Αρχική ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: "ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΥΓΕΙΑΣ"ΜΕΡΟΣ Θ΄ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Άρθρο 36 Προαγωγή του φυσικού τοκετούΣχόλιο του χρήστη Βαρδαβάκη Ζωή | 31 Οκτωβρίου 2022, 01:55
  • Σχόλιο του χρήστη 'Βαρδαβάκη Ζωή' | 31 Οκτωβρίου 2022, 01:55

    To παρόν νομοθετικό σχέδιο θα μπορούσε να φέρει μία πραγματική αλλαγή στη μαιευτική πραγματικότητα της χώρας και να δώσει το δικαίωμα της πραγματικής επιλογής των γυναικών και εγκύων ατόμων όχι μόνο για το μέρος τοκετού αλλά και για το ποιόν θέλουν για κύριο επαγγελματία υγείας. Παρόλαυτά, το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου είναι γενικό και αόριστο που ελλοχεύει κινδύνους. Αρχικά στόχος του συγκεκριμένου σχεδίου νόμου θα έπρεπε να είναι η δημιουργία νομοθετικού πλαισίου για την προάσπιση και προώθηση της φυσιολογίας του τοκετού λόγω του αυξημένου ποσοστού των καισαρικών τομών και ιατρικών παρεμβάσεων. Θα ήταν χρήσιμο να οριστεί ο φυσικός τοκετός, και να είναι ξεκάθαρο το πώς θα επιτευχθεί και απο ποιόν επαγγελματία υγείας. Είναι ατυχής η χρήση της λέξης φυσικού τοκετού καθώς σύμφωνα με τον Dick-Read (2004) φυσικός ορίζεται ο τοκετός στον οποίο καμία φυσική, χημική ή ψυχολογική κατάσταση δεν είναι πιθανό να διαταράξει τη φυσιολογική σειρά των γεγονότων ή να διαταράξει τα φυσικά φαινόμενα του τοκετού.Απο την άλλη τι θα πεί φυσιολογικός τοκετός; Ο Walsh (2012) τονίζει ότι είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς τι σημαίνει η φράση φυσιολογικός τοκετός και αυτό γιατί είναι συνυφασμένη με τον συνηθισμένο τοκετό. Ο συνηθισμένος τοκετός στην Ελλάδα είναι εντός του νοσοκομείου, και συνδέεται με ιατρικές παρεμβάσεις ή/και καισαρική τομή υπό την εποπτεία των μαιευτήρων - γυναικολόγων. Αν κοιτάξουμε τα στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Παροχών Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ) για το έτος 2014 το μέσο όρο των φυσιολογικών τοκετών στη χώρα μας είναι 15.3% με τα ιδιωτικά μαιευτήρια να έχουν φυσιολογικούς τοκετούς σε ποσοστό 1.9% και 36.8% στα δημόσια μαιευτήρια. Τα στοιχεία αυτα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα καθώς οι τοκετοί με οποιαδήποτε ιατρική παρέμβαση όπως η εκτέλεση περινεοτομής στα ιδιωτικά μαιευτήρια συγκαταλέγεται στους “κολπικούς τοκετούς με χειρουργικές επεμβάσεις” και σύμφωνα με τον ΕΟΠΥΥ άγγιζε το 39.4% ενώ στα δημόσια νοσοκομεία ήταν 9.4% (Υπουργείο Υγείας 2017). Στόχος λοιπόν αυτού του νομοθετικού πλαισίου θα έπρεπε να είναι η προάσπιση και η προώθηση της φυσιολογίας της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της λοχείας για καλύτερα περιγεννητικά αποτελέσματα παρέχοντας ολιστική φροντίδα μέσω των μαιών και μαιευτών. Σε αντίθεση η παρούσα πρόταση φέρει στην επιφάνεια του προβλήματος της αφάνεια ενός τόσο σημαντικού ρόλου, αυτού των μαιών/ευτών που γίνεται πολύ μευθοδευμένα στη χώρα μας εδώ και χρόνια. Αναφορικά με το άρθρο 36 για την προαγωγή του φυσικού τοκετού δεν ορίζειται τί είναι το Κέντρο Φυσικού Τοκετού, ποιός θα είναι ο κύριος επαγγελματίας υγείας για την παροχή φροντίδας στις γυναίκες που το επιλέγουν. Θα ήταν χρήσιμο να υπήρχε μεγαλύτερη σαφήνεια με συγκεκριμένες ορολογίες και να περιγράφονται αναλυτικά τα πλαίσια και οι προδιαγραφες σχετικές με την λειτουργία των Κέντρων αυτών όπως ορίζονται από τη διεθνή βιβλιογραφία. Ένα κέντρο τοκετού (Birth Centre - BC ή Midwifery (- led) Unit - MLU) και όχι κέντρο φυσικού τοκετού όπως αναφέρετα ιτο παρών σχέδιο νόμου διευθύνεται από τη διευθύνουσα μαία και στελεχώνεται από μαίες και βοηθούς μητρότητας (Newbury et al., 2018). Οδηγίες για τη λειτουργία του Κέντρου Τοκετού, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων καταλληλότητας και των κλινικών πρωτοκόλλων, αναπτύσσονται σε συνεργασία μίας διεπιστημονικής ομάδας με επικεφαλή τη διευθύνουσα μαία (Newbury et al., 2018). Υπάρχουν δύο ειδών Κέντρα Τοκετού, τα ανεξάρτητα Κέντρα (Freestanding MLU) που είναι εκτός του νοσοκομείου, και τα κέντρο που είναι εντός του νοσοκομείου (Alongside MLU) που όμως είναι σε διαφορετικό χώρο από την Αίθουσα Τοκετών (Ιατρικοποιημένο μοντέλο φροντίδας ή Obstetric led Unit - OLU). Τα Κέντρα Τοκετού προάγουν το μαιοκεντρικό μοντέλο συνεχιζόμενης φροντίδας που παρέχει μαιευτική φροντίδα από την ίδια μαία ή ομάδα μαιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, της γέννησης και της λοχείας (ως την 6η εβδομάδα) με δυνατότητα παραπομπής σε άλλους επαγγελματίες υγείας, όποτε χρίζεται απαραίτητο (Sandall et al., 2016). Τα κέντρα τοκετού Προωθούν την ισότητα μεταξύ των γυναικών/ εγκύων ανθρώπων και των μαιών/μαιευτών τους, τη σωματική αυτονομία των εγκύων γυναικών και ανθρώπων που κυοφορούν, την συμμετοχή στην κοινή λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων. Τα Κπέντρα Τοκετού λειτουργούν με δικά τους πρωτόκολλα για την παροχή της περιγεννητικής φροντίδας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα Κέντρα Τοεκτών δημιουργούν τα δικά τους πρωτόκολλα βασιζόμενοι στα εθνικά κλινικά πρωτόκολλα για την περιγεννητική φροντίδα για τις υγιείς γυναίκες και μωρά (NICE, 2017). Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες χώρες που έχουν Κέντρα Τοκετών, όπως στις Σκανδιναβικές χώρες, στην Ολλανδία, Γερμανία, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ Καναδά και Αυστραλία. Σύμφωνα με τον NICE (2017) τόσο στις πρωτοτόκες χαμηλού κινδύνου όσο και στις πολυτόκες γυναίκες, ο προγραμματισμένος τοκετός στο κέντρο τοκετού (alongside ή freestanding) είναι ιδιαίτερα κατάλληλος, καθώς το ποσοστό των παρεμβάσεων είναι χαμηλότερο και το νεογνικά αποτέλεσμα δεν διαφέρουν σε σύγκριση με τους προγραμματισμένους τοκετούς στην Αίουσα Τοκετών. Το Δίκτυο Κέντρων Τοκετού (Midwifery Unit Network (ΜΘΝ), 2020) δημοσίευσε την 4η έκδοση των επίσημων προδιαγραφών για την ίδρυση, διοίκηση και σωστή λειτουργία των Κέντρων Τοκετού εντός της Ευρώπης, τα οποία είναι ήδη μεταφρασμένα και επικυρωμένα καθώς χρησιμοποιήθηκαν σε άλλες Ευρωπαικές χώρες για την ίδρυση κέντρων τοκετού. Αυτές οι χώρες είναι οι γειτονικές Ιταλία και Βουλγαρία, η Τσεχία και η Ισπανία, χώρες που έχουν αρκετά ιατρικοποιημένο μοντέλο μαιευτικής φροντίδας, όπως η Ελλάδα. Το μαιοκεντρικό μοντέλο φροντίδας έχει πολλά πλεονεκτήματα για την γυναίκα και το νεογνό της. