Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού » 5 Η περιφερειακή διάσταση

Στόχος:

• Να ενθαρρυνθεί ο ρόλος των Περιφερειών στον προγραμματισμό και τη χρηματοδότηση δράσεων Έρευνας& Καινοτομίας που ενισχύουν την περιφερειακή τους ανάπτυξη

Οι περιφερειακές στρατηγικές έρευνας και καινοτομίας για την έξυπνη εξειδίκευση συνιστούν μία μεγάλη πρόκληση για την επόμενη προγραμματική περίοδο. Στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής, οι περιφέρειες και οι τοπικές κοινωνίες της χώρας καλούνται να αναγνωρίσουν, να δομήσουν και να αξιοποιήσουν τα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα, να υποστηρίξουν την καινοτομία και να επικεντρώσουν τις επενδύσεις, ώστε με τη συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών σε όλα τα στάδια, να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος μετασχηματισμός της τοπικής οικονομίας.
Ο χώρος της έρευνας και καινοτομίας χαρακτηρίζεται από έντονες περιφερειακές ανισότητες με την πλειοψηφία των δραστηριοτήτων του να συγκεντρώνεται στην Αττική.
Η ύπαρξη περιφερειακών ανισοτήτων επιβεβαιώνεται και στην έκθεση των εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την έξυπνη εξειδίκευση στην Ελλάδα “RIS3 National Assessment: Greece – Smart specialization, as a means to foster economic renewal”, December 2012”. Σύμφωνα με την έκθεση, από τη σκοπιά της Ε&Κ, οι ελληνικές περιφέρειες είναι δυνατό να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες:
• Περιφέρειες με προχωρημένες δυνατότητες Ε&Κ (Αττική, Κεντρική Μακεδονία , Δ. Ελλάδα και Κρήτη).
• Περιφέρειες με ισχυρό δυναμικό μεταποίησης και μέσου επιπέδου δυνατότητες καινοτομίας (Στερεά Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία – Θράκη)
• Περιφέρειες βασιζόμενες σε παραδοσιακούς παραγωγικούς τομείς με δυναμικό καινοτομίας σε τοπικά προϊόντα (Ήπειρος, Θεσσαλία, Πελοπόννησος)
• Περιφέρειες με ισχυρό δυναμικό στον τουρισμό και πολύ χαμηλό δυναμικό στο πεδίο της τεχνολογικής καινοτομίας δηλαδή της καινοτομίας που βασίζεται στην έρευνα και την ανάπτυξη (Νότιο Αιγαίο, Βόρειο Αιγαίο και Ιόνια Νησιά).
Εκτός των παραπάνω περιφερειακών ανισοτήτων στο σύστημα Ε&K της χώρας, διαπιστώνεται ταυτόχρονα και η ασθενής σύνδεση των ερευνητικών δραστηριοτήτων, ακόμη και όταν έχουν περιφερειακή χωροθέτηση, με το παραγωγικό σύστημα των περιφερειών. Περιφέρειες οι οποίες διαθέτουν σημαντική συγκέντρωση ερευνητικής δραστηριότητας σε δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς (ΑΕΙ,ΤΕΙ ή ΕΚ) αδυνατούν να την αξιοποιήσουν καθώς αυτή προσανατολίζεται σε επιστημονικές και τεχνολογικές περιοχές με μικρή ή ανύπαρκτη συνάφεια με τα χαρακτηριστικά της τοπικής οικονομίας. Έτσι σήμερα που οι περιφέρειες της χώρας καλούνται να σχεδιάσουν πολιτικές για την ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας διαπιστώνεται η αδυναμία υποστήριξης τους από το ερευνητικό δυναμικό τους. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, οι Περιφέρειες χρηματοδότησαν υποδομές Ε&Κ οι οποίες δεν ήταν ενταγμένες σε στρατηγικές επιλογές τους, με αποτέλεσμα αυτές να αγνοούνται από τον παραγωγικό και ερευνητικό ιστό της ίδιας της Περιφέρειας και των άλλων Περιφερειών. Η διαφορετική εικόνα που παρουσιάζουν οι ελληνικές Περιφέρειες στον τομέα της Ε&Κ, σε συνδυασμό με τις διαφοροποιήσεις στο παραγωγικό προφίλ τους, οδηγούν στην ανάγκη υιοθέτησης διαφορετικού μείγματος πολιτικής ανά Περιφέρεια.
Η ΓΓΕΤ συνεργάζεται στενά με τις περιφερειακές αρχές για το σχεδιασμό της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο με στόχο τη μεγιστοποίηση των συνεργειών και την αποφυγή επικαλύψεων. Η συνεργασία αυτή πραγματοποιείται σε διμερή βάση με κάθε μία Περιφέρεια, αλλά και στο πλαίσιο του Δικτύου Συντονισμού για την Έξυπνη Εξειδίκευση στο οποίο συμμετέχουν οι 13 Περιφέρειες της χώρας, η ΓΓΕΤ και το Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας. Η συνεργασία αυτή έχει ως στόχους:
• την ολοκλήρωση σε κάθε περιφέρεια της Περιφερειακής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης, (RIS3), με έμφαση στην εκ των κάτω (bottom-up) επιλογή θεματικών περιοχών-ατμομηχανών της περιφερειακής ανάπτυξης με τη διαδικασία της «επιχειρηματικής ανακάλυψης» και με βάση τα τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, τις τοπικές παραγωγικές αλυσίδες αξίας, τους στόχους διαφοροποίησης, τις ευκαιρίες, τα εμπόδια, το διαθέσιμο ερευνητικό/επιχειρηματικό δυναμικό, τις δικτυώσεις και τα θέματα διακυβέρνησης.
• την ολοκλήρωση από τη ΓΓΕΤ της RIS3 σε εθνικό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη, τις επεξεργασίες στις θεματικές Πλατφόρμες Καινοτομίας που έχει δημιουργήσει και λειτουργεί σε 7 κρίσιμους τομείς της ελληνικής οικονομίας, τα συμπεράσματα και τις προτάσεις των περιφερειακών RIS3 καθώς και τον συνεχιζόμενο διάλογο που γίνεται με τις Περιφέρειες στο πλαίσιο των παραπάνω Πλατφορμών, τη λειτουργία ενός συστήματος συνεχούς εποπτείας και καθοδήγησης της εφαρμογής της RIS3 σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, μέσω της συγκρότησης Περιφερειακών Επιστημονικών Συμβουλίων για την υποστήριξη της περιφέρειας σε θέματα Έρευνας και Καινοτομίας , της συμμετοχής των περιφερειών στις θεματικές πλατφόρμες της ΓΓΕΤ, της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου μηχανισμού παρακολούθησης/διεύθυνσης και συντονισμού με τη συνεχή λειτουργία του Δικτύου Συντονισμού για την Έξυπνη Εξειδίκευση με τη συμμετοχή των Περιφερειών, της ΓΓΕΤ και του Υπουργείου Ανάπτυξης. Κύριος σκοπός του Δικτύου αυτού θα είναι η συνεχής διασύνδεση εθνικού και περιφερειακού επιπέδου με την ανταλλαγή ιδεών και πληροφόρησης, διάχυση καλών πρακτικών, επεξεργασία και ανάδειξη προτεραιοτήτων και προτάσεων και λήψη συμπληρωματικών και διορθωτικών μέτρων.
Σύμφωνα με την έως σήμερα συνεργασία εθνικού και περιφερειακού επιπέδου, έχει προταθεί από τη ΓΓΕΤ οι δράσεις που θα υλοποιηθούν σε περιφερειακό επίπεδο να είναι κυρίως τοπικής εμβέλειας (ή / και μικρού προϋπολογισμού) και να επικεντρωθούν κυρίως σε μεταφορά τεχνολογίας και καινοτομίας (με βάση την διαδικασία επιχειρηματικής ανακάλυψης).
Στη συνέχεια παρουσιάζονται δυο παραδείγματα: Το παράδειγμα του Πινάκα 1 αφορά στην περιφερειοποίηση εθνικής πολιτικής στον τομέα της αγροβιοδιατροφής ενώ στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται ένα παράδειγμα συνεργειών μεταξύ εθνικού και περιφερειακού επιπέδου στην εφαρμογή της πολιτικής Ε&Κ στις υδατοκαλλιέργειες.

