Το άρθρο 13 παράγραφος 1 του ν. 3908/2011 (Α΄8) περίπτωση δ εδάφιο β, αντικαθίστανται: από «10 τουλάχιστον επιχειρήσεις στην Περιφέρεια Αττικής και στο νομό Θεσσαλονίκης» σε «5 τουλάχιστον επιχειρήσεις στην Περιφέρεια Αττικής και στο νομό Θεσσαλονίκης » και από «5 τουλάχιστον επιχειρήσεις στους λοιπούς νομούς της Επικράτειας» σε «3 τουλάχιστον επιχειρήσεις στους λοιπούς νομούς της Επικράτειας» και ισχύει ως ακολούθως:
«δ. Συνέργειας και Δικτύωσης
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επενδυτικά σχέδια που υποβάλλονται από σχήματα συνέργειας και δικτύωσης που αποσκοπούν στην υλοποίηση προγραμμάτων, τα οποία είτε αξιοποιούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα των επιχειρήσεων είτε αξιοποιούν υποδομές που δημιουργούνται με εθνική και κοινοτική χρηματοδότηση είτε συντελούν στην προσαρμογή στο σύγχρονο οικονομικό και τεχνολογικό περιβάλλον συγκεκριμένων και γεωγραφικά προσδιορισμένων παραγωγικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών. Τα σχήματα αυτά απαρτίζονται από 5 τουλάχιστον επιχειρήσεις στην Περιφέρεια Αττικής και στο Νομό Θεσσαλονίκης και από 3 τουλάχιστον επιχειρήσεις στους λοιπούς νομούς της Επικράτειας και λειτουργούν υπό μορφή Κοινοπραξίας, στην οποία δύναται να συμμετέχουν και επιχειρήσεις των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην κατηγορία αυτή μπορούν να συμμετέχουν με ποσοστό έως 20% Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικοί Φορείς και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Τα ενισχυόμενα επενδυτικά σχέδια περιλαμβάνουν κοινές δράσεις, όπως κοινές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό παραγωγής, ελέγχου ποιότητας, αποθήκευσης, δικτύων διανομής, διακίνησης, έκθεσης και πώλησης εμπορευμάτων ή παροχής υπηρεσιών, κοινό εμπορικό σήμα και σύστημα διαδικτυακού εμπορίου, κοινή πιστοποίηση και σήμα ποιότητας, κοινή εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού κ.ά..»
Η μετάβαση στην οικονομία της γνώσης, η σύνδεση της έρευνας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας με τον παραγωγικό ιστό της χώρας είναι αναγκαίο να αποτελέσει προτεραιότητα στις αναπτυξιακές επενδύσεις. Συνεπώς, προτεραιότητα στις αναπτυξιακές επενδύσεις θα πρέπει να δοθεί σε συνεργατικούς σχηματισμούς που αποτελούνται από επιχειρήσεις που βασίζονται σε δραστηριότητες έντασης γνώσης, στην καινοτομία και στην υψηλή τεχνολογία.
Α. Ως προς τα χαρακτηριστικά των συστάδων επιχειρήσεων
Οι συστάδες επιχειρήσεων θα πρέπει
• Τεκμηριωμένα να αναπτύσσουν καινοτομική δραστηριότητα (προϊόντα/ υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας) στο θεματικό τομέα στον οποίο δραστηριοποιούνται.