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, οι γυναίκες που επιλέγουν το Κέντρο Τοκετού και το μαιοκεντρικό μοντέλο φροντίδας έχουν λιγότερες παρεμβάσεις κατά τι διάρκεια του τοκετού τους (Scarf et al., 2018; Sandall et al., 2016). Επιπλέον μειώνει τα ποσοστά των καισαρικών τομών που σύμφωνα με τα προαναφερθέντα στοιχεία ξεπερνάει το 50% των γεννήσεων. Επιπλέον, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία παρατηρούνται μεγαλύτερα ποσοστά ικανοποίησης από την εμπειρία του τοκετού τους και χαρακτήριζαν την φροντίδα τους πιο ολιστική (Bernitz et al., 2016; Hodnett et al., 2012; Iida et al., 2012; Overgaard et al., 2012). Οι Hitzert και συν (2016)τονίζουν πως οι γυναίκες που γέννησαν σε κέντρα τοκετού δήλωσαν καλύτερα ποσοστά ελέγχου και και συμμετοχή στη λήψη κοινών αποφάσεων κατά τη διάρκεια του τοκετού τους. Κάτι που βρήκαν και οι Overgaard και συν (2012). Το Κέντρο Τοκετού με το μαιοκεντρικό μοντέλο φροντίδας παρέχει στη γυναίκα ένα περιβάλλον που είναι πιο χαλαρό και ήρεμο σε σύγκριση με αυτό της ΑΤ στο οποίο νιώθουν ότι τις φροντίζουν και τις εκτιμούν περισσότερο και οτι έχουν καλύτερη υποστήριξή για την ομαλή εξέλιξη του τοκετό τους (McCourt et al., 2014; Rayment et al., 2019). Εκτός απο τις γυναίκες που χρησιμοποιούν το Κέντρο τοκετού, πλεονεκτήματα παρουσιάζονται και στα νεογνά που γεννιούνται εκεί. Καθώς οι επιπλοκές και οι παρεμβάσεις είναι λιγότερες σε ένα Κέντρο Τοκετού, το περιβάλλον είναι πιο ήρεμο ευνοόντας όχι μόνο το δέσιμο μεταξύ της οικογένειας αλλά και την έναρξη της δέρμα με δέρμα επαφής μητέρας και νεογνού που έχουν καθοριστικό ρόλο τόσο στην έναρξη και εδραίωση του θηλασμου που έχει αρκετά πλεονεκτήματα για το νεογνό και τη μητέρα. Επιπλέον, ο τοκετός που προγραμματίζεται στο Κέντρο Τοκετού δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές στα ανεπιθύμητα περιγεννητικά αποτελέσματα σε σύγκριση με τον προγραμματισμένο τοκετό στην Αίθουσα τοκετών ή την προγραμματισμένη καισαρική τομή (Scarf et al., 2018; Wiegerinck et al., 2015; Brocklehurst et al 2011). Επιπλέον, παρατηρούνται παρόμοια ποσοστά εισαγωγής στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας Νεογνων (ΜΕΝΝ) ενώ σύμφωνα με τους Phillippi και συν (2018) για προγραμματισμένους τοκετούς στα Κέντρα Τοκετών παρατηρούνται μικρότερα ποσοστά μεταφοράς και εισαγωγών των νεογνών στη ΜΕΝΝ. Η Sandall και συν (2016) αναφέρουν πως παρατηρούνται μειωμένα ποσοστά πρόωρων τοκετών όταν χρησιμοποιείται το μαικεντρικό μοντέλο συνεχιζόμενης φροντίδας. Το Υπουργείο Υγείας οφείλει και πρέπει να κάνει χρήση της διεθνούς και ήδη υπάρχουσας βιβλιογραφίας για την προάσπιση και προώθηση της φυσιολογίας του τοκετού, ξεκινώντας με την αντιμετώπιση της κύησης σαν ένα φυσιολογικό γεγονός και ως αυτού την παρακολούθηση των χαμηλού κινδύνου κυήσεων από μαίες/ευτές. Σύμφωνα με την Διεθνή Ομοσπονδία Μαιών/ευτών (2017), η μαία aναγνωρίζεται ως υπεύθυνος επαγγελματίας υγείας που συνεργάζεται με τις γυναίκες για να παρέχει την απαραίτητη υποστήριξη, φροντίδα και συμβουλές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της περιόδου μετά τον τοκετό, για τη διενέργεια τοκετών με ευθύνη της μαίας και την παροχή φροντίδας στο νεογέννητο και το βρέφος. Η φροντίδα αυτή περιλαμβάνει προληπτικά μέτρα, την προώθηση της φυσιολογίας του τοκετού, την ανίχνευση επιπλοκών στη μητέρα και το έμβρυο ή/και νεογνό, την παραπομπή σε εξειδικευμένους ιατρούς (γυναικολόγους, νεογνολόγους, κ.α) για την απαραίτητη περίθαλψη ή άλλη κατάλληλη βοήθεια και τη λήψη μέτρων έκτακτης ανάγκης (CM, 2017). