Στο άρθρο 1455 του Αστικού Κώδικα (π.δ. 456/1984, Α’ 164, Α.Κ.), περί της ιατρικής υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, επέρχονται οι εξής τροποποιήσεις: α) τροποποιείται το πρώτο εδάφιο, ώστε η ιατρική υποβοήθηση να επιτρέπεται όχι μόνο για την αντιμετώπιση της αδυναμίας απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για την αποφυγή μετάδοσης στο τέκνο σοβαρής ασθένειας αλλά και για τη διατήρηση της γονιμότητας, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ιατρικής αναγκαιότητας, β) προστίθεται νέο πέμπτο εδάφιο, και το άρθρο 1455 Α.Κ. διαμορφώνεται ως εξής:
«Άρθρο 1455
Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση) επιτρέπεται μόνο για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας ή για να διατηρείται η γονιμότητα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ιατρικής αναγκαιότητας. Η υποβοήθηση αυτή επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου. Η ανθρώπινη αναπαραγωγή με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται. Επιλογή του φύλου του τέκνου δεν είναι επιτρεπτή, εκτός αν πρόκειται να αποφευχθεί σοβαρή κληρονομική νόσος που συνδέεται με το φύλο. Δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών είναι επιτρεπτή μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή μόνο.».
Επικροτούμε την αλλαγή του νομικού πλαισίου ώστε πλέον να υποστηρίζει την υποβολή σε ΙΥΑ και για κοινωνικούς λόγους και όχι μόνο ιατρικούς.
Θεωρούμε επίσης θετική και την καθιέρωση του μικτού συστήματος δωρεάς.
Στη χώρα μας αυτό το σύστημα έχει σαν θετικό υπόβαθρο την συνοχή της ελληνικής οικογένειας και τους ισχυρούς δεσμούς των μελών της ώστε θα μπορούσε να καθιερωθεί και η δωρεά γεννητικού υλικού από συγγενείς σε ευθεία γραμμή, πέραν της πλάγιας, υπό την προϋπόθεση της συναίνεσης των εμπλεκομένων αλλά και της ψυχολογικής υποστήριξης αυτών.
Συντασσόμαστε απόλυτα με τις θέσεις της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής. Η υποβολή σε μεθόδους ΙΥΑ όχι μόνον για ιατρικούς λόγους αλλά και για κοινωνικούς ήταν μία επιτακτική απαίτηση της κοινωνίας. Η δωρεά μεταξύ συγγενών εφαρμοζόταν προ του 2002 στην Ελλάδα χωρίς προβλήματα. Άλλωστε η ελληνική οικογένεια είναι πιο δεμένη.
Ήταν μία πρακτική που εφαρμοζόταν για πολλά χρόνια και προ του 2002 στην Ελλάδα και καταργήθηκε το 2002 χωρίς ποτέ να γίνει κατανοητός ο λόγος για τον οποίο τόσο αιφνιδιαστικά καταργήθηκε. Εάν δούμε και το πνεύμα του νόμου η πλέον αλτρουιστική πράξη είναι εκείνη της δωρεάς γεννητικού υλικού μέσα στην οικογένεια.
Η Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής επικροτεί την νομοθετική πρόβλεψη που επιτρέπει την υποβολή σε μεθόδους Ι. Υ. Α. και για κοινωνικούς λόγους. Ικανοποιείται, έτσι, το αίτημα της κοινωνίας και απηχεί και τις διεθνείς τάσεις.
Επιπλέον, η Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής, επικροτεί το γεγονός ότι είναι επιτρεπτή η δωρεά μεταξύ συγγενών και μάλιστα έχοντας υπόψη τις απόψεις και των μελών της και βλέποντας κυρίως από τη μεγάλη ζήτηση ανδρών με αζωοσπερμία να επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν το σπέρμα του πατέρα τους, προτείνει η δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών να είναι επιτρεπτή όχι μόνο σε πλάγια γραμμή αλλά και σε ευθεία, εφόσον όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι πλήρως συνειδητοποιημένοι αναφορικά με την απόφασή τους αυτή και τις συνέπειες που συνεπάγεται και δεχθούν ψυχολογική υποστήριξη. Όλα τα ανωτέρω ισχύουν θεωρώντας ως δεδομένο, ότι η χρήση γαμετών εντός οικογένειας γίνεται μέσα στα ηθικά πλαίσια της αλτρουιστικής προσφοράς.