• Να βασίζονται στη γνώση και να αναπτύσσουν/αξιοποιούν προϊόντα έρευνας,
• Να εμφανίζουν ισχυρή σύνδεση/συνεργασία με φορείς παραγωγής νέας γνώσης με άμεσο στόχο την ανάπτυξη νέων τεχνολογικά καινοτομικών προιόντων/υπηρεσιών
• Να χρησιμοποιούν/ενσωματώνουν καινοτόμες τεχνολογίες, καινοτόμες παραγωγικές διεργασίες
• Να προστατεύουν την διανοητική ιδιοκτησία τους με διπλώματα ευρεσιτεχνίας ή άλλους σχετικούς τίτλους και γενικότερα αξιοποιούν την παραγόμενη γνώση,
• Να εμφανίζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε διεθνές επίπεδο, σημαντικές εξαγωγές και διείσδυση στις περιφερειακές, ευρωπαϊκές, και παγκόσμιες αγορές,
• Να έχουν δυνατότητες επίτευξης οικονομιών κλίμακας και σκοπού και να εμφανίζουν χαρακτηριστικά αλυσίδας προστιθέμενης αξίας με κοινούς προμηθευτές ή πελάτες,
• Να περιλαμβάνουν απαραίτητα μικρομεσαίες επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων start-ups, spin-offs και spin-outs, οι οποίες θα είναι πρωτοπόρες στους αντίστοιχους τομείς τους, αλλά και μεγαλύτερες επιχειρήσεις διεθνούς κύρους
• Να περιλαμβάνουν απαραίτητα φορείς ΕΤΑΚ όπως πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα, φορείς μεταφοράς τεχνολογίας, τεχνολογικούς φορείς, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, δίκτυα προμηθευτών και χρηστών
• Να έχουν συνάψει στρατηγικές συμμαχίες με πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, φορείς μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, κ.λ.π.
• Να παρουσιάζουν γεωγραφικά εστιασμένο πυρήνα (χωρίς να αποκλείεται η συμμετοχή και συνεργασία με φορείς με τους οποίους δεν γειτνιάζουν γεωγραφικά)
• Να στοχεύουν στην προσέλκυση κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών ή άλλες ιδιωτικές επενδύσεις (π.χ. επιχειρηματικοί άγγελοι, κλπ),
• Να εμφανίζουν σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό και δικτύωση με διεθνείς αγορές
• Να στοχεύουν στη συνεργασία με διεθνείς ομίλους/ συνεργατικούς σχηματισμούς στο τομέα της συστάδας
Β. Ως προς το επενδυτικό μοντέλο
Ο φορέας αρωγός λειτουργεί προς όφελος του συνεργατικού σχηματισμού. Μέσα από δράσεις υποστήριξης και προώθησης, υποστηρίζει την ανάπτυξη των αναγκαίων συνεργιών, διευκολύνει την ανταλλαγή γνώσης και τεχνογνωσίας υποστηρίζει την διεθνή προβολή και δικτύωση, καθώς και την διείσδυση των προϊόντων των επιχειρήσεων-μελών της συστάδας στη διεθνή αγορά
Προτείνεται, η ενίσχυση των συνεργατικών σχηματισμών σε 2 επίπεδα
Επίπεδο 1. Ενίσχυση του φορέα αρωγού και υποστήριξη σειράς οριζόντιων δράσεων του συνεργατικού σχηματισμού, που θα προτείνονται στο πλαίσιο επιχειρηματικού σχεδίου για τη λειτουργία και εξέλιξη της συστάδας. Το επιχειρηματικού σχεδίου κατατίθεται από τον φορέα αρωγό και αντικατοπτρίζει τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Οι οριζόντιες δράσεις πραγματοποιούνται από τον φορέα αρωγό σε ορίζοντα 2-4 έτη.
Επίπεδο 2. Υποστήριξη/ ενίσχυση των επιχειρήσεων της συστάδας για δράσεις επιχειρηματικής ανάπτυξης και δράσης ανάπτυξης νέων προϊόντων (με πριμοδότηση για συνεργατικά έργα μεταξύ των επιχειρήσεων), σύμφωνα με επιμέρους επιχειρηματικά σχέδια των εταιρειών.
