Η σημερινή ακαδημαϊκή οργάνωση των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών στα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης είναι στενά συνδεδεμένη με την εσωτερική διοικητική οργάνωση των ιδρυμάτων. Στο επίκεντρο βρίσκεται το Τμήμα, που αντιστοιχεί στο πρόγραμμα προπτυχιακών σπουδών, στο οποίο πραγματοποιείται η εισαγωγή των νέων φοιτητών. Η ακαδημαϊκή αυτή οργάνωση επιβάλλει την επιλογή εκπαιδευτικής διαδρομής από τους μελλοντικούς πτυχιούχους ήδη πριν από την ολοκλήρωση του Λυκείου και την εισαγωγή τους στην ανώτατη εκπαίδευση. Συχνά το Τμήμα εισόδου είναι «τυχαίο» γεγονός ή αποτέλεσμα μερικών βαθμολογικών μορίων. Η άκαιρη επιλογή, συχνά στενών επιστημονικών εξειδικεύσεων, περιορίζει τις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές προοπτικές και δυσχεραίνει την επιτυχή επαγγελματική ένταξη των αποφοίτων, επειδή δεν παρέχει πάντα τα απαραίτητα εφόδια και δυνατότητες προσαρμογής στην παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας.
Στο σημερινό πλαίσιο, οι μέθοδοι διδασκαλίας και η οργάνωση της μάθησης δεν ενθαρρύνουν πάντα και αποτελεσματικά την πρωτοβουλία και την ενεργητική συμμετοχή των φοιτητών στις διαδικασίες μάθησης και οικοδόμησης των γνώσεων και των ικανοτήτων τους. Δίνεται δυσανάλογη έμφαση στον έλεγχο της απόκτησης γνώσεων (εξετάσεις) και ευνοείται η αποστήθισή τους αντί της ολοκληρωμένης ανάπτυξης κριτικής επιστημονικής σκέψης και σύγχρονων δεξιοτήτων, απαραίτητων για την εμβάθυνση στις σπουδές και την επιτυχή πορεία ζωής. Οι εκπαιδευτικοί στόχοι, τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα της μάθησης και τα προσόντα που αναπτύσσονται με την επιτυχή ολοκλήρωση των προγραμμάτων σπουδών και των μαθημάτων δεν είναι πάντα αποσαφηνισμένα και εκ των προτέρων γνωστά στους φοιτητές, τη διοίκηση των ιδρυμάτων και την κοινωνία. Οι καλές πρακτικές διδασκαλίας και οργάνωσης για μάθηση συνδεδεμένη με τη σύγχρονη έρευνα και τις επιστημονικές εξελίξεις είναι απαραίτητο να υποστηριχθούν ενεργά από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η υιοθέτηση και οριζόντια διάχυσή τους στις σχολές και τα ιδρύματα της χώρας αποτελεί προτεραιότητα για την πολιτεία. Οι υπάρχουσες αναλογίες διδασκόντων προς φοιτητές δυσχεραίνουν περαιτέρω την καλύτερη οργάνωση της μάθησης.
Συχνά, η δομή των προγραμμάτων σπουδών δεν παρέχει στους φοιτητές επαρκή περιθώρια επιλογών στη βάση ακαδημαϊκών κριτηρίων. Η οριζόντια κινητικότητα των φοιτητών στη διάρκεια των σπουδών τους, η συμμετοχή τους σε διεθνή προγράμματα εκπαιδευτικών ανταλλαγών και η αναγνώριση των περιόδων σπουδών σε άλλα ιδρύματα δεν διευκολύνεται. Η επιτυχής ένταξη στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας και οι προκλήσεις της σύγχρονης παγκόσμιας κοινωνίας απαιτούν νέα, σύγχρονα εκπαιδευτικά εφόδια, γνώσεις και ικανότητες για τους νέους και ισχυρούς πολίτες της Ευρώπης και του κόσμου. Η απόκτηση γνώσεων και εκπαιδευτικών εμπειριών με διεθνή ορίζοντα και η ανάπτυξη σύγχρονων διαπολιτισμικών δεξιοτήτων επιβάλλεται να ενισχυθούν αποφασσιστικά και να υποστηριχθούν αποτελεσματικά.
