Το ΕΑΑ, το αρχαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα ερευνητικών δραστηριοτήτων από τη δομή του σύμπαντος, τις διαστημικές εφαρμογές, τη μελέτη του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος τη δομή του φλοιού της γης μέχρι τη δομή των στοιχειωδών συστατικών της ύλης, συμβάλλοντας αδιάλειπτα στην βασική έρευνα και παρέχοντας συγχρόνως σημαντικές κοινωνικές υπηρεσίες στρατηγικής σημασίας για τη χώρα.
Σήμερα, το ΕΑΑ περιλαμβάνει πέντε (5) Ινστιτούτα, ως ακολούθως:
Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του φαινομένου του κατακερματισμού και πολυδιάσπασης των ερευνητικών πεδίων, της επίτευξης κρίσιμης μάζας σε βασικούς ερευνητικούς τομείς και του αποτελεσματικότερου
συντονισμού των ερευνητικών δραστηριοτήτων, προτείνονται οι εξής παρεμβάσεις αναδιάρθρωσης:
- η συγχώνευση των ΙΑΑ, ΙΔΕΤ και ΝΕΣΤΩΡ λόγω θεματικής επικάλυψης και συνάφειας και επίτευξης κρίσιμης μάζας στο συγκεκριμένο ερευνητικό πεδίο
- τη διατήρηση των ινστιτούτων ΓΙ και ΙΕΠΒΑ ως έχουν λόγω εξειδικευμένων ερευνητικών πεδίων και ύπαρξης κρίσιμης μάζας στα αντικείμενα αυτά
Με βάση ανωτέρω, η πρόταση αναδιάρθρωσης του ΕΑΑ περιλαμβάνει τρία (3) ινστιτούτα
ως εξής:
Ως προς την παραπάνω πρόταση αναδιάρθρωσης του ΕΑΑ εξετάζεται η ακόλουθη εναλλακτική πρόταση:
- Απορρόφηση του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής «ΝΕΣΤΩΡ” (του ΕΑΑ) από το Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής (ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»)
Αναφορικά με το θέμα που έχει προκύψει με τις προτεινόμενες συγχωνεύσεις που έχουν τεθεί σε διαβούλευση από την Γ.Γ.Ε.Τ. του Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ., προτείνονται δύο εναλλακτικά σχέδια για τα Ινστιτούτα (ι) Αστρονομίας και Αστροφυσικής, ((Ι.Α.Α.) (ιι) Διαστημικών εφαρμογών και τηλεπισκόπισης (Ι.Δ.Ε.Τ.) και (ιιι) Αστροσωματιδιακής φυσικής «Νέστωρ» (ΝΕΣΤΩΡ). Συγκεκριμένα, προτείνεται:
(α) να συγχωνευτούν και τα τρία σε ένα Ινστιτούτο και
(β) να συγχωνευτούν τα Ι.Α.Α. και Ι.Δ.Ε.Τ. και το ΝΕΣΤΩΡ να συγχωνευθεί με το Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».
Κατόπιν τούτου το ερευνητικό προσωπικό του Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής παραθέτει παρακάτω, τις θέσεις του.
1. Με βάση τα Επιστημονικά Αντικείμενα των εν λόγω Ινστιτούτων, είναι ξεκάθαρο ότι:
(α) Το Ινστιτούτο «ΝΕΣΤΩΡ» δεν έχει κανένα κοινό πεδίο έρευνας με τα άλλα δύο ενώ σύμφωνα με την εκπεφρασμένη άποψη των ερευνητών του, έχει επιστημονική συνάφεια με το Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής του «Δημόκριτου». Ως εκ τούτου θεωρούμε ότι η συγχώνευση του Ι.Α.Α. με το Ινστιτούτο «ΝΕΣΤΩΡ» δεν έχει καμία επιστημονική βάση ή λειτουργικό πλεονέκτημα.
(β) Τα Ινστιτούτα Ι.Α.Α και Ι.Δ.Ε.Τ. επίσης δεν έχουν αλληλοκάλυψη ερευνητικών και επιστημονικών ενδιαφερόντων, αφού το μεν Ι.Α.Α. θεραπεύει την Αστρονομία και Αστροφυσική από επίγεια και δορυφορικά τηλεσκόπια, ενώ το Ι.Δ.Ε.Τ. θεραπεύει κυρίως:
(ι) επιστήμες της Γης μέσω δορυφορικών παρατήρησεων,
(ιι) τηλεπικοινωνίες, και
(ιιι) μελέτη της μαγνητόσφαιρας και ιονόσφαιρας.
2. Μια πιθανή συγχώνευση των Ι.Α.Α. και Ι.Δ.Ε.Τ θα προκαλέσει σημαντική δυσλειτουργία σε αυτά, αφού ουσιαστικά θα παραμείνουν δύο ανεξάρτητες επιστημονικές οντότητες υπό μια ονομασία, χωρίς όμως αυτοτελή λειτουργική δομή. Συγκεκριμένα, ενώ δεν υπάρχει θεματική επικάλυψη μεταξύ τους, θα υπάρξει πρόβλημα διοικητικής λειτουργίας (π.χ. στις επιλογές κριτών, στα επιστημονικά γνωμοδοτικά συμβούλια, εκτίμηση της σημαντικότητας των υποδομών αμφοτέρων Ινστιτούτων, κλπ.). Αντίθετα, πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχει σημαντική κρίσιμη μάζα και στα δύο Ινστιτούτα, όπως φαίνεται και από τα επιστημονικά τους επιτεύγματα και δραστηριότητες.