Γ. Ως προς τις επιλέξιμες δαπάνες θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις άυλες δαπάνες που αποτελούν τις σημαντικότερες επενδύσεις στην επιχειρηματική ανάπτυξη των καινοτόμων εταιρειών. Στις επιλέξιμες δαπάνες των επιχειρήσεων θα πρέπει να περιλαμβάνονται
• Συμβουλευτικές υπηρεσίες καινοτομίας και υπηρεσίες στήριξης της καινοτομίας
• Εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες, εξειδικευμένες μελέτες αγοράς
• Έξοδα κατοχύρωσης δικαιωμάτων ιδιοκτησίας
• Έξοδα πιστοποίησης
• Συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις
• Επαγγελματική εκπαίδευση (γενική και ειδική)
• Εξοπλισμός, λογισμικό
• Έξοδα ανάπτυξης πρωτοτύπων / νέων προϊόντων
• Έξοδα υπεργολαβίας για εξειδικευμένες εργασίες
• Δαπάνες για μετάδοση κεκτημένης επιχειρηματικής γνώσης και εμπειρίας (mentoring) και για συστηματική επιχειρηματική καθοδήγηση/ επίβλεψη (coaching) από ειδικούς στην θεματική περιοχή
• Ενίσχυση νέων και υφισταμένων πολύ μικρών καινοτόμων επιχειρήσεων για την ανάπτυξη νέων προϊόντων
Στις οριζόντιες επιλέξιμες δαπάνες της συστάδας και του φορέα αρωγού προτείνεται να περιλαμβάνονται
• Δαπάνες ανάπτυξης της υποδομής του φορέα αρωγού
• Δαπάνες προβολής και δικτύωσης της συστάδας: διοργάνωση εκδηλώσεων και εκθέσεων, ημερίδων, συνεδρίων, επιχειρηματικών αποστολών, έξοδα προβολής και διαφήμισης, έξοδα επιδείξεων και συναφείς δαπάνες
• Αμοιβές εξειδικευμένου και υποστηρικτικού προσωπικού για τη διαχείριση της συστάδας
• Δαπάνες δημιουργίας ιστοσελίδας, διατήρηση και ανανέωση ιστοσελίδας, δημιουργία έντυπων & ηλεκτρονικών εκδόσεων
• Εμπειρογνωμοσύνες και σχετικές μελέτες, υπηρεσίες νομικών συμβούλων
• Δαπάνες νομικής υποστήριξη για ευρεσιτεχνίες και πνευματικά δικαιώματα (πάγιο)
• Δαπάνες μετακινήσεων για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων της Συστάδας
• Δαπάνες για καταχωρήσεις στον τύπο και σε εξειδικευμένα περιοδικά καθώς και καταχωρήσεις στο διαδίκτυο
• Δαπάνες διασύνδεσης με άλλες συστάδες σε συναφείς τομείς στο εξωτερικό
• Συγκριτική αξιολόγηση με συναφείς συστάδες του εξωτερικού. Εντοπισμός καλών πρακτικών
• Φιλοξενία ξένων αποστολών
• Δαπάνες για αγορά εξειδικευμένης τεχνογνωσίας
Γ. Ως προς την αξιολόγησή τους, αυτή θα πρέπει να γίνεται με βάση κριτήρια όπως
1.Η σύνθεση και βαθμός ωριμότητας της συστάδας
2.Η διοικητική και οργανωτική δομή της συστάδας (η αξιοπιστία, η τεχνογνωσία και η εμπειρία του φορέα αρωγού, η ικανότητά του να υποστηρίξει την συστάδα στην υλοποίηση του επιχειρηματικού της σχεδίου, πείρα των στελεχών του φορέα αρωγού που θα υποστηρίξουν την συστάδα, μοντέλο διαχείρισης της συστάδας)
3.Ο βαθμός καινοτομίας / δυνατότητα ανάπτυξης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος
4. Ο εξαγωγικός προσανατολισμός (εξωστρέφεια) της συστάδας και ο βαθμός δικτύωσής τους
5.Η στρατηγική ανάπτυξης της συστάδας – Δείκτες απόδοσης.