Την πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα στην Ελλάδα με τα ζευγάρια να καταφεύγουν στο εξωτερικό σε γειτονικές αλλά και πιο μακρινές χώρες προκειμένου να πετύχουν εγκυμοσύνη με συγγενικό δότη ήρθε να αλλάξει το άρθρο αυτό με το να επιτρέπει τη δωρεά στον συγγενή δότη. Πρόκειται για αποκατάσταση μίας αδικίας που η Ελληνική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής επικροτεί.
Πράγματι πρόκειται για μία διαδικασία που εφαρμοζόταν με απόλυτη επιτυχία και λειτουργούσε χωρίς προβλήματα πριν το 2002 ενώ βοηθούσε ζευγάρια να αναζητούν γεννητικό υλικό μέσα από την οικογένεια τους.
Η άρση της ανωνυμίας των τρίτων δοτών γεννητικού υλικού είναι παγκόσμια τάση. Αργά ή γρήγορα θα γενικευθεί. Το ηθικό της έρεισμα είναι ότι το τέκνο έχει δικαίωμα να γνωρίζει τη γενετική του ταυτότητα και προέλευση. Από την άποψη αυτή, η προτεινόμενη μεταρρύθμιση είναι δικαιολογημένη και ορθή. Η εμπειρία αυτής της μεταρρύθμισης σε άλλες χώρες (π.χ. Σουηδία) δείχνει ότι ο πληθυσμός των δοτών αναμένεται να αλλάξει προοδευτικά. Με την πάροδο του χρόνου θα διαμορφωθεί η απαιτούμενη νέα αντίληψη στην κοινωνία, ότι δηλαδή η ταυτότητα του δότη θα μπορεί να αποκαλύπτεται.
Εντούτοις, το μικτό σύστημα που προτείνεται κινείται στα όρια της συνταγματικότητας, διότι εισάγει διακρίσεις μεταξύ των “πριν” και των “μετά”, αφού είναι προφανώς αδύνατον η ρύθμιση αυτή να έχει αναδρομική ισχύ.
Όσο όμως η Εθνική Αρχή ΙΥΑ δεν έχει ολοκληρώσει την εθνική καταγραφή των αποτελεσμάτων της ΙΥΑ και την καταγραφή της δωρεάς γαμετών και εμβρύων με πλήρη αμφίδρομη ιχνηλασιμότητα από τον δότη έως τον λήπτη (όπως άλλωστε επιτάσσει και η Ευρωπαϊκή Οδηγία Ιστών και Οργάνων), παραμένουν δύο οξύτατα προβλήματα:
1. η αδυναμία ελέγχου του αριθμού τέκνων ανά δότη και
2. η αδυναμία αποτροπής της σύναψης αιμομικτικών σχέσεων και η τεκνοποίηση μεταξύ αδελφών στη δεύτερη γενεά, που θα προέρχονται εν αγνοία τους από τον ίδιο τρίτο δότη.
Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις δεν αντιμετωπίζουν, ούτε καν αναγνωρίζουν, κατά την άποψή μου, τα δύο αυτά προβλήματα. Κάτι, το οποίο θα μπορούσε να περιορίσει, μερικώς τουλάχιστον, το δεύτερο πρόβλημα, θα ήταν η δημιουργία μιας ειδικής πλατφόρμας στην οποία τα ενδιαφερόμενα τέκνα θα είχαν τη δυνατότητα να καταθέτουν δείγμα DNA, προκειμένου να διενεργείται έλεγχος συγγένειας με τη μεσολάβηση της Εθνικής Αρχής ΙΥΑ (ένα τέτοιο σύστημα έχει ήδη προταθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο). Ακόμη κι αν η ταυτότητα του τρίτου δότη δεν θα αποκαλύπτεται, θα είναι δυνατόν να αποφευχθούν, έστω, κάποιες αιμομικτικές σχέσεις (και η αντίστοιχη τεκνοποίηση) μεταξύ αδελφών.
