Μετά το άρθρο 6 του ν. 2776/1999 (Α’ 291) προστίθεται νέο άρθρο 6Α ως εξής:
«Άρθρο 6Α
Προσφυγή κρατουμένων για τις συνθήκες κράτησης και δίκαιη ικανοποίηση
1. Αν η μη τήρηση κανόνων διαβίωσης των κρατουμένων, όπως αυτοί καθορίζονται, ιδίως, στα άρθρα 21, 25, 27, 32 και στην παρ. 1 του άρθρου 36, στο άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και σε άλλους κανόνες του διεθνούς δικαίου για τη μεταχείριση των κρατουμένων, δύναται να έχει ή έχει δυσμενή επίδραση στην κατάσταση της σωματικής ή ψυχικής τους υγείας, ο κρατούμενος μπορεί να προσφύγει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών του άρθρου 86.
2. Η προσφυγή ασκείται εγγράφως ή προφορικώς στον Διευθυντή του οικείου Σωφρονιστικού Καταστήματος ή στη γραμματεία του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών. Για την προφορική άσκηση συντάσσεται σχετική έκθεση. Αν η προσφυγή ασκηθεί ενώπιον του Διευθυντή, ο τελευταίος υποχρεούται, εντός δεκαπέντε (15) ημερών, να υποβάλει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών την ασκηθείσα προσφυγή μαζί με τις έγγραφες απόψεις του και κάθε άλλο σχετικό στοιχείο. Αν η προσφυγή κατατεθεί στη γραμματεία του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών, ο γραμματέας υποχρεούται να τη διαβιβάσει ηλεκτρονικά ή με οποιονδήποτε άλλο πρόσφορο τρόπο στον Διευθυντή του Σωφρονιστικού Καταστήματος, προκειμένου ο τελευταίος να διαβιβάσει τις έγγραφες απόψεις του και να παράσχει κάθε σχετικό στοιχείο εντός δεκαπέντε (15) ημερών από την ημερομηνία που έλαβε γνώση της προσφυγής. Ο κρατούμενος, που έχει ασκήσει την προσφυγή του πρώτου εδαφίου, δεν μετάγεται. Ωστόσο, το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών δύναται, μετά από αίτημα του προσφεύγοντος, εφόσον συντρέχουν ειδικοί λόγοι που μνημονεύονται στην απόφαση, να ζητήσει τη μεταγωγή και αυτοπρόσωπη εμφάνισή του για να εκθέσει τις απόψεις του. Το Δικαστήριο αποφασίζει σχετικά με την προσφυγή το αργότερο μέσα σε σαράντα (40) ημέρες από την άσκησή της.
3. Σε περίπτωση αποδοχής της προσφυγής, το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών διατάσσει κάθε πρόσφορο κατά την κρίση του μέτρο, για την εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσης του προσφεύγοντος εντός του Σωφρονιστικού Καταστήματος, σύμφωνα με την παρ. 1 και αν η εφαρμογή τέτοιου μέτρου δεν είναι εφικτή, διατάσσει τη μεταφορά του στο νοσοκομείο των φυλακών ή άλλο δημόσιο νοσοκομείο ή την κατά προτεραιότητα μεταγωγή του προσφεύγοντος σε άλλο κατάστημα κράτησης σύμφωνα με την περ. ε) του άρθρου 72.
4. Σε κάθε περίπτωση το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών μπορεί να επιδικάσει, εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα από τον προσφεύγοντα, χρηματική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που υπέστη, το χρηματικό ποσό της οποίας ορίζεται από πέντε (5) έως δέκα (10) ευρώ ανά ημέρα παραβίασης.
Η απόφαση που εκδίδεται επί της προσφυγής δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα.
5. Για την κάλυψη της δαπάνης για χρηματική ικανοποίηση σύμφωνα με το παρόν, εγγράφεται κάθε έτος ειδική πίστωση στον κρατικό προϋπολογισμό. Αν δεν έχει εγγραφεί η πίστωση αυτή στον προϋπολογισμό ή η εγγεγραμμένη πίστωση είναι ανεπαρκής ή έχει εξαντληθεί, τηρείται κατά τις οικείες διατάξεις, η διαδικασία εγγραφής ή μεταφοράς πίστωσης.
6. Οι αποφάσεις για τις προσφυγές του παρόντος άρθρου κοινοποιούνται, με επιμέλεια του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, στον Συνήγορο του Πολίτη.».
Άρθρο 8
Η θέσπιση του ενδίκου βοηθήματος για την προστασία των κρατουμένων από τις γενικές συνθήκες κράτησης κινείται προς την θετική κατεύθυνση. Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος το ένδικο μέσο να θεσπιστεί «για τα μάτια του κόσμου» και κυρίως για να αποφορτιστεί το ΕΔΔΑ απ΄τις προσφυγές και να κλείσει τις εκκρεμείς – ανεκτέλεστες υποθέσεις. Ένδικο μέσο για προστασία απ΄τις γενικές συνθήκες κράτησης, σε συνθήκες υπερπληθυσμού σε όλες τις φυλακές, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό ειδικά από το στιγμή που βασικός τρόπος αποκατάστασης της προσβολής από τις γενικές συνθήκες κράτησης φαίνεται ότι θα είναι η μεταγωγή του κρατουμένου και μάλιστα πρόκειται για μεταγωγή κατά της οποίας δεν προβλέπεται ένδικο μέσο.