Το Hellenic BioCluster (HBio) αποτελεί το πρώτο cluster βιο-επιστημών στην Ελλάδα, που δημιουργήθηκε το 2004 για να υποστηρίξει την ανάπτυξη του ελληνικού τομέα των βιο-επιστημών και να προάγει την εικόνα του κλάδου διεθνώς. Το HBio συγκεντρώνει επιχειρήσεις με δραστηριότητες Έρευνας & Ανάπτυξης και με διεθνή προσανατολισμό, που δραστηριοποιούνται σε τομείς της βιοτεχνολογίας και της βιοϊατρικής τεχνολογίας και διακρίνονται για την καινοτομία τους όχι μόνο στην ελληνική αλλά και στην παγκόσμια αγορά. Το Hellenic BioCluster αριθμεί σήμερα 30 εταιρείες-μέλη, και ως συνεργαζόμενα μέλη, τα κορυφαία ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα στον τομέα των βιο-επιστημών. Το HBio λειτουργεί τόσο ως πυρήνας συνεύρεσης των εταιρειών και ερευνητικών οργανισμών για την προώθηση συνεργασιών και ανταλλαγής εμπειριών, όσο και ως όχημα για την ανάπτυξη συγκεκριμένων δράσεων υποστήριξης της καινοτομίας και επίτευξης διεθνών συμφωνιών μεταφοράς τεχνολογίας.
Το Hellenic BioCluster έχει μέχρι σήμερα υλοποιήσει πολυάριθμες δραστηριότητες δικτύωσης, προβολής και συνεργασίας, όπως • Εκδηλώσεις για την ενδυνάμωση των σχέσεων και την δημιουργία ερευνητικών συνεργασιών μεταξύ της επιχειρηματικής και της ερευνητικής κοινότητας • Διεθνείς επιχειρηματικές αποστολές • Εκδηλώσεις εκπαίδευσης-ανταλλαγής γνώσης • Διασύνδεση και συνεργασία με διεθνείς συνεργατικούς σχηματισμούς βιοτεχνολογίας, κ.α.
Για περισσότερες πληροφορίες
Δέσποινα Γιαγκοπούλου, PhD, MBA
Hellenic BioCluster http://www.hbio.gr
& ΔΙΚΤΥΟ ΠΡΑΞΗ http://www.help-forward.gr
Τηλ. 210 36 07 690
Ε-mail: despina@help-forward.gr
Στην Υπουργική απόφαση με αριθμό ΦΕΚ 3215/τ.Β’/30-12-2011 και με αριθμό πρωτοκόλλου 58996, να αντικατασταθούν οι ακόλουθες παράγραφοι με τις παρακάτω:
Άρθρο 1
Παράγραφος 3
Τα σχήματα συνεργασίας – δικτύωσης λειτουργούν είτε υπό μορφή κοινοπραξίας, είτε ως ενώσεις εταιρειών και απαρτίζονται από:
– Πέντε (5) τουλάχιστον επιχειρήσεις για επενδυτικά σχέδια που πρόκειται να υλοποιηθούν.
Παράγραφος 4
Στην κοινοπραξία ή στις ενώσεις εταιρειών που υποβάλλουν το επενδυτικό σχέδιο, δύναται να συμμετέχουν και επιχειρήσεις ή λοιποί φορείς των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παράγραφος 5
Δυνατότητα συμμετοχής στην Κοινοπραξία ή στις ενώσεις εταιρειών, με ποσοστό έως είκοσι τοις εκατό (20%), έχουν και ημεδαπά ή αλλοδαπά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικοί Φορείς, Κλαδικές και Επαγγελματικές Ενώσεις, καθώς και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Δύνανται να συμμετέχουν (με το ίδιο ποσοστό) και Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, όπως Επιμελητήρια και Λοιποί φορείς.
Παράγραφος 6
Καταργείται πλήρως.
Άρθρο 2
Τα ενισχυόμενα επενδυτικά σχέδια περιλαμβάνουν κοινές δράσεις σε συνάφεια ή προς εξυπηρέτηση και υποστήριξη των κύριων δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων που απαρτίζουν τα σχήματα συνέργειας-δικτύωσης, όπως ενδεικτικά:
i. κοινές εγκαταστάσεις και εξοπλισμός παραγωγής, προμήθεια ή παροχή κοινών υπηρεσιών,
ii. δράσεις ελέγχου ποιότητας,
iii. δράσεις αποθήκευσης, δικτύων διανομής, δικτύων προμηθειών, διακίνησης, έκθεσης και πώλησης εμπορευμάτων ή παροχής υπηρεσιών,
iv. κοινό εμπορικό σήμα και σύστημα διαδικτυακού εμπορίου,
v. κοινές δράσεις έρευνας και ανάπτυξης νέων προϊόντων και υπηρεσιών,
vi. κοινές δράσεις προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών σε τρίτες χώρες, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης,
vii. κοινές δράσεις αξιοποίησης αποτελεσμάτων έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης,
viii. συνδυαστικές δράσεις στους επιλέξιμους τομείς και κλάδους της οικονομίας.
