Υπουργείο Εσωτερικών

1. Εισαγωγή – Ιστορική εξέλιξη
1.1. Το θεσμικό πλαίσιο του Ν. 3448/2006 (Α’ 57)
Η έννοια της «περαιτέρω χρήσης πληροφοριών» αναφέρεται στο δικαίωμα των πολιτών για άντληση δεδομένων από τους δημόσιους φορείς και αξιοποίησή τους για εμπορικούς ή μη σκοπούς. Στο πλαίσιο άσκησης της δημόσιας αποστολής και των δραστηριοτήτων του, ο δημόσιος τομέας συγκεντρώνει, παράγει, επεξεργάζεται και διαδίδει τεράστιο πλήθος πληροφοριών σε ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, όπως πληροφορίες κατεξοχήν νομικού και διοικητικού χαρακτήρα, οικονομικής, επιχειρηματικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής φύσης, πληροφορίες σχετικά με τον τουρισμό και άλλες θεματικές ενότητες. Οι πληροφορίες αυτές αποτελούν αγαθό τεράστιας οικονομικής σημασίας, η δε πρόσβαση και δυνατότητα ευρύτερης χρήσης αυτών ενέχει σημαντικά οφέλη για πολίτες και επιχειρήσεις.
Η εξέλιξη προς την Κοινωνία της Πληροφορίας με τη ταχύτατη ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, τη ψηφιακή πραγματικότητα, τη χρήση του διαδικτύου για ποικίλους σκοπούς παρέχει νέους τρόπους πρόσβασης και αξιοποίησης των πληροφοριών αυτών. Η δυνατότητα της περαιτέρω χρήσης των πληροφοριών του δημόσιου τομέα και αποτελεσματικής εκμετάλλευσης αυτών από τις επιχειρήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη και την δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Ωστόσο, η ύπαρξη ποικίλων και διαφορετικών ρυθμίσεων και πρακτικών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την εκμετάλλευση των πληροφοριακών πόρων του δημόσιου τομέα αναγνωρίστηκε ως φραγμός στην πλήρη αξιοποίηση του μεγάλου αυτού οικονομικού αγαθού, σε διασυνοριακό επίπεδο, ενώ αναγκαίος κρίθηκε ο περιορισμός των στρεβλώσεων του ανταγωνισμού στην κοινοτική αγορά .
Προς άρση των παραπάνω περιορισμών και αντιμετώπιση των συναφών προβλημάτων, εκδόθηκε η Οδηγία 2003/98/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα και με τον Ν. 3448/2006 το εσωτερικό δίκαιο εναρμονίστηκε προς την Οδηγία αυτή. Με τις διατάξεις του διαμορφώνεται το αναγκαίο θεσμικό πλαίσιο σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις που εξασφαλίζουν τη δίκαιη, αναλογική και ισότιμη περαιτέρω χρήση των εγγράφων του δημόσιου τομέα, από τους πολίτες και τις επιχειρήσεις ενώ στοχεύεται ο αποκλεισμός ρυθμίσεων μονοπωλιακού χαρακτήρα, με παράλληλη πρόβλεψη όλων των απαιτούμενων εγγυήσεων για την προστασία της δημόσιας τάξης, των προσωπικών δεδομένων και των δικαιωμάτων τρίτων.

Με αυτόν τον τρόπο άνοιξε το πεδίο για τη διαμόρφωση μιας νέας αγοράς πληροφοριών, με την παροχή «υπηρεσιών περιεχομένου» βασιζόμενων στην πρώτη ύλη των εγγράφων των δημόσιων αρχείων, η οποία, λόγω του όγκου των πληροφοριών που διαθέτει ο δημόσιος τομέας, προσέλαβε σημαντική οικονομική αξία. Παράλληλα, ενδυνάμωσε το ατομικό δικαίωμα της πληροφόρησης, καθώς και άλλα ατομικά δικαιώματα, δεδομένου ότι η χρήση των εγγράφων μπορεί να συνδέεται όχι μόνο με επιχειρηματικούς και αναπτυξιακούς σκοπούς, αλλά και με την έρευνα, την επιστήμη, την τέχνη και την εκπαίδευση.