Οι προτάσεις μας για τη βελτίωση της ποιότητας των σπουδών και της μάθησης επιδιώκουν ποιότητα διεθνούς εμβέλειας στις σπουδές και τη μάθηση, με αντίκρισμα στη σύγχρονη αγορά εργασίας. Η νέα οργάνωση των σπουδών και της μάθησης αποτελεί συστατικό στοιχείο της νέας ταυτότητας των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που οικοδομούμε.
Με τις προτάσεις που θέτουμε σε δημόσια διαβούλευση για τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας των σπουδών και της μάθησης επιδιώκουμε να οικοδομήσουμε ιδρύματα:
- που αυτοδιοικούνται και αναλαμβάνουν, με τη στήριξη της πολιτείας, την ευθύνη για τη διαμόρφωση και τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας των προγραμμάτων σπουδών και των διαδικασιών μάθησης που οργανώνουν
- που αξιολογούνται και η ποιότητά τους πιστοποιείται από Ανεξάρτητη Αρχή και επιτροπές επιστημόνων με διεθνή σύνθεση
- που ενθαρρύνουν την επικοινωνία μεταξύ επιστημονικών πεδίων στη μάθηση, ενισχύουν τη διεπιστημονικότητα και προσφέρουν στους φοιτητές δυνατότητες οικοδόμησης της γνώσης, ανάπτυξης σύγχρονων δεξιοτήτων, με διευρυμένη ελευθερία εκπαιδευτικών επιλογών
- με ακαδημαϊκή οργάνωση, που διευκολύνει την κινητικότητα των φοιτητών μεταξύ διαφορετικών προγραμμάτων σπουδών, γνωστικών πεδίων και ιδρυμάτων με ακαδημαϊκά κριτήρια και παρέχει τη δυνατότητα παρακολούθησης αναγνωρισμένων περιόδων σπουδών σε ιδρύματα του εξωτερικού
- με σύγχρονα προγράμματα σπουδών, που βασίζονται στην αιχμή των σύγχρονων επιστημονικών εξελίξεων
- με ποιότητα διεθνούς εμβέλειας, που διασφαλίζεται και με την εισαγωγή διαδικασιών πιστοποίησης από διεθνείς επιτροπές επιστημόνων
- με διδακτικό προσωπικό με διεθνή αναγνώριση, αφοσιωμένο στα καθήκοντά του
- με ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες εμπλουτισμένες με ψηφιοποιημένα διδακτικά συγγράμματα, συνδεδεμένες μεταξύ τους αλλά και με την – ψηφιοποιημένη – Εθνική Βιβλιοθήκη και με διεθνείς βάσεις δεδομένων και περιοδικών, οι οποίες αποτελούν κέντρα μάθησης και μελέτης, παρέχοντας πρόσβαση στην επιστημονική γνώση για την ευρύτερη κοινωνία
- με σύγχρονα εργαστήρια πληροφορικής και διασφάλιση πρόσβασης στο γρήγορο διαδίκτυο.
Νέες αρχές ακαδημαϊκής οργάνωσης
Σχετικά με την ακαδημαϊκή οργάνωση προτείνονται οι ακόλουθες αλλαγές:
- Βασική ακαδημαϊκή μονάδα είναι η Σχολή, που αποτελείται από Τμήματα με συγγενή επιστημονικά πεδία, έχει την ευθύνη για τα προσφερόμενα προγράμματα σπουδών και απονέμει πτυχία . Η Σχολή αναθέτει στα Τμήματα την οργάνωση και προσφορά διαφορετικών και ευέλικτα δομημένων προγραμμάτων σπουδών. Τα Τμήματα έχουν την ευθύνη για την οργάνωση της διδασκαλίας και τη συνεχή βελτίωση των διαδικασιών μάθησης.
- Κάθε Σχολή συγκροτείται με βασικά κριτήρια τη συνάφεια των επιστημονικών αντικειμένων των Τμημάτων και τη γεωγραφική τους εγγύτητα
- Η Σχολή έχει την ευθύνη για την ανάπτυξη του ενιαίου προγράμματος σπουδών του πρώτου ακαδημαϊκού έτους (απαιτήσεις, κατανομή της ύλης σε γενικής διδασκαλίας μαθήματα κλπ.)