Άρθρο 3
Να προστεθούν οι ακόλουθες δαπάνες:
i Δαπάνες προσωπικού (ερευνητές, επιστημονικό προσωπικό, τεχνικοί και άλλο υποστηρικτικό προσωπικό) για την απασχόλησή του σε έργα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, καθώς και για τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών.
ii. Δαπάνες επί συμβάσει για έρευνα, τεχνικές γνώσεις και απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ή λοιπών δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
iii. Δαπάνες μετάβασης και συμμετοχής σε εκθέσεις του εξωτερικού (ταξίδια, διαμονή σε ξενοδοχείο, κόστος ενοικίασης και διαμόρφωσης περιπτέρου, κόστος ασφάλισης και μεταφοράς εκθεμάτων, κ.α.)
iv. Δαπάνες κατάρτισης και εκπαίδευσης τόσο σε γενικά θέματα επιχειρείν, όσο και σε ειδικά τεχνολογικά θέματα.
v. Δαπάνες συμμετοχής σε διεθνείς εκδηλώσεις εύρεσης επιχειρηματικών κεφαλαίων.
vi. Δαπάνες συμβούλων για την εκπόνηση μελετών (διαμόρφωση επιχειρηματικών σχεδίων, μελέτες εκμετάλλευσης αποτελεσμάτων, μελέτες ερευνών αγοράς, μελέτες οργάνωσης ενδο-επιχειρησιακού περιβάλλοντος, αναλύσεις διεθνούς ανταγωνισμού, συμβουλών καθοδήγησης, καθώς και άλλες δράσεις ειδικού σκοπού).
vii. Δαπάνες για την αμοιβή τρίτων φορέων που δρουν ως ενδιάμεσοι για τη διευκόλυνση της σύστασης (facilitators), της οργάνωσης και της διαχείρισης των σχημάτων δικτύωσης-συνεργασίας.
Σχέδιο Απόφασης για την ένταξη επενδυτικών σχεδίων στο ειδικό καθεστώς ενισχύσεων της Συνέργειας και Δικτύωσης του νόμου 3908/2011.
Στην Υπουργική απόφαση με αριθμό ΦΕΚ 3215/τ.Β’/30-12-2011 και με αριθμό πρωτοκόλλου 58996, πρέπει να αντικατασταθούν οι ακόλουθες παράγραφοι με τις παρακάτω:
Άρθρο 1
Παράγραφος 3
Τα σχήματα συνεργασίας – δικτύωσης λειτουργούν είτε υπό μορφή κοινοπραξίας, είτε ως ενώσεις εταιρειών και απαρτίζονται από:
– Πέντε (5) τουλάχιστον επιχειρήσεις για επενδυτικά σχέδια που πρόκειται να υλοποιηθούν. (λογικό)
Ο λόγος για την παραπάνω αλλαγή έγκειται στο γεγονός να μπορούν λιγότερες εταιρείες (πέντε αντί για δέκα που ισχύει τώρα) υψηλής τεχνολογίας στην Αττική ή στην Θεσσαλονίκη, όπου είναι οι περισσότερες εγκατεστημένες να δημιουργήσουν άτυπες ενώσεις, ώστε να υλοποιήσουν ευέλικτα επενδύσεις συλλογικά στο συγκεκριμένο καθεστώς.
Παράγραφος 4
Στην κοινοπραξία ή στις ενώσεις εταιρειών που υποβάλλουν το επενδυτικό σχέδιο δύναται να συμμετέχουν και επιχειρήσεις ή λοιποί φορείς των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο λόγος είναι να έχουν τη δυνατότητα να υποβάλλουν προτάσεις όχι μόνο συγκεκριμένες κοινοπραξίες, αλλά και ενώσεις φορέων.