3. Τέλος, η πιθανή συγχώνευση των Ι.Α.Α. και Ι.Δ.Ε.Τ, δεν θα επιφέρει καμία οικονομική ελάφρυνση στον προϋπολογισμό, πέρα του επιδόματος θέσης του ενός Διευθυντή των 400 ευρώ ανά μήνα.
Στο προτεινόμενο σχέδιο γίνεται προσπάθεια για:
» ..Συγκέντρωση κρίσιμης μάζας σε επιλεγμένους επιστημονικούς τομείς..»
Στο ινστιτούτο πυρηνικής φυσικής του Δημόκριτου υπάρχει όμαδα του km3net για τον σχεδιασμό ενός υποθαλάσσιου ανιχνευτή νετρίνων. Αύτη είναι και η βασική δραστηριότητα του ινστιτούτου Νέστωρ. Συγχώνευση των δύο ινστιτούτων θα δημιουργούσε μια ομάδα με κρίσιμη μάζα ερευνητών. Αντίθετα, στο Αστεροσκοπείο Αθηνών κανένα άλλο ινστιτούτο δεν έχει παρόμοια ομάδα.
» ..Λειτουργική ενοποίηση των ερευνητικών ινστιτούτων με θεματική συνάφεια..»
Το ινστιτούτο Νέστωρ έχει σαν κύρια ερευνητική δραστήριότητα την ανάπτυξη ανιχνευτών νετρίνων. Οι μέθοδοι σχεδίασης, κατασκευής όσο και ανάλυσης είναι αυτές της σωματιδιακής φυσικής (particle physics). Οι ερευνητές του ινστιτούτου είναι φυσικοί στοιχειωδών σωματιδίων. Αρκεί μια γρήγορη ματιά σε δημοσιεύσεις του km3net για να γίνει κατανοητή η συνάφεια του αντικειμένου με την σωματιδιακή φυσική και την μακρά παράδοσή της για την μελέτη των κοσμικών ακτίνων.
«..Ύπαρξη ωριμότητας και ετοιμότητας από πλευράς των υπό συγχώνευση ινστιτούτων και των ερευνητικών κέντρων/φορέων να υιοθετήσουν τις αλλαγές..»
Οι ερευνήτες του ινστιτούτου Νεστώρ έχουν εκφράσει την γνώμη τους σε επιστολή τους προς τον σύλλογο ερευνητών του Αστεροσκοπείου για συνένωση τους με το ινστιτούτο πυρηνικής φυσικής του Δημόκριτου. Το ινστιτούτο πυρηνικής φυσικής του Δημόκριτου έχει εκφραστεί θετικά για την συγχώνευση με το Νεστωρ έτσι ωστε να ενισχυθεί η ομάδα του που έχει το ίδιο αντικείμενο. Η θέληση των δυο ινστιτούτων για συγχώνευση θα βοηθήσει ώστε η διαδικασία να ολοκληρωθεί γρήγορα.
Γιώργος Αναγνώστου (ερευνητής ινστιτούτου Νέστωρ)
Ως ερευνητής του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής «ΝΕΣΤΩΡ» θα ήθελα να παραμείνει το Ινστιτούτο ανεξάρτητο. Καθώς, όμως, περιήλθαμε σε ζητήματα συγχωνεύσεων η άποψη μου είναι ότι, εάν μια ενσωμάτωση του Ινστιτούτου είναι όντως αναπόφευκτη, το ορθότερο είναι να συγχωνευθεί το Ινστιτούτο Αστροσωματιδιακής Φυσικής «ΝΕΣΤΩΡ» του Ε.Α.Α. με το Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής (ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ») για τους εξής λόγους:
(α) συνάφεια των ερευνητικών αντικειμένων
(β) συνάφεια στην υλοποίηση πειραματικών διατάξεων και πειραμάτων
(γ) συνέχεια στις υπάρχουσες άριστες και μακρόχρονες συνεργασίες μας με το ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ».
Ωστόσο, επισημαίνω ότι αυτή η συγχώνευση πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε ο σκοπός του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής «ΝΕΣΤΩΡ», δηλαδή οι «Ερευνητικές εργασίες με στόχο τη διεκδίκηση φιλοξενίας / εγκατάστασης της ερευνητικής υποδομής μεγάλης κλίμακας KILOMETER CUBE NEUTRINO TELESCOPE στην Ελλάδα» να ενταχθούν στο ερευνητικό πρόγραμμα του ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» και να διασφαλιστεί η συνέχεια στο έργο του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής «ΝΕΣΤΩΡ».
Δρ. Αναστάσιος Μπελιάς
Κύριος Ερευνητής ΙΑΦ-ΝΕΣΤΩΡ