Το άρθρο 5 του ν.4310/2014 αντικαθίσταται ως εξής:
Άρθρο 5
Διαδικασία έγκρισης ΕΣΕΤΑΚ
«1. Η ΕΣΕΤΑΚ αναφέρεται σε χρονική περίοδο επτά (7) ετών ή στο χρόνο διάρκειας μίας προγραμματικής περιόδου.
2. Επισπεύδων φορέας για την κατάρτιση της ΕΣΕΤΑΚ είναι η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ).
3. Για την διαμόρφωση της ΕΣΕΤΑΚ, η ΓΓΕΤ συμβουλεύεται τα όργανα του άρθρου 6 του παρόντος νόμου και προβαίνει σε ευρεία διαβούλευση και συνεργασία με εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας, του επιχειρηματικού τομέα, καθώς και των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων.
4. Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα της διαβούλευσης, η ΓΓΕΤ συντάσσει το τελικό σχέδιο της ΕΣΕΤΑΚ το οποίο και εγκρίνεται από τον αρμόδιο για ζητήματα έρευνας Αναπληρωτή Υπουργό Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.
5. Όπου στον παρόντα νόμο αναφέρεται «Σχέδιο Δράσης» νοείται η ΕΣΕΤΑΚ».
Παρότι η έγκριση της ΕΣΕΤΑΚ από τον αρμόδιο Υπουργό για θέματα έρευνας είναι πιο ευέλικτο σχήμα, προτείνεται η θεσμική θωράκιση να ψηφίζεται με νόμο όπως προβλεπόταν από τον Ν.4310 θα ενίσχυε την όλη διαδικασία. Επίσης, εξακολουθεί να μην υπάρχει καμία αναφορά στον τρόπο χρηματοδότησης της ΕΣΕΤΑΚ σε αυτό το άρθρο.
Άρθρο 4 και 5
• Η αναφορά των κρίσιμων θεματικών τομέων της έρευνας είναι εντελώς γενικόλογη και δεν αντικατοπτρίζει τις εθνικές προτεραιότητες (π.χ. Αγρονομία, Διαστημικές Επιστήμες)
• Δεν διευκρινίζεται στο άρθρο η διαδικασία χάραξης και διαμόρφωσης της Εθνικής Στρατηγικής για την Έρευνα και την Καινοτομία.
• Η χρηματοδότηση ανταγωνιστικών και μόνο προγραμμάτων δεν στοχεύει πάντα στην αναβάθμιση της έρευνας, αν δεν συνοδεύεται και από χρηματοδότηση που στοχεύει στη ενθάρρυνση και παρακίνηση των ερευνητών.
• Η διακρατική συνεργασία και η συγκράτηση και προσέλκυση άριστου επιστημονικού δυναμικού είναι επιβεβλημένη.
• Δεν γίνεται εισήγηση του σχεδίου δράσης στη Βουλή, έτσι ώστε να τονιστεί ο εθνικός χαρακτήρας του
• Δεν προβλέπεται πουθενά η χρηματοδότηση για την εφαρμογή του
• Δεν προβλέπεται διαδικασία αξιολόγησης των αποτελεσμάτων του Σχεδίου Δράσης
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ
Δεν αναφέρεται πουθενά ο τρόπος της διασφάλισης της Εθνικής χρηματοδότησης της ΕΣΕΤΑΚ καθώς και η υποχρεωτική αξιολόγησή της.
Όπως αναφερόταν και στην ανάλυση SWOT για το ελληνικό σύστημα Ε&Α που πραγματοποιήθηκε από τη Rand [A rapid review of the Greek research and development system, copyright 2011 RAND Corporation], στις σημαντικές αδυναμίες του ελληνικού ερευνητικού συστήματος ήταν (α) η «Έλλειψη συνεπούς και αξιόπιστης χρηματοδότησης, αταξία στον κύκλο προκηρύξεων διαγωνισμών (ITT), αναξιοπιστία στο χρόνο πληρωμής» και (β) η «Έλλειψη εθνικής στρατηγικής, που οδηγεί σε έλλειψη προτεραιοτήτων και μιας συνεκτικής ερευνητικής κοινότητας».