Παράγραφος 5
Δυνατότητα συμμετοχής στην Κοινοπραξία ή στις ενώσεις εταιρειών, με ποσοστό έως είκοσι τοις εκατό (20%), έχουν και ημεδαπά ή αλλοδαπά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικοί Φορείς, Κλαδικές και Επαγγελματικές Ενώσεις, καθώς και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Επίσης δύνανται να συμμετέχουν (μέχρι με το ίδιο ποσοστό) και Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, όπως Επιμελητήρια και Λοιποί φορείς.
Διευρύνεται το είδος των φορέων που συμμετέχουν στο καθεστώς δικτύωσης.
Παράγραφος 6
Καταργείται πλήρως.
Απαλείφεται δηλαδή η υποχρέωση σύστασης άλλης εταιρείας, εφόσον το σχέδιο υπαχθεί στις διατάξεις του νόμου, για τη δημιουργία κοινών υποδομών.
Άρθρο 2
Τα ενισχυόμενα επενδυτικά σχέδια περιλαμβάνουν κοινές δράσεις σε συνάφεια ή προς εξυπηρέτηση και υποστήριξη των κύριων δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων που απαρτίζουν τα σχήματα συνέργειας-δικτύωσης, όπως ενδεικτικά:
i. κοινές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό παραγωγής, προμήθεια ή παροχή κοινών υπηρεσιών,
ii. δράσεις ελέγχου ποιότητας,
iii. δράσεις αποθήκευσης, δικτύων διανομής, δικτύων προμηθειών, διακίνησης, έκθεσης και πώλησης εμπορευμάτων ή παροχής υπηρεσιών,
iv. κοινό εμπορικό σήμα και σύστημα διαδικτυακού εμπορίου,
v. κοινές δράσεις έρευνας και ανάπτυξης νέων προϊόντων και υπηρεσιών,
vi. κοινές δράσεις προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών σε τρίτες χώρες, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης,
vii. κοινές δράσεις αξιοποίησης αποτελεσμάτων έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης,
viii. συνδυαστικές δράσεις στους επιλέξιμους τομείς και κλάδους της οικονομίας.
Προστίθενται οι δράσεις vii και viii.
Άρθρο 3
Πρέπει να προστεθούν οι ακόλουθες δαπάνες:
i Δαπάνες προσωπικού (ερευνητές, επιστημονικό προσωπικό, τεχνικοί και άλλο υποστηρικτικό προσωπικό0 για την απασχόλησή του σε έργα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, καθώς και για τη δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών.
ii. Δαπάνες για έρευνα επί συμβάσει, τεχνικές γνώσεις και για την απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ή λοιπών δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
iii. Δαπάνες μετάβασης και συμμετοχής σε εκθέσεις του εξωτερικού (ταξίδια, διαμονής σε ξενοδοχείο, κόστος ενοικίασης και διαμόρφωσης περιπτέρου, κόστος ασφάλισης και μεταφοράς εκθεμάτων, κ.α.)
iv. Δαπάνες κατάρτισης και εκπαίδευσης τόσο σε γενικά θέματα επιχειρείν, όσο και σε ειδικά τεχνολογικά θέματα.
v. Δαπάνες συμμετοχής σε διεθνείς εκδηλώσεις εύρεσης επιχειρηματικών κεφαλαίων.
vi. Δαπάνες συμβούλων για την εκπόνηση μελετών (διαμόρφωση επιχειρηματικών σχεδίων, μελέτες εκμετάλλευσης αποτελεσμάτων, μελέτες ερευνών αγοράς, μελέτες οργάνωσης ενδο-επιχειρησιακού περιβάλλοντος, αναλύσεις διεθνούς ανταγωνισμού, συμβουλών καθοδήγησης, καθώς και άλλες δράσεις ειδικού σκοπού).
vii. Δαπάνες για την αμοιβή τρίτων φορέων που δρουν ως ενδιάμεσοι για τη διευκόλυνση της σύστασης (facilitators), της οργάνωσης και της διαχείρισης των σχημάτων δικτύωσης-συνεργασίας.