Η προτεινόμενη διάταξη περί δωρεάς “γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών […] σε πλάγια γραμμή” εισάγει μια θεμελιακή ηθική παραπλάνηση: δεν καθιστά επιτακτική στο υποβοηθούμενο πρόσωπο την ανάγκη να αποδεχθεί την αδυναμία χρήσης των γαμετών του και να διαχειριστεί το σχετικό πένθος ψυχολογικά, αντιθέτως τού παρέχει την ψευδαίσθηση ότι θα διατηρήσει κάποια γενετική σχέση με το τέκνο. Ανοίγει όμως παράλληλα τον δρόμο για διεκδικήσεις και ψυχολογικές πιέσεις εντός της οικογένειας, όπως π.χ. αξίωση ή επιμονή μιας εξαδέλφης που έχει δωρίσει ωάρια να έχει λέγειν στην ανατροφή του παιδιού, παρεμβάσεις κάθε είδους στα κληρονομικά ζητήματα, άκαιρη αποκάλυψη της γενετικής αλήθειας στο τέκνο, ενδεχομένως σε κρίσιμη ηλικία (λ.χ. εφηβεία), χωρίς την έγκριση των γονέων του κ.ο.κ.. Θεωρώ τη διάταξη αυτή επιζήμια για το συμφέρον του παιδιού και εν πολλοίς άχρηστη, αφού ήδη προβλέπεται η δυνατότητα δωρεάς γεννητικού υλικού από τρίτο δότη, εκτός της οικογένειας. Κατά την άποψή μου, η δυσκολία εξεύρεσης δοτών, η χρονική αναμονή και το ενδεχόμενο εκμετάλλευσης ευάλωτων ατόμων, προκειμένου να εμπορευθούν τους γαμέτες τους, δεν συνιστούν επαρκή επιχειρήματα για τη θεσμοθέτηση της δωρεάς μεταξύ συγγενών, αλλά μάλλον προφάσεις εν αμαρτίαις…
Να εξεταστεί και το ενδεχόμενο επώνυμης δωρεάς μεταξύ μη συγγενών.
Με την κατάλληλη συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη η επώνυμη δωρεά μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματική λύση
Η ΕΛ.Ε.Ι.Υ.Α ΣΥΝΤΑΣΣΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΥΠΟΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΕ Ι.Υ.Α ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΛΟΓΩ ΑΔΥΝΑΜΙΑΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ (ΚΡΥΟΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ).
ΑΝΑΦΟΡΙΚΩΣ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΠΟΥ ΠΡΟΣΤΕΘΗΚΕ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 1455 Α.Κ ΓΙΑ ΤΗ ΔΩΡΕΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΓΓΕΝΩΝ ΣΕ ΠΛΑΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ ΜΟΝΟ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΠΟΤΕ ΣΥΖΗΤΗΘΕΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΟΤΥΠΩΜΕΝΗ Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ.
Ενώ κατανοώ τα σχόλια που έχουν υποβληθεί αναφορικά με τους κινδύνους που ίσως εγκυμονεί η δωρεά υλικού μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή, αυτή η πρακτική είναι νόμιμη σε αρκετές χώρες του εξωτερικού, ακριβώς επειδή επιλύει ζητήματα χρονικής αναμονής για εύρεση τρίτων δοτών/τριών, ζητήματα που έχουν να κάνουν με πιθανό εξαναγκασμό οικονομικά ασθενέστερων ατόμων να εμπορεύονται τους γαμέτες τους και ανασφάλειας για την πραγματική κατάσταση της υγείας και τον τρόπο διαβίωσης τρίτων δοτών/τριών, χωρίς να υπάρχει τάση για περιστολή ή/και ποινικοποίηση αυτών των πρακτικών.