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2019) σε συνεργασία με άλλους φορείς (όπως ICM, FIGO, IPA, UNFPA and UNICEF) τονίζουν πως για τη βελτίωση των περιγεννητικών αποτελεσμάτων των μητέρων και των νεογνών τους χρειάζεται ένα κατάλληλο περιβάλλον το οποίο εκτιμά και σέβεται τις/ους μαίες/ευτές και εκτιμά και σέβεται τις γυναίκες. Κάτι που δέν είναι εμφανές στην Ελλάδα καθώς αρχικά δεν υπάρχει η μαιευτική υπηρεσία, αλλα σα μαίες ο κλάδος υπάγεται είτε στην ιατρική είτε στη νοσηλευτική υπηρεσία με αποτέλεσμα την αυτόματη υποτίμηση του επαγγελματος και του κλάδου. Επιπρόσθετα, στερεί το δικαίωμα των μαιών στη συνταγογράφηση, με αποτέλεσμα μαίες που παρακολουθούν έγκθες γυναίκες δεν μπορούν νασυνταγογραφούν τις απαραίτητες εξετάσεις κατά την εγκυμοσύνη και τυχόν μητροσυσπαστικά φάρμακα κατά τον τοκετό, το οποίο είναι επικύνδινο και γι αυτό φταίει το Υπουργείο που τους στερεί το δικαίωμα αυτό ενώ είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα των μαιών/ευτών όπως περιγράφεται στα επαγγελματικά δικαιώματα των Μαιών/Μαιευτών (ΦΕΚ 159). Είναι τουλάχιστον λυπηρό, εν έτη 2022 το εν λόγω σχέδιο νόμου να θέλει να προάγει τη φυσιολογία του τοκετού χωρίς την παρουσία και τη συνεισφορά των μαιών/ευτών για να μή "θηχτούν" συγκεκριμένοι κλάδοι. Υπάρχει πληθώρα ερευνών και βιβλιογραφιών για το σημαντικό ρόλο που έχουν οι μαίες/ευτές για τη βελτίωση των περιγεννητικών αποτελεσμάτων που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν δίδεται η απαραίτητη προσοχή από τους αρμόδιους φορείς. Σκοπός δεν θα έπρεπε να είναι να γίνουν Κέντρα τοκετών που θα δουλεύουν όπως οι 'ηδη υπάρχουσες Αίθουσες τοκετών και να συνεχίζονται οι παρεμβάσεις, οι επιπλοκές και οι καισαρικες, αλλα στα χαρτιά να φαίνεται οτι υπάρχουν Κεντρα τοκετών. Θα ήταν λοιπόν χρήσιμο το παρών νομοσχέδιο να μελετηθεί από επιστήμονες μαίες (καθώς δεν εργάζονται και δεν θα έπρεπε να εργάζονται στα Κέντρα Τοκετού ιατροί) με γνώση και κατάρτιση στην ίδρυση, λειτουργία και οργάνωση των Κέντρων Τοκετού για να γίνει ένα σχέδιο νόμου που να είναι πολύ συγκεκριμένο. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν Κέντρα Τοκετού, αυτό όμως δεν σημαίνει οτι το Υπουργείο Υγείας δεν μπορεί να αναζητήσει ειδήμονες - επιστήμονες μαίες (είτε ελληνίδες είτε άλλων εθνικοτήτων) από άλλες χώρες της Ευρώπης που υπάρχουν τέτοια κέντρα να συνεργαστούν με μαίες επιστήμονες από την Ελλάδα και να βγεί ένα άρτιο και ασφαλές σχέτικό σχέδιο για την λειτουργία των Κέντρων Τοκετού. Σκοπός θα έπρεπε να είναι να ιδρυθούν αρχικά κάποια Κέντρα τοκετού στη χώρα με βάσει τις διεθνείς προδιαγραφές που θα διασφαλίσουν την ασφαλή λειτουργία τους για θα βελτιώσουν τα περιγεννητικά αποτελέσματα των γυναικών και νεογνών στην Ελλάδα. Κλείνοντας, είναι μια όμορφη σκέψη και κίνηση που θέλει προσεκτική μελέτη από τους κατάλληλους ανθρώπους. Με εκτίμηση, Βαρδαβάκη Ζωή RM, PhDc, MSc, PGCertLTHE, BSc, FHEA Senior Midwifery Lecturer Department Allied Health Professions, Midwifery and Social Work (AHM) School of Health and Social Work University of Hertfordshire, UK Σχετική βιβλιογραφία Bernitz, S., Øian, P., Sandvik, L., & Blix, E. (2016). Evaluation of satisfaction with care in a midwifery unit and an obstetric unit: a randomized controlled trial of low-risk women. BMC pregnancy and childbirth, 16(1), 143. https://doi.org/10.1186/s12884-016-0932-x Birthplace in England Collaborative Group, Brocklehurst, P., Hardy, P., Hollowell, J., Linsell, L., Macfarlane, A., McCourt, C., Marlow, N., Miller, A., Newburn, M., Petrou, S., Puddicombe, D., Redshaw, M., Rowe, R., Sandall, J., Silverton, L., & Stewart, M. (2011). Perinatal and maternal outcomes by planned place of birth for healthy women with low risk pregnancies: the Birthplace in England