Επιπλέον: α) η ΕΣΕΤΑΚ θα πρέπει να ψηφίζεται από τη Βουλή β) να συμπεριληφθεί η συντήρηση και ενίσχυση των Εθνικών ερευνητικών υποδομών καθώς και ο Ευρωπαϊκός χώρος έρευνας, και γ) να προστεθεί η ενσωμάτωση και η ενίσχυση του «Τριγώνου της Γνώσης» που συγκροτούν η Έρευνα, η Ανώτατη Εκπαίδευση και η Καινοτομία σύμφωνα με τους στόχους και προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (PE 67/13, PE 16939/13).
Το ΔΣ του Συλλόγου Ερευνητών Δημοκρίτου
ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ
Παρατηρήσεις / προτεινόμενες ρυθμίσεις:
Η ανάγκη ύπαρξης μεθοδικού σχεδίου και αποτελεσματικής προώθησης της επιστημονικής έρευνας και τεχνολογίας αποτελεί μια από τις βασικές πρόνοιες του Ν. 1514/1985, στο νομοθετικό κείμενο του οποίου αφιερώνεται σχετικό κεφάλαιο (Γ, άρθρα 5, 6, 7) υπό τον τίτλο “Πρόγραμμα Ανάπτυξης Έρευνας και Τεχνολογίας, ΠΑΕΤ”, το οποίο ψηφίζεται από τη Βουλή των Ελλήνων, είτε ως τμήμα του πενταετούς οικονομικού προγράμματος της χώρας, είτε αυτοτελώς.
Στην πράξη, ουδέποτε ψηφίστηκε από τη Βουλή ΠΑΕΤ. Η κάθε κυβέρνηση κατά πάγια πρακτική περιλάμβανε στο πρόγραμμά της ορισμένες γενικές διακηρύξεις περί έρευνας, χωρίς να δίνεται καμία συνέχεια στο ζήτημα. Σημειώνουμε επίσης ότι, στην ανάλυση SWOT για το ελληνικό σύστημα Ε&Α που πραγματοποιήθηκε από τη Rand [A rapid review of the Greek research and development system, copyright 2011 RAND Corporation], στις πρώτες θέσεις του πίνακα με τις αδυναμίες του ελληνικού ερευνητικού συστήματος εμφανίζονται (α) η «Έλλειψη συνεπούς και αξιόπιστης χρηματοδότησης, αταξία στον κύκλο προκηρύξεων διαγωνισμών (ITT), αναξιοπιστία στο χρόνο πληρωμής» και (β) η «Έλλειψη εθνικής στρατηγικής, που οδηγεί σε έλλειψη προτεραιοτήτων και μιας συνεκτικής ερευνητικής κοινότητας». Οι ανωτέρω αδυναμίες δεν αντιμετωπίζονται θεσμικά στο υπό διαβούλευση σ/ν.
Αυτό που κρατά ζωντανή την ερευνητική δραστηριότητα στην Ελλάδα είναι κατ’ ουσίαν μια αντίστοιχη διαδικασία που με σοβαρότητα επιτελείται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη μορφή των Framework Programmes, τα οποία αποτελούν και το κύριο χρηματοδοτικό εργαλείο με το οποίο η Ε.Ε. χρηματοδοτεί επιστημονικές και τεχνολογικές δραστηριότητες. Πρόκειται για διαδικασία η οποία ξεκίνησε το 1984 και έκτοτε επαναλαμβάνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
Η ΕΕΕ θεωρεί ότι ο αντίστοιχος εθνικός τακτικός στρατηγικός σχεδιασμός της έρευνας στη χώρα μας είναι επίσης επιβεβλημένος, όπως επιβεβλημένη είναι και η διασφάλιση των πόρων που απαιτούνται για την υλοποίησή του, ώστε η Ελλάδα να μην είναι πλέον μια από τις τελευταίες των χωρών της Ε.Ε και του ΟΟΣΑ ως προς την επένδυση σε Ε&Κ.
Αναγκαίος είναι, τέλος, ένας μηχανισμός αποτίμησης των αποτελεσμάτων κάθε υλοποιηθέντος πολυετούς προγράμματος ΕΤΑΚ, ο οποίος θα τροφοδοτεί με δεδομένα και θα υποβοηθά και τη χάραξη του επόμενου προγράμματος ΕΤΑΚ.
