάτσος παρέδωσε το άρθρο 16, το οποίο αποτελεί πλέγμα διατάξεων, από τις οποίες καμία από μόνη της δεν ήταν ικανή συνθήκη για την επίτευξή του τέλους της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Ορίζει ρητά ότι οι καθηγητές και οι εν γένει διδάσκοντες των ΑΕΙ δεν είναι υπάλληλοι αλλά λειτουργοί. Θεσπίζει τα ΑΕΙ ως ΝΠΔΔ για να μη λειτουργούν ως εμπορικές επιχειρήσεις, με δικαίωμα να αξιώνουν χρηματοδότηση από το κράτος. Ορίζει το πλήρες αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ (το κράτος περιορίζεται σε έλεγχο νομιμότητας, όχι σκοπιμότητας). Τέλος, απαγορεύει ρητά τη σύσταση ΑΕΙ και την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης από ιδιώτες, για να δώσει πρόσθετη θωράκιση στα ανωτέρω. Μπορεί λοιπόν το σύνταγμα του 1975 να έχει ορισμένα κοινά στοιχεία με αυτό του 1968, ωστόσο βλέπουμε εύκολα ότι ο σκοπός τους είναι τελείως διαφορετικός, και προφανώς τα κοινά στοιχεία (ΝΠΔΔ, απαγόρευση ιδιωτών) είναι απλά μέσα, για την επίτευξη εντελώς διαφορετικών στόχων. Το άρθρο 16 δε μπορεί να αναγνωστεί ως επιμέρους διατάξεις, αλλά μόνο ως προς την ολότητά του. Είναι ενιαίο και αδιάσπαστο. Κατά αυτά, οποιαδήποτε αφαίρεση ή παράκαμψη οποιασδήποτε από τις διατάξεις του αποτελεί καίριο πλήγμα στην έννοια της ακαδημαϊκής ελευθερίας, και εν τέλει, προς το δημόσιο συμφέρον. Ουδεμία σχέση έχει το άρθρο 16 του συντάγματος του 1975 λοιπόν με αυτό της Χούντας. Η όποια υπαναχώρηση από το άρθρο 16 στο σύνολό του, αφήνει τα πανεπιστήμια απροστάτευτα και ανοχύρωτα ενάντια σε όποια κρατική αρχή επιθυμεί την εργαλειοποίηση των ΑΕΙ για τους δικούς της σκοπούς, δηλαδή να μετατρέψει τους ακαδημαϊκούς σε φερέφωνα της “επίσημης Αλήθειας” [12], όπως την ονόμαζε η Hannah Arendt (επίσης μαθήτρια του Jaspers), και όπως πράγματι έγινε στη ναζιστική Γερμανία και άλλα απολυταρχικά καθεστώτα. Την προσπάθεια της έκφρασης “επίσημων Αληθειών" έχουμε δει πρόσφατα και στη φιλελεύθερη(;) Ελλάδα μας, με διάφορες... ακαταδίωκτες επιτροπές, ή την τιμωρία φορέων που τόλμησαν να δημοσιοποιήσουν μετεωρολογικά δεδομένα που δεν συμβάδιζαν με την "επίσημη Αλήθεια" του “Πυρονέφους της Νύχτας” ή των “Χιονοπτώσεων που έρχονται μέρα μεσημέρι αντί για βράδυ". Δε χρειάζεται βέβαια να είναι φασιστική μια κρατική αρχή για να προωθεί "επίσημες Αλήθειες". Το ίδιο μπορεί να κάνει και μια κυβέρνηση που απαρτίζεται από ιδιοτελείς πολιτικούς, ή διεφθαρμένους πολιτικούς στην υπηρεσία ιδιωτικών συμφερόντων. [1] Κ. Μποτόπουλος (Συνταγματολόγος): https://www.youtube.com/watch?v=L55aZ0zbcQo [2] Δ. Σαραφιανός (Δ.Ν. Δικηγόρος): https://www.youtube.com/watch?v=KJaV9ESgHBQ [3] Λ. Κουσκουνά (τ. καθηγήτρια Ευρωπαϊκού Δικαίου): https://youtu.be/yvSy3cY3mfU και [4] https://youtu.be/IPwEVKilLJE [5] Χ.Κουρουνδής (διδάκτορας νομικής ΑΠΘ): https://www.youtube.com/watch?v=9vHbUX59MIw Α. Δερβιτσιώτης, Γ. Δρόσος, Α. Καϊδατζής, Ι. Καμτσίδου, Ξ. Κοντιάδης, Π. Μαντζούφας, Γ. Σωτηρέλης, Κ. Χρυσόγονος: https://thepressproject.gr/okto-kathigites-syntagmatikou-dikaiou-krinoun-antisyntagmatikes-tis-diataxeis-gia-ta-idiotika-panepistimia/ [6] Συνέντευξη Οδ. Ζώρα https://t.co/OHKz2kUjBh (17:27) [7] Σύνταγμα 1968: https://www.elsyn.gr/sites/default/files/%CE%A3%CF%8D%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CE%BC%CE%B1%201968.pdf [8] Γ. Κασιμάτης: https://www.constitutionalism.gr/1811-i-metabasi-sti-dimokratia-kai-to-syntagma-toy-1975/ [9] Κ. Τσάτσος: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82_%CE%A4%CF%83%CE%AC%CF%84%CF%83%CE%BF%CF%82 [10] Jaspers, K. (1959). The Idea of the University. Beacon Press, Boston (https://archive.org/details/karl-jaspers-the-idea-of-the-university-1960/page/n1/mode/2up) [11] Clark, M. W. (2002). A Prophet without Honour: Karl Jaspers in Germany, 1945-48. Journal of Contemporary History, 37(2), 197–222. http://www.jstor.org/stable/3180682 [12] Carrabregu, G. (2020). Arendt's idea of the university, History of European Ideas, DOI: 10.1080/01916599.2020.1818114