national prospective cohort study. BMJ (Clinical research ed.), 343, d7400. https://doi.org/10.1136/bmj.d7400 Dick-Read, G. (2004). Childbirth without fear: the principles and practice of natural childbirth (2. Pinter & Martin ed). Pinter & Martin. Hitzert, M., Hermus, M. A. A., Scheerhagen, M., Boesveld, I. C., Wiegers, T. A., van den Akker-van Marle, M. E., van Dommelen, P., van der Pal-de Bruin, K. M., & de Graaf, J. P. (2016). Experiences of women who planned birth in a birth centre compared to alternative planned places of birth. Results of the Dutch Birth Centre Study. Midwifery, 40, 70–78. https://doi.org/10.1016/j.midw.2016.06.004   Hodnett, E. D., Downe, S., & Walsh, D. (2012). Alternative versus conventional institutional settings for birth. Cochrane Database of Systematic Reviews, 8. https://doi.org/10.1002/14651858.CD000012.pub4 ICM (2017). International Definition of the Midwife. Retrieved online: https://www.internationalmidwives.org/assets/files/definitions-files/2018/06/eng-definition_of_the_midwife-2017.pdf Johnson, S., & Waite, B. (2016). Are patient satisfaction rates higher for birthing center births compared with hospital births?. Evidence-Based Practice, 19(10), 26. https://doi.org/10.1097/01.ebp.0000541541.44379.60 Iida, M., Horiuchi, S., & Porter, S. E. (2012). The relationship between women-centred care and women’s birth experiences: A comparison between birth centres, clinics, and hospitals in Japan. Midwifery, 28(4), 458–465. https://doi.org/10.1016/j.midw.2011.07.002   Lifestart, https://www.inspiration-healthcare.com/products/neonatal-intensive-care/resuscitation/lifestart (Πρόσβαση στις 10/06/2022) McCourt, C., Rance, S., Rayment, J. and Sandall, J. (2011). Birthplace qualitative organisational case studies: how maternity care systems affect the provision of care in different settings. Birthplace in England research programme. Final report part 6. London: NIHR Service Delivery and Organisation programme. McCourt, C., Rayment, J., Rance, S. and Sandall, J. (2014). An ethnographic organisational study of alongside midwifery units: a follow-on study from the Birthplace in England programme. Health Services and Delivery Research, 2(7). Midwifery Unit Network (2020). Midwifery Unit Standards. Copyright City, University of London 2018 - 2019.Version 4. Retrieved online 2nd June 2022 from https://www.midwiferyunitnetwork.org/mu-standards   NICE Clinical Guideline CG190: Intrapartum care for healthy women and babies. (2014, updated 2017, re-approved 2021) Διαθέσιμο: www.nice.org.uk/guidance/cg190/resources/intrapartum-care-for-healthy-women-and-babies-pdf-35109866447557. NICE Guideline NG4: Safe midwifery staffing for maternity settings. (2015), Retrieved Online 6th June 2022 from https://www.nice.org.uk/guidance/ng4 NMC. (2018). Code of Conduct Professional standards of practice and behaviour for nurses, midwives and nursing associates. Retrieved Online 30th May 2022 from https://www.nmc.org.uk/standards/code Overgaard, C., Moller, A., Fenger-Gron, M., Knudsen, L. and Sandall, J., 2011. Freestanding midwifery unit versus obstetric unit: a matched cohort study of outcomes in low-risk women. BMJ Open, 1(2), pp.e000262-e000262.   