Τα βασικά χαρακτηριστικά του Νόμου καταγράφονται συνοπτικά ως ακολούθως:
 Καθιερώνεται πλαίσιο κανόνων για την περαιτέρω χρήση εγγράφων, που εκδίδονται και βρίσκονται στην κατοχή των φορέων του δημόσιου τομέα καθώς και εγγράφων που εκδίδονται από άλλο φορέα του δημόσιου τομέα, βρίσκονται, όμως και τηρούνται στην υπηρεσία τους.
 Καθορίζεται, ως γενική αρχή, η διευκόλυνση της περαιτέρω χρήσης των εγγράφων που εκδίδουν ή κατέχουν οι φορείς του δημόσιου τομέα, οι οποίοι υποχρεούνται να μεριμνούν και να εξασφαλίζουν την τήρηση των όρων και προϋποθέσεων για την ορθή επαναχρησιμοποίησή τους από τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.
 Θεσπίζονται ισότιμοι όροι και προϋποθέσεις για την περαιτέρω χρήση των πληροφοριών, προς αποφυγή αφενός άνισης μεταχείρισης και αφετέρου στρεβλώσεων του ανταγωνισμού,
ενώ σε επίπεδο επιμέρους ρυθμίσεων, όπως τούτες εξειδικεύτηκαν με την αρίθμ. ΔΙΣΚΠΟ/Φ.17/οικ.13807/20.6.2006 εφαρμοστική εγκύκλιο ,
 Ορίστηκε, ως αντικείμενο αυτού, ο καθορισμός του θεσμικού πλαισίου για την περαιτέρω χρήση των εγγράφων που εκδίδονται και βρίσκονται στην κατοχή των φορέων του δημόσιου τομέα ενώ διευκρινίστηκε ότι οι κείμενες διατάξεις για την πρόσβαση στα παραπάνω έγγραφα εξακολουθούν να ισχύουν, με την επιφύλαξη των ρυθμίσεων του νόμου αυτού.
 Προσδιορίστηκαν, για τους σκοπούς του νόμου, οι έννοιες «Φορείς του Δημόσιου Τομέα», «Οργανισμοί Δημοσίου Δικαίου», «Έγγραφο προς περαιτέρω χρήση» και «Περαιτέρω χρήση»
 Προσδιορίστηκαν, ως εξαιρέσεις από την εφαρμογή της περαιτέρω χρήσης, τα έγγραφα

o η έκδοση των οποίων δεν εμπίπτει στη δημόσια αποστολή των οικείων φορέων,
o για τα οποία τρίτοι ή φορείς του δημόσιου τομέα έχουν δικαίωμα πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας,
o στα οποία αποκλείεται η πρόσβαση, σύμφωνα με τις διατάξεις των παρ. 3 και 5 του άρθρου 5 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας,
o που αφορούν την εθνική ασφάλεια, την άμυνα και τη δημόσια τάξη της Χώρας,
o η χορήγηση των οποίων θα έβλαπτε το στατιστικό, εμπορικό ή βιομηχανικό απόρρητο,
o που κατέχουν δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς και οι θυγατρικές τους εταιρείες ή άλλοι οργανισμοί και οι θυγατρικές εταιρείες των οργανισμών αυτών, με σκοπό την εκπλήρωση δημόσιας αποστολής με τη μορφή ραδιοτηλεοπτικής εκπομπής,
o που κατέχουν εκπαιδευτικά, ερευνητικά και πολιτιστικά ιδρύματα, όπως: σχολεία, Α.Ε.Ι., Τ.Ε.Ι., αρχεία, βιβλιοθήκες, μουσεία, θέατρα, ερευνητικά κέντρα κ.λ.π.
o εφαρμόζονται οι διατάξεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, καθόσον υπάρχει ειδική πρόβλεψη σύμφωνα με την οποία, τα επαναχρησιμοποιούμενα έγγραφα, υφίστανται ειδική επεξεργασία, προκειμένου να απαλειφθούν τυχόν προσωπικά στοιχεία

 Προσδιορίστηκε διαδικασία για την εφαρμογή της περαιτέρω χρήσης της πληροφορίας με πρόβλεψη ότι κατά πιθανής απορριπτικής απόφασης του φορέα επιτρέπεται η άσκηση διοικητικής προσφυγής (αίτηση θεραπείας), για επανεξέταση της αίτησης αλλά και ότι κατά πιθανής απόφασης απόρριψης της διοικητικής προσφυγής από τον οικείο φορέα, ο αιτών δικαιούται να προσφύγει ενώπιον του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, για κρίση σε δεύτερο βαθμό.