- Οι νέοι φοιτητές εισάγονται σε Σχολή ή στο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (πανεπιστήμιο ή τεχνολογικό ίδρυμα)
- Οι φοιτητές εντάσσονται στα επιμέρους προγράμματα σπουδών της Σχολής, μετά από το τέλος του πρώτου έτους, ανάλογα με τις επιδόσεις και τις προτιμήσεις τους
- Το Ίδρυμα υποχρεούται να ορίσει στον Εσωτερικό του Κανονισμό και να δημοσιοποιήσει τις λεπτομερείς απαιτήσεις και διαδικασίες για την ένταξη των φοιτητών σε προγράμματα σπουδών, την αλλαγή προγράμματος σπουδών και την εγγραφή φοιτητών με μεταφορά πιστωτικών μονάδων μετά το πρώτο ακαδημαϊκό έτος. Οι διαδικασίες πρέπει να είναι απολύτως διαφανείς και αξιοκρατικές και να πιστοποιούνται από την αρμόδια ανεξάρτητη αρχή
- Οι διαδικασίες ένταξης φοιτητών στα προγράμματα σπουδών υπόκεινται σε τακτικούς ελέγχους από το Συμβούλιο του ιδρύματος, τις διαδικασίες εσωτερικής αξιολόγησης,και τις διαδικασίες εξωτερικής αξιολόγησης και πιστοποίησης. Υπόκεινται επίσης σε δειγματοληπτικό έλεγχο από την πολιτεία ή την αρμόδια ανεξάρτητη αρχή
- Σε κάθε πανεπιστήμιο θεσμοθετούνται Σχολές Μεταπτυχιακών Σπουδών, που οργανώνουν μεταπτυχιακά προγράμματα ειδίκευσης και διδακτορικών σπουδών, και απονέμουν μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών. Στα ΤΕΙ, τα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών οργανώνονται με ανάλογο τρόπο σε επίπεδο Σχολής. Ενθαρρύνεται και χρηματοδοτείται η δημιουργία μεταπτυχιακών προγραμμάτων σε σύμπραξη με Ερευνητικά Κέντρα, στα οποία συμμετέχουν με πλήρη δικαιώματα ερευνητές των Ερευνητικών Κέντρων
- Τα πλήρως αυτοδιοικούμενα ιδρύματα έχουν την ευθύνη για την οργάνωση των σπουδών και τη συνεχή βελτίωση της ποιότητάς τους με τη στήριξη της πολιτείας. Τα θέματα που αφορούν στην οργάνωση των σπουδών, τις διαδικασίες εξετάσεων και φοίτησης εξειδικεύονται στον Εσωτερικό Κανονισμό του ιδρύματος, μέσα σε ευρύ πλαίσιο που ορίζει η πολιτεία
- Θεσμοθετείται η δυνατότητα προσφοράς προγραμμάτων σπουδών από απόσταση, καθώς και προγραμμάτων σπουδών μονοετούς ή διετούς διάρκειας
- Θεσμοθετούνται κίνητρα για τη δημιουργία προγραμμάτων με αποτελεσματική σύνδεση με την αγορά εργασίας και την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας
- Εφαρμόζεται πλήρως το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πιστωτικών Μονάδων, με τη σχετική κλίμακα βαθμολογίας, για να διευκολυνθεί η αναγνώριση των σπουδών και η κινητικότητα των φοιτητών μεταξύ προγραμμάτων σπουδών της Σχολής, του ιδρύματος και άλλων ιδρυμάτων της χώρας και του εξωτερικού
- Θεσμοθετείται το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Ανώτατης Εκπαίδευσης ως εργαλείο διαφάνειας των διαδικασιών μάθησης και των αποτελεσμάτων τους στα προγράμματα σπουδών της ανώτατης εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτικοί στόχοι και τα μαθησιακά αποτελέσματα κάθε εκπαιδευτικής δραστηριότητας διατυπώνονται ρητά, δημοσιοποιούνται και αξιολογούνται. Το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Ανώτατης Εκπαίδευσης με τρία επίπεδα, αντιστοιχείται με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων Δια Βίου Μάθησης και το Πλαίσιο Προσόντων του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης
- Οι διαδικασίες εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης γίνονται πιο ουσιαστικές. Οι υφιστάμενες διαδικασίες Διασφάλισης της Ποιότητας συμπληρώνονται με διαδικασίες πιστοποίησης των προγραμμάτων σπουδών και ιδρυμάτων από ανεξάρτητη αρχή και επιτροπές επιστημόνων με διεθνή σύνθεση
- Θεσμοθετούνται και ενισχύονται Κέντρα Αριστείας στη διδασκαλία και την οργάνωση της μάθησης. Κάθε καλή πρακτική και νησίδα ποιότητας διεθνούς εμβέλειας αναδεικνύεται, στηρίζεται και διαχέεται στα ιδρύματα της χώρας. Η ανεξάρτητη αρχή ορίζει τα κριτήρια και τις διαδικασίες επιλογής και ανάδειξης των Κέντρων Αριστείας
- Ιδρύεται Εθνικό Κέντρο για την κατοχύρωση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Δια βίου μάθηση στα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης: εργαλείο σύνδεσης με την τοπική κοινωνία
Η συνεχής παραγωγή νέας γνώσης και τεχνολογίας και η ταχύτατη διάχυσή τους σε παγκόσμιο επίπεδο δημιουργούν νέες προκλήσεις για την ανώτατη εκπαίδευση. Γνώσεις και δεξιότητες απαιτείται να ανανεώνονται συχνά. Είναι απαραίτητο να δίνονται ευκαιρίες σε εργαζόμενους όλων των ηλικιών για εξέλιξη ή και για αλλαγή σταδιοδρομίας. Η ανάπτυξη προγραμμάτων δια βίου μάθησης αποτελεί μέρος της νέας, διευρυμένης αποστολής των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης, της εξωστρεφούς ταυτότητάς των και μέσο σύνδεσής τους με τις τοπικές κοινωνίες και τις ανάγκες τους για γνώση. Το νέο πανεπιστήμιο και το νέο τεχνολογικό ίδρυμα που οικοδομούμε οργανώνεται εσωτερικά και συντονίζει αποτελεσματικά την ανταπόκρισή του στη ζήτηση για ανανέωση γνώσεων και ικανοτήτων, για παροχή εξειδικευμένων και ευέλικτων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ειδικές κατηγορίες πολιτών και εργαζομένων ανάλογα και με τις εκπαιδευτικές ανάγκες και επαγγελματικές τους επιδιώξεις.
Στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Δια Βίου Μάθησης τα ΑΕΙ προσφέρουν αυτοτελώς ή μέσω των Ινστιτούτων τους προγράμματα δια βίου μάθησης είτε στους χώρους του ιδρύματος, είτε εκτός του ιδρύματος είτε εξ αποστάσεως.
Εκπαίδευση συνδεδεμένη με την παραγωγή νέας γνώσης και την έρευνα αιχμής
Η έρευνα και η παραγωγή νέας γνώσης σε επιστημονικά πεδία αιχμής αποτελεί βασική συνιστώσα της ανάπτυξης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και της ποιότητας της εκπαίδευσης που προσφέρουν. Για το σκοπό αυτό έχουν ήδη τεθεί σε δημόσια διαβούλευση[1] [1] προτάσεις για ενδυνάμωση της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας στην Ελλάδα, την αναδιάρθρωση του ερευνητικού ιστού της χώρας και τη δημιουργία ενιαίου ερευνητικού χώρου, καθώς και τη στενότερη σύνδεση δημόσιας έρευνας, εκπαίδευσης και οικονομίας με σκοπό τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της εποχής μας.
[1] [2] Βλέπε «Δημόσια Διαβούλευση για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ενίσχυση της Έρευνας, της Τεχνολογικής Ανάπτυξης και της Καινοτομίας’’ στον ιστότοπο www.gsrt.gr.