Phillippi, J. C., Danhausen, K., Alliman, J., & Phillippi, R. D. (2018). Neonatal Outcomes in the Birth Center Setting: A Systematic Review. Journal of Midwifery & Women’s Health, 63(1), 68–89. https://doi.org/10.1111/jmwh.12701 Rayment, J., McCourt, C., Rance, S. and Sandall, J. (2015). What makes alongside midwifery-led units work? Lessons from a national research project. The Practising Midwife, 18(6). Rayment, J., Rocca-Ihenacho, L., Newburn, M., Thaels, E., Batinelli, L., & Mcourt, C. (2020). The development of midwifery unit standards for Europe. Midwifery, 86, 102661. https://doi.org/10.1016/j.midw.2020.102661   RCOG (2007) Royal College of Anaesthetists, Royal College of Midwives, Royal College of Obstetricians and Gynaecologists, Royal College of Paediatrics and Child Health: SAFER CHILDBIRTH: Minimum Standards for the Organisation and Delivery of Care in Labour Rocca-Ihenacho, L., Newburn, M. and Byrom, S. (2017). The Midwifery Unit Network: creating a community of practice to enhance maternity services. The Practicing Midwife 20(6):24-27. Sandall, J., Soltani, H., Gates, S., Shennan, A., & Devane, D. (2016). Midwife-led continuity models versus other models of care for childbearing women. The Cochrane database of systematic reviews, 4(4), CD004667. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004667.pub5 Scarf, V. L., Rossiter, C., Vedam, S., Dahlen, H. G., Ellwood, D., Forster, D., Foureur, M. J., McLachlan, H., Oats, J., Sibbritt, D., Thornton, C., & Homer, C. S. E. (2018). Maternal and perinatal outcomes by planned place of birth among women with low-risk pregnancies in high-income countries: A systematic review and meta-analysis. Midwifery, 62, 240–255. https://doi.org/10.1016/j.midw.2018.03.024   Walsh, D., Spiby, H., Grigg, C. P., Dodwell, M., McCourt, C., Culley, L., Bishop, S., Wilkinson, J., Coleby, D., Pacanowski, L. and Thornton, J. (2018) Mapping midwifery and obstetric units in England. Midwifery, 56, pp.9-16. Walsh, D. (2012). Evidence and skills for normal labour and birth: a guide for midwives (2nd ed.). Routledge. Wiegerinck, M. M. J., van der Goes, B. Y., Ravelli, A. C. J., van der Post, J. a. M., Klinkert, J., Brandenbarg, J., Buist, F. C. D., Wouters, M. G. a. J., Tamminga, P., de Jonge, A., & Mol, B. W. (2015). Intrapartum and neonatal mortality in primary midwife-led and secondary obstetrician-led care in the Amsterdam region of the Netherlands: A retrospective cohort study. Midwifery, 31(12), 1168–1176. https://doi.org/10.1016/j.midw.2015.08.007 WHO (2018). Recommendations Intrapartum care for a positive childbirth experience. Retrieved online 27 October 2022 from  http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/260178/9789241550215-eng.pdf;jsessionid=6EB678499A8BB05066EF203641A58C18?sequence=1 World Health Organization, Maternal and Newborn Health/Safe Motherhood, Division of Reproductive Health. Care in Normal Birth: A Practical Guide. WHO/FRH/MSM/96.24. Report of a technical working group. Geneva: WHO, 1997. Ελληνική Στατιστική Αρχή (2021). Δελτίο τύπου: Στοιχεία Φυσικής Κίνησης Πληθυσμού: 2020. Διαθέσιμο: https://www.statistics.gr/documents/20181/20f115d5-b960-da2b-715f-8c72fc6edf16 Υπουργείο Υγείας (2017). Δελτίο τύπου: Απάντηση του υπουργού Υγείας Αν. Ξανθού στη Βουλή για τις καισαρικές τομές στην Ελλάδα - Το πόρισμα του ΠΟΥ. Διαθέσιμο: https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/pressreleases/4509-apanthsh-toy-ypoyrgoy-%20ygeias-an-ksanthoy-sth-boylh-to-porismatoy-poy-gia-tis-kaisarikes-tomes-sthn-ellada