 Προσδιορίστηκαν μορφές διάθεσης εγγράφων, με την πρόβλεψη ότι οι φορείς του δημόσιου τομέα διαθέτουν τα έγγραφα για περαιτέρω χρήση, στη μορφή, στην οποία τα διατηρούν και αν είναι εφικτό, σε ηλεκτρονική μορφή. Δεν είναι υποχρεωμένοι να τα αναπροσαρμόζουν και να τα αναμορφώνουν. Επίσης, δεν επιτρέπεται αλλοίωση ή παραποίηση του περιεχομένου των εγγράφων με οποιονδήποτε τρόπο.
 Αντιμετωπίστηκαν ζητήματα που αφορούν άδειες και λοιπούς όρους για την περαιτέρω χρήση των εγγράφων, με την πρόβλεψη ότι Η περαιτέρω χρήση των εγγράφων μπορεί να επιτρέπεται από τους φορείς του δημόσιου τομέα άνευ όρων ή με όρους μέσω αδειοδότησης ή με άλλους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης και της επιβολής τελών, σύμφωνα με τις ειδικές προς τούτο ρυθμίσεις και με μέριμνα για την τήρηση αρχών ορθολογικής επιβολής τελών και τήρησης όρων διαφάνειας.
 Προσδιορίστηκαν μέτρα για τη διευκόλυνση της αναζήτησης εγγράφων προς περαιτέρω χρήση και την αποφυγή διακρίσεων, προς υποβοήθηση των χρηστών στην αναζήτηση των διαθέσιμων προς περαιτέρω χρήση εγγράφων και με ειδική μέριμνα για τη διευκόλυνση των ατόμων με αναπηρία
 Προσδιορίστηκαν μέτρα για την απαγόρευση διακρίσεων και την χρήση αποκλειστικών ρυθμίσεων ή εξαιρέσεων.

1.2. Επιχειρησιακή διάσταση
Σε συνέχεια του ευρύτερου θεσμικού πλαισίου το οποίο εγκαθίδρυσε ο Ν. 3448/2006 και για την ενεργό προώθηση της δράσης για την ανοικτή διάθεση και την αξιοποίηση των δημόσιων δεδομένων εστάλησαν προς τους Γενικούς Γραμματείς των Υπουργείων τα αριθ. πρωτ. ΥΑΠ/Φ.40.4/1371/13.03.2014 , ΥΑΠ/Φ.40.4/1978/03.04.2014 , ΥΑΠ/Φ.40.4/6239/22.09.2014 έγγραφα του Υπουργείου προς εφαρμογή της νομοθεσίας.
Με τα ανωτέρω έγγραφα σηματοδοτείται μία προσπάθεια περαιτέρω ενεργοποίησης των φορέων και των στελεχών της δημόσιας διοίκησης για τη συμμετοχή στην συνολική προσπάθεια για την εφαρμογή της πολιτικής των ανοικτών δεδομένων σε συνδυασμό με την ανάπτυξη κεντρικού αποθετηρίου συγκέντρωσης και ελεύθερης διάθεσης συνόλων δημοσίων δεδομένων (portal διαθέσιμο στον ιστότοπο www.data.gov.gr), το οποίο εξυπηρετούσε την πρόσβαση στα δημόσια δεδομένα όλων των φορέων της ελληνικής κυβέρνησης από έναν ενιαίο δικτυακό τόπο και την πολλαπλή αξιοποίησή τους από κάθε ενδιαφερόμενο.