Με την προτεινόμενη τροπολόγηση του Ν. 4310/2014 στο παρόν σ/ν:
(α) υποβαθμίζεται η Εθνική Στρατηγική Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΑΚ), καθώς καταργείται η υποχρέωση για την ψήφιση της ΕΣΕΤΑΚ από τη Βουλή των Ελλήνων, υποχρέωση που περιλαμβανόταν και στους δύο νόμους για την ΕΤΑΚ, (Ν. 1514/1985 και Ν. 4310/2014).
(β) Ταυτόχρονα δεν θεσμοθετούνται ούτε ο μηχανισμός χάραξης της ΕΣΕΤΑΚ, ούτε ένα σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρηματοδότησή της. Με τον τρόπο αυτό δεν διασφαλίζεται σταθερή, ορθολογική χάραξη και υλοποίηση της ΕΣΕΤΑΚ (πέραν από τυχόν καιροσκοπικές πολιτικές), αλλά αντίθετα αφήνεται στην διακριτική ευχέρεια του εκάστοτε Υπουργού και του Γενικού Γραμματέα Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) να τη διαμορφώνει και να τη χρηματοδοτεί κατά το δοκούν.
(γ) Επιπλέον, δεν προτείνεται απολύτως κανένα ορθολογικό και υλοποιήσιμο πρότυπο οργάνωσης και διακυβέρνησης ενός ενιαίου, εθνικού ερευνητικού ιστού (δημόσιου και ιδιωτικού), για την ανάπτυξη της Έρευνας και Καινοτομίας στη χώρα.
Πρόταση της ΕΕΕ:
Θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ο μηχανισμός και οι διαδικασίες στη βάση των οποίων θα διαμορφώνεται και θα επικαιροποιείται η ΕΣΕΤΑΚ, καθώς και ένα σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο για τη χρηματοδότησή της. Η ΕΣΕΤΑΚ θα πρέπει να κατατίθεται σε δημόσια διαβούλευση και στη συνέχεια να ψηφίζεται από τη Βουλή των Ελλήνων.
Οι κρίσιμοι θεματικοί τομείς της Έρευνας της χώρας θα πρέπει να διαμορφώνονται με βάση τα ελληνικά δεδομένα.
Η Ένωση τονίζει επίσης την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός μηχανισμού αποτίμησης των αποτελεσμάτων κάθε υλοποιηθέντος πολυετούς προγράμματος ΕΤΑΚ, ο οποίος θα τροφοδοτεί με δεδομένα και θα υποβοηθά και τη χάραξη της ΕΣΕΤΑΚ. Για τη διαμόρφωση της επόμενης ΕΣΕΤΑΚ απαραίτητη θεωρείται η άμεση αποτίμηση των ερευνητικών προγραμμάτων ΕΠΑΝ και ΕΣΠΑ.
Η «συμβολή στην προώθηση της ισότητας των φύλων» θα μπορούσε να υλοποιείται μέσω συγκεκριμένων, αποτελεσματικών ρυθμίσεων στη συνέχεια του σ/ν (πέραν των υποψηφιοτήτων σε ορισμένα όργανα που αναφέρονται στο Άρθρο 26, παρ. 13 του παρόντος).
Προτείνεται επίσης να αναφέρεται στο παραπάνω σημείο και «ο σεβασμός της διαφορετικότητας» (θα μπορούσε, π.χ., να προστεθεί στην παρ. 1., εδάφιο δ «και η συμβολή στην προώθηση της ισότιμης συμμετοχής και εξυπηρέτησης όλων των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων ηλικιωμένων, ατόμων με αναπηρία ή πολιτών με δυσχέρεια στη χρήση ηλεκτρονικών μέσων»).