Προφανώς χρειάζεται επαρκής ενημέρωση και ψυχολογική υποστήριξη δοτών/τριών και ληπτών/τριών σε περίπτωση που αυτό νομοθετηθεί και αυτό είναι σημείο του νομικού πλαισίου που η αύξηση των κάθε λογής »γραφειοκρατικών εμποδίων» και ενημερώσεων είναι επιθυμητή.
Δεδομένου όμως ότι δεν εκφράζονται αντίστοιχες ανησυχίες για την περίπτωση της παρένθετης μητρότητας (ούτε καν όταν η παρένθετη μητέρα είναι συγγενής της κοινωνικής ή/και βιολογικής μητέρας/πατέρα), η απαγόρευση της δωρεάς υλικού μεταξύ συγγενών θα γινόταν χωρίς επαρκή (για μένα τουλάχιστον!) τεκμηρίωση της περιστολής της αυτονομίας των προσώπων και θα ήταν εναντίον της επιθυμητής σε άλλες περιπτώσεις ενθάρρυνσης του κοινωνικού αλτρουϊσμού. Είναι ακατανόητο να αναγνωρίζεται ότι αλτρουϊσμός μπορεί να υπάρχει μόνο μεταξύ ξένων και όχι μεταξύ συγγενών.
Προτείνουμε την επανεξέταση της προτεινόμενης ρυθμίσεως αναφορικά με την επιτρεπτή δωρεά υλικού μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή καθότι μπορεί να επιφέρει αρνητικές συνέπειες και περιπλοκές ( λ.χ. άρση ανωνυμίας και γνωστοποίηση στοιχείων δότη από τον ίδιο παρά τη θέληση των υποβοηθούμενων προσώπων)
Έχω σοβαρές ενστάσεις για την ενδοοικογενειακή δωρεά γαμετών (ωαρίων – σπερματοζωαρίων), όπως και ο αείμνηστος Καθηγητής Κουμάντος, Πρόεδρος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής του ν. 3089/2002.
Εάν επιλεγεί να ενημερωθεί το παιδί που θα γεννηθεί από την δωρεά για την προέλευση του υλικού, απαιτείται ειδική ψυχολογική προετοιμασία του παιδιού, των γονέων αλλά και του οικογενειακού περιβάλλοντος, προκειμένου να διασφαλιστεί η ισορροπία και η ομαλή ανάπτυξη του παιδιού, πράγματα όχι πολύ εύκολα.
Εάν επιλεγεί να μην ενημερωθεί το παιδί, τότε μπορεί να προκύψουν πολύ σοβαρές ενδοοικογενειακές περιπλοκές και το ζευγάρι να υποστεί εκβιασμό για οικονομικά, κληρονομικά ή άλλα θέματα, με αντικείμενο την αποκάλυψη στο παιδί της προέλευσης των γαμετών και άρα της πατρότητας ή μητρότητας, ανάλογα.
Θα συνιστούσα η ρύθμιση αυτή να επανεξεταστεί προσεκτικά και να αποσυρθεί.
Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί με σαφήνεια ποιές πράξεις είναι ιατρικές και ποιες τελούνται από βιολόγους, πότε αυτές επιτρέπονται και υπό ποιους όρους, αφού η προηγούμενη διατύπωση άφηνε περιθώρια παρερμηνειών και αυθαιρεσιών. Η ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δεν αφορά στην τεχνητή γονιμοποίηση. Άλλο η υποβοήθηση από ιατρό και άλλο από βιολόγο. Κάποιες πράξεις είναι ιατρικές και άλλες τελούνται μόνο από βιολόγο και είναι απαράδεχτο να τελούνται από ιατρό. Η τεχνητή γονιμοποίηση δεν είναι ιατρική πράξη, αλλά πράξη που τελείται μόνο από βιολόγο. Ας μη μπερδευόμαστε γιατί θα δυσκολευτούμε να συνενοηθούμε. Ο βιολόγος δεν κάνει ωοληψία, ούτε ξεγεννάει, όπως ο ιατρός δεν κάνει τεχνητή γονιμοποίηση, ούτε βιοψία βλαστομεριδίου. Ο ουρολόγος δεν ξεγεννάει, όπως ο γυναικολόγος δεν χειρουργεί καρκίνο στους όρχεις, ούτε θεραπεύει προστατίτιδες ούτε συστήνει θεραπείες σε άντρες, αφού για τις θεραπείες αυτές υπάρχει ο ουρολόγος του.
Μεταξύ πολλών άλλων παραλείψεων που υπήρχαν στο άρθρο αυτό και εξακολουθούν να υπάρχου είναι η παράλειψη του όρου ‘δυσκολία’. Θα πρέπει τουλάχιστον να προστεθεί η λέξη δυσκολία επειδή η λέξη αδυναμία σημαίνει ότι χωρίς την ιατρική υποβοήθηση δεν θα ήταν δυνατή η τεκνοποίηση, αλλά η απόλυτη αδυναμία αυτή δεν μπορεί πάντα να τεκμηριωθεί. Άλλωστε, η ιατρική δεν βοηθάει έναν ασθενή μόνο αν αποδεικνύεται αναμφισβήτητα ότι είναι αδύνατον να αυτοθεραπευτεί, συνήθως μάλιστα επεμβαίνει για να υποβοηθήσει την ίαση ενός ασθενούς έστω και απλώς για να επιτευχθεί η ίαση συντομότερα. Άλλωστε ο όρος υποβοήθηση υποδεικνύει ακριβώς ότι η αναπαραγωγή θα μπορούσε να επιτευχθεί, αλλά με δυσκολία ή υπό όρους.
Όσο για την προσθήκη του τελευταίο εδαφίου, παραβιάζει την ανωνυμία του δότη που άλλο άρθρο της Νομοθεσίας επιβάλει. Επίσης, ενέχει πάρα πολλούς κινδύνους σχετικά με τα δικαιώματα του βιολογικού και του νόμιμου γονέα, τα οποία θα πρέπει να διευθετηθούν νομικώς πριν την προσθήκη του τελευταίου εδαφίου. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ψυχολογικά προβλήματα που η δωρεά αυτή μπορεί να προκαλέσει στους βιολογικούς ή νόμιμους γονείς, αλλά και στο τέκνο. Θα πρέπει να τεκμηριωθεί επαρκώς το σκεπτικό για την προσθήκη του εδαφίου αυτού. Εκ πείρας είχα περιστατικά στην Τράπεζα Κρυοσυντήρησης που διευθύνω, τα οποία επιθυμούσαν να χρησιμοποιήσουν γαμέτες των γονέων, αντί να πάρουν γενετικό υλικό ενός αγνώστου. Φανταστείτε η σύζυγος να αποκτήσει παιδί με βιολογικό πατέρα τον πεθερό της (όπως μου ζητήθηκε από το σύζυγο). Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να εξετάζονται τα κίνητρα των υποβοηθούμενων ατόμων τουλάχιστον από ψυχολόγο. Τα άτομα αυτά φαίνεται να είναι τόσο περήφανα για τα γονίδια που φέρουν, ώστε ο γενετικός τους κώδικας να έχει μεγαλύτερη σημασία από το ρόλο τους ως γονέα, ο οποίος δεν θα πρέπει να ξεκινάει με τις απαιτήσεις που έχει ο γονέας από τα γονίδια του τέκνου αλλά από τις υποχρεώσεις του γονέα να υποστηρίξει έναν άνθρωπο να αναπτυχθεί μέχρι να είναι ικανός να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος για τον εαυτό του.