Σκοπός του data.gov.gr ήταν να αυξηθεί η πρόσβαση σε υψηλής αξίας, μηχαναγνώσιμα σύνολα δεδομένων μέσω της παροχής ενιαίων υπηρεσιών καταλογογράφησης, ευρετηρίασης, αποθήκευσης, αναζήτησης και διάθεσης δεδομένων και πληροφοριών του δημόσιου τομέα, καθώς και διαδικτυακές υπηρεσίες προς τους πολίτες και τρίτα υπολογιστικά συστήματα. Ο σχεδιασμός του data.gov.gr έγινε στην λογική μιας βραχυπρόθεσμης λύσης, προκειμένου να καλυφθούν οι επείγουσες τότε υποχρεώσεις της χώρας σε σχέση με τις ευρωπαϊκές απαιτήσεις για την διάθεση της δημόσιας πληροφορίας, κάτω από ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα.
Η υλοποίηση της πλατφόρμας λογισμικού που υποστήριζε το data.gov.gr βασιζόταν σε ανοικτό λογισμικό (ΛΣ Ubuntu Server 12, Πλατφόρμα ανάπτυξης: Python / DJango Framework, Βάση Μεταδεδομένων: Postgres SQL, ΒΔ: Amazon Cloud (S3 Storage), Web Server: Apache, Search Server: Apache Sοlr.), φιλοξενούνταν σε έναν εικονικό εξυπηρετητή που πρόσφερε η εποπτευόμενη από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας & Τεχνολογίας Εθνικό Δίκτυο Έρευνας και Τεχνολογίας Α.Ε. / Ε.Δ.Ε.Τ. Α.Ε. και υποστηριζόταν επιχειρησιακά και τεχνικά από στελέχη της Υπηρεσίας Ανάπτυξης Πληροφορικής (ΥΑΠ) – νυν Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης- του ΥΠΕΣΔΑ.
Τα βασικότερα προβλήματα και οι κίνδυνοι από τις περιορισμένες δυνατότητες του πιλοτικού συστήματος ήταν ότι:
• το σύστημα δεν έδινε δυνατότητα ανάρτησης των συνόλων δεδομένων στους χρήστες των ίδιων των φορέων,
• η ανάρτηση / επεξεργασία κ.λ.π. των συνόλων δεδομένων γινόταν κεντρικά,
• οι υπάρχουσες υποδομές συχνά υπερφορτώνονταν με αποτέλεσμα το Portal να καθίσταται μη λειτουργικό,
• δεν υπήρχε φυσική πρόσβαση στο μηχάνημα που φιλοξενούνταν το Portal με αποτέλεσμα, να μην μπορεί να γίνει εύκολα και άμεσα οποιαδήποτε παρέμβαση στο σύστημα,
• η αρχιτεκτονική ενός επιπέδου (κώδικας, Webserver, Βάσεις δεδομένων στο ίδιο μηχάνημα) δεν εξασφάλιζε διαθεσιμότητα του Portal σε περιπτώσεις αυξημένης επισκεψιμότητας, οπότε υπήρχαν θέματα ασφάλειας και δύσκολης διαχείρισης βλαβών και προβλημάτων .
Ως προς την αριθμητική και ποιοτική αποτίμηση των αποτελεσμάτων-αναρτήσεων, σημειώνεται ότι το data.gov.gr ξεκίνησε την πιλοτική λειτουργία του, τον Σεπτέμβριο του 2013, με έναν περιορισμένο αριθμό συνόλων δημοσίων δεδομένων τα οποία συλλέχθηκαν από διάφορους δημόσιους φορείς μετά από επιστολή που απέστειλε η Γενική Γραμματεία του Πρωθυπουργού στις 28.5.2013 (75 σύνολα δεδομένων από 20 φορείς). Τα δεδομένα διατίθεντο με ανοικτές άδειες, οι οποίες επέτρεπαν την περαιτέρω χρήση τους, χωρίς περιορισμούς. Επιπλέον, το data.gov.gr έδινε ιδιαίτερη σημασία στο συνεργατικό κομμάτι, αφού οποιοσδήποτε μπορούσε να αιτηθεί δεδομένα που θα ήθελε να είναι ανοικτά, καθώς και να προβάλλει εφαρμογές που είχαν αναπτυχθεί χρησιμοποιώντας ανοικτά δεδομένα ευνοώντας το κλίμα για την περαιτέρω ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και την δημιουργία ενός οικοσυστήματος εφαρμογών που βασίζονταν σε ανοικτά δεδομένα.