Η μεταγωγή είναι μια δυνατότητα όπου στην Ελλάδα τουλάχιστον φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες ως μία βασική παράμετρος της διαχείρισης των σωφρονιστικών ζητημάτων, ιδιαίτερα η περ. γ΄ του άρθρου 72 του Σωφρονιστικού κώδικα δηλ. η μεταγωγή για λόγους ομαλής λειτουργίας της φυλακής.
Η μεταγωγή, η αλλαγή δηλαδή περιβάλλοντος κρατουμένου στην περίπτωση που ο ίδιος δεν το επιθυμεί ή δεν γίνεται για λόγους υγείας, εκπαίδευσης ή δικονομικούς, όπως ήδη προβλέπει ο Σωφρονιστικός Κώδικας, θα εγκυμονεί πάντα το κίνδυνο να αποτελέσει τιμωρητικό μέσο (κυρίως γιατί θα χάσει την επαφή με τους οικείους του), κατά του οποίου ο κρατούμενος δεν μπορεί να αμυνθεί. Είναι δε απορίας άξιον, υπό συνθήκες μόνιμου υπερπληθυσμού των ελληνικών φυλακών, σε ποια ακριβώς φυλακή θα γίνεται η μεταγωγή αφού οι κλειστές φυλακές είναι υπερπλήρεις.
Ας σημειωθεί ότι ο ευεργετικός υπολογισμός της ποινής (μείωση ποινής βάσει των παραπόνων για συνθήκες κράτησης) αποτελεί πρακτική που έχει ακολουθήσει η Ιταλία για αυτές τις περιπτώσεις (βλ. απόφαση Stella v. Italy, παρ. 19). Άλλωστε ο ευεργετικός υπολογισμός ημερών ποινής έχει κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί στην ελληνική νομοθεσία, ευλόγως, για να καλύψει μεγάλες αδυναμίες του σωφρονιστικού συστήματος και παρότι τέτοια πρόβλεψη υπήρχε σε σχετική πρόταση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους και σε πρόταση νόμου της αρμόδιας επιτροπής της Βουλής για την εκτέλεση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δεν συμπεριελήφθη στην τελική διάταξη.
Η ΕλΕΔΑ έχει τονίσει ότι σχετική ρύθμιση θα πρέπει να υιοθετήσει μία κλιμάκωση των μέτρων άμεσης άρσης των αποτελεσμάτων που συνιστούν παραβίαση δικαιωμάτων προκειμένου να διαμορφωθούν συνθήκες κράτησης, που να είναι συμβατές με τις προβλεπόμενες, επιτρεπτές ή ανεκτές, τόσο για τον κρατούμενο που παραπονείται όσο και για άλλους κρατουμένους που τυχόν διαβιούν υπό τις ίδιες συνθήκες.
Η άμεση αποκατάσταση των γενικών ή ειδικών συνθηκών διαβίωσης που κρίθηκαν ότι παραβιάζουν τους κανόνες αξιοπρεπούς διαβίωσης του αιτούντος – προσφεύγοντος ή και άλλων κρατουμένων πρέπει να είναι προτεραιότητα ενώ η αύξηση των ωρών παραμονής εκτός των ατομικών κελιών ή θαλάμων, η αύξηση των ωρών παρακολούθησης προγραμμάτων και η ενίσχυση και ο εμπλουτισμός αυτών, η αλλαγή χώρου κράτησης στην ίδια φυλακή και άλλα είναι παράμετροι που μπορούν επίσης να ληφθούν υπόψιν.
Τέλος, δεν προβλέπονται εγγυήσεις αμεροληψίας ή αποφυγής των δυσμενών ενεργειών κατά του κρατούμενου, λόγω της ιδιαίτερα ευάλωτης θέσης του απέναντι στη διοίκηση της φυλακής και δεν κατοχυρώνεται κάποιος μηχανισμός εγγυήσεων και άμεσης προστασίας του προσφεύγοντα. Γνωρίζουμε από καταγγελίες ότι σε ορισμένες φυλακές οι διευθυντές αποτρέπουν με απειλές και αντίμετρα την κατάθεση και τη δημοσιοποίηση παραπόνων για τις συνθήκες διαβίωσης.
Άρθρο 8 νέου Σωφρονιστικού Κώδικα
Στην προσθήκη του άρθρου 6Α στην παρ. 2 να απαλειφθεί η φράση «ή προφορικώς» καθώς οι προσφυγές γίνονται πάντα εγγράφως στον διευθυντή και συντάσσεται σχετική έκθεση.
Στην ίδια παράγραφο την δύο (2) πρέπει να διαγραφεί όλη η πρόταση από «ο κρατούμενος που έχει ασκήσει την προσφυγή του πρώτου εδαφίου δεν μετάγεται.
Άρθρο 8 νέου Σωφρονιστικού Κώδικα
Στην προσθήκη του άρθρου 6Α στην παρ. 2 να απαλειφθεί η φράση «ή προφορικώς» καθώς οι προσφυγές γίνονται πάντα εγγράφως στον διευθυντή και συντάσσεται σχετική έκθεση.