Πίνακας 1: Περιφερειοποίηση της εθνικής πολιτικής στον τομέα της Αγροδιατροφής

Ολοκληρωμένες δράσεις σε τομείς που παράγουν εξειδικευμένα προϊόντα: Η περίπτωση των βιολογικών προϊόντων
Η δράση χρηματοδοτείται σε εθνικό επίπεδο και στοχεύει σε συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες (π.χ. σε νησιά) και στη χρήση βιολογικών μεθόδων παραγωγής για σημαντικά τοπικά προϊόντα.

Η δράση μπορεί να εφαρμοστεί σε δυο φάσεις:

Φάση A.

· Σε έναν αριθμό επιλεγμένων περιοχών-περιφερειών, επιλέγονται τα πιο σημαντικά τοπικά προϊόντα. Για παράδειγμα στην περίπτωση της Σαντορίνης η πιο προφανής επιλογή είναι τα αμπέλια, η φάβα, οι μικρές ντομάτες και η κάππαρη.
· Για τα επιλεγμένα προϊόντα γίνεται μελέτη και ανάλυση του γενετικού τους υλικού καθώς και των οργανικών μεθόδων καλλιέργειας και των μεθόδων που θα βελτιώσουν την αποδοτικότητα της παραγωγής και θα μειώσουν τις εκπομπές του CO2 με τη χρήση. Τεχνολογίες όπως η γεω-πληροφορική, η γεωργία ακριβείας κλπ., οι οποίες υποστηρίζουν τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον κύκλο της παραγωγής, αναπτύσσονται και δοκιμάζονται στο χωράφι.
· Τέλος το προϊόν πιστοποιείται και συσκευάζεται χρησιμοποιώντας καινοτομικές μεθόδους συσκευασίας.