Το ΔΣ της Ένωσης Ελλήνων Ερευνητών
Ολόκληρο το κείμενο θέσεων της ΕΕΕ επί του υπό διαβούλευση σ/ν για την ΕΤΑΚ είναι αναρτημένο στο: http://www.eee-researchers.gr/wp-content/uploads/2016/01/EEE_EX_487_Theseis-epi-tou-SN-EREYNAS_Jan2016.pdf
Εξακολουθεί να ελλείπει η θεσμοθέτηση του μηχανισμού και των διαδικασιών στη βάση των οποίων θα διαμορφώνεται και θα επικαιροποιείται η ΕΣΕΤΑΚ (το παρόν άρθρο αναλώνεται σε γενικότητες), καθώς και ένα ΣΤΑΘΕΡΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ για τη χρηματοδότησή της.
Η διαμόρφωση και επικαιροποίηση της ΕΣΕΤΑΚ:
α) θα πρέπει να στηριχθούν σε ελληνικά δεδομένα ΕΤΑΚ, με βάση δείκτες τους υπάρχοντες ΕΤΑΚ, την αποτίμηση των προηγούμενων προγραμμάτων (ΕΠΑΝ, ΕΣΠΑ), τα οποία πρέπει να δημοσιοποιούνται στο σύνολό τους,
(β) δεν πρέπει να συνδέονται τόσο στενά με τα χρηματοδοτικά πακέτα που λαμβάνει η χώρα και
(γ) δεν πρέπει να έχουν αποκλειστικά διανεμητικό χαρακτήρα, δηλαδή να διασφαλίζονται κάθε φορά «λίγα χρήματα για όλους», όπως γίνεται λίγο-πολύ μέχρι σήμερα, αντί να επιλέγονται προς χρηματοδότηση -με βάση τα προαναφερθέντα δεδομένα- οι τομείς εκείνοι της εγχώριας ΕΤΑΚ που είναι ή μπορούν να γίνουν πραγματικά αναπτυξιακοί για τη χώρα.
Καθολικό αίτημα της ερευνητικής κοινότητας είναι η ΕΣΕΤΑΚ να ψηφίζεται από τη Βουλή των Ελλήνων, σύμφωνα με τη σχετική πρόβλεψη του Ν. 1514/1985, η οποία καταργήθηκε με το Ν. 4310/2014, επιδιώκοντας την κοινοβουλευτική (και κοινωνική) συναίνεση και λογοδοσία επί των προς υλοποίηση σχεδίων της ΕΣΕΤΑΚ.
Δρ Μ.Θ. Στουμπούδη,
Ερευνήτρια ΕΛΚΕΘΕ
πρώην Πρόεδρος ΔΣ Ένωσης Ελλήνων Ερευνητών
Συμφωνώντας με την θέση της ΕΕΕ, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι χάραξη μιας 7 ετούς πολιτικής δεν είναι δυνατόν να είναι (κατ’ ουσία) στην αρμοδιότητα ενός υπουργού (ή ΓΓΕΤ) που έχει μέχρι σήμερα χρόνο παραμονής στην θέση του 1-1.5 χρόνο. Ούτε είναι δυνατόν η εθνική στρατηγική για την χώρα να χαράσσετε από ένα μόνο κόμμα. Οι διαδικασίες της Βουλής είτε για την ψήφιση είτε για την μεταβολή του είναι εκ των «ουκ άνευ».
H Εθνική Στρατηγική (ΕΣΕΤΑΚ) πρέπει να ψηφίζεται από τη Βουλή.
Στο παρόν νομοσχέδιο λείπει οποιοσδήποτε χρονικός περιορισμός για την κατάθεση της ΕΣΕΤΑΚ.
Το νομοσχέδιο θα έπρεπε ήδη να περιέχει προβλέψεις για χρηματοδότηση της βασικής έρευνας σε σταθερό και μακροχρόνιο πλαίσιο και διδακτορικής αλλά και μεταδιδακτορικής έρευνας για νέους ερευνητές και να περιέχει σταθερούς και διαφανείς κανόνες περιοδικής χρηματοδότησης και αξιολόγησης του ελληνικού συστήματος έρευνας.
Το ΕΣΕΤΑΚ θα πρέπει να αξιολογείται σε τακτική βάση και να αυτορυθμίζεται κι από τους κατά κύριο λόγω φορείς της ερευνητικής δραστηριότητας που είναι το επιστημονικό ερευνητικό και τεχνικό προσωπικό.