Στο πλαίσιο της αποτελεσματικότερης υλοποίησης του στόχου για βέλτιστη διαχείριση και ανοικτή διάθεση της δημόσιας πληροφορίας τα στελέχη των φορέων που ορίστηκαν, συμμετείχαν σε εκπαιδεύσεις στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης (ΕΚΔΔΑ), οι οποίες διοργανώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του έργου Open Data Support που χρηματοδοτήθηκαν από τη DG CONNECT και αφορούσαν θέματα πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία σε επιχειρησιακό και τεχνικό επίπεδο.
Επιπρόσθετα, το Υπουργείο διοργάνωσε τον Απρίλιο του 2014, για πρώτη φορά, διαγωνιστική διαδικασία “Open Public Data Hackathon”, καλώντας επιστήμονες, ερευνητές, επιχειρηματίες, δημοσίους υπαλλήλους, φοιτητές, μαθητές, να συμμετάσχουν για πρώτη φορά σε διαγωνιστική διαδικασία αξιοποίησης δημόσιων δεδομένων. Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να επαναχρησιμοποιήσουν ανοικτά δημόσια δεδομένα που ήταν συγκεντρωμένα προς διάθεση διαδικτυακά στο data.gov.gr, προκειμένου να αναπτύξουν καινοτόμες εφαρμογές και υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας, συμβάλλοντας στην παραγωγή και τη μεταφορά νέας γνώσης. Η πρωτοβουλία υλοποιήθηκε με την υποστήριξη και συνεργασία της Ανώτατης Σχολής Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ, www.aspete.gr). Επίσης, η δράση υποστηρίχθηκε από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (www.hua.gr) και την μη κερδοσκοπική Εταιρία Ελεύθερου Λογισμικού – Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΕΛ/ΛΑΚ, www.ellak.gr).
Στο πλαίσιο του διαγωνισμού εκδήλωσαν ενδιαφέρον συμμετοχής 28 υποψήφιοι, εκ των οποίων οι 19 υπέβαλλαν συγκεκριμένη πρόταση. Επιτροπή αποτελούμενη από πέντε (5) στελέχη (Ένα από το Υπουργείο, Δύο (2) από την Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. (Ανωτάτη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης), ένα (1) από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και ένα (1) από τη Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΕΛ/ΛΑΚ) προχώρησε στην εξέταση και την αξιολόγηση των προτάσεων που υποβλήθηκαν, βάσει των καθορισμένων κριτηρίων και ομόφωνα προσδιόρισε τις εφαρμογές που προκρίθηκαν για τις τρεις (3) πρώτες θέσεις ενώ η παρουσίαση των προτάσεων των συμμετεχόντων και η ανάδειξη των νικητών με τις καλύτερες ψηφιακές εφαρμογές, πραγματοποιήθηκε την 6η Μαΐου 2014, σε ειδική τελετή βράβευσης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στο πλαίσιο εκδήλωσης για την παρουσίαση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Ανοικτής Διακυβέρνησης .
Τέλος, στο πλαίσιο της υλοποίησης της εθνικής στρατηγικής για την Ανοικτή Δημόσια Διοίκηση και Διακυβέρνηση, η χώρα μας άρχισε να συμμετέχει ενεργά στη διεθνή πρωτοβουλία του ΟΗΕ για την Ανοικτή Διακυβέρνηση “Open Government Partnership” (OGP), (www.opengovpartnership.org/country/greece) που αποσκοπεί να διασφαλίσει συγκεκριμένες κυβερνητικές δεσμεύσεις για την προώθηση της διαφάνειας, την ενδυνάμωση των πολιτών, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη σύγχρονη διακυβέρνηση . Για την υποστήριξη της δράσης αυτής δημιουργήθηκε σχετική διαδικτυακή εφαρμογή (https://ogp.yap.gov.gr) προκειμένου να γίνει υποβολή προτάσεων και καταγραφή στόχων από ορισμένους χρήστες κάθε φορέα σχετικά με την Ανοικτή Διακυβέρνηση.