Φάση B

· Τα αποτελέσματα διαχέονται σε όλη την περιφέρεια καθώς και σε άλλες περιφέρειες μέσω έργων επίδειξης και εκπαίδευσης.
· Η πλήρους κλίμακας εφαρμογή των αποτελεσμάτων σε διαφορές περιφέρειες παρακολουθείται με στόχο τη βελτιστοποίηση των τεχνικών και των διαδικασιών.

Πίνακας 2: Συνέργειες μεταξύ εθνικού και περιφερειακού επιπέδου: Η περίπτωση των υδατοκαλλιεργειών.

Η βιομηχανία των υδατοκαλλιεργειών αποτελείται από εθνικούς «πρωταθλητές» με διεθνή παρουσία οι οποίοι διατηρούν εγκαταστάσεις εκτροφής σε πολλές διοικητικές περιφέρειες της χώρας αλλά και από αρκετούς «τοπικούς παίκτες» οι οποίοι όμως δε διαθέτουν ερευνητική ικανότητα και υιοθετούν στρατηγικές μίμησης και έτοιμες τεχνολογίες.

Προτεραιότητες σε εθνικό επίπεδο

· Δημιουργείται ένα κέντρο ικανότητας από το Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), με στόχο την παροχή υπηρεσιών έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των υδατοκαλλιεργειών. Οι υφιστάμενες υποδομές εργαστηρίων επαρκούν κι επομένως δεν θα γίνουν νέες επενδύσεις σε υποδομές.
· Το ΕΛΚΕΘΕ σε συνεργασία με άλλα ερευνητικά κέντρα και εταιρείες υδατοκαλλιέργειας (ανάλογα με το αντικείμενο) διεξάγει έρευνα για τη βελτίωση στην καλλιέργεια υφισταμένων ειδών (όπως η τσιπούρα και το λαυράκι), α. γενετική ταυτοποίηση γεννητόρων, καταγραφή και παρακολούθηση των χαρακτηριστικών των απογόνων τους, απαραίτητη για την εγκαθίδρυση προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης και προβλεψιμότητας της ποιότητας του γόνου, β. γενετικά πιστοποιητικά γεννητόρων, βελτίωση στη δίαιτα και διατροφή των ψαριών και μείωση του κόστους παραγωγής.
· Εισάγονται νέα είδη που μπορούν να μεταποιηθούν (π.χ. κρανιός ή μαγιάτικο, παραγωγή φιλέτου, προ-μαγειρεμένα κλπ.) για να αυξηθεί η προστιθέμενη αξία τους ως προϊόντα διατροφής. Στην κατεύθυνση αυτή αξιοποιείται και εξελίσσεται η έρευνα που διεξήχθη στο 7^οΠρόγραμμα-Πλαίσιο της Ε.Ε. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνουν κυρίως έρευνα από την πλευρά του ΕΛΚΕΘΕ και διάχυση των αποτελεσμάτων στις εταιρείες υδατοκαλλιεργειών.
· Με τη συνεργασία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αναπτύσσεται μια νέα γενιά υδατοκαλλιεργειών ανοιχτής θάλασσας. Τα έργα θα περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό συνεργατικών ερευνητικών έργων μεταξύ των ερευνητικών οργανισμών και των εταιρειών του κλάδου, καθώς και πιλοτικές εφαρμογές και αναπτυξιακού χαρακτήρα δράσεις από τα αναπτυξιακά υπουργεία.
· Υποστηρίζεται συνεργατική έρευνα για τη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής των ψαριών και των οστρακοειδών.

Προτεραιότητες σε περιφερειακό επίπεδο: το Παράδειγμα του Ν. Αιγαίου

· Αναπτύσσονται ολοκληρωμένες τεχνικές διαχείρισης υδατοκαλλιεργειών σε τοπικό επίπεδο προσαρμοσμένες στις ανάγκες της Περιφέρειας. Οι ολοκληρωμένες αυτές τεχνικές διαχείρισης αναγνωρίζουν και βελτιώνουν τη χρήση κοινών υποδομών και πόρων από τις εταιρείες υδατοκαλλιεργειών με στόχο τη μείωση του κόστους καθώς και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των εγκαταστάσεων των υδατοκαλλιεργειών.
· Τα αποτελέσματα σχετικά με τη βελτίωση των τεχνικών καλλιέργειας για υφιστάμενα είδη, των τεχνικών για νέα είδη, τη βελτίωση της διατροφής και της δίαιτας των ψαριών που αναπτυχθήκαν σε εθνικό επίπεδο αξιοποιούνται από τις τοπικές επιχειρήσεις και υλοποιούνται πιλοτικά έργα για την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών ανοιχτής θάλασσας.